مدیریت تلفیقی علف های هرز در خربزه

مقدمه

علف های هرز باعث کاهش عملکرد خربزه، از طریق کاهش تعداد و انـدازه میـوه هـا مـی شـوند. همچنـین بـا ایجـاد تـأخیر در رسیدگی محصول موجب کاهش کیفیت میوه، کاهش عملکرد میوه بازار پسند، عرضه دیر هنگام بـه بـازار و در نهایـت زیـان اقتصادی می گردند. در موارد آلودگی سنگین به علفهای هرز، برداشت میوه ها با دشواری انجام می شود. علف هـای هـرز بـه عنوان میزبان و پناهگاه آفات و بیماری های خربزه نقش موثری در کاهش سلامت مزرعه دارند و از این لحـاظ نیـز بایـد مـورد توجه قرار گیرند.

با وجود تهدیدهای زیاد از جانب علف های هرز برای خربزه، امکان استفاده از علف کش ها در آن محدود است. میوه خربزه به صورت تازه خوری و در فاصله زمانی کمی پس از تولید مصرف می شود و وجود بقایای علف کش هـا یکـی از نگرانـی هـای جدی مصرف کننده ها می باشد. از سوی دیگر خانواده کـدوییان بـه علـف کـش حسـاس هسـتند (اسـتال،2007) و رسـانش علف کش به سطح برگ بعضی گونه های علف هرز مثل اویارسلام و پیچک صحرایی که معمولاً پس از رشـد بوتـه جـالیز، در زیر و لابلای آن، ظاهر و مخفی می شوند و به راحتی رشد ونمـو مـی کننـد، تقریبـاً غیـر ممکـن اسـت (ترابـی و همکـاران، 1386). همچنین کاربرد علفکش پس از گلدهی و تشکیل میوه در این گیاهان توصـیه نمـی شـود و اکثـر علـف کـش هـای توصیه شده برای کدوییان به صورت پیش رویشی قابل استفاده هستند. به ایـن جهـت تولیـد کننـدگان علـف کـش در ایـن راه کمتر سرمایه گذاری نموده و علف کش های کمی برای خربزه توصیه شده اند (ای.پی.پی.او، 2004).

ایران از نظر تولید خربزه سومین کشور جهان است در حالی که از نظر عملکرد در رتبه دهم جهان قرار دارد (ترابی،  1390). این موضوع حاکی از وجود موانع زیاد فراروی تولید خربزه است که یکی از مهم تـرین آنهـا فشـار زیـاد از جانـب آفـات بـر تولید این گیاه زراعی است. با وجود اینکه خربزه در زمره محصولات مهم استان خراسان رضوی قـرار دارد، تحقیقـات کمـی در رابطه با آن به اجرا درآمده است.

در حال حاضر برای به کار گرفتن شیوه های جایگزین کنترل علف های هـرز در خربـزه و پایـداری تولیـد، انگیـزه هـای زیسـت محیطی و اقتصادی قوی وجود دارد. این شیوه ها تحت عنوان روش های خوب حفظ نباتات(Good Plant Protection Practice) ، استفاده از راهکـارهـای متعدد را به طور همزمان برای حفاظت از گیاهان زراعی در برابر آفات از جمله علـف هـای هـرز پیشـنهاد مـیکننـد. مـدیریت تلفیقی علفهای هرز (IWM) ضمن کاهش تکیـه بـر منـابع خـارج از سیسـتم تولیـد، راهکـارهـای متعـددی را بـرای تحقـق GPPP در اختیار قرار می دهد.

در این نوشتار سعی شده است بـا اتکـا بـه نتـایج تحقیقـات و تجربـه نگارنـدگان و اسـتفاده از نتـایج بدسـت آمـده در سـایر کشورها، بسته مدیریتی به منظور کنترل علف های هرز در خربزه، در قالب IWM و متناسب با شرایط کشور ما ارایه شود.

