پروانه برگخوار خاکستری پسته

پروانه برگخوار خاکستری پسته یا پروانه برگ خوار خاکستری بنه (Thaumetopoea solitaria freyer)

مقدمه گیاه بنه موسوم به مروارید سبز با سطحی معادل ۱.۲۰۰.۰۰۰ هکتار یکی از مهم ترین ذخایر ژنتیکی استان فارس محسوب میگردد. این جوامع جنگلی، از طریق جلوگیری از فرسایش خاک، کمک به تامین منابع آبهای زیرزمینی، ایجاد تعادل در آب و هوای منطقه نقش مهمی را در ایجاد ثبات و تعادل بیولوژیک بین موجودات زنده در استان فارس بازی می کند. شیره درخت بنه در صنایع غذایی، شیمیایی و دارویی کاربرد داشته و مهم ترین محصول درخت بنه در حال حاضر صمغ یا سقز است. از صمغ بنه تربانتین و کلوفان استحصال می شود. از تربانتین در ساخت سموم، مواد معطر، پاک کننده ها معرفهای آزمایشگاهی، مواد عایق الکتریکی، صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می گردد. از کلوفان نیز در تولید مواد رنگی، تولید لاک، کاغذ، چسب، نرم کننده ها و موم های صنعتی استفاده می شود. یکی دیگر از محصولات ارزشمند بنه تهیه روغن از میوه آن است که حاوی ۳۰- ۲۵ درصد روغن است و پس از استحصال روغن کنجاله حاصله غذای خوش خوراکی برای دام محسوب میشود. این گیاه اغلب در مناطقی که دما ۱۳- تا ۴۰ درجه و ارتفاع بین ۲۶۰۰-۱۳۰۰ باشد رویش دارد. بر اساس تقسیمات پنج گانه بیومهای فلات ایران، بنه اغلب در بیوم جنگلهای خشک زاگرس قرار می گیرد. این جنگل ها عمدتا در معرض نابودی هستند و دلیل آن بیشتر دامپروری، کوچ ایلات، تهیه ذغال از چوب آن و هجوم آفات و بیماریها است. بنه گیاهی است که در طول سال مورد هجوم آفات متعددی قرار می گیرد و یکی از مهم ترین آفات آن، پروانه برگخوار خاکستری پسته (Thaumetopoea solitaria freyer) است. طی مشاهدات نویسنده لاروهای جوان این آفت هم زمان با رویش جوانه های متورم، از برگ درختان پسته و بنه تغذیه نموده و رشد رویشی گیاه را به مخاطره می اندازند. طی چند سال اخیر برگ خوار خاکستری بنه، یکی از مهمترین آفات رقم های پسته و به ویژه بنه بوده و خسارت زیادی را به این درختان وارد می کند. در این نوشتار سعی گردیده است که تا حدودی با این آفت بنه آشنا شوید . همچنین در پست دیگری به معرفی پروانه برگخوار پسته (رائو) پرداخته شده است که مطالعه آن پیشنهاد می گردد.

مشخصات ظاهری پروانه برگخوار خاکستری پسته

رنگ عمومی حشره کامل Thaumetopoea solitaria freyer خاکستری رنگ است. بال های جلویی به رنگ خاکستری روشن و در ربع انتهایی دارای خطوط تیره میباشد(شکل ۱). عرض حشره با بال های باز حدود ۲۵ میلی متر و شاخکهای آن شانه ای است. بالها موقع استراحت به صورت شیروانی در امتداد بدن باز می ماند. شکم استوانه ای شکل و پوشیده از موهای متمایل به زرد است.

تخم های پروانه برگخوار خاکستری پسته توسط حشره ماده به صورت دسته ای روی سر شاخه های جوان گذاشته می شوند. رنگ تخمها سیاه رنگ بوده ولی حشره ماده برای هم رنگ کردن تخم با سر شاخه های بنه روی آنها را با پولکهای خاکستری می پوشاند (شکل ۲). در پروانه برگ خوار خاکستری بنه لاروهای جوان به صورت انفرادی از دسته های تخم خارج و روی همان دستجات تخم باقی می مانند(شکل۳).

لارو بالغ پروانه برگ خوار خاکستری پسته (Thaumetopoea solitaria freyer) به طول ۲۸- ۲۵ میلی متر و رنگ عمومی نارنجی تیره با موهای متراکم و بلند است ( شکل ۴). هر یک از حلقه های بدن لارو در سطح پشتی دارای ۷-۴ جفت برآمدگی زگیل مانند است که روی هر یک از آنها دسته موهای طویلی تقریبا به طول ۱۲ میلی متر قرار گرفته و قطعات بدن لارو را می پوشاند. لاروها پس از تکامل در زیر خاک و در عمق ۲۵- ۱۵ سانتی متری تبدیل به شفیره می شوند. شکل (۵). شفیره ها به رنگ قهوه ای تیره بوده و طول آن در افراد نر ۱۵ و در افراد ماده ۱۸ میلی متر است.

نحوه خسارت پروانه برگخوار خاکستری بنه

زیان اقتصادی

همزمان با رویش جوانه ها، لاروهای جوان Thaumetopoea solitaria freyer از دستجات تخم خارج می شوند. حرکت آن ها در امتداد یک خط مستقیم بر روی شاخه های جوان انجام میشود(شکل ۶). به طوری که یک لارو حالت پیشاهنگ داشته و لاروهای دیگر به دنبال او حرکت می کنند. احتمال می رود این قابلیت بسته به موقعیت زمانی و مکانی لارو پیشاهنگ نسبت به منبع غذایی باشد . محل خسارت لاروها از پوکی جوانه ها و تارهای تنیده شده بوسیله لاروها مشخص است ( شکل ۷). تغذیه از جوانه های متورم تا اواخر سن ۲ ادامه داشته و رشد رویشی گیاه بر اثر تغذیه شدید و دسته جمعی لاروها کاهش می یابد. مهم ترین خسارت این آفت تغذیه از برگ های درخت بنه است به طوری که لاروهای آفت کلیه قسمتهای برگ بجز رگبرگ اصلی را می خورند (شکل ۹). خسارت آفت در سنین پایانی لاروی بسیار شدید می باشد. به طوری که در برخی موارد درختان کاملا عاری از برگ شده و حالت خزان پیدا می کنند. تغذیه این آفت از میوه های بنه نیز به ندرت مشاهده شده است.

زیان بهداشتی آفت

پروانه برگخوار خاکستری پسته علاوه بر خسارت اقتصادی از لحاظ بهداشتی و پزشکی نیز دارای اهمیت است. بهره برداران، گردشگران، پژوهشگران و افرادی که به نحوی با درختان بنه سر و کار دارند چنانچه در زمان فعالیت لاروهای این آفت با درختان در ارتباط باشند، به شدت دچار التهاب شدید پوستی و خارش می گردند (شکل ۱۰). جنگل نشینان محلی به این آفت اصطلاحا سربنه می گویند. سر به معنی دانه های ریز و درشت و قرمز رنگی است که در اثر حساسیت بوسیله این لارو روی پوست حادث می شود. علت این حساسیت، موها یا پولک هایی است که توسط لاروها و حتى حشرات کامل در فضا منتشر شده و چنانچه پژوهشگران با بهره برداران به نحوی در زیر درخت بنه قرار گیرند، ممکن است دچار حساسیت گردند با افزایش سنین لاروی در آفت میزان حساسیت نیز شدت پیدا می کند.

زیست شناسی

پروانه برگ خوار پسته یک نسل در سال دارد. زمستان گذرانی این حشره به صورت تخم سپری می شود، به طوریکه حداقل ۶ ماه از زندگی این آفت به صورت تخم است (از مهر تا پایان اسفند ماه). حشرات ماده تخمهای خود را به صورت دسته ای روی سرشاخه های جوان قرار میدهند(شکل ۱۱). رنگ تخمها سیاه رنگ بوده ولی حشره ماده برای هم رنگ کردن دستجات تخم با زمینه خاکستری رنگ سر شاخه های بنه روی آنها را با پولک های خاکستری می پوشاند. این پولکها به مرور زمان از بین رفته و در اواخر اسفند ماه بهتر می توان تخمها را تشخیص داد (شکل ۱۲). تعداد تخمها در هر دسته بین ۲۵۰- ۶۵ عدد متغیر است. تعداد لاروهای خارج شده از تخم نیز متغیر و بین ۲۱۲-۵۲ عدد نو سان می کند. این حشره دارای ۶ سن لاروی است. دوره لاروی ۶۰- ۵۵ روز طول می کشد ولاروها ۵ مرتبه پوست عوض می کنند. لاروها قبل از شفیره شدن ۵ روز حالت پیش شفیرگی را گذرانده و در پایان این مدت با تنیدن تارهای ابریشمی گهواره شفیرگی ایجاد نموده و در داخل این گهواره تبدیل به شفیره قهوه ای رنگی می شوند. دوره شفیرگی ۹۰-۸۰ روز طول می کشد و پروانه ها در شهریور ماه ظاهر می شوند. ماده ها درختان جوان را برای تخم ریزی ترجیح داده و روی شاخه های جوان با قطر کم (در حدود یک سانتی متر) تخم گذاری می کنند.

کنترل پروانه برگ خوار خاکستری بنه

مبارزه بیولوژیک

استفاده از پرراتور ها و پرازیتیسم ها: حداقل سه گونه مگس از خانواده Tachinidae لاروهای پروانه برگخوار خاکستری پسته را انگلی می کنند ( شکل ۱۳). کارایی پارازیتی سمی این مگس ها در جنگل ارسنجان فارس حدود ۱۵ درصد برآورد گردید. باستثناء این مگس ها، هیچ گونه دشمن طبیعی دیگری یافت نشده است.تخم گذاری مگس ها مستقیماٌ بر روی لارو ها انجام میپذیرد و عمدتا در پناهگاه روزانه لارو ها صورت می گیرد.

استفاده از باکتریها: باکتریهایی نظیر Bacillus thuringiensis با نام اختصاری B.T که با اثر بر روی لارو ها و چروکیده و پلاسیده کردن بدن آنها و متلاشی کردن امحا و احشاء بدن لارو ها که منجر به تیرگی رنگ لارو ها در نتیجه منتفی به مرگ آنها می شود . یکی از مهمترین مزایای B.T انتخابی بودن و نیز کمترین اثر را بر روی دشمنان طبیعی این آفت دارد و نیز فاقلد اثر سوء بر روی محیط زیست است .

مبارزه شیمیایی

استفاده از IGR ها : تنظیم کننده رشد حشرات نظیر دیمیلین که در این حالت لارو حالتی شبیه به پوست اندازی پیدا کرده با این تفاوت که بی قرار بوده و مایع قهوه ای رنگی از دهان لارو خارج شده در نتیجه لارو می میرد . دیمیلین روی ارگانیسم سیستم های غیر هدف تاثیر ناچیز دارد اما می تواند وارد زنجیره غذایی اکوسیستم ها شود و بوسیله گلبولهای قرمز در پستانداران در دراز مدت تاثیر گذار باشد .

استفاده از دیازینون : که یک امولسیون ۶۰ %با ترکیب فسفره و با خاصیت نفوذی بالا است . دیازینون تاثیر قطعی خود را در یک یا دو روز اول گذاشته و میزان مرگ و میر لارو از روزهای ۳ و ۴ به بعد کاهش می یابد. در مرحله اول لاروها پراکنده شده ولی در روزهای بعد مجدداً حالت تجمعی پیدا می کنند . اما بطور کلی در کشورهای توسعه یافته دیگر از حشره کش ارگانو فسفره در شرایط جنگل استفاده نمی شود .

در نهایت استفاده از B.T به نسبت ۳ یا ۴ در هزار بعنوان یک عامل در کنار فعالیت پارازیتیسم مگس های Tachinidae در برنامه های مدیریت کنترل آفات پروانه برگ خوار خاکستری بنه نقش مهمی را ایفا میکند.