کاشت سورگوم در مناطق خشک و نیمه خشک

کاشت سورگوم در مناطق خشک و نیمه خشک

 

بخش اول ( کاشت، داشت و برداشت)

مقدمه :

سورگوم یکی از پنج گیاه زراعی عمده دنیا است و در بین غلات بعد از گندم ،برنج ، ذرت و جو مقام پنجم را دارا می باشد. سطح زیر کشت سورگوم در جهان حدود 45 میلیون هکتار ، که 75 درصد آن در آسیا و آفریقا است. سطح زیر کشت آن در ایران در سال های اخیر با معرفی ارقام مناسب سورگوم دانه ای و علوفه ای افزایش قابل توجهی داشته و به حدود 45 هزار هکتار می رسد . سورگوم دانه ای در مقایسه با برنج ، گندم و ذرت از پتانسیل عملکرد بالایی برخوردار و در شرایط مطلوب عملکرد آن بالاتر از 11 تن دانه در هکتار و در شرایطی که رطوبت عامل محدود کننده نباشد متوسط عملکرد آن 7 تا 9 تن در هکتار است. گرچه سورگوم، بومی مناطق گرم و مرطوب بوده و عمدتاً به عنوان یک محصول زراعی برای آب وهوای گرم و خشک شناخته شده است اما با اصلاح ژنتیکی ارقام متحمل به درجه حرارت های پایین و در دسترس بودن هیبریدهای زودرس، این گیاه را در مناطق معتدل و حتی سردسیر می توان کشت نمود. بعضی از خصوصیات سورگوم در رابطه با توانایی آن برای تولید محصول، تحت شرایط نامساعد محیطی شامل سیستم ریشه ای نسبتاً عمیق و وسیع برای استفاده از آب قابل دسترس ، پوشش مومی بر روی ساقه ها و برگ ها در جهت کاهش تلفات آب از طریق کوتیکول ، توانایی به حداکثر رساندن کارآیی مصرف آب از طریق آرایش برگ ها و تنظیم روزنه ای و توانایی برای استفاده از مواد فتوسنتزی تولید شده در قبل از گرده افشانی جهت پرکردن دانه می باشد.

سورگوم با شرایط آب و هوایی ایران به خصوص مناطق گرم و خشک ومعتدل آن سازگاری خوبی دارد. درمناطق مرطوب با استفاده از ارقام مناسب و در مناطق سرد بارعایت تاریخ کاشت در اواخر بهار و اوایل تابستان امکان پذیر است.

خصوصيات گياهشناسي سورگوم

سورگوم گياهي است يكساله ولي در سرزمينهاي گرمسيري مي تواند چندساله باشد.  ارتفاع بوته هاي آن بين 80 تا 200 سانتيمتر بوده ولي در بعضي از ارقام به 5 متر هم مي رسد. اين گياه مانند ساير غلات، ريشه هاي كوتاه و افشان دارد ولي سامانه ريشه اي آن بسيار گسترده و توانمند است. اين گياه، داراي ساقه باريك، كشيده، محكم و گره دار مي باشد. سورگوم تعداد زيادي برگ كشيده و پهن همانند ذرت دارند ولي كوتاهتر و باريك تر هستند. همچنين مشخصه برگهاي سورگوم در مقايسه با ذرت اين است كه برگ سورگوم داراي رگبرگ برجسته اي است. اين گياه خاصيت پنجه زني دارد و روي هر بوته معمولا چندساقه بوجود مي آيد. گل آذين سورگوم از نوع خوشه اي (پانيكول) است و رويهم رفته گياهي خودگرده افشان (داراي 95 درصد خودگشني) مي باشد. سنبلكهاي تشكيل دهنده گل آذين، هر كدام داراي دو گل مي باشند كه روي هم قرار دارند . اين گياه از لحاظ مسير فتوسنتزي چهاركربنه مي باشد.

طبقه بندی سورگوم بر اساس طول دوره رشد:

سورگوم را به دو دسته یکساله و چند ساله تقسیم بندی می کنند .

دسته اول- سورگوم یکساله که شامل پنج نوع می باشد:

  • سورگوم علوفه ای
  • سورگوم شیرین
  • سورگوم دانه ای
  • سورگوم جارویی
  • سورگوم علفی یا سودان گراس

دسته دوم – سورگوم چند ساله که شامل جانسون گراس ها یا قیاق ها می باشد و عمدتاً به صورت علوفه تر و خشک و یا چرای مستقیم فقط به مصرف دام می رسد.

انواع سورگوم از نظر طول دوره رشد

 

طبقه بندی سورگوم بر اساس موارد استفاده:

سورگوم، موارد استفاده زیادی دارد که بر این اساس آن را به 7 دسته طبقه بندی می کنند:

  1. سورگوم دانه ای : دانه آن مورد تغذیه انسان ، دام و طیورقرار گرفته و در تهیه نشاسته و الکل نیز کاربرد دارد . پس از برداشت دانه، اندام رویشی آن برای تغذیه دام و مصالح ساختمانی مصرف می شود .
  2. سورگوم علوفه ای : در تغذیه دام به صورت علوفه تازه ، خشک و سیلو مصرف می شود.
  3. سورگوم شیرین یا قندی : در ساقه این نوع سورگوم قند وجود داشته و از آن در تهیه شربت برای مصارف شیرینی پزی وصنعت نوشابه سازی و تهیه الکل استفاده می شود .از ارقام دو منظوره آن به منظور علوفه و تهیه سیلوی خوش خوراک و با کیفیت می توان استفاده کرد (رقم پگاه نمونه بارز آن است ).
  4. سورگوم جارویی : گل آذین آن دارای انشعابات طویل بوده که در تهیه جارو از آن استفاده می شود .
  5. سورگوم علفی : سورگوم علفی یا سودان گراس بدلیل ساقه های باریک و پنجه های زیاد به عنوان علوفه و والد نر در تهیه هیبرید های سورگوم علوفه ای کاربرد دارد .
  6. سورگوم مومی : بدلیل وجود موم زیاد روی ساقه ها و برگ های آن برای تهیه موم مورد استفاده قرار می گیرد و در پودر های آرایشی گران قیمت نیز کاربرد دارد .
  7. پاپ سورگوم : از دانه آن بصورت شکفته و به عنوان آجیل استفاده می شود.