علف های هرز خربزه

تعداد پژوهش ها در مورد علف های هرز خربزه نسبت به سایر محصولات، در جهان و به خصـوص در کشـور مـا کمتـر اسـت. به طور کلی محصولات جالیزی در فصل گرم رشد و نمو کرده و اغلب به وسیله علف های هرز تابسـتانه مـورد تـداخل قـرار می گیرند. لانینی (2008) فهرستی از علف های هرز که در محصولات جالیزی تداخل ایجاد می کنند ارایه نمـود و خـاطر نشـان ساخت، در جالیز، خرفـه (Portulaca oleracea)، سـوروف (Echinochloa crus-galli)، اویارسـلام ( Cyperus spp.) و پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis) میتوانند بیش از سایر گونه هـا مشـکل سـاز باشـند (جـدول1). تَـی و همکــاران (2003)، در یــک بررســی اعــلام کردنــد گــروه کــوچکی از علــف هــای هــرز شــامل ســوروف، تــاج خــروس هــا (Amaranthus spp)، سلمه تره (Chenopodium album)، هفت بنـدهـا (Polygonum spp)، خرفـه، تـاجریزی هـا (Solanum spp) و گل جالیز (Orobanche spp) در سبزیکاری کشورهای حوزه دریای مدیترانـه جـدی محسـوب می شوند که جمعیت آنها باید دایم تحت نظر باشد. این گزارش می افزاید گل جالیز اخیراً در اسپانیا، پرتغال، مراکش، ایتالیا و اسرائیل مسئله ساز شده است. در یک تحقیق در مشهد گونه هایی شـامل اویـارسـلام، تـاج خـروس ریشـه قرمـز، تـاج خـروس خوابیــده، ســلمه تره،تــوق زردینــه (Xanthium strumarium)، پیچــک صــحرایی، ســوروف، خرفــه و تــاجریزی ســیاه (Solanum nigrum) تا پایان با خربزه رقابت کردند در حالی که علف هـای هـرز خارخسـک (Tribulus trrestris) و گوش بره (Chrozophora tinctoria) در ابتدای فصل رشد از رقابت خارج شدند (ترابی و همکاران، 1386 و  1388). به این ترتیب در این تحقیق گونه های توق، تاج خروس ها و سوروف بـه ترتیـب بیشـترین آسـیب را بـر عملکـرد وزنـی و کیفـی محصول وارد کردند. کنترل اویارسلام و پیچک صحرایی بـه علـت اختفـا در بـین بوتـه هـا مشـکل بـود. اویارسـلام بـه عنـوان سمج ترین گونه، بیشترین تراکم و فراوانی را به خود اختصاص داد ولی قادر به کاهش معنی دار عملکرد نبود.

سارانی و اجمندی نژاد (1390) علفهای هرز خارشتر (Alhaji pseudalhagi)، پنجه مرغی (Cynodon dactylon) کرته (Desmostachia bipinata) آفتاب پرست (Heliotropium dolosum) و گوشبره را جزو مهم ترین علف های هرز خسارت زای مزارع جالیز درمنطقه سیستان معرفی نمودند. صالحی و همکاران (1390) در یک تحقیق علف های هرز مزاحم خربزه را در منطقه تربت جام خراسان رضوی (یکی از مناطق مهم تولید خربزه) طی سه موج گزارش کردند. بر این اساس در موج اول فقط علف هرز قوزک یا کنف وحشی (Hibiscus trionum) و در موج دوم علف های هرز قوزک، خارشتر (Alhagi camelorum) و پیچک صحرایی ظاهر شدند. در موج سوم علف های هرز قوزک، تلخه (Acroptilon repens)، سلمه تره، تاج خروس ریشه قرمز (Amarantus retroflexus) و تاج خروس سبز ( A. viridis) در کنار خربزه حضور داشتند. به طور کلی و بر اساس مطالعات میدانی کارشناسان حفظ نباتات مهم ترین علف های هرز باریک برگ مزاحم خربزه در استان خراسان شامل سوروف، دم روباهی ومَرغ خوشه سرخ (Eleusine indica) و چمن وحشی (Poa annua) هستند. از علف های هرز پهن برگ یکساله هم می توان به تاج خروس، سلمه، تاج ریزی، توق زردینه پیچک و خرفه، اشاره کرد. اویارسلام از علف های هرز دائمی است که به دشواری در خربزه مهار می شود. در برخی مناطق مثل تربت جام مزاحمت های جدی خارشتر (Alhagi spp) در خربزه گزارش شده است.

