۸ سال پیش

تغذیه سیب زمینی ( قسمت دوم )

راهنمای تغذیه سیب زمینی ( قسمت دوم ) به منظور کاهش باقیمانده نیترات در سیب زمینی

توصیه فسفر در سیب زمینی

فسفر برای توسعه اولیه ریشه و اندام هوایی ضروری است و انرژی لازم را برای فرایندهای جذب و انتقال سایر عنصر غذایی فراهم می نماید. واکنش عملکرد غده سیب زمینی به این عنصر مخصوصاً اگر خاک از نظر فسفر فقیر باشد، قابل توجه است . اگر مصرف نیتروژن و پتاسیم افزایش یابد . مصرف فسفر نیز افزایش می یابد. فسفر در نمو اولیه و غده بندی زود هنگام نقش دارد . گزارش شده است که فسفر تعدا د غده های تولید شده به ازای هر بوته را افزایش می دهد. چون ممکن است فسفر میزان آلودگی ویروسی را کاهش دهد، میزان نسبتاً زیادی فسفر به زراعت سیب زمینی داده می شود. فقط فسفر حل شده در محلول خاک جذب می شود بنابراین حتی در شرایط فسفر کافی خاک عواملی مانند تنش کمبود آب، دمای پایین خاک و بیماری ها با مانع شدن از انتقال فسفر به ریشه از جذب ان جلوگیری می کنند و از توسعه ریشه و کارکرد مطلوب آن جلوگیری می کنند. در زمان تشکیل غده فسفر برای افزایش تعداد غده سیب زمینی بسیار ضروری است و بعد از آن و در مرحله چهار رشد سیب زمینی برای تشکیل انتقال و ذخیر ه نیتروژن ضروری است . میزان مصرف فسفر اغلب 100 کیلوگرم p2o5 در هکتار است ولی در خاک های با قدرت تثبیت فسفر بالا (مانند خاک های آهکی)، فسفر به مقدار بیشتری مورد نیاز می باشد.

فسفر در سراسر طول رشد جذب گیاه می شود ولی درست مثل نیتروژن، وقتی که شاخه و برگ رشد سریعی دارند سرعت جذب آن بیشتر است (شکل2). فسفر در گیاه سیب زمینی به سرعت جذب نمی شود ولی با این همه اطمینان از این جهت که این ماده در دسترس گیاه است بسیار مهم می باشد. در خاک های آهکی قسمت اعظم کودهای فسفره اضافه شده به خاک به صورت فسفات های کلسیم رسوب نموده و به شکل غیر محلول در می آیند که به تدریج مقادیری از این فسفات ها می توانند مجدداً به حالت محلول در آمده و قسمتی از نیاز گیاه را برآورده سازند.

بیشتر خاک هایی که به کشت سیب زمینی اختصاص داده می شود فقط مقدار کمی از فسفر مورد نیاز سیب زمینی را آزاد می کنند. واکنش خاک تاثیر زیادی بر قابلیت جذب فسفر دارد. قابلیت جذب فسفر در پ.هاش 6.5-7.0 حداکثر است. در پ.هاش بیشتر از 7.2 تا 8.5 تثبیت فسفر به صورت فسفاتهای کلسیم حادث می شود و در پ .هاش6.0 قابلیت جذب فسفر بدلیل وجود فسفات های آهن و آلومینیم کاهش می یابد. برای کاهش تثبیت فسفر و افزایش قابلیت جذب آن برای گیاه می توان:

1ـ فسفر را در مقادیر کم و در چند نوبت مصرف نمود تا مصرف یکباره آن.

2- بایستی سعی کرد تماس کود و خاک کم شود.

3- فسفر را در جائی که ریشه های فعال وجود دارند جای گذاری نمود.

4- به خاک های اسیدی آهک اضافه نمود.

آثار کمبود فسفر به صورت توقف رشد و سبزه تیره یا ارغوانی شدن برگ ها ظاهر می گردد. سیب زمینی ممکن است این آثار را در اوایل بهار زمانی که حرارت خاک کم است نمایان سازد (منتظری و علیزاده، 1378). کمبود فسفر در خاک های آهکی به دلیل تثبیت آن به سهولت مشاهده می شود در این حالت برگ ها به اندازه کافی بزرگ نشده و به صورت مجعد و فنجانی شکل در می آیند. لبه برگ ها بطرف بالا لوله شده و زاویه اتصال برگ به ساقه با تشدید کمبود افزایش می یابد. برگ ها به رنگ سبز تیره با لبه های احتمالا قهوه ای در آمده و برگ های پایینی می افتند. کمبود شدید با توقف رشد و لاغر بودن ساقه مشخص می گردد. مقدار ریشه کم شده و استولن های کمتر و کوچک تر پدید می آیند. غده هایی با حلقه قهوه ای در داخل آن پدید می آیند. غده های دارای کمبود فسفر، بسیار کوچک بوده و قند آن زیاد و ماده خشک و نشاسته آن کم، بیش از حد رسیده می باشند و به بیماری ها حساس هستندزیادی. فسفر نیز عمدتاً به شکل کمبود عناصر کم مصرف بروز می کند. آهن و روی اولین عناصری هستند که تحت تأثیر زیادی فسفر قرار دا رند . مصرف بیش از حد آن مخصوصاً اگر با شخم پاییزه به خاک داده شده باشد نه تنها اثری در افزایش محصول ندارد بلکه قسمت اعظم آن به صورت غیرقابل استفاده درخواهد آمد به عبارت دیگر دقیقاً مشابه شرایطی خواهد بود که کود فسفاته مصرف نشده است . میزان فسفر خاک در خاک های شنی با مصرف کودهای فسفاته به آسانی افزایش می یابد ولی در خاک های دارای بافت ریز بالا بردن میزان فسفر خاک نیاز به مقدار بیشتری کود فسفره دارد. ساختمان مطلوب خاک در افزایش سرعت قابلیت جذب فسفر تأثیر زیادی دارد.