 

انواع سورگوم از نظر موارد استفاده

مزایای هیبریدهای سورگوم نسبت به دیگر گیاهان علوفه ای:

  • دارا بودن پتانسیل تولید بالای علوفه در مدت زمان کوتاه
  • بالا بودن نسبت برگ به ساقه و پایین بودن میزان ضایعات در برگ که باعث افزایش کیفیت میشود.
  • بهترین نبات جهت کشت در مناطق با خاک فقیر و کم بازده میباشد.
  • مقاوم بودن نسبت به شراط غرقابی
  • بالا بودن قدرت پنجه دهی

مشخصات اکولوژیکی و شرایط مناسب کشت سورگوم درجه حرارت :

سورگوم برای کشت در مناطقی که متوسط درجه حرارت آن ها برای 3 تا 4 ماه متوالی 21-32 درجه سانتی گراد باشد مناسب است.حداقل حرارت خاک برای جوانه زنی وظهور مناسب گیاهچه در اکثر واریته های سورگوم 16-18 درجه سانتی گراد است، اما جوانه زنی آن در 11-12درجه سانتی گراد آغاز می شود. حرارت مناسب در زمان گل دهی و رسیدگی دانه حدود 30 درجه سانتی گراد است. زمانی که حرارت به کمتر از 18 درجه سانتی گراد می رسد رشد سورگوم کم شده و اگر به مدت زمان طولانی در معرض حرارت کمتر از 7 درجه سانتی گراد قرار گیرد در این صورت از بین خواهد رفت.

 

رطوبت :

سورگوم یکی از متحمل ترین گیاهان زراعی به تنش خشکی است و به آن شتر گیاهان زراعی جهان لقب داده اند .این لقب برای این گیاه می تواند به دلیل ظرفیت بالای آن برای تولید دانه در شرایط رطوبت کم و درجه حرارت بالا باشد .نیاز آبی سورگوم در بین غلات بعد از ارزن کمترین است و علاوه برآن در شرایط خشکی با پیچش برگ های خود حول محور رگبرگ اصلی و تشکیل لوله ای بسته روی روزنه های برگ، سایه اندازی کرده و تعرق را کاهش می دهد . همچنین در شرایط تنش خشکی، میزان موم روی برگ ها وساقه ها افزایش یافته و باعث انعکاس نور خورشید و خنک شدن برگ می گردد. دلایل دیگری که برای تحمل بالای سورگوم به تنش خشکی می توان بیان کرد، سیستم ریشه ای ویژه این گیاه و راندمان بالای مصرف آب آن است، به طوریکه ریشه های اولیه این گیاه و ذرت از نظر توسعه و در سطحی مساوی گسترش می یابند، اما ریشه های ثانویه گیاه سورگوم در سنین مشابه دو برابر ذرت است.

سورگوم ریشه های خودرا ازنظرافقی تا1  متر واز نظر عمودی تا 1.8 متر گسترش می دهد. بنابراین سورگوم سطح وسیعی از خاک را اشغال کرده و آب و مواد غذایی را جذب می کند. به طوریکه سورگوم بالغ در حدود 80 تا 90 درصد آب مورد نیاز خود را از لایه هایی در عمق 90 سانتی متری خاک جذب میکند.سورگوم گیاهی است که اگر در قبل از گل دهی با تنش خشکی روبرو شود می تواند به مدت طولانی به حالت خواب برود ، بدون این که به اندام زایشی آن آسیب وارد آید. با رفع تنش، این اندام، نیروی خود را بدست آورده و به رشد خود ادامه می دهد. در بین غلات جز برنج، سورگوم شرایط غرقابی را بهتر از همه تحمل می کند.

 

نور :

سورگوم گیاهی روزکوتاه محسوب می شود، هرچند واکنش آن به طول روز به تیپ ژنتیکی آن نیز وابسته است (طول روز مناسب آن 10 ساعت است ).

 

خاک :

سورگوم در خاک های حاصلخیز با زهکش و ساختمان خوب و بافت متوسط عملکرد بالایی دارد . این گیاه در خاک هایی که برای کشت محصولات زراعی دیگر مناسب نیستند مانند خاک های شور و قلیایی با PH حدود 8 – 9 عملکرد قابل قبولی دارد. به طوری که تا شوری 4 دسی زیمنس بر متر هیچ اثر منفی بر جوانه زنی آن نداشته و از 14 دسی زیمنس به بعد امکان جوانه زنی برای آن وجود ندارد. ( از 4 دسی زیمنس به بالا میزان جوانه زنی سورگوم کاهش می یابد و اگر میزان شوری به 14 دسی زیمنس برسد جوانه زنی صفر خواهد شد.)

مواد غذایی :

نیاز سورگوم به عناصر پرمصرف ازت، فسفر و پتاس ((N.P.K به هدف کشت آن بستگی دارد. در بین عناصر غذایی ازت بیشترین مصرف را دارد.سورگوم برای تولید یک تن دانه 14-18 کیلوگرم ازت ،6- 8  کیلوگرم پتاس و 3-3.5 کیلوگرم فسفراز خاک جذب می کند. یک تن ماده خشک سورگوم علوفه ای تقریباً، مقادیر 28 کیلوگرم ازت ، 3.5 کیلوگرم فسفر ، 20 کیلوگرم پتاس ، 2.5 کیلوگرم گوگرد ، 3 کیلوگرم کلسیم ، 3 کیلوگرم منیزیم و 300 گرم سولفات روی از خاک خارج می کند.

بنابراین با توجه به پتانسیل تولید سورگوم در هر منطقه و نتیجه آزمون خاک، قبل از کاشت گیاه می توان کود مورد نیاز آن را تعیین و به خاک اضافه نمود.روند جذب مواد غذایی در سورگوم می تواند در مدیریت اصلاح کمبودها موثر باشد.

بالاترین میزان جذب ازت در مرحله رشد سریع سورگوم، یعنی 25 تا 35 روز بعد از ظهور گیاهچه صورت می گیرد. ازت تا شروع گل دهی بطور فعال مصرف می شود ( ازت مورد نیاز سورگوم دانه ای را باید در سه مرحله قبل از کاشت ، مرحله 5 برگی و در مرحله شروع آبستنی استفاده نمود و در سورگوم علوفه ای می بایست در مراحل قبل از کاشت ، 5 برگی و بعد از چین برداری ها مصرف شود.)

سورگوم از همان روزهای اول رشد، شروع به مصرف مقدار زیادی فسفر کرده و تا زمان ظهور خوشه در حدود 50 درصد مجموع فسفر خاک را جذب می نماید. الگوی جذب پتاسیم در سورگوم در تمام دوره رشد نسبت به عناصر دیگر یکنواخت تر است.

 

انتخاب رقم :

اولین قدم در کشت سورگوم انتخاب رقم سازگار و مناسب برای هر منطقه است. بیشترین تنوع رقم در سورگوم دانه ای مشاهده می شود . در کشور ما به ترتیب کشت ارقام، سورگوم علوفه ای ، دانه ای ، علفی ، جارویی ، و ندرتاً شیرین معمول است. در سورگوم دانه ای سه رقم بنام کیمیا ، پیام و سپیده و در سورگوم علوفه ای دو رقم پگاه و هیبرید اسپید فید کشت می شوند.

 

عملیات تهیه بستربذر :

برای تهیه بستر کاشت بذر سورگوم، با توجه به تاریخ کاشت مناسب در ابتدا زمین را شخم عمیق زده و پس از اجرای دیسک سنگین، کود فسفر و پتاس مورد نیاز را با توجه به نتایج آزمون خاک به زمین اضافه نموده و با کمک دیسک سبک آن را با خاک مخلوط کرده و پس از تسطیح زمین، بسته به روش آبیاری (کرتی یا شیاری ) به کرت بندی یا ایجاد شیار اقدام می نماییم.