مزاحمت علف های هرز در خربزه

چگونگی مزاحمت های علف های هرز در خربزه در شکل 1 نشان داده شده است. علف های هرز می توانند بـه طـور مسـتقیم یـا غیر مستقیم موجب کاهش عملکرد و کیفیت میوه خربزه شوند. بعضی علف های هـرز مثـل اویارسـلام وخارشـتر مـی تواننـد مزاحم برداشت هم شده و کارایی آن را کاهش دهند.

علف های هرز چه داخل مزرعه و چه در حواشی می توانند میزبان بیماری های خربزه باشند. بـه طـور مثـال برخـی از گونـه هـای علف هرز می توانند بـاکتری عامـل پژمردگـی(Erwinia tracheiphila)  را میزبـانی کننـد (مـاکویچ و همکـاران، .(1998 علف هرز قیاق یکی از آن ها است که در خربزه اهمیت دارد. علف های هرز همچنین می توانند عامل انتشار بعضی بیماری هـای ویروسی باشند. به طور مثال ویروس موزائیک خیار (CMV) حدود 1200 گیاه میزبان دارد که بسـیاری از آنهـا علـف هـرز هستند. برخی تاج خروس های مهم در خربزه مثـل تـاج خـروس ریشـه قرمـز (Amaranthus retroflexus) ، سـلمه بـرگ گزنه ای، سلمه تره، تاجریزی و علف های هرز کم اهمیت تر در خربزه مثل کیسـه کشـیش از جملـه میزبـان هـای ایـن ویـروس هسـتند کــه مــی تواننــد عامـل بقــا و انتشــار آن در مــزارع خربــزه باشـدن (پــالوکَیتیس و همکــاران، 1992؛ برونــت و همکــاران، 1996؛کوتس، 2006؛ زیتر و مورفی،  2009) همچنین برخی از آفات مهم خربزه مثل شته هـا (Aphis spp) کنـه هـای تـارتن (Tetranychus spp)، تریپس هـا (Thrips spp) و زنجـرک هـا (Cicadidae spp) دارای دامنـه میزبـانی وسـیع (چنـد میزبانی) هستند و از گیاهان زراعی یا علف های هرز مختلف بر روی خربزه مهاجرت می کننـد. شـته خربـزه یـا پنبـه ( Aphis gossypii) بر روی 600 گونه گیاهی از جمله پنبه، مرکبات و تعدادی از علفهای هـرز تابسـتانه یـک سـاله مثـل تـاجریزی، خارشتر (Alhagi camelorum) و شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra) میزبـانی مـی شـود (امـامی و مهـر نـژاد، 2006؛ سـتار و همکـاران، 2009؛ پـالومبو و کرنـز، 2010؛ میگـوری و همکــاران، .(2011 کنـه تـارتن دو لکـه ای (Tetranychus urticae) روی علف های هرز خربزه مثل تاج خروس ها، تاج ریزی و پیچک صحرایی میزبانی می شود (کُلیر، 1998). این کنه در مناطق با زمستان ملایم می تواند روی گونه هایی مثل غربیلک فعال بماند (مِک،2010).  تـریپس پیـاز بـه عنـوان آفـت مهـم خربزه روی علف های هرز خانواده تاج خروس و تاج ریزی میزبانی می شود. سایر علف هـای هـرزی کـه میزبـان تـریپس پیـاز محسوب می شـوند شـامل، تـرب وحشی،کیسـه کشـیش، نیلـوفرپیچ، آفتـاب پرسـت (Heliotropium amplexicaule)، گاوپنبه (Abutilon oxycarpum)، تاتوره (Datura sp)، عروسک پشت پرده (Physalis sp)، مـی باشـند (پرسـلی و همکاران، 2007 و دولت کوینز لند، 2008). سورگوم، پنبه، ذرت و لوبیا از انبـوه میزبـان هـایی هسـتند کـه در صـورت تهدیـد نماتد گره ریشه (Meloidogyne incognita) نباید با خربزه در تنـاوب قـرار گیرنـد (پـالومبو و همکـاران، 2000). سـفید بالک یا مگس سفید (Bemisia tabaci) توسط 506 گونه گیاهی متعلق به 74 خانواده میزبانی می شـود. ایـن آفـت زمسـتان گذرانی را روی میزبانی مثل پنیرک و شیر تیغک طی می کند و در بهار روی علف های هرزی مثل پیچک صحرایی و گیاهـان زراعی مثل آفتاب گردان مهاجرت می کند و از آنجا می تواند به خربزه خسارت برساند(لَنجَر و سـاهیتو، 2007).  توصـیه شـده است که در صورت امکان مزرعه خربزه 800 متر در خلاف جهت باد از مزرعه پنبه به عنوان میزبان کلیـدی ایـن آفـت فاصـله داشته باشد (شولز، 2009). همچنین خسارت مگس خربزه (Myiopardalis pardalina) در مزارع آلوده به علـف هـرز و با تراکم زیاد که امکان جریان باد کمتر است شدید تر گزارش شده است (شولز، 2009). برخی آفـات چنـد میزبـان مثـل شـته سبز هلو (Myzus persicae) با افزایش تراکم سایر آفات و یا کاهش کیفیـت میزبـان اول بـر روی میزبـان هـای دیگـر مثـل خربزه مهاجرت می کنند (پالومبو و کرنز،2010). موضوع میزبانی آفات توسط علف های هرز از دو جنبه در مـدیریت تلفیقـی آفات(IPM)  اهمیت دارد. از بین بردن علف های هرزی که پناه گاه آفات و منشاء آلودگی محسوب می شوند، در وحله اول می تواند در تأمین بهداشت مزرعه مؤثر باشد و باعث کاهش خسارت آنها شـود. همچنـین بعضـی از آفـات در بخـش زیـرین برگ پنهان می شوند و از سم پاشی در امان می مانند که وجود علف های هـرز باعـث کـاهش کـارایی کنتـرل ایـن گونـه آفـات می شود. از سوی دیگر اگر علف هرز میزبان ترجیحی آفت باشد، با از بین بردن آن در مزرعه، آفت به ناچـار بـر روی خربـزه، که رجحان کمتری برای میزبانی آفت دارد، مهاجرت کرده و باعث خسارت خواهد شد. به طور مثال مگس سفید ابتـدا توسـط سبزیجات بهاره میزبانی می شود. سپس روی کدوئییان و بعد روی پنبه مهاجرت می کنـد. اِلـس وُرث و همکـاران، 1992 نشـان دادند این آفت قبل از مهاجرت روی کدوئیان گونهای از عروسک پشت پرده (Physalis wrighti) را به هـردوی میزبانـان فوق ترجیح می دهد. آنها عنوان کردند که میتوان از این گونه به عنوان یک گیاه تله برای کنترل این آفت استفاده کرد.