محاسبه فسفر مورد نیاز سیب زمینی

تجزیه خاک پایه و اساس تعیین کاربرد صحیح فسفر را تشکیل می دهد (صباح و همکاران، 1385، نعمتی، 1351 و1353، مهدوی و خراعی نزاد، 1355، علیزاده، 1378 ، رئیسی راد ، 1359). بهترین روش برای تعیین فسفر مورد نیاز گیاه آزمون خاک است . همچنین برای تصمیم گیری در مورد اینکه زراعت سیب زمینی در کجا واکنش اقتصادی به مصرف کود فسفره نخواهد داشت، تجزیه خاک وسیله مفیدی است . علاوه بر این تجزیه بافت های گیاهی که قبلا در آن خاک کشت شده باشد می تواند به عنوان راهنمایی برای نیاز به مصرف کود فسفره در زراعت بعدی نیز مورد استفاده قرار گیرد. چنانچه تجزیه گیاه قبلی در طول فصل رشد مقدار فسفر را در سطح کافی و یا بالا نشان دهد نیاز به مصرف فسفر نیست. در مدل توصیه کودی برای محاسبه فسفر مورد نیاز سیب زمینی پس از برآورد عملکرد مورد انتظار در مزرعه و با داشتن میزان فسفر قابل جذب در خاک، از متن جدول6 مطابق آنچه در مورد نیتروژن بیان گردید میزان فسفر مورد نیاز سیب زمینی برآورد می گردد.

برای سهولت کار بجای فسفر، برای سوپر فسفات تریپل تنظیم شده است که می توان با استفاده از فرمول های مندرج در صفحه بعد به سایر کودهای فسفاته تبدیل نمود.

تذکر : نظر به اینکه دی آمونیوم فسفات حاوی18 درصد نیتروژن خالص است، در صورتی که از کود دی آمونیوم فسفات استفاده شود طبق فرمول زیر مقدار کود نیتروژنه مورد نیاز تعدیل می شود.

توصیه نهایی اوره = (39.0 × مقدار دی آمونیوم فسفات مصرفی) – مقدار کود اوره از جدول5

زمان و روش مصرف کود فسفره:

همانطورکه قبلا بیان گردید برای تماس کمتر کود فسفره با خاک و در مجاورت ریشه گذاشتن آن بهتر است کود فسفره به صورت نواری در مزرعه توزیع گردد . نتایج تحقیقات مزرعه ای نشان داده است که مصرف کود فسفره به صورت نواری در زمان کشت موثرتر می باشد. بیشترین فایده مصرف نواری زمانی است که خاک آهکی یا اسیدی و دارای مقدار فسفر کم باشد. در خاک های خنثی با میزان فسفر متوسط تفاوتی بین دو روش نواری و پخش سطحی دیده نمی شود. نتایج تحقیقات نشان داده است که پخش سطحی برای حالتی که از کشت بدون شخم استفاده می شود یا کشت انجام شده است می تواند مؤثر باشد. تأثیر پخش سطحی بستگی به فعالیت زیاد ریشه ها و محل تماس بقایای گیاهی با خاک دارد . هدف از قراردادن کود در ردیف علاوه بر دو منظور فوق، تحریک نمودن رشد اولیه است . این تحریک نمودن ممکن است بر روی عملکرد تاثیر بگذارد یا نگذارد. مصرف فسفر برای گیاهان یکساله، قبل از کشت و یا در زمان کشت (وقتی به صورت نواری مصرف می شود) می باشد. کود سرک پس از کاشت برای گیاهان یکساله معمولا مؤثر نیست ولی می توان از کودهای کامل محلول موجود در بازار در صورت ضرورت برای مصرف سرک در شروع گلدهی استفاده نمود. پخش سطحی فسفر قبل از شخم و مصرف نواری آن به هنگام کاشت نیز توصیه شده است در پخش سطحی امکان برخورد کود با ریشه بویژه در خاک هایی که دارای فسفر کمی هستند زیاد بوده و امکان جذب کود فسفره زیاد می باشد هر چند در خاک های آهکی با قدرت تثبیت زیاد امکان غیرفعال شدن آن وجود دارد . مصرف نواری فسفر بعنوان استارتر موثرترین روش مصرف کود فسفره است که توصیه می شود کود فسفره آمونیوم فسفات در فاصله 7 سانتی متری زیر و کنار بذر قرار داده شده و مقدار آن بایستی طوری تنظیم شود که بیش از 45 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار مصرف نشود (نعمتی ، 1351و 1355).