 

عملیات تهیه بستر برای کشت سورگوم

آماده سازی بذر برای کاشت :

بذور اکثر واریته های سورگوم، پس از برداشت برای 1 تا 3 ماه به حالت خواب باقی می مانند.در بذوری که قبل از زمان مناسب برداشت جمع آوری می شوند، ممکن است این دوره طولانی تر باشد. پس از طی این دوره بذور را با قارچ کش ها و آفت کش های مناسب ضد عفونی کرده و کشت می نمایند .

 

تاریخ کاشت مناسب :

بذر سورگوم در حرارت 11 تا 12 درجه سانتی گراد جوانه می زند، اما جوانه زنی آن در این درجه حرارت بسیار کند انجام می گیرد و احتمال مبتلا شدن بذر به بیماری های خاکزی یا حمله آفات خاکزی نیز بالا است. تاریخ کاشت مناسب در استان اصفهان بر اساس نتایج آزمایش های به دست آمده بسته به اقلیم شهرستان ها از اواسط اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد می باشد. بطور کلی سورگوم در ایران یک گیاه با کشت بهاره محسوب میگردد.زمان تقریبی کشت آن در مناطق گرم در قسمتهای جنوب و جنوب شرقی ایران اسفند ماه ، مناطق نیمه گرم فروردین ماه، مناطق معتدل اردیبهشت ماه و در مناطق سردسیر نیمه دوم خرداد ماه میباشد.

 

فواصل و تراکم مناسب کاشت :

تراکم کاشت مناسب سورگوم در هر منطقه (فاصله ردیف و فاصله بوته ها روی ردیف) به رطوبت قابل دسترس، حاصلخیزی خاک، روش کاشت، سیستم آبیاری، ماشین آلات کاشت، داشت و برداشت و همچنین رقم مورد کشت وابسته است.بطور کلی میزان بذر ارقام موجود با قوه نامیه 85% با توجه به کلیه جوانب کشت و کار بین 15-20 کیلوگرم در هکتار است.اما با توجه به ارتفاع و حجم این گیاه بهتر است میزان تراکم کاشت بر اساس تعداد بوته در هکتار منظور گردد.مناسبترین تراکم کاشت ارقام موجودبین 200-300هزار بوته در هکتار میباشد.کشت آن بصورت ردیفی بوده که فاصله ردیفها از همدیگر بسته به ماشین آلات برداشت 60-75سانتی متر متغیر است ولی در برداشت دستی و یا چرای مستقیم حتی این فاصله میتواند تا سطح 50 سانتی مترکاهش یابد.

در سورگوم دانه ای فاصله ردیف ها 45 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف ، 6 سانتی متر می باشد و در سورگوم علوفه ای که برداشت با چاپر انجام می شود، فاصله ردیف ها 70 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف 3 سانتی متر مناسب است.

 

عمق مناسب کاشت بذر :

عمق مناسب کاشت بذر در بستر با خاک سبک 2 تا 3 سانتی متر و در بستر با خاک فشرده و سنگین 5 تا 6 سانتی متر می باشد.

 

تناوب :

کشت مداوم سورگوم، همراه با شیوع بیماری های باکتریایی بوده و معمول نیست. در شرایط اصفهان سورگوم را می توان در تناوب با غلات پاییزه کشت کرد. سورگوم گیاهی متحمل به شوری است و حتی می تواند باعث نمک زدایی از خاک های شور نیز شود. بنابراین در مناطقی از استان که پنبه کشت می شود، سورگوم را می توان در تناوب با آن قرار داد. به طور کلی سورگوم مثل سایر گیاهان خانواده غلات،در تناوب زراعی بعد از نباتات غده ای،یونجه،شبدر،گندم،بقولات،جو و صیفی جات کشت میگردد.از کشت سورگوم بطور متوالی در یک مزرعه بدون رعایت تناوب باید خودداری کرد.

 

 

آبیاری سورگوم :

سورگوم به کم آبی مقاوم بوده، ولی لازم است در شرایطی که این محصول در اراضی آبی کشت می شود، در روزهای اولیه کاشت، آبیاری ها با فاصله کوتاه تری 7) تا 8 روز) نسبت به مراحل بعدی انجام شود، تا محصول بطور یکنواخت سبز و مستقر گردد. بعد از مرحله استقرار گیاه آبیاری های بعدی با فاصله بیشتری ( 8 تا 10 روز)، بسته به نقاط مختلف آب و هوایی صورت می گیرد. بطور کلی سورگوم در طول دوره رشد خود 35 تا 40 درصد کمتر از ذرت آب مصرف می کند.

 

مبارزه با علف های هرز :

علف کش های توصیه شده برای ذرت می تواند در سورگوم هم مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین برای مبارزه با علف های هرز پهن برگ و نازک برگ می توان از آترازین قبل از کاشت و قبل وبعد از ظهور گیاهچه استفاده کرد . همچنین برای مبارزه با علف هرزهای پهن برگ می توان از تو فور دی در زمانی که سورگوم حدود 20 سانتی متر ارتفاع دارد استفاده نمود.

 

آفات و بیماری ها :

از بین آفات مهم سورگوم، تریپس در اوایل فصل و کرم مفتولی (به ویژه در تناوب غلات پاییزه و ذرت ) ممکن است باعث آسیب جدی به گیاه شوند. بنابراین کاربرد آفت کش های مناسب و طبق نظر کارشناسان گیاه پزشکی برای مبارزه با این آفات ضروری است.

آفات سورگوم

از بیماری های مهم این گیاه می توان به پوسیدگی طوقه، لکه برگی و لکه قهوه ای برگ و ساقه سورگوم اشاره کرد که با رعایت تناوب زراعی و کاربرد قارچ کش مناسب می توان طبق توصیه کارشناسان فنی آن ها را مدیریت نمود.

برداشت سورگوم :

برداشت سورگوم بسته به رقم و نوع استفاده از آن (چرای مستقیم، تهیه سیلاژ علوفه ای، علوفه تر و خشک) در زمان های مختلفی صورت می گیرد. سورگوم هایی که به مصرف چرا می رسند در زمانی که ارتفاع بوته ها حدود یک متر شد، اقدام به چرای مستقیم آنها می گردد و در صورتی که بخواهیم بعنوان علوفه تر و خشک مورد استفاده قرار دهیم وقتی ارتفاع بوته های ارقام علوفه ای به حدود 150 سانتی متری رسید ( و یا در ابتدای ظهور خوشه) اقدام به چین برداری می نماییم. در خصوص ارقام سیلویی بطور کلی ارتفاع آنها از ارقام علوفه ای کمتر بوده و در آخر مرحله خمیری نرم اقدام به برداشت با ماشین چاپر ذرت و یا چاپر خورشیدی می نماییم.

