بیماری سرخشکیدگی مرکبات (ناتراسیا)

بیماری سرخشکیدگی مرکبات (ناتراسیا)

مرکبات در شهرستان جیرفت سطح زیر کشت نسبتا وسیعی را به خود اختصاص داده و نقش بسیار مهمی در اقتصاد منطقه و کشور ایفا می کند. طی سالهای اخیر یکی از عوامل تهدید کننده باغهای مرکبات در منطقه، بیماری سرخشکیدگی مرکبات می باشد و در دنیا تا کنون عوامل مختلفی بعنوان عامل این بیماری معرفی شده اند.

فدر و هاچینز (۱۹۶۶ ,.Feder and Hutchins) قارچ Diplodia natalensis را عامل سرخشکیدگی در مرکبات معرفی نموده اند. تایمر و همکاران (۱۹۷۹ ,.Timmer et al) گزارش نموده اند که قارچ Fusarium oxysporum f.sp.citri روی کی لایم ایجاد سرخشکیدگی می نماید. امینایی و ارشاد (۱۳۷۲) گزارشی دال بر وجود قارچ Nattrassia mangiferae در استان کرمان داشته اند و بیان نموده که از روی پرتقال ، گریپ فروت ، لیمو ، گردو ، بادام ، پسته ، سیب ، هلو ، آلو ، گیلاس ، عرعر ، اکالیپتوس ، انجیر و انار این قارچ را جداسازی نموده و بیان داشته اند که این قارچ با ایجاد شانکر ، سر خشکیدگی و ترشح صمغ قادر است خسارت شدیدی را وارد نماید. علیزاده و همکاران (۱۳۷۹) گزارش نموده اند که بیماری خشکیدگی سرشاخه درختان مرکبات در منطقه صفی آباد دزفول بیش از صد هکتار لیموی لیسبون را در مدت ۳ تا ۵ سال پس از بروز علائم به کلی منهدم نموده است و عامل بیماری را قارچ Nattrassia mangiferae معرفی و بیان داشته اند که این قارچ برای ایجاد بیماری نیاز به زخم اولیه دارد. نجفی نیا (۱۳۸۵) از نمونه های مورد بررسی مرکبات ، دو گونه قارچ Bipolaris australiensis و Natrassia mangiferae را جداسازی ، شناسایی و گزارش نمودند. بیماریزایی قارچهای فوق روی شاخه های جدا شده و جدا نشده به اثبات رسید. تا کنون در منطقه قارچهای مذکور از پرتقال ، گریپ فروت ، نارنگی و لیموترش جداسازی شده اند. در شرایط آب و هوایی جیرفت این بیماری در زمستان فعالیت نداشته و در اواخر بهار ، تابستان و اوایل پائیز شدت می یابد. به نظر می رسد در شرایط دمای مناسب ، هرس بی موقع و زخمی شدن لایه سطحی ناشی از تابش آفتاب برای شروع آلودگی لازم و ضروری است. نوعی خشکیدگی سر شاخه همراه با ترشح صمغ روی مرکبات جیرفت شبیه علائم ناشی از قارچ Nattrassia mangiferae دیده شد ولی هیچ گونه پاتوژنی از آنها جداسازی نگردید.(نجفی نیا، ۱۳۸۵)

علائم بیماری سرخشکیدگی مرکبات :

ابتدا برگ های درختان آلوده به صورت سبز خشک در آمده و کم کم زرد می شوند. در شاخه آلوده در محل آلودگی شانکر ایجاد شده، پوست و چوب به رنگ قهوه ای تا سیاه در می آیند که با ترشح صمغ همراه است. پوست شاخه های آلوده ترک خورده عامل بیماری از شاخه های کوچک به شاخه های بزرگ تر و در نهایت به تنه سرایت کرده و در نهایت منجر به خشک شدن درخت می شود.علائم بیماری بصورت پژمردگی و زوال سر شاخه های درختان آلوده مشاهده میشود. در اثر پیشرفت بیماری، آلودگی از شاخه های انتهایی به سمت پایین شاخه ها و نهایتا تنه توسعه پیدا می نماید.(شکل ۱) در برخی موارد روی سرشاخه ها و تنه درختان آلوده شکافهای طولی در اندازه های متفاوت مشاهده می گردد، که غالبا با ترشح صمغ زردرنگ همراه بوده و در مجاورت هوا سفت و سخت می شود. در مراحل پیشرفته بیماری ، پوست شاخه ها و تنه بصورت ورق های نازک جدا شده و زیر پوست ، توده سیاه رنگ قارچ عامل بیماری مشاهده می گردد.(شکل ۱) در نمونه ها با آلودگی شدید این توده سیاه رنگ روی ریشه نیز مشاهده گردید. زخم های ناشی از آفتاب سوختگی بهترین محل جهت نفوذ قارچ و فعالیت آن هستند که مهم ترین عامل تشدید کننده گی بیماری است.

