کوددهی چغندرقند و کمبود عناصر غذایی در چغندرقند

عناصر پر مصرف یا ماکروالمنت

نیتروژن و نقش آن

نیتروژن جزئی از مهم ترین مولکول های مواد آلی آمینو اسیدها، پروتئین و اسیدهای نوکلئیک است و سوخت و ساز و به طور کلی زندگی گیاه به آن بستگی دارد. همچنین تولید و فعالیت آنزیم های مختلف، که همه از مواد پروتیینی اند و نیز رنگیزه های گیاهی بویژه سبزینه به نیتروژن بستگی دارد.

نشانه های کمبود نیتروژن

بذر چغندرقند دارای میزان کافی نیتروژن برای ظهور برگ لپه کوتیلدن ها است. در صورتی که خاک از لحاظ میزان نیتروژن فقیر باشد، میزان کمبود نیتروژن از هنگام ظهور نخستین برگهای حقیقی آغاز و در پی آن دیگر برگ ها نیز آغاز به زرد شدن می کنند. چون عنصر نیتروژن یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده ترکیب سبزینه در برگها بوده و کاهش این عنصر باعث کاهش میزان سبزینه گیاه می شود، بنابراین نخستین نشانه های کمبود این عنصر در گیاه ایجاد رنگ زرد و پیچیدگی برگ ها می باشد. از سویی به دلیل متحرک بودن نیتروژن در گیاه برگهای جوان با توانایی بیشتر نیتروژن موجود در برگهای پیر را جذب می کنند بنابراین رنگ زرد در آغاز از برگ های پیر آغاز و در صورت تداوم کمبود در پی آن برگهای جوان نیز زرد خواهند شد. از دیگر نشانه های کمبود نیتروژن می توان به کوچک شدن پهنک و بلند شدن دمبرگ اشاره کرد. نشانه های کمبود نیتروژن همانند برخی از نشانه های بیماری رایزومانیا و یا فشردگی خاک می باشد. گاهی به رغم وجود نیتروژن کافی در خاک، به دلیل برخی شرایط رشد (همانند سرما و یا تهویه بد در خاک گیاه قادر به جذب این عنصر نمی باشد. به طور کلی هر عاملی که باعث تبدیل نشدن نیتروژن غیرقابل جذب به قابل جذب و درنتیجه اختلال در جذب نیتروژن موجود در خاک شود نشانه هایی همسان کمبود نیتروژن دارد.

مدیریت نیتروژن یکی از راهکارهای مدیریتی، مهم و سودمند برای دستیابی به عملکردهای با کمیت و کیفیت بالا در چغندرقند و در فرآیند کوددهی چغندرقند می باشد. همچنین بیشترین تحقیقات انجام شده در ارتباط با تغذیه چغندرقند و کمبود عناصر غذایی در چغندرقند به عنصر نیتروژن به ویژه تعیین میزان آن اختصاص دارد. تاکنون روشهای مختلفی برای برآورد نیتروژن مورد نیاز چغندرقند شامل: تجزیه خاک، تجزیه گیاه و استفاده از دستگاههای فیزیولوژی سبزینه سنج (کلروفيل متر) بررسی شده اند. روش تجزیه خاک نسبت به روش تجزیه گیاه و یا دیگر روشها کارایی بیشتری داشته و امروزه نیز بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین نمونه برداری و آزمایش خاک، کلیدی برای تعیین میزان مصرف کود مورد نیاز گیاهان زراعی در بخش کشاورزی می باشد. از سویی ارزش آزمایش خاک نیز به طور مستقیم بستگی به چگونگی انتخاب نمونه نماینده، کیفیت نمونه برداری و همچنین آماده سازی نمونه خاک دارد.

برآورد نیتروژن مورد نیاز چغندرقند

مهم ترین عامل های موثر بر میزان کود نیتروژنه مورد نیاز چغندرقند در هنگام کوددهی چغندرقند عبارت اند از:

1. میزان نیتروژن باقی مانده در خاک (برای تولید ریشه چغندرقند با کیفیت بالا).
2. عملکرد مورد انتظار
3. میزان مواد آلی موجود در خاک
4. تناوب زراعی و پیشینه کشت پیشین
5. شرائط آب و هوائی.
6. دیگر مشخصات شیمیائی و یا فیزیکی خاک از جمله بافت خاک
7. مدیریت داشت از جمله تاریخ کاشت، تراکم، آبیاری
8. تغییر در کارایی مصرف کود نیتروژنه با توجه به شرایط آبی و خاکی
9. روش آبیاری (سطحی یا تحت فشار).