برداشت سورگوم

چند تذکر مهم:

  • سورگوم علوفه ای نبایستی هیچوقت در ارتفاع کم مورد چرای مستقیم قرار بگیرد.
  • بعد از چین آخر اگر هوا سرد شده و یخبندان شود باید از چرای مستقیم بقایای مزرعه صرف نظر کرد.
  • بهتراست بعد از خاتمه برداشت در پایان فصل زراعی،زمین سورگوم کاری شخم عمیق زده شود تا بقایای ریشه گیاه پوسیده و تا فصل زراعی بعد آماده کشت گردد.

بخش دوم (مراحل رشد و نمو سورگوم )

مراحل رشد و نمو سورگوم و مراقبت های زراعی با توجه به مراحل رشدی

مراحل رشد و نمو عبارتند از:

  1. جوانه زنی و مرحله ظهور گیاهچه
  2. مرحله سه برگی
  3. مرحله پنج برگی
  4. مرحله تمایز رشد و تشکیل پانیکول
  5. مرحله برگ پرچم
  6. مرحله آبستنی
  7. مرحله ظهور گل
  8. مرحله خمیری نرم دانه
  9. مرحله خمیری سخت دانه
  10. مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی

 

مراحل رشد و نمو سورگوم

جوانه زنی و مرحله ظهور گیاهچه :

زمانی است که گیاه را می توان بر روی سطح خاک مشاهده کرد. بسته به درجه حرارت خاک ، عمق کاشت و میزان رطوبت 3 تا 5 روز بعد از کاشت اتفاق می افتد. در طی این دوره، رشد گیاه به میزان ذخیره بذر و مواد غذایی در خاک بستگی دارد. این دوره برای فعالیت میکروارگانیزمهای بیماری زای خاکزی مناسب است.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله گیاهچه :

عمق و تاریخ کاشت مناسب به روی زمان و میزان ظهور گیاهچه اثر زیادی دارد. به طوریکه زمان کاشت باید طوری تنظیم شود که جوانه زنی و مرحله اولیه رشد در درجه حرارت گرم و گل دهی قبل یا بعد از گرم ترین دوره تابستان باشد. کشت زود، ظهورگیاهچه را به تاخیر انداخته و بذر را در معرض حمله طولانیتر میکروارگانیزم های خاکزی قرار می دهد. بذر باید قبل از کاشت با قارچ کش و آفت کش های مناسب تیمار شود و کنترل علف های هرز نیز در این مرحله بسیار مهم می باشد.

جوانه زنی و ظهور گیاهچه سورگوم

 

مرحله سه برگی :

در این مرحله، سه برگ کامل تشکیل شده است و حلقه اتصال پهنک به غلاف برگ (یقه) در سه برگ قابل مشاهده است. میزان رشد در این مرحله به درجه حرارت وابسته است . این مرحله بطور معمول حدود 10 روز بعد از ظهور گیاهچه اتفاق می افتد.در این مرحله یک بار آبیاری و مبارزه با آفت تریپس به استقرار بهتر بوته ها کمک می کند.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله سه برگی :

به دلیل رشد کند گیاه در این مرحله، کنترل علف های هرز اهمیت زیادی دارد. بدلیل اینکه در این مرحله نقطه رشد هنوز در زیر سطح خاک است و اگر در اثر عواملی نظیر تگرگ ویا آفات برگخوار مقدار زیادی از سطح برگ از بین برود گیاه خشک نمی شود اما رشد آن به تعویق می افتد.

 

مرحله پنج برگی :

حدود سه هفته بعد از ظهور گیاهچه ، گیاه 5 برگ کاملا توسعه یافته دارد. سیستم ریشه در این مرحله در حال توسعه سریع است ودر این مرحله گیاه وارد دوره رشد سریع خود می شود. اگر شرایط رشد رضایت بخش باشد از این مرحله تا مرحله رسیدن بذر ، ماده خشک به میزان ثابتی تجمع می یابد.

 

مدیریت زراعی موثر در مرحله پنج برگی :

دراین مرحله نقطه رشد هنوز در زیر خاک قرار دارد. در صورت از بین رفتن برگ، گیاه از بین نمی رود و رشد مجدد آن هر چند سریع تر از مرحله سه برگی است اما هنوز از ذرت کمتر است. رقابت علف های هرز ، تنش رطوبتی و غذایی در این مرحله در عملکرد اثر زیادی دارد.

مراحل سه برگی و پنج برگی رشد سورگوم

 

مرحله تمایز رشد و تشکیل پانیکول (خوشه) :

در حدود 30 روز بعد از ظهورگیاهچه، نقطه رشد از حالت رویشی (تولید برگ ) به حالت زایشی (تولید خوشه) تغییر می کند. در این زمان تعداد کل برگ ها مشخص شده و پتانسیل اندازه خوشه هم به زودی مشخص می شود و به دنبال تمایز نقطه رشد ، رشد ساقه نیز سریعا افزایش می یابد.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله تمایز رشد :

در طی این مرحله رشد و جذب مواد غذایی سریع است .برای تأمین حداکثر رشد در این مرحله، آب و مواد غذایی کافی مورد نیاز است.در این مرحله گیاه قادر است به خوبی با علف های هرز رقابت کند واز این به بعد در بقیه فصل رشد کنترل علف های هرز به خوبی انجام می شود.

 

مرحله برگ پرچم :

در این مرحله برگ پرچم (آخرین برگ) در داخل حلقه برگ ها قابل مشاهده است و از این به بعد تمام برگ ها بجز 3 تا 4 برگ کاملا توسعه یافته اند. در این مرحله در حدود 80 درصد کل سطح برگ وجود دارد ، جذب نور به حداکثر رسیده و رشد و جذب مواد غذایی سریعاً ادمه می یابد.

خوشه در حال توسعه است، در این مرحله تا 5 برگ پایین از بین رفته اند و از این به بعد مرجع شمارش برگ از بالا خواهد بود و برگ پرچم را به عنوان برگ شماره 1 به حساب می آوریم. در حالیکه این مرحله فقط یک پنجم کل فصل رشد را می پوشاند، جذب مواد غذایی در آن خیلی زیاد است و تا این مرحله بیش از 40 درصد پتاسیم جذب می شود .

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله برگ پرچم :

در طی این مرحله، جذب مواد غذایی سریع بوده و برای تأمین حداکثر رشد آب و مواد غذایی کافی، مورد نیاز است. در شرایطی که شته ها در مزرعه گسترش پیدا کرده باشند، مبارزه با آن ها لازم است.

 

مرحله آبستنی :

دراین مرحله ، تمام برگ ها کاملا گسترش یافته اند و حداکثر جذب نور را دارند. در این مرحله، خوشه تقریبا به اندازه کامل خود رسیده و در غلاف برگ پرچم محصور و به جز دمگل، طویل شدن ساقه کامل است. در این مرحله طویل شدن دمگل شروع شده و به خارج شدن خوشه از غلاف برگ پرچم منجر خواهد شد و پتانسیل اندازه خوشه مشخص می شود.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله آبستنی :

استرس شدید رطوبتی و یا استفاده از علف کش ها در این مرحله مانع خارج شدن کامل خوشه از غلاف برگ پرچم گردیده و در نتیجه عدم خروج کامل آن گرده افشانی در زمان گل دهی مختل خواهد شد.