رقابت مهمترین دلایل بروز خسارت است (شکل2). علف های هرز مختلف دارای قدرت رقابت کنندگی متفاوتی هستند. همچنین مدت زمان حضور علف های هرز در کنار محصول زراعی در قدرت رقابت آنها مؤثر است، به نحوی که حضور علف های هرز در مراحل اولیه استقرار و رشد گیاهان خانواده کدوئیان موجب کاهش عملکرد آن ها می شود. مانکس و شولتیس (1998) در یک تحقیق که به منظور بررسی دوره بحرانی هندوانه انجام شد نشان دادند که حضور علف هرز پنجه مرغی یا علف خرچنگی (Digitaria sanguinalis) در کنار هندوانه در شش هفته اول پس از نشاء موجب کاهش معنی دار عملکرد گردید و پس از آن قادر نبود عملکرد را کاهش دهد. نتایج یک آزمایش دیگر نشان داد، وقتی جوانه زنی علف هرز تاج خروس چهار تا پنج هفته بعد از طالبی (Cucumis melo var. Cantaloupe) و هندوانه  ( Citrulus vulgaris) آغاز شد، این علف هرز قادر نبود عملکرد آن ها را کاهش دهد در حالی که همزمان شدن جوانه زنی تاج خروس با این گیاهان و در چهار هفته اول رشد، باعث شد عملکرد آن ها بین 40 تا 60 درصدکاهش یابد. همچنین طی یک تحقیق مشاهده شد که رشد دو بوته علف هرز تاجریزی در بین دو بوته هندوانه واقع در یک ردیف، عملکرد دو بوته هندوانه را80 تا %100 کاهش داد (استال، 2007).