با در نظر گرفتن عامل های موثر یادشده بر میزان کود نیتروژن مورد نیاز چغندر قند، یک فرمول کلی نه تنها برای چند منطقه همسان تعیین میزان و برای یک منطقه نیز نمی توان توصیه کرد و باید با در نظر گرفتن عامل های بالا نسبت به تعیین میزان و مصرف نیتروژن مورد نیاز اقدام کرد. زیرا مصرف بیش از نیاز کودهای نیتروژن پیش از کاشت افزون بر شسته شدن، خارج شدن از دسترس ریشه و آلودگی محیط زیست، اثر نامطلوبی نیز بر جوانه زدن بذر چغندرقند می گذارد. از سویی مصرف نکردن کود نیتروژن با وجود نیاز به آن نیز تاثیر منفی بر کمیت و کیفیت این محصول خواهد گذاشت. بر پایه برخی بررسیها و در شرایط آب و هوایی اروپا این گیاه می تواند نیتروژن مورد نیاز خود را از عمق حدود ۶۰ تا ۲۵۰ سانتی متری خاک جذب کند. بنابر همین بررسیها بین عملکرد ریشه چغندرقند با میزان نیتروژن نیتراتی تا عمق ۹۰ سانتی متری در آغاز فصل رشد (حدود ۴۵ – ۳۰ روز) پس از کاشت همبستگی وجود دارد. هنگامی میزان نیتروژن نیتراتی خاک در عمق حدود ۹۰ سانتی متری بیش از ۲۲۵ کیلوگرم و یا در عمق ۳۰ سانتی متری بیش از ۸۰ کیلوگرم در هکتار باشد نیازی به مصرف کود نیتروژنه نیست. این موارد توان نفوذ ریشه این گیاه را نشان داده و بررسی های تغذیه ای آن را پیچیده تر می سازد. به طور کلی و بنا بر شرایط اقلیمی و گیاهی برای تولید هر تن ریشه چغندرقند نیاز به ۵ تا ۱۲ کیلوگرم نیتروژن خالص می باشد. در شرایط اقلیمی ایران میزان کود نیتروژنه مورد نیاز جهت تولید هر تن ریشه چغندرقند حدود ۵ تا ۷ کیلوگرم نیتروژن خالص برآورد شده است. به منظور برآورد نیتروژن مورد نیاز این گیاه زراعی در تغذیه چغندرقند غلظت نیترات خاک در عمق ۳۰-۰ سانتی متری و در مرحله رشد ۶-۴ برگی در نظر گرفته می شود. در شرایط اقلیمی ایران، و در خاک هایی با ماده آلی بیش از 1.5 درصد، و با بافت متوسط و لومی چناچه پیش از کاشت، نیتروژن نیتراتی عمق صفر تا ۳۰ سانتی متری خاک حدود ۱۵ میلی گرم در کیلوگرم خاک باشد، بدون مصرف کود نیتروژن عملکرد ریشه حدود ۶۰ تن در هکتار قابل دستیابی است. بنابراین در شرایط کنونی در ایران همانند دیگر کشورها به منظور برآورد نیتروژن مورد نیاز چغندرقند استفاده از تجزیه خاک و تعیین نیترات عمق صفر تا ۳۰ سانتی متری خاک، با در نظر گرفتن عملکرد مورد انتظار روش مناسبی برای برآورد کود نیتروژن مورد نیاز چغندر قند میباشد. همان گونه که بیان شد به طور میانگین برای تولید هر تن ریشه چغندرقند حدود ۵ تا ۷ کیلوگرم نیتروژن خالص در هنگام کوددهی چغندرقند مورد نیاز است. با این وجود برای برآورد نزدیک به یقیین در آغاز باید میزان نیتروژن باقی مانده در خاک (نیترات) اندازه گیری و چنانچه میزان موجود کمتر از حد نیاز بود به صورت کودهای شیمیایی اضافه شود. بر همین پایه جهت مصرف کود سرک نیز می بایست ، پس از تنک و وجین با نمونه برداری از عمق صفر تا 30 سانتی متری خاک از کف جویچه ها ، چنانچه میزان نیتروژن نیتراتی خاک کمتر از 25 میلیگرم در کیلوگرم خاک باشد باید کود نیتروژن مصرف کرد در غیر این صورت نیازی به مصرف کود نیتروژن نیست . به منظور دستیابی به عملکرد مورد انتظار ، باید برای افزایش هر یک میلی گرم در کیلوگرم نیترات خاک حدود 15 تا 20 کیلوگرم در هر هکتار کود اوره ( بنا به شرایط بازده مصرفی ، وضعیت ماده آلی و بافت خاک ) مصرف کرد . چنانچه وضعیت ماده آلی خاک بیشتر از 1.5 درصد ، همچنین خاک دارای بافت متوسط و لومی باشد و در هنگام تنک و وجین کردن نیتروژن نیتراتی عمق صفر تا 30 سانتی متری کف جویچه ها بیش از 25 میلیگرم در کیلوگرم خاک باشد دستیابی به حداکثر عملکرد 80 تن در هکتار بدون استفاده از کود نیتروژن دور از انتظار نیست . در مناطق گرم همانند دزفول که امکان کشت پاییزه چغندرقند وجود دارد، میزان کود نیتروژن مورد نیاز به شرح جدول ۵-۶ میباشد.