مراحل آبستنی و ظخور برگ پرچم در سورگوم

 

مرحله ظهور گل :

در این مرحله دمگل سریعا رشد کرده و خوشه را ازغلاف برگ پرچم خارج میکند به طوریکه 50 درصد بوته های موجود در مزرعه دارای گل هستند. در این مرحله تقریبا نصف وزن خشک گیاه تولید شده است و جذب مواد غذایی ازت ،فسفر و پتاس به ترتیب به 70 ،60 و 80 در صد خود رسیده اند. زمان مورد نیاز از کاشت تا 50 درصد گل دهی به واریته و شرایط محیطی بستگی دارد، هر چند معمولا این زمان دو سوم زمان کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیکی را در بر میگیرد.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله گل دهی :

در این زمان تشکیل بذر شروع می شود، بنابراین هر گونه محدودیت در اندازه گیاه ، سطح برگ یا تعداد بوته، از این به بعد قابل جبران نخواهد بود. در این مرحله اگر شرایط محیطی مطلوب باشد، هنوز تعداد دانه و وزن دانه با توجه به مدیریت مناسب مزرعه قابل جبران خواهد بود. استرس شدید رطوبتی در این مرحله منجر به بادزدگی و پرنشدن کامل خوشه می شود.

مرحله ظهور گل در رشد سورگوم

 

مرحله خمیری نرم دانه :

پر شدن دانه بین مرحله 50  درصد گل دهی وخمیری نرم، سریع است و تجمع وزن خشک دانه در این مرحله تقریبا نصف وزن خشک کل دانه است. در این مرحله در ابتدا وزن ساقه کمی افزایش یافته و سپس به خاطر پر شدن سریع دانه وزن آن کاهش می یابد و این کاهش می تواند تا 10 در صد وزن دانه برسد. در این مرحله برگ های پایین از دست می روند و 8 تا 12 برگ فعال باقی می ماند.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله خمیری شدن نرم دانه :

محصول نهایی دانه به میزان تجمع ماده خشک در دانه و طول مدت زمانی که ماده خشک در دانه تجمع می یابد، بستگی دارد .بنابراین زمان کاشت باید طوری تنظیم شده باشد که رسیدن دانه با سرما و یخبندان مواجه نشود. اگر ارقام سیلویی سورگوم کشت شده باشد در این مرحله، می بایست برداشت انجام گیرد.

مرحله خمیری شدن رشد سورگوم

 

مرحله خمیری سخت دانه:

تا مرحله خمیری سخت، در حدود سه چهارم وزن خشک دانه تجمع یافته و ساقه به پایین ترین وزن خود رسیده است. در این مرحله جذب مواد غذایی عمدتاً کامل شده است و برگ های زیادی ممکن است از دست رفته باشند.

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله خمیری سخت دانه :

استرس شدید رطوبتی یا یخبندان قبل از رسیدن دانه منجر به تولید دانه های سبک وزن و چروکیده می شود.

مرحله خمیری سخت دانه از رشد سورگوم

 

مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی :

حداکثر وزن خشک گیاه در این مرحله به دست میآید. رسیدگی فیزیولوژیک را می توان به وسیله نقطه سیاه واقع در جهت مقابل جنین مشخص کرد.رطوبت معمولا در این مرحله بین 25 تا 32 در صد است.

خصوصیات ارقام اصلاح شده سورگوم دانه ای

خصوصیات زراعی ارقام اصلاح شده سورگوم علوفه ای

 

مدیریت زراعی موثردر مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی:

در این مرحله، برداشت دانه صورت میگیرد. زمان لازم بین رسیدگی فیزیولوژیکی و رطوبت مناسب دانه برای برداشت نرمال به رقم و شرایط آب و هوایی بستگی دارد.

 

سمیت سورگوم

گياه سورگوم در تمامي اندام هاي خود از ريشه ها , برگها , ساقه ها و گاهاً دانه ها داراي تركيبي بنام ديورين است كه پس از شكستـــه شدن موجب آزاد سازي ماده اي (Substance ) بنام اسيد پروسيك يا سيانيد هيدروژن مي شود  , كه براي انسان و دام خطرناك است . مقدار مواد سيانوژنيك بالقوه (HCNp ) در سورگوم ها از 800 – 100 و گاهاً 1000 ميلي گرم در هر كيـــــــلو گرم مادة خشك آنها متغير است . مقدار نسبي HCN  در رقم Sugar graze  نسبتاً زياد بوده ولي در برخي ديگر از سورگوم هاي علوفه اي نظيـــر Super sudax  , Sudan  , Speed feed  , Jumbo  , Cow chow  , Sugar drip  , Zulu ( mg/kg 2300 ماده خشك ) , Silk (mg/kg 2450 ماده خشك )  و 45106 X (mg/kg 520 ماده خشك ) در حد نسبتاً پائيني مي باشد  .

با اينكه برگها و ساقه هاي تمامي گونه هاي سورگوم داراي گلوكوزيدهاي اسيد پروسيك مي باشند اما سودانگراس داراي كمتـــــرين مقدار , هيبريدهاي سورگوم- سودانگراس حاوي حد متوسط و سورگوم دانه اي و سورگوم شيرين داراي بيشترين ميزان HCN   مي باشند در حاليكه گياهاني نظير ذرت و ارزن فاقد اين مادة سمي هستند  . ميزان اسيد پروسيك در برگها , گياهان جوان , برگهاي بالايي حتـي در گياهان بالغ و گياهان رشد مجدد بيشتر از ساقه ها و گياهان مسن است . مقدار HCN با افزايش ارتفاع و بلوغ سورگوم ها مگر در مواقع بروز تنش هاي خشكي و سرما و كاشت ديم كاسته مي شود  . مقدار سم در صبح ها در بالاترين حد آن است و سورگوم هايي كه رنگ سبز تيره تري دارند از اسيد پروسيك بيشتري برخوردارند  . بريدن سورگوم ها , فشرده شدن علوفة آنها و قرار دادنشان در معرض آفتاب (Sun- curing ) پس از مدت كوتاهي موجب كاهش رطوبت علوفه شده و در نتيجه باعث كاهش مقدار سميت آنها مي گردد . خاك هايي كه از سطوح نيتروژن زيادتري برخوردارند يا تعادل لازم بين عناصر ازت و فسفر آنها برقرار نيست , موجب فزوني HCN در سورگوم ها مي شوند . در بررســــي انجام شدة اثر عوامل ژنوتيپ , بلوغ گياه , كود ازته , كود فسفاته , تنش خشكي , شدت نور و حرارت بر ميـــزان HCN سورگـوم ها مشخص شد كه حرارت , شدت نور , كود فسفاته و تنش كوتاه مدت خشكي تأثير چنداني نداشته اما تنش هاي حاد خشكي (Acute water stress ) , فزوني كود ازته  , ارقام و دوره رشد سريع گيــاه در افزايش ميزان اسيد پروسيك مؤثر هستند . باد هاي گرم و خشك موجب تحريك توليد HCN  مي شوند و كمبود سولفور در علوفة هيبريد سورگوم- سودانگراس رقم Sudan ST6 به افزايش سميت HCN در دام هاي نشخوار كننده منجر گرديده است .

