بیماری های قارچی تنه انگور

مقدمه

بــا توجــه بــه خشکیدگی­ رو بــه فزونــی باغــات انگور در سرتاســر کشــور و بویژه اســتانهای تولیــد کننــده عمــده انگور، بــه نظــر مــی رســد کــه عوامــل متعــدد و جدیــدی ممکــن اســت باغــات انگور را تهدیــد نماینــد. در ایــن بیــن عوامــل مهــم قارچــی مــی تواننــد در زوال انگور نقــش بســزایی داشــته باشــد. در ضمــن رونــد تغییــرات اقلیمــی و خشکســالی های مکــرر و ادامــه دار نیــز مــی توانــد شــدت ایــن رونــد را افزایــش دهــد. بـا توجـه بـه اینکـه عوامل قارچی مولـد زوال در انگور بیشـتر در تنـه درختان مو بسـر می برنـد، بنابرایـن بیشـترین توجه بـه بیماری های تنه معطوف اسـت و کمتر در خصـوص بیماری های برگـی و ریشـه ای تأکیـد می شـود. علائم غالبـا متنوع و غیـر پایدارنـد ولـی عمومـاً روی چوب تنـه و برگ ها ایجـاد نکروز می کننـد و باعث ضعـف کلـی بوتـه ها و در حالـت حـاد منجر بـه مرگ مـی شـوند. به نظر می رسـد همکنـش بیـن این بیمارگرها و شـرایط محیطـی باعث پیچیدگی این عارضه شـده اسـت. حتـی منطقـه و گونـه اختصاصـی بیمارگـر در ایـن عارضـه دخیل اسـت. به همیـن خاطـر روش های کنتـرل بسـیار محدودنـد و گاهـی باید به حذف قسـمت های آلـوده و جلوگیـری از گسـترش بیماری بسـنده کـرد. بیماری های تنـه، در بیـن بیماری های انگور بیشـترین خسـارت را در طی سـه دهه اخیـر در دنیا ایجاد کـرده انـد. قـارچ های بیمارگـر از طریق زخـم ها وارد گیاه می شـوند. بیماری های قارچی تنه انگور از طریـق کاهـش محصـول و عمـر درخـت خسـارت وارد می کننـد. این بیماری ها بـه چهار گروه عمـده پتری، اسـکا، سـر خشـکیدگی بوتریوسـفائریایی و سرخشـکیدگی های ائوتیپایـی تقسـیم مـی شـوند کـه توسـط طیـف وسـیعی از قـارچ هایـی کـه از نظـر تاکسـونومی غیـر مرتبط هسـتند، ایجـاد می شـوند. وقوع، پیشـرفت، تشـدید و گسـترش بیماری های قارچی تنه انگور در ارتباط بـا عوامل مختلفی از جملـه خشـکی، دسترسـی محـدود بـه قارچ کـش های مؤثر، فشـار موجـود برای افزایـش محصـول، نادیـده گرفتـن محافظـت از زخم های هـرس و اسـتفاده از مواد تکثیـری گیاهـی دارای کیفیت پایین اسـت.

بیماری اسکا

كلمــه اسکا يــك لغــت خيلــي قديمــي اســت. اسکا در لاتيــن بــه معنــاي غــذا و قــوت اســت كــه مــي توانــد معنــاي طعمــه را نيــز داشــته باشــد. در برخــي زبــان ها، اسکا بــه معنــاي آتــش گيرنــده اســت؛ يعنــي مواد گیاهی قابــل اشــتعال كــه در ايــام باســتان بــراي تهيــه آتــش بــه كار مــي رفتــه اســت. بیماری اسکا یکــی از مخــربتریــن بیماری های مولــد زوال انگور تقریبــاً در هــر جائــی کــه مو کشــت و کار مــی شــود، بــه­ شــمار مــی آیــد. بیماری اسکا یــک بیماری قارچــی پیچیــده اســت یعنــی بیماری فقــط بــا عمــل یــک بیمارگر همــراه نیســت بلکــه فاکتورها و میکروارگانیســم های مختلفــی همــراه بــا هــم یــا بــه دنبــال یکدیگــر فعالیــت مــی کننــد تــا تولیــد سندروم بیماری شــود. اسکا حداقــل حاصــل از دو بیماری مرکب شــامل پوسیدگی سفید و پوسیدگی قهوه ای اســت. علائم بیماری روی بــرگ ها بــه صــورت لکــه کلروتیک بیــن رگبرگ ها اســت کــه پــس از مدتــی نکــروزه شــده و حالــت ســوختگی بیــن رگبرگــی ایجــاد مــی کنــد و حالــت پوســت ببــری بــه بــرگ مــی دهــد (شــکل 1 ).

تخریــب چــوب بــا پوسیدگی سفید، نقــاط کوچــک قهوه ای تــا سیاه رنگ در مقطــع عرضی تنه و در مقطــع طولی تنه بــه صــورت خطــوط طولی سیاهرنگ اســت. بــر روی درختــان انگور 8 – 10 ســاله و بالاتــر علائم پوسیدگی سفید را مــی تــوان در مغــز تنه مشــاهده کــرد و بــه تدریــج چــوب ســخت تنه، نــرم، شــکننده و بــه حالــت اســفنجی تبدیــل مــی شــود (شــکل2 ) .