جدول5-6 – توصیه کود نیتروژن بر پایه آزمون خاک جهت تولید 80 تن در هکتار ریشه چندرقند

فسفر و نقش آن

فسفر جزیی از اسیدهای نوکلئیک ، فسفولیپیدها، برخی از آنزیم های کمکی ، ( NAD , NADP ) قندهای فسفر دار و از همه مهم تر ATP و مواد همسان آن مانند اوریدین تری فسفات (UTP) ، سیتیدین تری فسفات (CTP) ، و گوانین تری فسفات (GTP) است این ترکیبات ، انتقال انرژی در گیاه را ممکن می سازد.

نشانه های کمبود فسفر

نشانه های کمبود فسفر بسیار کم در گیاه بالغ چغندر قند دیده می شود و تنها هنگامی نشانه های کمبود بروز می کند که غلظت فسفر قابل جذب خاک به شدت کاهش یابد. از نشانه های مشخصه کمبود فسفر سبز تیره شدن رنگ برگها و پوسیده شدن کل گیاه می باشد. از دیگر نشانه های کمبود فسفر در چغندرقند، بنفش رنگ شدن حاشیه و سپس کل برگ بوده که در نهایت برگ ها قهوه ای و از بین خواهند رفت. تاخیر در رشد ریشه و همچنین تشکیل تودهایی از ریشه های خشبی ثانوی از دیگر نشانه های فسفر می باشد.

فسفر مورد نیاز چغندرقند

طرح های تحقیقاتی زیادی روی کود فسفره در زراعت چغندر قند در استان های مختلف کشور انجام شده است. به استثناء شمار اندکی از این تحقیقات که به تعیین حدود بحرانی، کفایت و مطلوب بودن فسفر در خاک و یا گیاه چغندر قند پرداخته و یا نرم های دریس ( D.R.I.S = Diagnosis and Recomendation Integrated System ) و یا همان سامانه تلفیقی تشخیص و توصیه را به صورت میدانی در استانهای مختلف و در شرایط کشاورز انجام شده، دیگر تحقیقات انجام شده که بیش از ۹۵ درصد آنها را شامل می گردد، بر پایه آزمایش های صحرایی (کرتی) است. بر پایه نتایج بدست آمده کود فسفره مورد نیاز چغندرقند نه تنها در استانهای مختلف حتی در یک استان و یا یک منطقه مشخص بسیار متغیر و دامنه آن از صفر تا ۲۷۰ کیلوگرم فسفر خالص در هکتار متغیر است. همان طور که ملاحظه می شود این دامنه زیاد تغییرات در میزان مورد نیاز کود فسفره در زراعت چغندرقند به علت تغییر و تفاوت در شرایط خاک ، اقلیم و مدیریت زراعی چغندرقند بوده است. از مهم ترین مشخصات خاک در واکنش به کود فسفره بافت، مواد آلی، pH خاک و میزان موجودی عنصر در خاک و همچنین عملکرد مورد انتظار می باشد. پس توجه به این نکته ضرورت دارد، که باید در تغذیه چغندرقند شرایط فیزیکی، شیمیائی خاک و همچنین میزان موجود عنصر در خاک و توان و ظرفیت عملکرد تولید کشتزار را مدنظر قرار داد و سپس میزان کود مورد نیاز را چهت کوددهی چغندرقند و رفع کمبودعناصر غذایی در چغندر قند برآورد و توصیه کرد. به منظور تولید هر تن ریشه چغندرقند حدود یک کیلوگرم فسفر خالص نیاز است. در مناطق گرم و در کشت های زمستانه (دزفول و مناطق همانند) چنانچه میزان فسفر قابل جذب در عمق ۰-۳۰ سانتی متری خاک حدود ۱۲ میلی گرم در کیلوگرم خاک باشد نیازی به مصرف کود فسفره نیست. در اقلیم های سردتر (کرج و مناطق همانند) حد مطلوب در خاک افزایش یافته به طوری که اگر میزان فسفر قابل جذب در عمق ۰-۳۰ سانتی متری خاک بیش از ۲۰ میلی گرم در کیلوگرم باشد نیازی به مصرف کود فسفره نیست. در غیر این صورت می بایست میزان فسفر موجود در خاک را به حد مطلوب رسانید. به ازاء مصرف هر ۵۰ کیلوگرم کود فسفات آمونیوم و یا سوپر فسفات تریپل غلظت فسفر در عمق ۰-۳۰ سانتیمتری نزدیک به حدود 2.5 میلی گرم در کیلوگرم خاک افزایش می یابد. بنابراین با یک برآورد ساده می توان به آسانی میزان کود مورد نیاز را محاسبه و غلظت فسفر قابل جذب در خاک را در فرایند کوددهی چغندرقند به حد مطلوب رسانید . یکی از نارسایی های عمده در زراعت چغندرقند ایران رعایت نکردن تراکم مناسب می باشد. وجود فسفر کافی در خاک نقش مهمی در استقرار گیاه در مراحل اولیه رشد چغندرقند دارد. در مناطق گرم همانند دزفول که امکان کشت پاییزه چغندر قند وجود دارد میزان کود فسفره مورد نیاز در هنگام کوددهی چغندرقند و برای رفع کمبود عناصر غذایی در چغندرقند به شرح جدول ۵-۷ میباشد.