حيوانات حساس به سيانيد هيدروژن :

كليه حيوانات نشخوار كننده (ruminant ) از قبيل گوساله هاي نر ,  ماده و پرواري (steer , heifer , calf  ) , گوسفندان و بزها كه داراي سيستم نشخواركنندگي (chewing mechanisms ) و هضم شكمبه اي (rumen digestion ) هستند , بيش از سايرين در معرض مسموميت HCN قرار دارند اما گوسفندان تا حدودي مقاوم تر از گوساله ها مي باشند . هرچند در نشخواركنندگان نيز ممكن است مقادير كم سيانيـــــد در شكمبه (rumen ) يا كبد (liver ) بصورت غير سمي (detoxified ) درآيد اما در مقادير بيشتر سم منجر به مرگ حيــوان خواهد گرديد . در اينگونه موارد لازم است تا فوريت هاي امدادي توسط دامپزشك (veterinarian ) براي نجات دام مشكوك بعمل آيد . بزها بيشترين حساسيت را در بين نشخواركنندگان به اسيد پروسيك دارند و گزارش هاي بروز مسموميت در اسب ها و خوك ها (swine ) بندرت وجود دارد . از دلايل حساسيت نشخواركنندگان به HCN وجود شرايـــط اسيدي ملايم ( 7- 6.5 ) در معده آنان (mildy acidic ) ,  وجود آب زياد در معـــده و حضور آنزيم هاي ميكربـــــــــــــــي (microfloral enzymes ) براي هيدروليز گليكوزيدهاي سيانوژنيك مي باشد زيرا نوشيدن آب بعد از خوردن سورگوم ها موجب افزايش هيدروليز گليكوزيدها مي شود . بنابراين بايد به دام ها از دانه هاي غلات , علوفه گراس ها , علوفه هاي خشك يا يونجه براي كاهش دادن PH  تا محدوده 6- 4 جهت كنـــد شدن آزاد سازي سيانيد خورانيد . انسان , خوك , سگ و اسب داراي PH حدود 4- 2 در معده خود هستند لذا سرعت تبديل گليكوزيدها به سيانيــــــد در آنها به كندي انجام مي پذيرد و در نتيجه بندرت دچار مسموميت هاي سيانيدي با منشاء گياهي مي گردند . بنابراين گو اينكه اسبها و خوك ها نسبت به HCN حساس نيستند و اسيد هيدروكلريك (Hydrochloric acid ) موجود در معــــــده (stomach ) آنها موجب تخريب آنزيم هاي آزاد كنندة سيانيد مي گردند ولي تغذيه مكرر اسب ها از سورگوم ها يا تركيبــــــــات حاوي آنها موجب بروز عارضة (malady ) شناخته شده اي بنام سيست اسبي (equine cystity  يا crystities syndrome ) مي گردد كه مكانيزم بروز آن كامـــــــلاً مشخص نيست . همچنين التهاب مثانه (bladder inflammation ) , اختلالات ادراري (urinary disorder ) نظير تكرر ادرار (frequent urination ) , تلوتلوخوردن (staggers ) به سبب فقدان هماهنگي پاهاي عقبي دام , سقط جنين (abortion ) , مرده زايي (still born ) و تولد نوزادان غير طبيعي (malformation   يا deformed foals ) در ماديان هاي آبستن (pregnant mares ) نيز بكرات مشاهده گرديده است لذا چراي مكرر سورگوم ها براي اسب ها توصيه نمي شود .

اصولاً ارقامي از سورگوم و سودانگراس كه داراي قند بيشتري در ساقه ها هستند , داراي خاصيت مليـــــن بودن (laxative ) در اسـب ها مي باشند مگر اينكه مواد خشبي نظير سبوس (roughage ) بهمراه آنها خورانده شوند  . مقدار سيانيــــد سمي براي بسياري از حيوانات 2 – 2.5 ميلي گرم بر كيلو گرم وزن بدن آنان است كه در صورت وجود كربوهيدرات در معده , عملاً روند شكل گيـــــري و جذب HCN كاهش يافته و بر مقاومت حيوان افزوده مي شود. در يك آزمايش , پائيز 1992 تعداد 250 رأس (10 % ) از 2500 رأس بره گوشتي (lamb ) نژاد دورگه Rambouilet  كه از سورگوم ها تغذيه نموده بودند , دچار زوال عصبي (Neuroaxonal degeneration ) بصورت هاي ضعف , ناآرامي (ataxia ) , تكان دادن سر , ناراحتي مچ پا , ناتواني در بلند شدن و خواب آلودگـــــــــــي (opisthotonos ) گرديدند .  150 رأس ( 46 % ) از بره ها تلف شدند و 20 رأس از بره هاي باقيمانده نشانه هايي از ناآرامي و عصبـــــي بودن بروز دادند. در آزمايش ديگري در همان سال , 275 رأس ( 25 % ) از 1100 رأس ميش (ewe ) كه از چراگاه سورگوم ها (sudex pasture ) تغذيه نموده بودند , بره هاي ضعيفي زائيدند كه قادر به بلند شدن نبودند .  بره هاي تازه تولد يافته در صورت سرپا نگهداشته شدن نيز دچار خواب آلودگي و شل شدگي عضلاني (extensor rigidity ) و ناراحتي هاي مفصلي (arthrogryposis ) بودند كه با عكسبرداري از مغز اينگونه بره ها نشانه هايي از آسيب (lesions ) آشكار گرديد . بررسي هاي بيشتر بيانـــــــــگر آسيب ديدگي بخش هاي نزديك به حلقة اصلي سلول هاي عصبي (axons ) بويژه در مغز حرام (medulla ) , مخچه (cerebellum ) و مغز ميـــــــاني (medbrain ) بوده است.

علائم باليني  :

نشانه هاي مسموميت سيانيد 15- 10 دقيقه پس از بلع (ingestion ) علوفه سورگوم ها آشكار مي شود و حيوان ممكن است بعد از 50 دقيقه تلف شود  . چنانكه مقدار HCN مصرفي زياد باشد , مسموميت آن بصورت حاد وقوع مي يابد و پس از چند دقيقه كه از كار افتادن پياز مغز ( مراكز بولبر ) فرا مي رسد , حيوان با سر دادن فرياد بلند بصورت يكدفعه بر زمين مي افتد , بسختــــــــي تنفس مي كشد و استفراغ مي نمايد و بر اثر توقف ضربان قلب و قطع تنفس مي ميرد .