در خاک هایی که دارای مقدار فسفر کم و قدرت تثبیت بالا هستند، مصرف کود فسفره به روش نواری حدود 7 سانتی متر زیر بذر و 7 سانتی متر کنار بذر مفید خواهد بود . در خاک هایی که دارای واکنش خنثی هستند و مقدار فسفر قابل جذب در آن ها در حد کم نمی باشد می توان کود فسفره را به روش پخش سطحی استفاده و سپس با خاک مخلوط و زیر خاک نمود.

از آنجایی که فسفر در افزایش تعداد غده سیب زمینی و پر شدن آن بسیار مؤثر می باشد در مرحله سوم و چهارم رشد سیب زمینی باید فسفر به مقدار کافی در اختیار گیاه باشد تا هم تعداد کافی غده تشکیل گردد و هم غده ها به مقدار کافی درشت گردند. پیشنهاد می گردد دو سوم کود فسفره قبل از کاشت و به صورت نواری مصرف گردد و مابقی در مرحله تشکیل و پرشدن غده (40 تا 80 روز بعد از کشت ) با استفاده از کودهای محلول مانند مونوآمونیم فسفات، پلی فسفات ها و حتی اسید فسفریک مصرف گردد.

نوع کود فسفره در سیب زمینی

بین مصرف انواع کودهای فسفره مانند سوپر فسفات تریپل، دی آمونیوم فسفات و مونوآمونیوم فسفات برای سیب زمینی تفاوتی دیده نمی شود (علیزاده، 1378). ولی مصرف مونوآمونیوم فسفات به دلیل اسیدیته اولیه نزدیک 2 و تحت تأثیر قرار دادن حجم بیشتری از خاک قابل توصیه می باشد. هر چند میزان فسفر موجود در آن ها بین 46-48 درصد متغیر است. مصرف یک نوع کود مایع با نام پلی فسفات آمونیوم با 10 درصد نیتروژن و 34 درصد فسفر در ایالات متحده متداول می باشد. حمل و نقل این کود آسان بوده و به سهولت با 28 درصد محلول نیتروژن مخلوط می شود و مقدار کمتری از این کود در مقایسه با کودهای جامد فوق مورد نیاز است. از معایب آن عدم اختلاط با بعضی از عناصر کم مصرف معدنی مانند سولفات منگنز است.

تفاوت عمده ای بین کودهای فسفره متداول در کشور که سوپر فسفات تریپل و دی آمونیوم فسفات است وجود ندارد . دی آمونیوم فسفات حاوی 46 درصد فسفر و حدود 18 درصد نیتروژن خالص است . مطالعات اخیر نشان داده اند که تغییر کودهای فسفره به حالت پلیمری، ترکیب با اسید هیومیک و یا پوشش دار می تواند به جذب بیشتر و افزایش کارایی کودهای فسفره کمک کند.

توصیه پتاسیم در سیب زمینی

پتاسیم از نظر تاثیر گذار بر کیفیت سیب زمینی شبیه نیتروژن می باشد پتاسیم در مقادیر زیاد بوسیله سیب زمینی جذب می شود. پتاسیم برای بهبود روابط آبی گیاه و تنظیم غلظت عناصر غذایی در داخل گیاه که برای تنظیم روزنه ها ضروری است می گردد. اگر پتاسیم قابل جذب خاک کم باشد گیاه زودتر از معمول از بین خواه د رفت و موجب وارد آمدن خسارت به محصول خواهد شد . در محصولی که خوب رشد کرده باشد میزان آن احتمالا بین 3 الی 7 درصد ماده خشک گیاه را تشکیل می دهد. مقدار پتاسیم مورد نیاز گیاه به هنگام ماکزیمم اندازه اندام های هوایی، که مقدار نیتروژن هم در حد طبیعی است، نباید کمتر از 4درصد ماده خشک گیاه باشد و ترجیحاً باید تا حدودی بالاتر از این رقم باشد . بدین ترتیب اگر گیاه به طور مناسبی رشد کرده باشد محصول ممکن است بیش از 350 کیلوگرم پتاسیم در هر هکتار جذب کرده باشد. در موقع برداشت، غده های رسیده محتوی 2.5 – 1.5 درصد پتاسیم بر اساس وزن خشک می باشند، بنابراین اگر محصول خوب رشد کرده باشد حدود 200 کیلوگرم پتاسیم در هر هکتار نیز بوسیله غده ها از زمین خارج می شود که این رقم به طور قابل توجهی کمتر از میزانی است که گیاه در حین رشد جذب کرده است.

جذب مقادیر زیادی پتاسیم توسط گیاه سیب زمینی معمولا چند هفته بعد از اینکه سر از خاک در آورده شروع می شود و تا زمانی که رشد اندام های هوایی به حداکثر برسد و یا کمی قبل از آن ادامه خواهد داشت و در انتهای مرحله چهارم رشد خود جذب آن متوقف می شود.سپس جذب پتاسیم سریعاً کاهش می یابد. آزمون خاک یکی از بهترین راه های تعیین میزان پتاسیم قابل جذب خاک است . با توجه به اینکه سیب زمینی اغلب در اراضی سبک کشت می گردد کمبود پتاسیم برای این محصول محتمل است و نیاز به مصرف کود پتاسیمی بیشتری است. از طرف دیگر آهکی بودن خاک های کشور و زیادی کلسیم در این گونه خاک ها، جذب آن توسط سیب زمینی را دچار اشکال می نماید.