جدول 5-7 – توصیه کود فسفره بر پایه آزمون خاک برای تولید 80 تن در هکتار محصول ریشه چغندرقند

توصیه های بالا در خاکهایی با بافت رسی ، مواد آلی کمتر از یک درصد و PH بیش از 7.5 میباشد. در صورت کاهش PH و با افزایش مواد آلی وتغییر بافت خاک به لومی و متوسط حدود 100 کیلوگرم از توصیه های بالا کاهش می یابد.

پتاسیم

نقش پتاسیم

پتاسیم از نظر میزان و اهمیت نقش فیزیولوژیک در گیاه، مهم ترین کاتیون است. نقش اصلی پتاسیم فعال کردن آنزیم های گوناگون است که شمار آنها به بیش از ۶۰ ترکیب می رسد. پتاسیم موثرترین کاتیون یک ظرفیتی برای فعال کردن همه آنزیم هاست. پتاسیم در تسریع انتقال مواد ناشی از نور ساخت از برگ به اندام های دیگر موثر است. پتاسیم تأثیر زیادی بر افزایش کیفیت محصول و افزایش بازده مصرف دیگر عناصر غذایی دارد. این عنصر در گیاهان زراعی به عنصر کیفی معروف است. در بین عناصر پر مصرف پتاسیم نقش بسیار مهمی در کیفیت ریشه (درصد قند) چغندرقند دارد. پتاسیم در بین کاتیونهایی که چغندرقند نیز جذب می کند بیشترین میزان را دارد. از دیگر نقش های پتاسیم عبارت اند از:

1. افزایش مقاومت به بیماری ها، آفات، خشکی و سرمازدگی
2. نسبت مستقیم غیر خطی آن با درصد قند ریشه.
3. پتاسیم در جذب توسط چغندرقند با کاتیونهای Na , Mg , Ca دارای اثر متقابل منفی بوده و رقابت می کند
4. پتاسیم همراه با سدیم دو کاتیون مهم در تغذیه چغندرقند و برای دستیابی به حداکثر عملکرد میباشد.

نشانه های کمبود پتاسیم

نشانه های کمبود پتاسیم همانند نشانه های کمبود فسفر بسیار کم بر روی برگ چغندر قند دیده میشود. از نشانه های اولیه کمبود پتاسیم در چغندرقند در آغاز حاشیه برگها به رنگ سبز زیتونی کم رنگ در آمده و در پی آن رگبرگها بی رنگ می شود. پس از آن همه برگ ها تیره و به رنگ قهوه ای کم رنگ در آمده و در روی آن لکه های نخودی رنگ به صورت خوشه های کوچک ظاهر میشوند(شکل ۵-۸). به طور معمول در روی دمبرگ زخم های قهوه ای راه راه دیده می شود.