معمولاً تعداد دام هايي كه در مناطق كاشت سورگوم در اثر سميت حاد HCN  (poisoning acute ) تلف مي گردند , بسيار اندك هستند و غالب تلفات در اثر چرانيدن دام ها در اراضي تحت تنش بوقوع مي پيوندد كه اين حوادث را مي توان با اجتناب از تعليف علوفه هاي جوان و تحت تنش سورگوم در يك دوره زماني كوتاه به حداقل رسانيد . دام هاي مشكوك به مسموميت سيانيد را بايد بطور مداوم و با دقت معاينه نمود زيرا ممكن است , پس از دريافت دز كشندة سم طي زمان كوتاهي تلف شوند .  مرگ حيوانات گاهاً بدون بروز علائم بوقوع مي پيوندد وليكن برخي از علائم مسموميت (symptoms of poisoning ) سيانيد در دام ها بقرار زير است :

  • افزايش تنفس ( respiration )
  • افزايش نبض (pulse )
  • بازدم شديد (gasping )
  • انقباضات عضلاني (muscular twitching )
  • تشنج (convulsions )
  • دهان كف آلود (fronthing mouth ) توأم با افزايش بزاق (excessive salivation )
  • تلوتلو خوردن و گيجي staggering) )
  • گرفتگي عضلات (muscle spasms )
  • نفخ bloating ) )
  • گشاد شدن مردمك چشم ( dilated pupils )
  • غشاء مخاطي (muscous membranes ) دهان و چشم برنگ صورتي روشن در مي آيند
  • ادرار بي اختيار (urinary incontinence )
  • رخوت (recumbency )
  • گاهي ممكن است پوشش مخاطي چشم برنگ آبي متمايل گردد كه به يرقان كبود (cyanosis يا syanogenesis ) موسوم مي باشد .
  • بهم سائيدن دندان ها teeth grinding ) )
  • اسهال ( diarrhea ) يا  يبوست (constipation )
  • اغماء (coma ) و سرانجام مرگ در اثر اختلالات تنفسي

تشخيص نهايي مسموميت HCN بر پايه پيشرفت آن استوار است . علائم بالينـــــي (diagnosis ) بخصوص رنگ قرمز روشن خون و بوي سيانيد مشابه بوي بادام تلخ خروجي از دهان دام به آساني قابل تشخيص مي باشد . بطور كلي علائــم زير در معاينات باليني و كالبــــد شناسي  (postmortem ) قابل بررسي است  :

  • حالت انقباض عضلات
  • خون مردگي در صورت , گردن , سينه و پريكارد
  • پرخوني ريه و خونريزي پردة مغز
  • شكمبه ممكن است بواسطه وجود گازها متورم شود (distend ) و ضمن كالبد شكافي بوي بادام تلخ از آن به مشام برسد 
  • ايجاد خونريزي داخلي (hemorrhages ) در اندام هايي نظير ريه و قلب
  • در صورتيكه چند قطره از محتويات صاف شدة معده را بر روي محلول رقيق « متهموگلوبين » بريزيد , برنگ قرمز نارنجي در مي آيد
  • علامت قرمزي روشن خون سياهرگي (bright cherry red blood ) كه تا چند ساعت بعد از مرگ دام باقي مي ماند

بايد توجه داشت كه سيانيد سريعاً از بافتهاي حيوانات مرده خارج مي شود مگر اينكه نمونه هايي از شكمبه , ماهيچه و كبد را بلافاصله بعد از مرگ حيوان جمع آوري و براي تجزيه هاي آزمايشگاهي در محفظه اي بصورت يخزده نگهداري و ارسال نمائيد .

مقدار سيانيد در ماهيچه ها و جگر حدود ppm  1  و در خون بيش از g/ml   0.63 قابل ملاحظه است .

براي تشخيص دقيق مقدار سيانيـــــد مي توان از روش هاي كروماتوگرافـــــــــــــي مايع (liquid chromatography ) و كلريمتري  (colorimetry ) استفاده نمود

درمان (treatment )  :

كاهش توليد شير و كندي اضافه شدن وزن دام ها (livestock ) از عادي ترين عوارض مسموميت مزمن (poisoning- chronic ) ناشي از سيانيد هستند لذا بسياري از اثرات غير كشندگي (sub-lethal ) آن به شرايط فصلي بستگي دارد وعموماً آشكار نمي گردند (undetected). روند تبديل شدن سيانوژنيك بالقوه به تيوسيانات (thiocyanate ) عامل 80 % از موارد غير سمـــي شدن سيانيدها در بدن دام ها مي باشد , گواينكه مكمل هاي غذايي حاوي سولفور (sulfur supplements ) قادرند تا مشكلات كاهش اضافه وزن و شيــــــــر را به حداقل برسانند . سولفور مورد نياز براي پروسه غير سمي شدن (ditoxification ) سيانيد احتمالاً 1.2 گرم سولفور به ازاي هر 1 گرم HCN مي باشــد كه متعاقباً باعث تأخير در سنتز پروتئين در حيوان خواهد شد . ضمناً سولفور موجود در علوفه موجب كاهش اشتهاي دام ها و در نتيــجه كاهـش توليدات دامي به سبب كامل نبودن جيره غذايي آنها مي شود .

درمان مسموميت ناشي از سيانيد بستگي زيادي به شدت مسموميت دارد و در حالت مسموميت حاد فرصت هيچگونه كمكي به حيــــوان دست نمي دهد . گواينكه در حيوانات شفا يافته نيز هيچگونه اثرات دائمي و يا قابل بازگشت برجا نمي ماند و بيماري پس از معالجة آن برگشت ناپذير (irreversible ) خواهد بود  . معالجات مسموميت سيانيد بكرات در مورد انسان و دام ها صورت گرفته است و تمامي موارد درمان موفقيت آميز مسموميت حاد آن به سرعت عمل در بلااثر كردن سم با تبديل (metabolizing ) يا  تركيب آن با ساير موادي كه موجب دفع آن از سيستم ادراري گردد , بستگي دارد كه در مورد حيوانات معمولاً اين عمل با تزريق وريدي نيتريت سديم (sodium nitrite ) و  تيوسولفات سديم (sodium thiosulphate ) انجام مي شود . نيتريت سديم مقاديري از همـــوگلوبين(hemoglobin ) را به متهموگلوبين  (methemoglobin ) كه تركيب پذيري خوبي با سيانيد دارد , تبديل مي كند تا  سيانو متهموگلوبين (cyanmethemoglobin ) توليد شود كه اين تركيب براي تنفس سلولي از طريق واكنش هاي cytochrome oxidase system ضروري است . تيوسولفات سديم در حضور برخي آنزيم هاي بافتي سريعاً با مولكول سيانيــــــــــد در تركيب سيانومتهموگلوبين اتصال يافته و آن را بفرم غير سمي و قابل دفع  تيوسيانات سديم  (sodium thiocyanate ) در مي آورد . بنابراين توصيه شده است كه از تزريق وريدي (intravenous ) تركيبي از  1 ميلي ليتر نيتريت سديم 20 درصد و  3 ميلي ليتر از تيوسولفات سديم 20 درصد به ازاي هر 50 كيلو گرم وزن زنده دام استفاده شود و اين عمــــل  پس از چند دقيقه در صورت عدم واكنش دام تكرار گردد اما بايد به ميزان مسموميت زايي نيتريت نيز توجه داشت  . در شرايط مزرعه نيز بروش هاي زير مي توان عمل نمود  :