علائم کمبود پتاسم در سیب زمینی با لاغر شدن ساقه و شاخه ها و کوتاه شدن فاصله بین گره ها مشخص می گردد. ممکن است بوته قبل از حالت رشد کامل از پا بیفتد . برگ ها سبز تیره با حاشیه زرد یا قهوه ای دیده می شوند. برگ های مسن پایینی بوته زرد می شوند و در حاشیه آن ها سوختگی ظاهر می شود. غده هایی که کمبود پتاسیم دارند به آسانی کبود رنگ می شوند (زیر پوست غده به رنگ خاکستری مایل به آبی رنگ پریده درمی آید). ابتلا به بیماری لکه سیاه، آسیب دیدگی و کاهش کیفیت انبارداری از دیگر علائم کمبود آن می باشد. در اثر کمبود پتاسیم مقاومت به تنش آبی کاهش می یابد. پتاسیم برای تولید هیدرات های کربن و گلوسیدها و نیز برای تحلیل این مواد و تجمع آن در بعضی از اعضای ذخیره ای سیب زمینی لازم است، به همین دلیل گیاهانی که مواد قندی و نشاسته ای تولید می کنند احتیاج بیشتری به کودهای پتاسیمی دارند که در ازیاد محصول موثر باشد. مصرف پتاسیم کافی به همراه عناصر کم مصرف روی یا روی و منگنز باعث کاهش نیترات غده های سیب زمینی شده است . هرگاه 2-3 سال از مصرف پتاسیم در مزارع سیب زمینی خودداری گردد مقدار پتاسیم قابل جذب خاک بویژه در خاک های شنی که امکان شسته شدن آن ها وجود دارد شدیداً کاهش می یابد.

محاسبه پتاسیم مورد نیاز سیب زمینی

بهترین روش تعیین کننده میزان کود پتاسیمی مورد نیاز سیب زمینی آزمون خاک است (صباح و همکاران، 1385، نعمتی، 1351 و1353، مهدوی و خراعی نزاد، 1355، علیزاده، 1378، رئیسی راد، 1359).

برای محاسبه میزان پتاسیم مورد نیاز سیب زمینی، پس از برآورد عملکرد مورد انتظار در مزرعه و با در دست داشتن میزان پتاسیم قابل جذب خاک، از متن جدول 7 مطابق آنچه در مورد نیتروژن بیان گردید، میزان پتاسیم مورد نیاز سیب زمینی برآورد می گردد. برای سهولت کار، به جای پتاسیم، برای کود سولفات پتاسیم تنظیم شده است.

می توان مقادیر کود سولفات پتاسیم محاسبه شده در جداول فوق را با استفاده از فرمول زیر به کود کلرید پتاسیم تبدیل نمود:

مقدار کود بر حسب کلرید پتاسیم = 1.2 ÷مقدار کود سولفات پتاسیم به دست آمده از جدول7

نوع، زمان و روش مصرف کود پتاسیمی

تقریباً اکثر محققین با مصرف کودهای پتاسیمی برای سیب زمینی در پاییز، قبل از کاشت و زمان کاشت موافق هستند ولیکن مصرف آن به صورت سرک توسط برخی محققین تأیید (صباح و همکاران، 1385، نعمتی، 1351 و1353، مهدوی و خراعی نزاد، 1355، علیزاده، 1378 ، رئیسی راد ، 1359) و توسط عده ای دیگر ممنوع شده است. مصرف کودهای پتاسیمی در پاییز فقط در خاک های با بافت متوسط و ریز و به ویژه برای مصرف کلرور پتاسیم توصیه شده است زیرا کلرور پتاسیم نسبت به سولفات پتاسیم ارزان تر می باشد و کلر حاصل از مصرف کود کلرور پتاسیم در پاییز، به هنگام رشد سیب زمینی در بهار کاهش یافته است. مصرف کودهای پتاسیمی قبل از کاشت معمولا به صورت پخش سطحی و مخلوط شدن آن با خاک بوسیله شخم صورت می گیرد. مصرف کودهای پتاسیمی به هنگام کاشت به صورت نواری انجام می شود. در شرایطی که مقدار پتاسیم قابل جذب خاک در حد کم تا متوسط باشد مصرف آن به صورت پخش سطحی در روی زمین می باشد. در خاک های خیلی فقیر از نظر پتاسیم قسمتی از آن بایستی قبل از کاشت بر روی زمین پخش گردد و قسمتی نیز به صورت جای گذاری عمقی در زما ن کاشت مصرف گردد . با توجه به اینکه مصرف نواری کودهای پتاسیمی به میزان بیش از 45 کیلوگرم در هکتار پتاسیم (k2o) بدلیل افزایش شوری خاک مجاور بذر، منع شده است لذا باقی مانده آن بایستی قبل از شخم به صورت پخش سطحی مصرف شود البته با توجه به نقش غیر قابل انکار پتاسیم در تولید، نقل و انتقال و ذخیره سازی نشاسته بهتر است قسمتی از کود پتاسه مصرفی مخصوصاً در خاک های با ظرفیت تثبیت بالا در مرحله پرشدن دانه (40 تا80 روز بعد از کشت ) مصرف گردد.