مقدار پتاسیم مورد نیاز

میزان پتاسیم خاک به طور معمول خیلی بیشتر از میزان عناصر غذایی پر مصرف دیگر مانند نیتروژن و فسفر می باشد. میزان پتاسیم خاکها خیلی متغیر بوده، در بعضی از خاکها میزان پتاسیم خاک کم بوده و ضرورت دارد، هر ساله کودهای پتاسیمی در هنگام کوددهی چغندرقند برای رفع کمبود عناصر غذایی در چغندرقند به خاک اضافه شود و در برخی دیگر همانند بیشتر خاکهای ایران میزان پتاسیم به حدی زیاد است که پس از سالیان زیادی که در اثر آبشویی و یا جذب توسط گیاه از خاک خارج شده، هنوز نیازی به مصرف این عنصر به طور جدی احساس نمی شود. به طور کلی در خاک های مناطق خشک و با درصد رس بالا پتاسیم خاک بیشتر است. به منظور تولید هر تن ریشه چغندرقند حدود ۷ کیلوگرم پتاسیم خالص نیاز است. غلظت بحرانی پتاسیم خاک ۱۲۰ میلی گرم در کیلوگرم توصیه می شود. مصرف کود در غلظت زیر حد بحرانی ۱۲۰ میلی گرم در کیلوگرم باعث افزایش حتمی عملکرد و کیفیت چغندر قند خواهد شد. مصرف کود در محدوده غلظت بحرانی ۱۲۰ تا ۲۴۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک با توجه به شرایط تولید باید مورد توجه قرار گیرد. از سویی مصرف کود پتاسیم در محدوده ۱۲۰ تا ۱۸۰ میلیگرم در کیلوگرم با هدف مدیریت نگهداشت سطوح عنصر غذائی پتاسیم (maintaining dressing)، تضمین عملکرد و جلوگیری از خطر کاهش این عنصر غذائی مورد توجه قرار می گیرد. نتایج یک تحقیق میدانی در استان فارس نشان داد که همه کشتزارهایی که دارای پتاس بالای ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک بودند عملکرد بالایی داشتند. به منظور اطمینان و جلوگیری از کمبود احتمالی این عنصر و همچنین نگهداشت غلظت پتاسیم در محدوده بالای غلظت بحرانی با در نظر گرفتن میزان برداشت پتاسیم از خاک توسط گیاه و در نهایت خارج شدن این عنصر از کشتزار و همچنین توان و ظرفیت عملکرد مورد انتظار در کوددهی چغندقند سالیانه می بایست حد بحرانی پتاسیم در خاک حدود ۲۵۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک در نظر گرفته شود. در سالهای اخیر از روش جدید دیگری برای محاسبه پتاسیم مورد نیاز گیاهان از جمله چغندر قند استفاده میشود. در این روش به جز در نظر گرفتن کمینه میزان پتاسیم قابل جذب موجود در خاک که همان ۲۵۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک می باشد، میزان رس موجود در خاک نیز به عنوان عاملی موثر در تامین پتاسیم مورد نیاز گیاه در نظر گرفته میشود. بطوری که با افزایش درصد رس خاک حد غلظت بحرانی (کمینه) پتاسیم قابل جذب خاک افزایش می یابد (زیرا رس قابلیت تثبیت پتاسیم قابل جذب در خاک را داشته و در نهایت باعث غیر قابل جذب کردن این عنصر برای گیاه میشود) . در این روش با یک برآورد ساده، صرف نظر از نوع رس به ازاء هر یک درصد رس میبایست ۱۰ میلی گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل جذب در خاک در نظر گرفت.

به عنوان مثال : اگر میزان رس خاک ۳۵ درصد باشد حداقل می بایست ۳۵۰ میلی گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل جذب در خاک موجود باشد. در غیر این صورت بایستی با افزایش کودهای شیمیایی پتاسیم دار کمبود جبران گردد. در اینجا توجه به این نکته ضروری است که با توجه به ارتباط مستقیم پتاسیم موجود با میزان رس خاک. اولا که منظور پتاسیم کل خاک است نه پتاسیم تبادلی، ثانیا همانطور که در بالا ذکر شد کانی رس خود یکی از عوامل تثبیت کننده و غیر قابل جذب کردن پتاسیم قابل جذب در خاک می باشد. در مناطق گرم همانند دزفول که امکان کشت پاییزه چغندرقند می باشد میزان کود پتاسیم مورد نیاز را به شرح جدول فوق می توان برآورد و مصرف کرد.

گوگرد

نقش گوگرد

نخستین آمینو اسیدی که از سولفات به دست می آید سیستئین است. سیستئین نیز به دیگر اسید آمینه های گوگرد دار تبدیل می شود. گوگرد نقش خود را در پروتئین یا پلی پپتیدها، با تشکیل پیوندهای دی سولفید بین زنجیره های پلی پپتیدی ایفا می کند. گوگرد جزیی از ساختمان آنزیم A ، اسید لیپوئیک و ویتامین های بیوتین و تیامین است. این مواد در فیزیولوژی گیاه نقش مهمی دارند.

نشانه های کمبود گوگرد

نشانه های کمبود گوگرد در زراعت چغندرقند همسان نشانه های کمبود نیتروژن و به صورت زرد شدن برگها می باشد با این تفاوت که در مراحل ابتدایی کمبود نیتروژن در آغاز، برگ های پیرتر زرد شده و برگهای جوان مرکزی سبز باقی می مانند. در حالی که در کمبود گوگرد زردی عمومی بوده و برگ های پیر و جوان همزمان زرد می شوند. در کمبود شدید لکه های قهوه ای نامنظم در روی برگ و دمبرگ ظاهر می شود.