  1. نوشانيدن (oral drench ) تركيبات زير :

الف) براي گوساله ها :  55 گرم Hypo  (  photographic sodium thiosulphate ) در 500 ميلي ليتر آب

ب ) براي گوسفندان :    15 گرم Hypo  در 500 ميلي ليتر آب

  1. اين مقادير از Hypo را مي توان بصورت مستقيم از بخش بالايي تهيگاه (flank ) سمت چپ توسط سرنگ (syringe ) وارد شكمبه نمود .
  2. تزريق وريدي و يا زير جلدي (subcutaneous ) محلول فوق نيز امكان پذير است وليكن موارد 2 و  3  بهتر است توسـط دامپزشك (vet ) انجام گيرد . ضمناً مسموميت نيترات (nitrate poisoning ) كه داراي عوارض ظاهري نزديك به مسموميت سيانيــد است و در اثر چراي ارزن  و سورگوم رخ مي دهد , نيز مي تواند كشنده باشد . در اين نوع مسموميت تركيبي از 4 گرم متيـل بلو (methylene blue ) در 100 ميلي ليتر از آب مقطر (distilled water ) يا  محلول نمك را فراهم نموده و آنرا بصورت زير جلدي به نسبت 100 ميلي گرم به ازاي هر 45 كيلو گرم وزن زندة دام تزريق مي كنند .

نتيجه گيري و پيشنهادات راهبردي (suggested guideline ) :

مطالعات 10 ساله (1377- 1368 ) در استفاده از علوفه سبز خرد شده و سيلاژ سورگوم ها توأم با علوفـــــــه خشك يونجه ( بيده ) و بقاياي غلات جهت تعليف 50 رأس گاو نژاد هلشتاين و جرسي و چراي 250 رأس گوسففند نژاد قره گل در مركز آموزش كشاورزي كرمان بيانگر :

الف ) هيچگونه عارضة قابل ملاحظه اي از سميت سيانيد در دام هاي بزرگ مشاهده نگرديد .

ب ) وارد نمودن يكبارة علوفه سورگوم در جيره دام ها غالباً موجب بروز سوء هاضمه در آنان مي شد .

ج ) سيلاژ غير بهداشتي آلوده به برخي ميكربهاي بي هوازي در يك مورد موجب بيماري آنتروتوكسمي گرديد .

 د ) چراي عصر گاهي دام هاي كوچك ( گوسفند و بز ) از بقاياي مزارع سورگوم چاپر شده و يا بعد از يك هفته پس از سرمازدگي پائيزه موجب عارضه اي نگرديد اما چرانيدن علوفة شاداب چين دوم موجب مرگ يكي از بره ها و بروز اختلالات عصبي- حركتي در دو رأس ديگر (1374) شد . بنابراين توصيه مي شود كه : 

  • از سودانگراس و هيبريد هاي آن بجاي سورگوم و هيبريد هاي سورگوم – سودانگراس در چراگاه ها استفاده نمائيد بويژه اينكه اينگونه هيبريد ها پس از ارتفاع 60 سانتيمتري از مسموميت زايي كمتري برخوردارند .
  • گوسفندان را تا رسيدن گياه به ارتفاع 40 سانتيمتري و گوساله ها را تا رسيدن گياه به 60 سانتيمتري در مزرعه سورگوم نچرانيد .
  • سورگوم هاي دانه اي و رشد مجدد كليه سورگوم ها را مگر تا خشك شدن كامل آنها مورد چراي دام ها قرار ندهيد
  • مديريت چرا را در چراگاه هاي سورگوم توسط نرده ها و تير هاي چوبي (wood rail and post ) به اجرا در آوريد بطوريكه حداقل 30 روز بين دوره هاي چراي تناوبي (rotational grazing ) يا چراي نواري ( strip grazing ) جهت رشد مجدد كافي براي جلوگيري از بهگزيني دام ها فاصله گذاري شود .
  • در مورد چرانيدن مستقيم يا تهيه علوفة سبز خرد شده پس از وقوع سرمازدگي اواخر شهريور تا مهر هوشيار باشيد و تا قبل از خشك شدن كامل علوفه و مطمئن شدن (field cure ) آن كه لااقل يك هفته بطول مي انجامد , دست نگهداريد .
  • علوفة خشك سورگوم كه براي مدت بيش از 2 ماه انبار شده باشند معمولاً تمامي سيانيد خود را از دست مي دهند
  • علوفه هاي تحت تنش ( خشكي , سرما , عدم تعادل عناصر غذايي خاك ) را حتماً بصورت سيلاژ در آوريد .
  • براي كاهش ميزان سيانيد در علوفه هاي سيلو شده به 8- 6 هفته جهت شكل گيري واكنش هاي تخمير (fermentation ) نياز مي باشد .
  • علوفه هاي سيلويي كاملاً از سيانيد عاري نيستند لذا بهتر است جهت فراريت و تبخير سم بين زمان برداشت سيلاژ از سيلو تا بمصرف رسانيدن آنها , فاصله زماني مناسبي (2-1 ساعت ) را در نظر بگيريد .
  • اقدام به برداشت يا چرانيدن علوفه هاي پژمرده و خسارت ديده از تنش خشكي و تا 5 روز پس از بارندگي شديد را صرف نظر از ارتفاع گياه ننمائيد زيرا مقدار نيترات و سيانيد آنها در بالاترين حد خود قرار دارند
  • مزارع سورگوم را تحت چراي شبانه بويژه در هواي خنك قرار ندهيد .
  • هيچگاه دام هاي گرسنه را به مزرعه سورگوم وارد نسازيد بلكه ابتدا بايد با مقداري از ساير علوفه هاي خشك نظير بقاياي مزرعه گندم و جو تعليف نموده و سپس بويژه عصر ها از علوفه سورگوم چرا نمايند .
  • سورگوم هاي رشد مجدد در وضعيت شاداب (lush ) و قبل از رسيدن به ارتفاع 50 سانتيمتري براي دام ها مخاطره آميز مي باشد .
  • علوفه سورگوم را بهتر است بهمراه ساير گياهان علوفه اي بويژه دانه ها به مصرف دام ها برسانيد
  • استفاده از بلوك هاي سولفور (sulfur blocks ) حاوي 12- 10 درصد گوگرد در زمان تعليف سورگوم ها براي دام ها بشدت ضروري است زيرا اين عمل مي تواند از صدمات ناشي از سميت اسيد پروسيك بنحو مؤثري بكاهد .

 

دانلود فایل pdf مقاله کاشت سورگوم در کانال تلگرام شرکت

 

 

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۳ رای
فیسبوک توییتر گوگل + لینکداین تلگرام واتس اپ کلوب
 
 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

error: عدم امکان کپی مطالب

تماس با ما

برگشت به منوی تماس ها

پشتیبانی واتساپ

برگشت به منوی تماس ها

کانال تلگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

پیج اینستاگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها