گیاه کارلا (خیار تلخه) (خواص – تولید)

تولید گیاه کارلا – Momordica charantia (خواص گیاه دارویی خیار تلخه)

مقدمه

گیاه کارلا (Momordica charantia) در ایران گیاهی جدید است و گزارش کاملی درباره معرفی و تولید آن در کشور وجود ندارد. در سال های اخیر به طور محدود در استان هایی مانند سیستان و بلوچستان و اصفهان اقدام به کشت این گیاه شده است که عمده مصرف آن به صورت تازه خوری است. منشأ ورود این گیاه به ایران از طریق واردات بذر از کشورهای پاکستان ، هند و چین گزارش شده است. بر اساس منابع موجود ، در سایر کشورها تحقیقات مفصلی در مورد خواص دارویی و کاربردهای درمانی کارلا انجام شده است. بیماری قند یکی از ناخوشی های بسیار شایع در دنیاست. با توجه به شیوع این بیماری در ایران ، پس از انجام تحقیقات مقدماتی و بومی سازی دانش موجود در سایر کشورها ، این گیاه می تواند به عنوان داروی ضد قند چه به صورت تازه خوری یا فراوری شده مورد بهره برداری گسترده قرار گیرد. گیاه دارویی کارلا به صورت های مختلف خام ، پخته ، پودر خشک و به صورت کپسول مصرف می شود و هرچه میوه رسیده تر شود ، تلخ ترو بدمزه تر می شود.

گیاه شناسی گیاه کارلا

کارلا گیاهی یک ساله است که قسمت های مختلف آن شامل برگ ، ساقه و میوه است و بویی شبیه گیاه ابریشم مصری دارد و طعم آن ها بسیار تلخ است. به همین دلیل خیار تلخه نامیده شده است. نام علمی گیاه کارلا Momordica charantia میباشد . این گیاه از خانواده کدوئیان و بومی مناطق گرمسیری می باشد. برگ های آن شبیه گیاه مو بوده ، گل ها شبیه گل خیار و معطر به رنگ زرد و کوچک می باشند و همچنین گل دهی در هر بوته به صورت نامحدود و تا آخر فصل ادامه دارد. به همین دلیل برداشت میوه به طور متناوب باید انجام گیرد. – این گیاه تک پایه است و گل های نر و ماده در گره های مختلف ساقه گیاه تشکیل می شوند. تعداد گل ها در بوته نسبتا زیاد و دوام هر گل روی ساقه کوتاه است.

ساقه ها سبزرنگ و دارای زوائد پیچنده است. ساقه های گیاه رونده و بالارونده محسوب می شود و ۵ تا ۶ متر طویل می شوند. میوه به اندازه خیار اما با سطح بسیار ناصاف شبیه پوست سوسمار است. انواع چینی کارلا دارای میوه های گردتری نسبت به انواع هندی هستند. وزن یک میوه می تواند به بیش از ۵۰۰ گرم هم برسد.

در داخل میوه Momordica charantia تعدادی بذر نسبتا درشت (مانند بذر کدو) وجود دارد که روی آن نقش های زیبایی دیده می شود. تعداد و اندازه بذرها به درشتی و ریزی میوه بستگی دارد و بذرها دارای یک پوشش ژله ای قرمز رنگ و چسبناک هستند. در تمام گیاه ، فقط این پوشش قرمز رنگ بذرها ، دارای مزه شیرین است. میوه نارس سبز رنگ است؛ اما پس از رسیدگی ، رنگ نارنجی بسیار خوش رنگی پیدا می کند. پس از رسیدگی کامل، میوه ها باز می شوند و دانه ها بیرون می افتند و به دلیل پوشش ژله ای خود به شدت به سطح های مختلف مانند برگ ها ، ساقه ها ، خاک و ادوات می چسبند. این ژله به تدریج خشک شده و جدا کردن بذر از سطحی که بدان چسبیده دشوار می شود. در سال بعد ممکن است تعدادی از این بذرها در بستر کشت سبز شوند. میوه ها بعد از رسیدن و حتی خشک شدن کامل بر روی ساقه باقی می مانند و به راحتی نمی توان آن ها را از ساقه جدا کرد.

ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی گیاه کارلا

تحقیقات مختلفی درباره ترکیبات شیمیایی موجود در بذر ، برگ و میوه گیاه Momordica charantia انجام شده است که نشان می دهد مواد مؤثره دارویی گیاه به نام کاتارانتین در میوه ، ساقه ، برگ و ریشه وجود دارد. همچنین در مورد اثرات آنتی اکسیدانی ، ضدمیکروبی و تأثیرات دارویی این گیاه هم تحقیقاتی انجام شده است. در ژاپن ، چین و هند میوه این گیاه همانند خیار به صورت نارس و به صورت تازه خوری و طبخ شده و در طب سنتی به عنوان دارو مصرف می شود. مهم ترین ویژگی دارویی کارلا به شرح زیر است:

• کارلا تأثیر اساسی بر کاهش قند خون افراد دیابتی دارد.
• کارلا اثر کنترل کنندگی بر باکتری های گرم مثبت و منفی (دو گروه از باکتری ها) دارد.
• کارلا دارای اثرات آنتی اکسیدانی است.

نکته : در خصوص مصارف بالینی این گیاه به همراه داروهای شیمیایی ضد قند هم نتایج امیدبخشی گزارش شده است. گرچه جزئیات نحوه اثرگذاری این گیاه بر کاهش قند هنوز به وضوح مشخص نشده است، تحقیقات نشان داده است تأثیر عصاره میوه کارلا مشابه انسولین است. علاوه بر آن مشخص شده است در ترمیم سلول های بتای آسیب دیده در پانکراس و نیز کارایی این سلول ها تأثیر مثبت دارد.

هر ۱۰۰ گرم گیاه کارلا ۱۹ کیلو کالری انرژی تولید می کند. همچنین در هر ۱۰۰ گرم کارلا مقادیری از مواد ذکر شده در جدول ۲ وجود دارد. کارلا دارای ویتامین های مختلف A، گروه B، C ، K و E است. همچنین مواد معدنی مانند آهن ، منیزیم ، سدیم ، پتاسیم ، روی و فسفر دارد.

جدول ۲ – ترکیبات موجود در ۱۰۰ گرم گیاه کارلا

توصیه : در سایر کشورها Momordica charantia محصول شناخته شده ای محسوب می شود و نسبتا پرمصرف است؛ اما شروع مصرف وسیع آن در ایران باید با احتیاط و مطالعه باشد. بر اساس مشاهدات نگارندگان مصرف زیاد گیاه باعث بروز اسهال شدید در مصرف کننده می شود.

کشت و کار و تولید کارلا

تکثیر Momordica charantia با بذر انجام می شود. بذرها در گلخانه و در دمای نسبتا بالا در بستر مناسب مشابه با سایر نشاها مانند گوجه فرنگی ، بادمجان و هندوانه سبز می شوند. این نشاها در مرحله ۳ تا ۴ برگی قابل انتقال به زمین اصلی هستند. بذرهای اولیه گیاه از خارج از کشور وارد می شوند؛ اما طبق بررسی نگارندگان بذرهای نسل بعدی هم به راحتی سبز می شوند و گیاه پس از استقرار ، محصول تولید می کند. البته لازم است ترکیبات شیمیایی این گیاهان بررسی و با گیاهان نسل اول مقایسه شود. در کشت مزرعه ای این گیاه مانند خیار و کدوی تنبل نیاز به پشته های عریض دارد و در کشت گلخانه ای مانند خیار گلخانه ای به شرط بستن ساقه های رونده به قیم ها فاصله کشت ۱۰۰×۱۰۰ مناسب است (شکل های ۱۳ و ۱۴).

برای کشت و کار کارلا توجه به موارد زیر لازم است:

• همه قسمت های گیاه کارلا دارای مواد مؤثره هستند و در درمان استفاده می شوند ، اما بخش تجاری این گیاه «میوه » کارلاست.
• با شروع زمان برداشت ، از هر گیاه هر ۴ روز یک بار می توان محصول برداشت کرد و در یک بوته تا ۲۰ کیلوگرم میوه در هر فصل رشد قابل برداشت است.
• میوه های کارلا مانند بسیاری از تیپهای خیار ، معمولا به صورت تازه خوری تا وقتی سبزرنگ هستند، مصرف می شوند که البته بسیار تلخ هستند و منطبق با ذائقه ایرانی ها نیست. باید توجه داشت مصرف میوه های رسیده که به رنگ نارنجی هستند، منع شده است.
• Momordica charantia گیاهی سایه دوست است و خشکی هوا را نمی پسندد. بر اساس تحقیق نگارندگان این گیاه شرایطی مشابه با خیار گلخانه ای را می پسندد و کشت آن در مزرعه ، گلدان های بزرگ در گلخانه های با کف سیمانی یا در محیط های با رطوبت نسبی کم ، موفقیت آمیز نیست و علی رغم رشد رویشی مناسب ، تولید میوه ناچیزی دارد.
• در حالتی که رطوبت نسبی هوا کم باشد یا بوته ها در معرض وزش بادهای گرم قرار گیرند، میوه ها بعد از تشکیل و پس از رشد مختصری، ریزش می یابند.
• کارلا را می توان در سایه سایر درختان مانند موی داربستی یا در آپارتمان پرورش داد.
• آفتاب شدید تابستان باعث سوختگی برگ ها می شود. در کشت در فضای آزاد مناطق خشک برگ های گیاه هنگام ظهر آثار پژمردگی موقت نشان می دهد.
• گیاه کارلا مانند خیارهای گلخانه ای ، کودپذیری بسیار بالایی دارد. این گیاه به کودهای پتاسه نیاز زیادی دارد و عکس العمل آن به کودهای ریز مغذی بسیار مثبت است.
• در کشت گلخانه ای آفات مکنده ای مانند مگس سفید و شته به شدت بر روی گیاه فعال می شوند.
• کشت در هوای آزاد نیاز به آبیاری مرتب مزرعه دارد؛ بنابراین کشت کارلا در مناطق خشک «در فضای باز» توصیه نمی شود.
• با شروع یخ بندان ، این گیاه ابتدا سرمازده می شود و پس از سیاه شدن کل اندام های هوایی شامل برگ ها ، میوه ها و ساقه ها از بین می رود. چنانچه یخ بندان رخ ندهد یا گیاه در گلخانه کشت شده باشد تا پایان زمستان هم به رشد خود ادامه می دهد و در سال بعد هم زنده می ماند؛ اما از میزان باروری آن کم شده و آلودگی حشرات مکنده به شدت بر روی آن زیاد می شود.

به علت جدید بودن گیاه و کم بودن عرضه آن ممکن است در شرایط فعلی، محصول تولیدی قیمت قابل قبولی داشته باشد؛ اما به دلیل اینکه بازار مصرف این گیاه به صورت تازه خوری و مصارف عطاری و همچنین داروسازی هنوز به خوبی تعریف نشده است، اقدام به تولید انبوه آن در ایران، باید با احتیاط صورت گیرد.

سایر کاربردهای گیاه خیار تلخه

کاربرد در فضای سبز

گیاه کارلا (خیار تلخه) به علت برگ های سبز پرتعداد ، ساقه های رونده ، گل های زرد و معطر و میوه های نارنجی رنگ با زیبایی انحصاری خود می تواند در مکانهای سایه در فضای سبز منازل و مناطق شهری کاشته شود و به عنوان گیاه رونده بر روی دیواره های سیمانی بزرگ راه ها به کار گرفته شود. نیاز آبی این گیاه نسبتا زیاد است.

کاربرد در دفع حشرات

با پیشرفت علم شیمی و تولید آفت کش های صنعتی طی چند دهه، آفت کش های طبیعی کم رونق شدند؛ اما به علت بروز حوادث زیست محیطی در سال های اخیر، رویکرد دوباره ای به ترکیبات طبیعی شده است. گروهی از گیاهان و ترکیبات شیمیایی آن ها از گذشته های دور، بسته به منطقه و کشور، برای دفع موجودات موذی و به عنوان آفت کش به کار می رفته اند، مانند توتون و تنباکو یا ترکیب گیاهی پیرترین. گروه دیگری از گیاهان و ترکیبات آن ها به عنوان فراری دهنده حشرات مطرح هستند (مانند گیاه خردل و سینره). گیاه کارلا از جمله گیاهانی است که برای دفع حشرات به کار می رود. در مناطقی از کشور مانند شرق اصفهان که به علت طغیان برخی بیماری ها مانند سالک، سلامت ساکنان تهدید می شود، در کنار سایر اقدامات بهداشتی مانند حذف جوندگان و منابع غذایی آن ها، می توان به کشت این قبیل گیاهان اقدام کرد.