مدیریت عارضه خشکیدگی خوشه خرما

مدیریت عارضه خشکیدگی خوشه خرما

پیشگفتار

عارضه خشكيدگي خوشه خرما اولين بار از قلعه گنج و رودبار و پس از آن از شهرستان هاي جيرفت، كهنوج و بم در استان كرمان گزارش شد. در سال های بعد عارضه از استان هاي بوشهر، خوزستان، هرمزگان، سيستان و بلوچستان نيز گزارش گرديد. علایم عارضه در ارقام تجاري اين مناطق نظير مضافتي در استان كرمان، مرداسنگ در هرمزگان، كبكاب در بوشهر، خاصي و كبكاب در خوزستان مشاهده می شود. رقم مضافتي از ارقام حساس به عارضه خشكيدگي خوشه می باشد. شهرستان هاي بم، ريگان، نرماشير و فهرج از مناطق عمده كشت خرماي رقـم مضافتي در کشــور بــوده و در ســال هاي اخير شدت خسارت عارضه در اين مناطق بيـن 70-100 درصد برآورد گرديده است . اين امر نه تنها موجب كاهش در آمد نخل داران گرديده بلكه اشتغال بيشتر اهالي نيز كه وابسته به نخل خرما می باشد به خطر افتاده است. بنابراين ضروری است به دنبال آشنایی کارشناسان و مروجان با روش های مدیریت مناسب عارضه خشکیدگی خوشه خرما، که نقش مؤثري در كاهش عارضه دارد، و اعمال این روش ها توسط باغداران مانع از خسارت هاي بيشتر شده و زمینه رونق مجدد اقتصادي در منطقه فراهم مي گردد.

مقدمه

عارضه خشكيدگي خوشه خرما اولين بار در سال 1368 از استان كرمان گزارش شد و پس از چند سال علایم عارضه در سایر استان های کشور مشاهده گرديد. تا کنون گزارشی رسمی از وجود این عارضه در سایر مناطق خرما کاری جهان ارایه نشده است. هرساله درصد قابل توجهي از محصول خرماي كشور در اثر اين عارضه از بين مي رود . بارزترين علائم ظاهري اين عارضه شامل پژمردگي و چروكيدگي نهايي ميوه، خوشچه و نهايتاً تمام یا بخشی از خوشه است. آغاز ظهور علائم این عارضه همزمان با مرحله تبديل خارك به رطب مي باشد و بروز اين علائم معمولا همزمان با افزايش دماي هوا، كاهش رطوبت نسبي و وزش بادهاي گرم و خشك اتفاق مي افتد. با توجه به نتايج طرح هاي تحقيقاتي انجام شده تعدیل شرايط آب و هوايي نخلستان، جلوگيري از تابش مستقيم آفتاب و تأثير وزش بادهاي گرم و خشك، بهبود شرايط تغذيه اي و آبياري مطلوب نخلستان باعث كاهش قابل ملاحظه خسارت اين عارضه مي شود و شرايط نامساعد اقليمي (گرماي بيش از حد هوا، كاهش رطوبت نسبي و وزش بادهاي گرم و خشك) در دوره بحراني تبديل خارك به رطب، از عوامل اصلي بروز عارضه خشكيدگي و پژمردگی خوشه خرما در مناطق خرماخيز جنوب كشور بوده و ساير عوامل ناشي از سوء مديريت نخلستان بر شدت خسارت مي افزايد.

علائم عارضه خشکیدگی خوشه خرما

علائم عارضه معمولا در اواخر مرحله خارك ( موقع تغيير رنگ ميوه) بروز مي كند. اولین علائم عارضه اغلب با ظهور نوار قهوه‏اي رنگ در قوس مركزي دم خوشه‏ها همراه است. این تغییر رنگ در قوس دم خوشه ها غالباً در سطح فوقاني و گاهی در سطح تحتاني دم خوشه ‏ها مشاهده میشود.(عكس1). ناحیه تغییر رنگ داده نسبت به بافت های اطراف رطوبت کمتری داشته و کمی حالت فرو رفته پیدا می کند. (عكس 2).

سپس چروكيدگی و خشكيدگي تدريجي ميوه‏ ها آغاز می شود ( عكس 3). در برخی موارد این علائم موقتی بوده و بازگشت میوه به حالت اولیه رخ می دهد. در مواردی که بروز علائم عارضه متوقف نشود، خشکیدگی میوه ها ادامه یافته و ميوه ها كاملا چروكيده و خشك شده و بطور کامل رطوبت خود را از دست می دهند(عکس 4).

خشکیدگی میوه ها ممکن است در تمام خوشچه های یک خوشه رخ داده و به خشکیدگی کامل خوشه منجر شود و یا در برخی از خوشچه های یک خوشه مشاهده شود. مدت زمان بروز کامل علائم متفاوت بوده و از حداقل 2 تا 3 روز تا حد اکثر حدود 10 روز متغیر است.
با توجه به اینکه عوامل متعددی در بروز و شدت عارضه دخیل هستند رفتار عارضه در سال های مختلف متفاوت است و در یک نخلستان از الگوی یکنواختی پیروی نمی کند. در برخی نخل هاي يك نخلستان ممکن است در یک سال حتی یک خوشه سالم تولید نشود ولی در سال آینده در حالی که خشکیدگی در نخلستان وجود دارد تمام خوشه های همان درخت سالم باشد.

عوامل موثر در بروز و تشدید عارضه

بر اساس بررسی های انجام گرفته تا کنون نقش هیچ گونه بیمارگر یا عامل زنده ای در بروز این عارضه اثبات نشده است و عوامل مختلف محیطی و مدیریتی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما موثر هستند.
از بین عوامل محیطی ظاهرا افزايش دماي هوا و كاهش رطوبت نسبي در دوره تبديل خارك به رطب عامل اصلی بروز و شدت عارضه در نخلستان های خرما است. در زمان بروز عارضه درجه حرارت به بالای 45 درجه سانتی گراد و رطوبت به کمتر از20 درصد می رسد. همچنین با رابطه معکوسی که بین دما و رطوبت نسبی وجود دارد با افزایش دما از رطوبت نسبی کاسته شده وشدت عارضه افزایش می یابد.
اما عوامل مختلف دیگری مانند رقم، سن درختان خرما، موقعیت درختان در باغ و زیاد بودن بیش از حد تعداد خوشه روی یک درخت نیز در شدت عارضه مؤثر است.
شدت این عارضه در ارقام مختلف متفاوت بوده به طوری که ارقام تر و ميان رس مانند ارقام مضافتي، كبكاب و خاصي نسبت به عارضه حساس‏تر از ارقام خشك و نيمه خشك هستند.
همچنین عارضه غالباً در درختان جوان مشاهده مي‏شود. به طورکلی علائم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است.
سوء مديريت نخلستان در خصوص میزان و دور آبیاری، تغذیه مناسب، مبارزه با آفات و بیماری ها و رعایت اصول باغبانی بر شدت بروز عارضه افزوده و اعمال مدیریت صحیح در نخلستان باعث كاهش قابل ملاحظه خسارت اين عارضه مي شود.

عوامل موثر در مدیریت عارضه در نخلستان

مجموعه ای از اقدامات مختلف در مدیریت عارضه در نخلستان های خرما مؤثر بوده و با به کارگیری همزمان مجموعه این عوامل میزان خسارت عارضه کاهش خواهد یافت. این اقدامات علاوه بر مدیریت عارضه بر افزایش کیفیت و کمیت محصول نیز موثر بوده و از این طریق نیز موجب افزایش درآمد باغدار می گردد.

1-    آبیاری:

درخت خرما جزو درختان مقاوم به شوری است و اگر شوری آب آبیاری کمتر از 3000 میکرو موس بر سانتیمتر باشد برای درخت خرما مناسب است.
 لازم است دور آبياري از فروردین ماه هر سال بر اساس اطلاعات تبخیر میانگین ماهانه دراز مدت هر منطقه و بافت خاک تعیین گردد. باغداران با مراجعه به واحدهای تابعه سازمان جهاد کشاورزی هر استان قادر به کسب اطلاعات مربوط به دور آبیاری مناسب برای هر منطقه هستند. البته با توجه به شرایط اقلیمی مناطق کاشت درختان خرما دور آبیاری هفت روزه در بافت خاک سبک و در ماه های گرم سال در مناطق مختلف مناسب به نظر می رسد.
تأمین آب کافی جهت آبیاری و رعایت دور آبیاری در مدیریت عارضه تاثیر زیادی داشته و هرگونه کمبود آب و تغییر در دور آبیاری موجب وارد شدن تنش به گیاه شده و شدت عارضه افزایش می یابد.

پیشنهاد میشود که با مراحعه به پست اصول آبیاری و تغذیه نخلستان اطلاعات تکمیلی در این زمینه را مطالعه نمایید.

2- تغذیه:

خاک هایی با شوری کمتر از 4 دسی زیمنس بر متر برای کاشت خرما مناسب هستند. میزان مصرف کودهای مختلف برای هر باغ بسته به شرایط خاک و آب آن متفاوت است. با تغذیه مناسب توان درخت در مقابله با شرایط نامناسب محیطی بالا رفته و در نتیجه خشکیدگی خوشه خرما نیز کاهش می یابد بنابراین ضروری است تغذیه متعادل و بهینه هر نخلستان حتماً بر اساس آزمون خاك انجام شود.

ازت :

با توجه به اینکه در غالب مناطق خرما خیز میزان کربن آلی خاک پایین و کمتر از نیم درصد می باشد کاربرد کودهای ازته امری ضروری است. بر این اساس میزان کود ازته مورد نیاز به ازاء هر سال سن درخت 200 گرم اوره یا 440 گرم سولفات آمونیم یا 265 گرم نیترات آمونیم می باشد و برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود. زمانی که خاک یا آب خیلی شور نباشند ( شوری خاک کمتر از 4 دسی زیمنس بر متر و آب کمتر از 3000 میکرو موس بر سانتی متر ) جهت کاهش خشکیدگی خوشه خرما مصرف نیترات آمونیم توصیه می شود.

فسفر:

میزان کود فسفره مورد نیاز کاملا وابسته به میزان فسفر موجود در خاک است و مقدار توصیه شده در هر باغ با مدیریت مختلف متفاوت است بنابراین انجام آزمایش خاک جهت تعیین میزان کود فسفره مورد نیاز کاملا ضروری است و بر اساس نتایج حاصل از آزمون خاک میزان کود سوپر فسفات تریپل مصرفی به ازاء هر سال سن درخت بین صفر تا حدود160 گرم متغیر است. برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود.

پتاسیم:

تعیین میزان کود پتاسه مورد نیاز وضعیتی مشابه کود فسفره دارد و کاملا وابسته به نتایج آزمون خاک است. میزان مصرف کود سولفات پتاسیم به ازاء هر سال سن درخت بین صفر تا حدود 180 گرم متغیر است. برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود. در شرایط غیر شور می توان از کود کلرید پتاسیم به صورت سرک استفاده کرد.

کودهای عناصر غذایی کم مصرف :

با توجه به شرایط خاک هر منطقه و میزان این عناصر در خاک، مقدار کود مورد نیاز کاملا وابسته به نتایج آزمون خاک است. بطور تقریبی می توان در نخلستان های مختلف مقادیر زیر را به ازاء هر سال سن درخت توصیه نمود.

آهن:

به میزان 10 گرم سکوسترین آهن

منگنز:

به میزان 30 تا 35 گرم سولفات منگنز

روي:

به میزان 30 تا 35 گرم سولفات روی

برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود.

كود دامي:

جهت بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و افزایش عملکرد، ازکود گاوی پوسیده و غیر شور حدودا 40 تا 50 کیلو گرم برای درختان بارده با سن ده سال به بالا استفاده شود.

زمان مصرف:

نیمی از کود ازته، نیمی از کود سکوسترین آهن و سایر کودهای شیمیایی مورد نیاز پس از اختلاط با کود دامی اواخر بهمن تا اوایل اسفند و در سایه انداز درخت در شیاری به عمق 30 سانتی متر استفاده گردد (عكس 5). نصف دیگر کود ازته و کود سکوسترین آهن در اردیبهشت ماه به صورت سرک همراه با آبیاری استفاده شود. بهتر است کودهای فسفره با کودهای حاوی عناصرکم مصرف مخلوط نشده و در شیاری جداگانه بکار رود.

همچنین مطالعه پست علایم کمبود عناصر غذایی در خرما نیز میتواند بسیار مفید باشد .

3- عملیات هرس و بهداشت نخلستان:

انجام عملیات به باغی یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش شدت عارضه می باشد. ضروری است انجام عمليات هرس برگ هاي خشك،  دم خوشه هاي باقيمانده، هرس دمبرگ و حذف پاجوش ها به منظور اجراي اصول صحيح باغداري تا انتهای بهمن ماه انجام گردد ( عكس 6).

همزمان با گرده افشانی هرس یک سوم انتهای خوشه انجام شود. انجام هرس، بستن و آرايش خوشه در مرحله كيمري به نحوی که به ازاء هر هشت برگ حداکثر یک خوشه باقی مانده و خوشه ها در زواياي مختلف درخت قرار گیرد توصیه می شود. ضمناً در مرحله خارک پوشش دم خوشه هاي درختان با مخلوط بردو 8 درصد با استفاده از برس یا اسفنج انجام شود. در صورت عدم پوشش مناسب دم خوشه ها با ترکیب بردو این عمل تکرار شود.

4- مدیریت آفات و بیماری ها:

کلیه عواملی که موجب ضعف درخت و ایجاد تنش در گیاه می شوند موجب تشدید عارضه می گردند. از جمله این عوامل می توان به آفات و بیماری های مختلفی که در هر منطقه وجود دارد اشاره کرد. بنابراین لازم است مبارزه با آفات و بیماری های رایج هر منطقه (کنه، سوسک شاخدار، زنجرک، پوسیدگی گل آذین و…) به موقع و به نحو مطلوب بسته به هر منطقه انجام گردد.

5- پوشش خوشه ها:

با توجه به نقش عوامل محیطی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما به منظور تعدیل این اثرات پوشش دهی خوشه های خرما با پوشش های مختلف انجام گرفته است. بررسی ها نشان می دهد پوشش حصیری یا پارچه متقال در کاهش شدت عارضه و افزایش کیفیت میوه مؤثر می باشد ( عكس 7). پوشش خوشه ها اواخر مرحله خارک انجام گردد. پوشش خوشه ها علاوه بر تأثیر در کاهش عارضه سبب افزایش کیفیت محصول شده و خسارت پرندگان، زنبور و طوفان شن و جذب گرد و غبار را کاهش می دهد و موجب کاهش جمعیت کنه روی خوشه های دارای پوشش می گردد.

 6- میانه کاری نخلستان:

یکی دیگر از عوامل مهم در تعدیل شرایط اقلیمی و حفظ رطوبت نسبی نخلستان میانه کاری باغ با گیاهانی مانند یونجه و سورگوم می باشد. در صورت تامین آب کافی میانه کاری تأثیر بسزایی در کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما دارد (عكس 8).

7- احداث بادشکن

علائم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است. بنابراین با احداث بادشکن امکان تعدیل شرایط محیطی و کاهش اثر بادهای گرم فراهم شده و موجب کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما می گردد. ضروری است احداث بادشکن با توجه به جهت وزش بادهای گرم در هر منطقه در اطرف نخلستان و با درختان سازگار با شرایط محیطی هر منطقه انجام شود ( عكس9).

طرز تهيه مخلوط بردو :

براي تهيه يك هزار ليتر از مخلوط بردو هشت درصد، مقدار 80 كيلوگرم سولفات مس را در دویست ليتر آب در ظرف پلاستيكي يا استيل حل نمايید ( در صورتیکه از آب گرم استفاده شود حل شدن راحت تر انجام می شود ). سپس 80 كيلوگرم آهك را با مقدار كمي آب خيس كرده و در ظرف ديگري ریخته و ضمن هم زدن حجم آن را با افزودن آب به هشتصد ليتر برسانید. ضمن بهم زدن، محلول سولفات مس را به آرامي روي دوغاب اضافه کرده و پس از دو دقيقه هم خوردن تركيب بردو آماده مصرف است.
نكته مهم در كاربرد مخلوط بردو اين است كه بايد به صورت تازه مورد استفاده قرار گيرد ومقدار مورد نیاز از این مخلوط با توجه به تعداد درختان تهیه گردیده و در همان روز مصرف شود.

تهیه کنندگان : غلامرضا برادران ، آرش صباح ، پرویز رستگاری