مقدار گوگرد مورد نیاز

گوگرد از لحاظ میزان مورد نیاز گیاه در ردیف پنجم عناصر پرمصرف و پس از نیتروژن، پتاسیم، فسفر و کلسیم قرار می گیرد. نیاز چغندرقند به فسفر و گوگرد برای تولید یک تن ریشه تاحدودی برابر (یک کیلوگرم به ازاء هر تن ریشه) است. از سویی نسبت نیتروژن به گوگرد در چغندرقند حدود ۱۷ به یک می باشد. بنابراین بایستی توجه داشت که گیاه به این دو عنصر به نسبت متعادل نیاز دارد. در ایران توجه زیادی به تغذیه گوگردی گیاهان نشده است و اطلاع زیادی از وضیعت خاک و گیاه از نظر تغییرات گوگرد و نیاز گیاه به این عنصر در دست نیست. چغندر قند سالم محتوی ۱ تا 1.4 درصد و یا ۲۵۰ میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک اندام هوایی (پهنک برگ) می باشد. افزون بر نقش تغذیه ای گوگرد، این عنصر کاربرد زیادی از جمله نقش موثری در اصلاح اراضی سدیمی و شور و همچنین در تجزیه مواد آلی دارد. چنانچه به هر دلیلی همانند بیش بود و یا کمبود، تعادل و توازن بین دو عنصر نیتروژن و گوگرد در گیاه بهم زده شود، باعث ایجاد اختلال در تغذیه چغندرقند خواهد شد. در حالت کمبود نیتروژن گاهی این نسبت در گیاه چغندر قند به حدود یک به هشت رسیده، در حالی که با افزایش کود نیتروژن این نسبت به میزان یک به بیست و هشت کاهش یافته است. در تجزیه مواد آلی توجه به میزان نیتروژن و گوگرد موجود ضرورت دارد. نسبت متعادل گوگرد به نیتروژن در مواد آلی خاک یک به هشت می باشد. بنا براین اگر در مواد آلی نپوسیده این نسبت کوچکتر و یا به طور کلی دارای درصد گوگرد کمتر از 0.15 درصد باشد، حتی اگر به همراه افزایش مواد آلی به خاک کودهای نیتروژن، فسفر و پتاسیم به خاک داده شود، هم پوسیدگی آن با مشکل روبرو خواهد شد و هم عملکرد محصول بعدی کاهش می یابد. بنابراین بایستی در مصرف نیتروژن در هنگام کوددهی چغندرقند در خاکهای فقیر از مواد آلی و یا با مواد آلی نپوسیده، به وضعیت گوگرد خاک توجه کافی شود تا محصول بعدی دچار کمبود نیتروژن نشود. کودهای گوگردی به دو شکل پودری و دانه ای (گرانوله) می باشند. شکل دانه ای آن همانند کودهای فسفری برای مصرف آسان تر می باشد. روش متداول مصرف گوگرد در زراعت به صورت مصرف خاکی بوده و زمان پخش آن قبل از کشت است. پخش آن را می توان به آسانی به دو روش دستی و یا با دستگاه های کود پاش انجام و کاملا با خاک مخلوط کرد. در مصرف کودهای گوگردی توجه به این نکته ضرورت دارد که خاک از لحاظ زیستی فعال و میزان مواد آلی خاک در وضعیت مناسبی باشد. به طور کلی کمبود گوگرد در بیشتر خاک ها بسیار کم دیده می شود. زیرا گوگرد از طریق بارندگی، آفت کش ها و یا مواد آلی و بقایای گیاهی به خاک اضافه شده و یا در کل موجودی خاک کافی است.

عناصر کم مصرف یا ریز مغذی (میکروالمنتها)

تاکنون در ارتباط با مصرف عناصر غذائی مورد نیاز گیاهان بیش از همه به عناصر پر مصرف و آنهم به شمار محدودی از جمله نیتروژن، فسفر و تاحدودی به پتاسیم توجه شده است. عامل های چندی در چگونگی تأثیر عناصر ریز مغذی بر کمیت و کیفیت چغندرقند و یا هر محصول دیگری نقش دارند که می بایست به آنها توجه کافی شود از جمله:

1. ویژگی های خاک که شامل غلظت موجود عنصر مورد نظر در خاک،pH خاک، وجود کربناتها، EC ، بافت، میزان مواد آلی، غلظت دیگر عناصر کم مصرف و پر مصرف (اثر متقابل آنها) و برخی ویژگی های دیگر که در نهایت تعیین کننده میزان و روش مصرف و نوع منبع کودی می باشد.
2. هنگام مصرف از نظر مرحله رشد فیزیولوژیکی گیاه
3. هنگام مصرف روزانه
4. شماره های مصرف. عملکرد کمی و کیفی گیاه هنگامی به بیشینه میزان خود نزدیک می شود که بتوان عامل های مؤثر در رشد قابل کنترل از جمله عناصر غذائی را به حد بهینه و متعادل رساند.

جدول 5-8 – شدت واکنش چغندرقند به عناصر ریزمغذی

همان طور که جدول نشان می دهد، در چغندر کاری های ایران نیز دیده شده که کمبود عناصر غذایی در چغندرقند بیشتر بر پایه همین واکنش می باشد. کمبود عناصر کم مصرف بیشتر در ارتباط با بر و روی و گاهی آهن یا منگنز بوده و در ارتباط با مس تاکنون گزارشی نبوده و چه بسا در بعضی از مناطق این عنصر در حد سمیت وجود دارد. به طور کلی می توان گفت به دلیل جنس خاک و بافت آن که بیشتر متوسط تا سنگین می باشد، کمبود عناصر کم مصرف در کشتزارهای چغندرقند حاد نبوده و در بیشتر مواقع این کمبود به حدی است که جبران آن صرفه اقتصادی ندارد.

بر

نقش بر در گیاه شامل

1. ایجاد تعادل بین قند و نشاسته
2. انتقال قند و کربوهیدارتها
3. نقش آن در گرده افشانی و تولید بذر
4. نقش آن در تقسیم یاخته ای، سوخت و ساز نیتروژن و تشکیل پروتئین و دیواره یاخته ای ضروری است.
5. در غشاء یاخته ای و انتقال پتاسیم به یاخته های نگهبان برای کنترل تعادل آب بین یاخته ها نقش دارد.

نشانه های کمبود بر

یکی از مهم ترین عناصر مورد نیاز چغندرقند بر می باشد. کمبود بر در چغندرقند باعث کاهش شدید کیفیت ریشه چغندرقند می شود. در اثر کمبود بر نه تنها نشانه های ظاهری بر روی برگها ظاهر می شود بلکه بر روی طوقه ، دمبرگ و گیاهچه مرکزی به شکل پوسیدگی نیز دیده می گردد (شکل ۵-۹)

غلظت بر در خاک

میزان کل بر در خاک بین ۲ تا بیش از ۱۰۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک می باشد. هر چند که بخش کوچکی از این میزان برای تغذیه گیاه کفایت می کند، ولی بیشتر به شکل تورمالین در خاک می باشد که یک ترکیب معدنی نامحلول است. کمبود بر در مناطق گسترده چغندر کاری جهان گسترده در خاکهای قلیائی، بافت سبک و شنی دیده میشود. حد بحرانی بر در خاک حدود 0.5 تا 0.6 میباشد و بیش از یک ایجاد مسمومیت می کند.

غلظت بر در گیاه چغندرقند

به طور کلی غلظت مطلوب بر بین ۳۰ تا ۴۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندام های هوایی چغندرقند می باشد. هنگامی میزان بر بین ۱۲ تا ۱۵ میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک اندام هوایی چغندرقند باشد نشانه های کمبود دیده میشود. محدوده بدون ظهور علائم کمبود ۳۵ تا ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک می باشد. حد بحرانی بر در پهنک برگ چغندرقند حدود ۲۱ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندام هوایی چغندرقند می باشد.

روش مصرف بر

روش مصرف بر به دو صورت پخش سطحی و محلول پاشی توصیه می شود و بهتر است که به صورت ردیفی در هنگام کوددهی چغندرقند مصرف نگردد.

آهن

نقش آهن

آهن در ساختمان سبزینه، انتقال انرژی در درون گیاه، در ترکیب مخصوص آنزیم ها و پروتئین ها و همچنین در تنفس و سوخت و ساز گیاه شرکت دارد.

نشانه های کمبود آهن

در نتیجه کمبود آهن در آغاز رنگ پریدگی به صورت لکه ای و با تشدید کمبود لکه ها بهم پیوسته و در نهایت رگبرگها سبز باقی مانده و زردی وسط رگبرگها را می پوشاند ( شکل ۵-۱۲ ) . نشانه های کمبود آهن در کشتزار به صورت لکه ای بوده که این نوع ظهور نشانه های بیشتر در خاک های نایکنواخت شنی و آهکی رخ می دهد.

غلظت آهن در خاک

در چغندر کاری های ایران کمینه آهن قابل جذب در خاک 1.5 میلیگرم در کیلوگرم خاک و بیشینه 25.4 میلی گرم در کیلوگرم خاک است. بطور کلی در اراضی که آهن قابل جذب در خاک بیش از ۶ میلی گرم در کیلوگرم است، چغندرقند دارای عملکرد بالایی است. غلظت بحرانی آهن قابل جذب در خاک ۵ میلیگرم در کیلوگرم است.

غلظت آهن در گیاه چغندرقند

در چغندر کاری های ایران غلظت آهن در اندام های هوائی (برگ + دمبرگ) 28.6 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک (کمبود) و بیشینه 405.2 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک (بیشبود) است. نشانه کمبود آهن هنگامی دیده می شود که غلظت آن بین ۲۰ تا ۵۵ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک باشد. محدوده بدون ظهور نشانه های کمبود آهن ۶۰ تا ۱۲۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک است حد بحرانی آهن در پهنک برگ چغندرقند حدود ۵۵ میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک است.

روش مصرف آهن

بهترین روش مصرف آهن محلول پاشی و به صورت ردیفی می باشد. پخش سطحی آهن (مصرف خاکی) توصیه نمی شود. منبع کودی مورد استفاده در کوددهی چغندرقند بویژه در خاک های قلیائی بیشتر سولفات آهن می باشد.

روی

نقش روی

به طور کلی نقش روی در بعضی از آنزیم ها همسان نقش منیزیم و منگنز بوده و اختصاصی نیست. اما در شمار زیادی از آنزیم ها، به ویژه کربنیک انیدراز (Anhidrase Carbonic) و چند آنزیم دیگر اختصاصی است. این آنزیم در جلوگیری از تغییر pH و در نتیجه محافظت از اجزای کلروپلاست موثر است. روی در سوخت و ساز نیتروژن نقش اساسی دارد، همچنین به طور غیر مستقیم در تولید پروتئین نقش دارد. به طور کلی روی به صورت غیر مستقیم در میزان رشد گیاه و تغذیه چغندرقند نقش دارد.

نشانه های کمبود روی

کمبود روی باعث ایجاد لکه های رنگ پریده در پهنک برگ چغندرقند شده که با ادامه روند کمبود و تشدید آن لکه ها مرده و خشک خواهند شد(در آغاز سبز و در نهایت بافت مرده می شود)(شکل 5-12).

غلظت روی در خاک

در چغندر کاری های ایران کمینه روی قابل جذب 0.26 (کم) میلی گرم در کیلوگرم خاک و بیشینه 4.5 (خیلی زیاد) میلیگرم در کیلوگرم خاک است. غلظت بحرانی عنصر روی در خاک برای چغندرقند یک و برای دیگر گیاهان 0.25 تا 2 میلیگرم در کیلوگرم خاک برآورد شده است.

غلظت روی در گیاه چغندرقند

در چغندر کاری های ایران کمینه غلظت روی ۱۲ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک (کمبود) و بیشینه آن ۸۲ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندام های هوایی (برگ + دمبرگ) چغندرقند است. محدوده ظهور نشانه های کمبود ۲ تا ۱۳ و محدوده بدون ظهور نشانه های کمبود ۱۰ تا ۸۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندام های هوایی است. حد بحرانی روی در پهنک برگ چغندرقند ۹ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندام های هوایی است. حد کفایت حدود ۲۵ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک اندامهای هوایی (برگ + دمبرگ) است.

روش مصرف روی

در کوددهی چغندقند مصرف روی به سه صورت پخش سطحی، ردیفی (خاکی) و محلول پاشی معمول می باشد. منبع کودی مورد استفاده در تغذیه چغندرقند بیشتر از سولفات روی بویژه در خاک های قلیایی میباشد.

منگنز

نقش منگنز

منگنز در جذب و ساخت (Assimilation) دی اکسید کربن در فرایند نورساخت(فتوسنتز)، کمک در ساخت جذب و ساخت سبزینه نیترات، تشکیل ریبوفلاوین، اسید اسکوربیک و کارتن، انتقال الکترون در فرایند نورساخت نقش دارد، همچنین فعال کردن آنزیم های چربی را نیز بعهده دارد.

نشانه های کمبود منگنز

در اثر کمبود منگنز برگهای چغندرقند رشد عمودی داشته و به طرف درون لوله می شوند. برگها همچنین دارای لکه های رنگی زاویه دار می شوند(شکل ۵-۱۴).

غلظت منگنز در خاک

در مزارع چغندر کاری های ایران کمینه میزان منگنز قابل جذب در خاک ۲ میلی گرم در کیلوگرم و حداکثر 24.3 میلی گرم در کیلوگرم خاک است. غلظت بحرانی حدود ۶ میلیگرم در کیلوگرم خاک می باشد.

غلظت منگنز در گیاه چغندرقند

در مناطق چغندر کاری ایران کمینه منگنز در اندام هوایی چغندرقند(برگ + دمبرگ) ۲۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک و بیشینه ۲۳۴ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک می باشد. محدوده ظهور نشانه های کمبود بین ۴ تا ۲۰ و محدوده بدون ظهور نشانه های کمبود بین ۲۵ تا ۳۶۰ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک است. حد کمبود حدود ۳۵ میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک گیاه چغندرقند است.

روش مصرف منگنز

منگنز بیشتر به صورت محلول پاشی و مصرف ردیفی(خاکی) تاثیر و بازده بیشتری داشته و پخش سطحی آن در هنگام کوددهی چغندرقند قابل توصیه نیست. منبع کودی مورد استفاده بویژه در خاکهای قلیائی بیشتر سولفات منگنز می باشد.

قسمت اول این نوشته با عنوان تغذیه چغندرقند و توصیه کودی چغندر قند را در اینجا میتوانید مشاهده کنید.

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد :

میزان و زمان مصرف کود نیتروژن در زراعت چغندرقند

روش صحیح سرزنی ریشه چغندرقند

آفات چغندرقند ( قسمت اول )

آفات چغندر قند ( قسمت دوم )

دانلود منابع و نام نویسندگان مقاله کوددهی چغندرقند و کمبود عناصر غذایی در چغندرقند

دانلود فایل PDF مقاله کوددهی چغندرقند و توصیه کودی چغندرقند (قسمت دوم)

دانلود فایل PDF کامل مقاله مدیریت تغذیه چغندرقند و توصیه کودی چغندرقند شامل هردو قسمت اول و دوم .