پژوهشگران حامی مصرف کودهای پتاسیمی به صورت سرک، مصرف آن را به صورت تکمیلی در صورت مشاه ده کمبود در طول دوره رشد، به میزان 40-60 کیلوگرم در هکتار k2o از منابع محلول در آب مانند سولوپتاس ، سولفات پتاسیم اسیدی و یا نیترات پتاسیم توصیه نموده اند. مصرف پتاسیم در طول دوره رشد گیاه به صورت محلول پاشی توصیه نشده است. اگر میزان بالای مصرف کود پتاسه به دلیل عملکرد بالا و افزایش نیاز گیاه بالا بوده (500 کیلوگرم k2o در شرایط عملکرد 80 تن در هکتار ) و دمای هوا هم زیاد باشد بهتر است مقداری از آن حتما 6 تا 8 هفته بعد از سبزشدن به صورت سرک مصرف گردد.

نوع کود پتاسیمی برای سیب زمینی

پتاسیم را می توان از دو منبع سولفات پتاسیم و کلرید پتاسیم مصرف نمود و هر دو کود تقریباً قابلیت جذب مشابه برای سیب زمینی دارند . سولفات پتاسیم حاوی 50 درصد پتاسیم (k2o) و کلرید پتاسیم حاوی 60 درصد پتاسیم (k2o) است. بیش از 94 درصد کل کودهای پتاسه مصرفی در جهان بدلیل قیمت ارزانتر آن کلرید پتاسیم است.(20) کودهای پتاسیمی متداول در کشور شامل سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم است. اخیراً سولفات پتاسیم ـ منیزیم با 24 درصد پتاسیم نیز تولید شده است . مطالعات انجام شده بر روی سیب زمینی نشان داده است که مصرف کلرور پتاسیم بجای سولفات پتاسیم، عملکردی مشابه با سولفات پتاسیم تولید می کند و مصرف آن فقط در شرایط شور و خاک و آب آبیاری با کلر بالا توصیه نمی شود. در خاک های غیر شور و آب دارای کلر کم هیچ منعی برای کلرور پتاسیم وجود ندارد و مصرف 300 کیلوگرم کلرور پتاسیم، کلری کمتر از آب آبیاری با یک میلی اکی والان کلر وارد خاک می کند. علاوه بر آن مصرف کلرور پتاسیم در پاییز تأثیر منفی کلر را کاهش می دهد. از طرف دیگر مصرف کلرور پتاسیم در پاییز در خاک های سبک بافت توصیه نشده است . مصرف زیاد کودهای پتاسیمی ممکن است باعث کمبود منیزیم در گیاه شود در این ح الت می توان از کود سولفات پتاسیم و منیزیم برای رفع کمبود پتاسیم استفاده نمود.

به طور کلی در اکثر مطالعات انجام شده تفاوت معنی داری بین منابع کلره و سولفاته پتاسیم از نظر تأثیر بر عملکرد، درصد ماده خشک و وزن مخصوص غده ها وجود ندارد ولی ممکن است منبع کلرور پتاسیم باعث کاهش کیفیت چیپس و رنگ آن گردد و کاهش وزن غده ها در اثر انبارداری را به مقدار جزئی افزایش دهد.

توصیه منیزیم در نیاز سیب زمینی

گرچه منیزیم به مقدار زیاد مورد نیاز نبوده و به مقدار کم جذب گیاه می شود ولی کمبود آن ممکن است به طور بارز دوره رشد گیاه را کوتاه نماید . خاک تحت شرایطی می تواند از رسیدن منیزیم به ریشه ها جلوگیری کند. میزان بالای اسیدیته خاک برای جذب منیزیم توسط گیاه مناسب نمی باشد و خاک با بافت سبک نیز معمولا جذب آن را محدود میسازد. معمولا مصرف کودهای نیتروژنه مخصوصاً ( نیترات آن) علائم کمبود منیزیم را از بین می برد.

گاهی اوقات افزایش مقدار زیادی پتاسیم یا (و) کلسیم به خاک باعث کمبود منیزیم می شود. اگر مقدار منیزیم خاک کمتر از 50 میلی گرم بر کیلوگرم و منیزیم بافت گیاه کمتر از 0.22 درصد باشد مصرف 22 کیلوگرم در هکتار منیزیم (MgO) به صورت نواری و یا 110 کیلوگرم در هکتار از آن را به صورت پخش سطحی از منبع سولفات پتاسیم منیزیم که حاوی 11 درصد منیزیم است توصیه می شود (منتظری و علیزاده، 1378). آثار کمبود منیزیم در سیب زمینی به صورت پریدگی رنگ بین رگبرگ های برگ های پیر مشاهده می شود.

در حالت شدت کمبود سوختگی بر روی بافت برگ دیده می شود. در حالی که کناره برگ ها سبز باقی می ماند. با توجه به شرایط خاک های ما کمبود منیزیم خیلی به ندرت اتفاق می افتد و در مناطقی مانند استان همدان کمبود آن تاکنون در سیب زمینی مشاهده نشده است. هرچند در برخی منابع افزایش تا 10 درصد عملکرد نیز در اثر مصرف کود منیزیم دار مشاهده شده است.

گوگرد مورد نیاز سیب زمینی

گوگرد از عناصر اصلی ضروری برای رشد گیاه است که در سنتز پروتئین دخالت دارد و قسمتی از برخی اسیدهای آمینه از جمله میتونین و سیستئین را تشکیل می دهد . این عنصر ابتلا به بیماری در گیاهان را کاهش می دهد و در تنظیم و ساخت قند، نشاسته و همی سلولز مؤثر است . بیشتر خاک ها دارای گوگرد کافی می باشند و معمولا در تجزیه خاک روتین گوگرد اندازه گیری نمی شود هر چند بعضی از خاک های شنی با مواد آلی کم ممکن است نیاز به مصرف گوگرد داشته باشند . آبهای سطحی و بعضی از آب های زیرزمینی که برای آبیاری استفاده می شوند معمولا دارای مقادیر قابل توجهی گوگرد هستند و بعضی دیگر از آب های زیرزمینی فاقد آن می باشند. مصرف گوگرد عنصری ممکن است بتواند در کنترل بیماری اسکب مؤثر باشد به شرطی که شرایط مناسب در خاک برای اکسیداسیون گوگرد و اثرگذاری آن بر اسیدیته خاک فراهم گردد.

سیب زمینی فقط در زمین هایی که دارای گوگرد بسیار کم باشند به مصرف گوگرد پاسخ می دهد. اگر مقدار گوگرد خاک کمتر از 7 میلی گرم بر کیلوگرم یا گوگرد بافت خاک کمتر از 0.18 درصد باشد مصرف 22 کیلوگرم در هکتار گوگرد توصیه می شود. مصرف گوگرد آسیابی، گوگرد کشاورزی و گوگرد آلی برای رفع کمبود آن مناسب و در دسترس می باشد. زیادی مصرف گوگرد تاثیر سویی ندارد . با توجه به غنی بودن خاک های مناطق خشک و نیمه خشک از آنیون سولفات جنبه تغذیه ای گوگرد خیلی مدنظر نمی باشد ولی با مصرف گوگرد عنصری و انجام فرایند اکسیداسیون بر روی آن، pH خاک در اطراف دانه گوگرد به طور موضعی کاهش می یابد و همین کاهش به اصلاح خاک، افزایش جذب عناصر غذایی کم مصرف و فسفر و بالابردن کارایی کودهای مصرفی می گردد.

توصیه عناصر کم مصرف در سیب زمینی (ریز مغذی ها)

عناصر کم مصرف که شامل بُر ، کلر، مس، آهن، منگنز، مولیبدن و روی است در مقادیر بسیار کم برای تغذیه گیاه ضروری است . بیشتر خاک ها دارای عناصر کم مصرف کافی برای رفع نیاز نبات دارند . در بعضی مناطق تجمع و تراکم عناصر کم مصرف وجود دارد که باعث افت عملکرد می شود کمبود. روی و بُر در و کمبود روی و آهن در و کمبود روی در خاک های آهکی و خاک های تسطیح شده و تا حدودی کمبود بُر بر روی سیب زمینی دیده شده است.

روی مورد نیاز سیب زمینی (Zn)

طبق بررسی های به عمل آمده سیب زمینی نسبت به مصرف کود سولفات روی به ویژه در خاک های آهکی از خود عکس العل نشان می دهد. در مزارع سیب زمینی کشور، اغلب بدلیل مصرف بیش از حد فسفر جذب روی بوسیله گیاه دچار اشکال می شود (همتی، 1383). بطوری که نیاز به مصرف آن در بیشتر مزارع الزامی است . حد بحرانی روی 0.8 و 0.9 و 1.0 میلی گرم بر کیلوگرم (112، منتظری و علیزاده، 1378 و 184) و حد کفایت آن .5 ذکر شده است (همتی، 1383). به طور کلی وقتی روی قابل جذب خاک تا 0.9 میلی گرم بر کیلوگرم است 11 کیلوگرم در هکتار روی خالص و وقتی مقدار روی بین 1-1/.5 میلی گرم بر کیلوگرم است مقدار 5.5 کیلوگرم در هکتار روی خالص و وقتی مقدار روی خاک از 1.5 میلی گرم بر کیلوگرم تجاوز نماید نبایستی کود روی مصرف شود. مقدار مصرف با توجه به غلظت روی قابل جذب در خاک تغییر می کند. جدول 130 مقدار سولفات روی آبدار توصیه شده را با توجه به غلظت روی خاک نشان می دهد سولفات روی آبدار حاوی 23 درصد روی خالص و سولفات روی خ شک حاوی 35 درصد روی می باشد. سولفات روی را می توان به صورت پخش سطحی و هم به صورت نواری مصرف نمود . در صورتی که به صورت نواری به همراه کود نیتروژنه مصرف شود راندمان جذب روی افزایش یافته و مقدار کود مصرفی به یک سوم مقادیر ارائه شده کاهش می یابد. هم چنین کمبود روی را می توان بوسیله چند نوبت محلولپاشی شروع قبل از مرحله گلدهی به فاصله 20 روز کنترل نمود و مقدار مصرف روی در هر هکتار 3 کیلوگرم سولفات روی آبدار (3 کیلوگرم در هزار لیتر آب در یک هکتار ) خواهد بود (همتی،1383). بهتر است محلول پاشی به همراه 200 گرم مواد چسبنده (مویان) در 1000 لیتر آب انجام شود.

یکی از اثرهای مهم روی حفظ گیاه در شرایط تنش کمبود آب و تنش های زیستی و غیر زیستی دیگر می باشد. یکی از آسیب های تنش کمبود آب افزایش نشت غشای پلاسمایی سلول های ریشه است که این افزایش در شرایط کمبود روی تشدید می شود. در حیوانات و گیاهان، روی نقش فیزیولوژیکی مهمی در ساختار و کارکرد غشاهای زنده ایفا می کند (چاخماق، 2000). چاخماق و مارشنر (1998) گزارش کردند که نقش اصلی روی در حفظ یکپارچگی غشا های سلولی به توانایی آن در محافظت از پروتئین ها و چربی های غشاء از اثرهای تخریبی رادیکال های سوپراکسید و منبع تولید آن ها در واکنش های احیایی درون سلول بستگی دارد (آلووی،2008).

روی در شرایط تنش کمبود آب بر روابط آبی گیاه تأثیر می گذارد. سطح تغذیه روی می تواند روابط آبی گیاه را متأثر نموده و هدایت روزنه ای را تغییر دهد . شرما و همکاران (1995) نقش روی را در تنظیم باز شدن روزنه ها از طریق حفظ غلظت بالای پتاسیم در سلول های محافظ روزنه گزارش کردند . روی همچنین در روبش گونه های فعال اکسیژن در گیاه از طریق فعال کردن آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز، آسکوربات پراکسیداز و گلوتاتیون ردوکتاز نقش دارد. تولید رادیکال های سوپراکسید و سایر گونه های احیایی اکسیژن بر اثر تنش های زیستی و غیرزیستی می تواند افزایش یابد (چاخماق، 2000 ؛ میتلر، 2002). مشاهده شده است که تولید رادیکالهای سوپراکسید در طی انتقال الکترون در فتوسنتز می تواند در شرایط شدت نور بالا همراه با تنش هایی مانند سرما، کمبود آب و کمبود عناصر معدنی تشدید شود. تنش کمبود آب تولید رادیکالهای سوپراکسید، پراکسید هیدروژن (H2O2) و رادیکال های هیدروکسیل (OH) را افزایش می دهد. روی برای روبش گونه های فعال اکسیژن شامل ¯₂O (رادیکال سوپراکسید ) و پراکسید هیدروژن ضروری است. به علت نقش اصلی آن در فعال سازی و بیان ژن ها، روی شاید در بیان ژن های ناشی از تنش اکسیداتیو و تولید آنزیم های آنتی اکسیدانت مانند سوپراکسید دیسموتاز، آسکوربات پراکسیداز و گلوتاتیون ردوکتاز مؤثر در روبش پراکسید هیدروژن نقش داشته باشد (چاخماق، 2000). تمام این شرایط باعث می شود که روی در شرایط تنش کمبود آب به گیاه در غلبه بر شرایط دشوار کمک نموده و عملکرد گیاه را تداوم بخشد.

بـُر مورد نیاز سیب زمینی 🙁B)

طبق بررسی های بعمل آمده حد بحرانی بُر 0.5 میلی گرم بر کیلوگرم ذکر شده است اگر میزان بُر خاک کمتر از یک میلی گرم بر کیلوگرم باشد مقدار 2.2کیلوگرم بُر خالص در هر هکتار به صورت پخش سطحی مصرف می شود (منتظری و علیزاده، 1378). مصرف بُر به صورت پخش نواری توصیه نشده است. مصرف زیادی بُر سمی خواهد بود و به هیچ وجه نبایستی بیشتر از مقدار توصیه شده مصرف گردد.

محلولپاشی بُر وقتی انجام می شود که به صورت خاکی مصرف نشده باشد . محلولپاشی با 0.2کیلوگرم در هکتار بُر خالص در سه نوبت به فاصله یک ماه شروع از اواخر تیر انجام می شود. در مورد محلول پاشی با بور باید دقت کافی مبذول گردد و غلظت نباید از 2 در هزار فراتر رود چرا که غلظت بالاتر منجر به برگ سوزی می گردد و عملکرد گیاه را کاهش می دهد. اسید بوریک معمول ترین منبع بور می باشد . مصرف خاکی اسید بوریک بین 20 -15 کیلوگرم در هکتار در صورتی که کمبود بور در خاک وجود داشته باشد توصیه می گردد.

آهن مورد نیاز سیب زمینی (Fe)

کمبود آهن در خاک های آهکی که پ .هاش بالاتر از 7.8 دارند و یا خاک هایی که تحت الارض آن ها در اثر عملیات تسطیح برای آبیاری، ظاهر شده محتمل است . بطور کلی مصرف خاکی کودهای سولفات آهن توصیه نمی گردد ولی مصرف خاکی کودهای با بنیان آلی EDDHA به میزان 5-4 کیلوگرم در هکتار مشکل کمبود آهن در سیب زمینی را مرتفع میسازد. محلولپاشی آهن EDDHA به هیچ وجه توصیه نمی شود چرا که یک مولکول درشت می باشد و به هیچ وجه از روزنه ها عبور نمی کند و محلول پاشی آن تأثیری بر رشد گیاه ندارد . محلول پاشی باید در چندین نوبت صورت گیرد و مقداری نیتروژن و مایع چسبنده (مویان) (مانند آنچه برای روی گفته شد ) برای افزایش تاثیر آن اضافه شود. حد بحرانی غلظت آهن در خاک 5 میلی گرم برکیلوگرم و حد کفایت آن 8 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد. محلولپاشی در چند نوبت با 3 کیلوگرم سولفات آهن و به همراه 2 کیلوگرم اوره و 200 گرم مایع چسبنده در 1000 لیتر آب برای یک هکتار شروع قبل از مرحله گلدهی به فاصله 20 روز انجام شود.

منگنز و مس مورد نیاز سیب زمینی ( Cu , Mn )

سیب زمینی از گیاهان حساس به کمبود منگنز گزارش شده است . کمبود منگنز و مس در خاک ها کمتر دیده شده است . در صورت کمبود مس و منگنز به ترتیب مصرف یک و 5-10 کیلوگرم مس و منگنز خالص به ترتیب از منابع سولفات مس و سولفات منگنز به صورت نواری توصیه می شود.

حد بحرانی منگنز در خاک برای سیب زمینی 6 و برای مس 0.5 میلی گرم در کیلوگرم خاک می باشد و در بیشتر از آن کودهای منگنز و مس دار نباید مصرف شود . محلولپاشی 0.25 کیلوگرم د ر هکتار مس خالص که معادل یک کیلوگرم در هکتار سولفات مس در 2 نوبت به فاصله یک ماه و شروع از اواخر تیر ماه انجام می شود.

توصیه کود آلی در زراعت سیب زمینی

کودهای آلی اساساً برای حفظ شرایط مطلوب خاک به خصوص از نظر فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی ضروری می باشند. در بسیاری از اراضی زراعی که دامپروری وجود ندارد و کود دامی به اندازه کافی موجود نیست، کودهای آلی با برگرداندن محصولات سبز مانند شبدر و علوفه تامین می گردد. در زراعت سیب زمینی برای افزایش تولید، مصرف کود دامی پوسیده همراه با کودهای شیمیایی توصیه می شود. در فرانسه معمولا 35 تن در هکتار کود دامی همراه کودهای شیمیایی مصرف می شود. در آزمایشی با مصرف کود مرغی عملکرد سیب زمینی از 27.7 به 36.6 تن در هکتار افزایش یافت. در ایران با مصرف 30 تن کود دامی به همراه 160 کیلو نیتروژن خالص31 تن غده سیب زمینی برداشت گردید. تاثیر توام کودهای شیمیایی و آلی بر عملکرد کمی و کیفی سیب زمینی توسط فائزنیا و محمدی بررسی و توصیه شد که 50 درصد کود نیتروژنه مورد نیاز مرحله کاشت از طریق کودهای آلی تامین گردد.

در میان گیاهان زراعی سیب زمینی بهترین واکنش را به کود حیوانی نشان می دهد. اگر چه عناصر پرمصرف و کم مصرف که از طریق کود آلی تأمین می شوند در حاصلخیزی خاک نقش دارند، اغلب اثر اصلاح کنندگی مواد آلی اهمیت بیشتری دارد . این اثر بخصوص با افزایش قدرت نگهداری آب در خاک های سبک و افزایش راندمان کود نیتروژنه همراه است . کود دامی باید کاملا پوسیده باشد زیرا کود دامی که تازه بوده و از نظر پوسیدگی ناقص باشد در اواخر فصل رشد سیب زمینی فعال شده و ممکن است موجب کاهش ماده خشک غده، از دست رفتن طعم سیب زمینی، تاخیر در رسیدگی غده و دشواری های انبارداری و بروز بیماری های گیاهی شود. از طرف دیگر کود تازه ممکن است باعث خشک شدن سریع بستر بذر در اوایل رشد گردد. به طور متوسط هر تن کود دامی

پوسیده 1.5-2.5 کیلوگرم نیتروژن (15 و 5)، 0.6 کیلوگرم P2O5، 4 کیلوگرم K2O، 5 کیلوگرم CaO، 1.7 کیلوگرم MgO، 30 گرم منگنز، 4 گرم مس و 5گرم بُر (15) به خاک وارد می کند. هر تن کود مرغی حدود 2 برابر کود گاوی یا گوسفندی نیتروژن (5 کیلوگرم نیتروژن خالص) به خاک وارد می کند.

به طور متوسط مصرف 20 تن کود دامی گاوی یا گوسفندی کاملا پوسیده و یا حداکثر 10 تن کود مرغی در هر هکتار توصیه می شود. مقدار نیتروژن حاصل از مصرف کود دامی یا مرغی (طبق برآورد فوق ) می بایست از سرجمع کود نیتروژنه مصرفی کسر گردد. در جدول 23 کود دامی و (یا) مرغی مورد نیاز سیب زمینی با توجه به کربن آلی خاک نشان داده شده است.