شکل ۱- زوال و خشکیدگی شاخه های انتهایی گریپ فروت (بالا سمت چپ) – ترشح صمغ و ترکیدگی پوست روی تنه گریپ فروت (بالا سمت راست) – جدا شدن پوست سرشاخه و نمایان شده توده اسپور سیاهرنگ قارچ عامل بیماری (پائین سمت چپ) – علائم سرخشکیدکی روی پرتقال (پائین سمت راست)

عامل بیماری ناتراسیا :

میسیلیوم قارچ عامل بیماری روی محیط PDA منشعب ، ابتدا بی رنگ و سپس به رنگ قهوه ای تیره و پرگنه قارچ از پشت تشتک بصورت تیره رنگ دیده میشود. آرتروکنیدیوم قارچ به اشکال متفاوت کروی ، بشکه ای و بیضوی شکل بصورت شفاف تا تیره رنگ می باشد. پس از ارسال جدایه ها به بخش تحقیقات رستنیها، جدایه فوق قارچ ناتراسیا (Nattrassia mangiferae) تشخیص داده شد. قارچ پیکنیدیوم دار فوق دارای مرحله آرتروکنیدیومی(شکل ۲) به نام Scytalidium dimidiatim دارد و در منطقه جیرفت، مرحله اخیر عاملی اصلی خسارت و انتشار قارچ در باغهای مرکبات می باشد.(نجفی نیا، ۱۳۸۵).

تعیین پراکنش بیماری:

در اکثر قریب به اتفاق باغهای مرکبات منطقه جیرفت و کهنوج علائم بیماری سرخشکیدگی مرکبات مشاهده و در باغات با مدیریت ضعیف و تغذیه نامناسب با شدت بیشتری دیده شد. تا کنون در منطقه از روی پرتقال ، گریپ فروت ، نارنگی ، لیموترش ، توت ، اکالیپتوس و درختان سپیدار قارچ ناتراسیا (N.mangiferae) جداسازی و شناسایی گردیده است. در شرایط آب و هوایی جیرفت قارچ عامل این بیماری در زمستان فعالیت نداشته و فعالیت آن در اواخر بهار در طول تابستان و اوایل پاییز شدت می یابد. درختان جوان غالبا تحمل بیشتری نسبت به درختان مسن از خود نشان می دهند. در خصوص مقاومت ارقام مرکبات نسبت به بیماری پژمردگی شاخه، زوال و مرگ درختان مرکبات ناشی از قارچ ناتراسیا بیشترین حساسیت در روی ارقام لمون و لایم به ترتیب ارقام اور کالمون، لمون لیسبون و لایم مکزیکی داشته و لیمو شیرین کمترین حساسیت را نشان داد.

سایر علائم و عوامل جداسازی شده:

قارچ Bipolaris australiensis : این قارچ روی محیط PDA رشد خوبی داشته و به رنگ قهوه ای متمایل به تیره دیده می شود. کنیدی برها منفرد و گاهی در دستجات کوچک راست تا خمیده، قهوه ای تیره و کنیدی ها دارای ۱ تا ۳ دیواره عرضی و به ابعاد ۴۷.۵-۲۰×۱۲.۵-۷.۵ میکرومتر اندازه گیری شدند. بر اساس صفات مورفولوژی فوق و ارسال نمونه ها به بخش تحقیقات رستنیها قارچ مذکور گونه B.australiensis تشخیص داده شد و برای اولین بار بعنوان یکی از عوامل مؤثر در ایجاد بیماری سرخشکیدگی مرکبات معرفی می گردد.(نجفی نیا ۱۳۸۵) نوعی علائم خشکیدگی سر شاخه مرکبات همراه با ترشح صمغ زردرنگ روی درختان مرکبات در منطقه جیرفت مشاهده شد که بیشتر شبیه علائم ناشی از قارچ ناتراسیا بوده ولی با این تفاوت که پیشرفت علائم فقط محدود به ۱۰۰-۸۰ سانتیمتر انتهای سر شاخه ها بود. برگها زرد شده و حول رگبرگ میانی پیچ خورده و گاها ریزش می نمایند. ولی هیچ گونه پاتوژن قارچی از آنها جداسازی نگردید. لذا ضرورت دارد از نظر وجود سایر عوامل پاتوژنیک بررسی گردد و احتمال قریب به یقین ناشی از تابش شدید آفتاب در این مناطق می باشد. (نجفی نیا ۱۳۸۵) پراکنش قارچ Bipolaris australiensis در مقایسه با قارچ N.mangiferae کمتر بوده و لذا از اهمیت کمتری در ایجاد خشکیدگی در شاخه مرکبات برخوردار است.(نجفی نیا، ۱۳۸۵) بیماری دیگری که در ایجاد خشکیدگی در شاخه و زوال درختان مرکبات مهم می باشد، پوسیدگی طوقه و ریشه مرکبات می باشد. منصوری و فصیحانی (۱۳۶۴) عوامل پوسیدگی طوقه و ریشه مرکبات را در استانهای هرمزگان و کرمان گونه های Phytophthora nicotianae var.Parasitica و P.citrophthora گزارش کرده اند. طی اجرای این تحقیق در منطقه جیرفت و کهنوج نیز به موارد متعددی بخصوص بیماری پوسیدگی ریشه مرکبات (حتی در باغات با آبیاری قطره ای) مشاهده شد. با توجه به اینکه علائم اولیه این بیماری بصورت پوسیدگی ریشه (شکل ۳) از زیر خاک شروع می شود و از دید باغدار پنهان می ماند، اهمیت دو چندانی پیدا می نماید، زیرا باغدار زمانی متوجه این بیماری می شود که درخت بطور ناگهانی پژمرده و سبز خشک می شود. از درختان مبتلا، قارچ .Phytophtora sp جدا سازی گردید.

شکل ۳- الف. علائم بیماری پوسیدگی ریشه ناشی از قارچ فیتوفترا ، ب- پژمردگی و سبز خشک شدن گریپ فروت ناشی از قارچ فیتوفترا

کنترل بیماری:

جداسازی این قارچ از درختان مرکبات، گریپ فروت، پرتقال، نارنگی، خرما (نجفی نیا و همکاران ۱۳۸۳) و نیز مشاهده علایم و آرتروکنیدیوم قارچ بصورت ماکروسکپی روی درخت توت، سپیدار و گواوا در منطقه توسط نگارنده، مؤید آنست که جدایه های این قارچ بصورت غیر اختصاصی عمل می کنند و لذا مشکلاتی را در کنترل این بیماری ایجاد می نماید. علیزاده و همکاران (۱۳۷۹) اعتقاد خاصی به این موضوع دارند. با توجه به جداسازی و مشاهده این قارچ روی ریشه نارنگی در برخی باغات و قدرت بالای این قارچ در خشکاندن سریع درخت میزبان نشان دهنده خطرناک بودن این قارچ در مناطق گرمسیری است. علیزاده و همکاران (۱۳۷۹) قارچ N.mangiferae را بعنوان قارچ خطرناک، با قدرت تهاجم بالا و دامنه میزبانی وسیع، بخصوص در مناطق جنوبی ایران معرفی کرده اند. بررسی های انجام شده بیانگر آن است که بیماری خشکیدگی سرشاخه در باغات با مدیریت ضعیف تر، تغذیه و آبیاری نامناسب و هرسهای نامنظم خسارات شدیدتری وارد می سازد. لذا اعمال یک مدیریت صحیح در زمینه تغذیه، تقویت باغهای مرکبات، ضد عفونی محلهای هرس، عدم هرس درختان در طول ماههای گرم سال می تواند خسارت این بیماری را کاهش دهد. با توجه به ماهیت عامل بیماری موارد ذیل جهت کاهش خسارت بیماری پیشنهاد میگردد (نجفی نیا، ۱۳۸۵):

• تقویت درختان با تغذیه مناسب و آبیاری به موقع و کاهش تنش آبی مهمترین و بهترین راه کاهش خسارت بیماری سرخشکیدگی مرکبات (ناتراسیا) میباشد.
• خودداری از ایجاد هر گونه زخم مکانیکی بویژه عدم هرس در طول تابستان و کاهش آفتاب سوختگی و در صورت وجود زخم، ضدعفونی محل زخم یا هرس با محلول بردو ۲ درصد.
• در صورت مشاهده علائم این بیماری مرکبات انجام هرس سرشاخه های خشک و بلافاصله محلول پاشی محل هرس با محلول بردو دو درصد الزامیست.
• جمع آوری و سوزاندن شاخه های آلوده به ناتراسیا در سطح باغ و جایگزینی درختان جوان در باغهای مسن
• ایجاد بادشکن در اطراف باغ و خصوصا خزانه تولید نهال نارنج یا گیاه غیر میزبان عامل بیماری ناتراسیا و حذف کامل درختان نظیر اکالیپتوس موجود در اطراف نهالستان پیشنهاد می شود.
• در صورت وجود پوسیدگی ریشه ناشی از قارچ فیتوفترا کنار زدن خاک سطحی روی ریشه ها، پاشیدن ۴۰ تا ۷۰ گرم بسته به سن و سایه انداز درخت) سم ریدومیل گرانول در محل سایه انداز گیاه و پوشاندن با لایه نازک خاک و کاهش رطوبت پای درختان آلوده و در صورت نیاز این عمل ۱۰ تا ۱۴ روز بعد تکرار گردد.