ســکته مو بــه طــور ناگهانــی در اواســط تابســتان بــا پژمردگــی برخــی از ســر شاخه ها و گاهــی تمامــی سرشاخه ها آشــکار مــی شــود. بــرگ های ســبز بــه ظاهــر ســالم، ســبز کــم رنــگ و ســریعاً پژمــرده و کامـلا در چنــد روز خشک می شــوند. ســکته در تابســتان های گــرم رخ مــی دهــد بــه ویــژه زمانــی کــه بارندگــی بــا خشکی هــوای گــرم ادامــه یابــد (شــکل3 ) .

عوامــل قارچــی مســبب ایــن بیماری غالبــاً از طریــق زخــم های حاصــل از هرس و یــا شــکافهای روی تنه وارد تنه اصلــی انگور مــی شــود و ســپس شــروع بــه تخریــب بافــت های چوبــی تنه انگور مــی کنــد. در صورتــی کــه پایــه مــادری آلوده بــه قارچ های مولــد اسکا باشــد قلمه های گرفتــه شــده جهــت تکثیر و ازدیاد از ایــن پایــه نیــز آلوده خواهنــد بــود. بنابرایــن تهیــه قلمه های ســالم و عــاری از بیماری نقــش مهمــی در پیشــگیری از شــیوع بیماری دارد.

اعتقــاد بــر ایــن اســت کــه میزبــان زمینــه را بــرای گســترش قارچ در شــرایط اســترس مهیــا مــی کنــد. ســپس آونــد ها مســدود و منجــر بــه کاهــش انتقــال آب و مواد غذائــی داخــل آونــد مــی شــود. تکــرار ایــن عمــل علائم بیماری را در میزبــان در پــی دارد و ایــن عمــل دقیقــاً در زمانــی کــه میزبــان حداکثــر نیــاز آبــی دارد اتفــاق مــی افتــد. ضمنــا بیمارگر های مولــد زوال تولیــد متابولیت های ســمی در میزبــان مــی کننــد کــه نقــش مهمــی در ایجــاد علائم دارنــد.

بیماری پتری Petri disease

برخــی گونــه های قارچــی جــدا شــده در بیماری اسکا ســبب بیماری های دیگــری در انگورهای جــوان مــی شــوند کــه مهــم تریــن آن ها بیماری پتــری یــا زوال انگورهای جــوان اســت کــه علائم آن بــا بیماری اسکا متفــاوت اســت و تاکســتان های تــازه احــداث شــده بــا خطــر ایــن بیماری روبــرو هســتند. بیماری پتــری باعــث جلوگیــری از رشــد و مــرگ انگورهای جــوان 4-5 ســال مــی شــود. علائم داخلــی شــامل نقــاط سیاه در بــرش عرضی یــا رگــه های قهوه ای تیــره تــا سیاه در بــرش طولی اســت و پوسیدگی سفید در آن دیــده نمــی شــود (شــکل 4 ) .

بیشــتر اوقــات از آوندهای چوبــی صمغ خارج مــی شــود. بیماری پتــری باعــث خسارات زیــادی در تاکستان های جدیــد الاحداث مــی شــود.

بیماری سر خشکیدگی ( شانکر بوتریوسفریا )

گونــه های متعددی از خانواده بوتریوسفریا بــه عنــوان بیمارگر روی انگور اهمیــت دارنــد و باعــث زوال انگور مــی شــوند. شــانکر بوتریوسفریایی کــه نــام محلــی آن در آمریــکا شــانکر Bot نامیــده مــی شــود. علائم آن روی تنه بــه صــورت گـوه ماننــد (مثلثــی شــکل) اســت کــه بخشــی از آوندها را نیــز در بــر مــی گیــرد (شــکل 5 ) . شــروع آلودگــی نیــز از زخم های هرس اســت. علائم بوتریوسفریا بســیار متفــاوت اســت و در هــر جائی کــه ایــن عامــل جــدا ســازی شــده علائم مشــابه نیســت و یــا تمامـی علائم را ایجــاد نمــی کنــد.

علائم کلــی ایــن قارچ روی انگور بــه شــرح زیــر اســت:

1. کلروز برگی همراه با پژمردگی
2. شکاف ها و ترکهای مشهود روی تنه انگور
3. رشد کم و یا توقف رشد درختان انگور
4. نکــروز چوبــی شــامل نقــاط رنــگ پریــده تــا قهوه ای روشــن داخــل تنه و سیاه شــدگی در مغــز تنه یــا نکــروز گوه مانند(ســه گــوش) در بــرش عرضی تنه انگور آلوده
5. نکروز جوانه ها
6. سفید شدگی پوست با نقاط سیاه رنگ
7. لکه برگی
8. پوسیدگی خوشه انگور
9. کاهش عملکرد روی انگورهای 8 سال به بالا

سر خشکیدگی ائوتیپایی

دارای دامنــه وســیعی از علائم مشــابه بــا بوتریوسفریا و اسکا اســت. باعــث کاهــش رشــد ســر شاخه ها مــی شــود. علائم ناجــور بــه صــورت نکــروز حاشــیه برگــی بیشــتر از کلــروز بیــن برگــی مشــاهده مــی شــود. حالــت گوه ماننــد در بــرش عرضی تنه کامـلا مشــهود و شــکاف های خارجــی تنه نیــز نمایــان اســت.

کوتولگــی سرشاخه ها کــه قســمتی از سر شاخه ها را در بــر مـی گیــرد و بــه طــور قابــل ملاحظــه ای در بهار بــروز مــی کنــد (شــکل 6 ) . برگ ها کوچک، پیچ خورده، رنــگ پریــده بــا حاشیه فنجانی شــکل بــر روی میــوه و خوشــه ها بــه صــورت چروکیدگــی حبــه ها و قبــل از آن ریــزش گل ها دیــده مــی شــود. خوشــه های آلوده انــدازه کوچــک تــری نســبت بــه خوشه ســالم دارد. حبه ها بــه صــورت نامنظــم مــی رســند. بــر روی چوب و تنه بــه صــورت شانکر مسطح، حالت مثلثی و گوه مانند در قســمت مــرده چــوب تنه دیــده می شــود (شــکل7 ) . ایــن بیماری در مناطــق خنک و سرد دنیــا دیده شــده اســت. ایــن بیماری غالبــًا در مناطــق سردســیری گسترش دارد و علائم از ســالی بــه ســال دیگــر بســته بــه شــرایط آب و هوائی تغییر مــی کنــد. افزایــش وقــوع بیماری بســتگی بــه میــزان افزایش بارندگی در زمستان سال قبل دارد و یکــی از علل آن بــه خاطــر ارتباط اســپور های هوازاد بــا میــزان بارندگی اســت. هرس نیــز نقــش مهمــی در ایــن ارتباط دارد.کاهش بیماری در فصــل بهار بــه درجــه حــرارت بســتگی دارد.

تصویر کلی برای شناسایی و تشخیص عوامل قارچی مهم تنه انگور

دستورالعمل مدیریت کنترل بیماری های قارچی تنه انگور

تاکنون روش مبارزه مناســب و کارآمدی بــرای کنتــرل ایــن بیماری توصیــه نشــده اســت و مبارزه بــا ایــن بیماری دشــوار اســت ولــی برخــی روش های کنتــرل تــا حــدی مــی توانــد از شــیوع بیشــتر بیماری در باغــات انگور جلوگیری نمایــد کــه بــه برخــی از آن ها اشــاره شــده اســت.

1. سوزاندن و امحــا سرشاخه های آلوده و بقایــای هرس و همچنیــن هرس بازوهای خشکیده شــده لازم و ضــروری اســت.
2. اســتفاده از چسب زخم و پماد های التیام دهنده بعــد از هرس سرشاخه ها جهــت جلوگیــری از ورود عوامل قارچی تنه انگور
3. اســتفاده از آب داغ 50 درجــه ســانتی گــراد بــه مــدت 30 دقیقــه روی قلمه ها جهــت کاهش عوامل قارچی تنه
4. هرس دیر هنگام در فصل خواب جوانه ها توصیــه مــی شــود و هــر چــه بــه زمــان متورم شدن جوانه ها نزدیک تر باشد بــه خاطــر ترمیم ســریع تــر زخم ها مؤثــر تــر خواهــد بــود.
5. برخــی بررسی ها نشــان مــی دهــد کــه هرس پاییزه نســبت بــه هرس زمستانه تأثیــر بیشتری در کاهش عارضه فساد و تخریب چوب تنه انگور دارد.
6. زخم های حاصل از هرس بــه رطوبت و مدت زمان بارندگــی بســیار حساس اســت و بنابرایــن در زمــان بارندگی بایــد جــدا از عملیات هرس خــودداری شــود.
7. استفاده از برخی قارچکش ها به صورت خمیر بر روی زخم های ایجاد حاصله از هرس بلافاصله بعد از اتمام عملیات هرس توصیه می شود. قارچ کش هایی مانند بنومیل، توپسین ام (تیوفنات متیل)، تبکونازول (راکسیل)، سیپروکونازول (آلتو) و لوسیلازول + کاربندازیم اف می تواند مؤثر باشد.
8. از قارچ کش هایی ماننــد پنکونــازول، تتراکونــازول، ســایپرکونازول و فلوســیلازول بــه صــورت تزریــق در داخــل تنه نیــز مــی تــوان اســتفاده کــرد.
9. استفاده از ترکیبــات بر مانند اسید بوریک در کاهش برخی عوامل قارچی تنه انگور مؤثــر اســت.

نویسنده: محمود رضا کریمی شهری

دانلود فایل PDF