همچنین تحقیقات نشان داده اند اثر رقابتی گونه های علف هرز وقتی در یک گروه به صورت اشتراکی رقابت می کنند می تواند با شرایطی که به تنهایی با گیاه زراعی مثل خربزه رقابت می کنند متفاوت باشد. به طور مثال در یک تحقیق سلمه تره، در شرایط رقابت اشتراکی با خربزه، ضمن کاهش اثرات منفی سایر افراد گروه شامل رقابت کننده ای قوی مثل تاج خروس، سوروف و توق باعث کاهش آسیب آن ها به خربزه گردید (ترابی و همکاران،  1390).

 مدیریت تلفیقی علف های هرز (IWM)

مدیریت تلفیقی علف های هرز، بـر خـلاف مـدیریت رایـج سـعی دارد ضـمن کـاهش اتکـا بـه منـابع خـارج از سیسـتم تولیـد (علف کش ها، سوخت و غیره) به تولیـد پایـدار برسـد. بـه ایـن منظـور IWM بایـد بـا اسـتفاده از روش هـای خـاص جمعیـت علف های هرز را پایین تر از سطح آستانه خسارت اقتصادی حفظ کند (سوانتون و وَیز، 1991). در این شـیوه مـدیریتی الگـوی ریشه کنی6 علف های هرز یا الگوی حمایت از گیاه زراعی7 کمرنگ شده و در عوض الگوی مهـار و تنگداشـت علـف هـای8 هرز در دستور کار قرار می گیرد (کوزنس، 1978). به طور خلاصه اهداف مدیریت تلفیقی را مـی تـوان در چهـار مـورد:

الـف) حفظ منابع طبیعی در اختیار سیستم در دراز مدت،

ب) جلوگیری از هـدر رفـت منـابع تولیـد،

ج) افـزایش بهـره وری انـرژی و سرمایه 

د) کاهش آلودگی محیط زیست خلاصه نمود.

برخی از روش هایی که در IWM اعمال می شوند، به طور مثال کاهش حجم شخم، کاهش مصـرف علـف کـش هـا و رعایـت الگوهای دوره بحرانی، موجب افزایش تنوع گونه های علف هرز می شوند در حالی که برخی دیگر از قبیل مسـتقر کـردن زود هنگام گیاه زراعی و سایر روش های زراعی که موجب افزایش قدرت رقابتی آن در مقابل علف هرز می گردنـد یـا روش هـای کنترلی جایگزین مانند استفاده از خاک پوش، تنوع گونه ای را کاهش می دهند (سوانتون و وَیز، 1991). در هر حال همه این روش ها بخشی از بسته مدیریتی IWM هستند که سطح جمعیت علف های هرز را پـایین تـر از سـطح زیـان اقتصـادی حفـظ می کنند. مدیریت تلفیقی علف های هرز از نظر روش شناسی9 یک شیوه مدیریتی پویا است و روش های بکار رفته در آن را می توان مطابق نیاز و شرایط جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادی و یا حتی اجتماعی محل اجرا تغییر داد.

اصول مدیریت تلفیقی علف های هرز در خربزه

مدیریت تلفیقی علف های هرز در خربزه باید متضمن افزایش سه شاخص کیفیت محصول، عملکرد اقتصادی و پایداری تولیـد در دراز مدت باشد. برای نیل به این اهداف رعایت سه اصل پیشگیری، پایش و مداخله ضروری است.

پیشگیری مجموعه ای از الگوهای کاربردی را در بر می گیرد که می توان آنها را بر طبق شـرایط محلـی و بـر پایـه تجربیـات ارزشمند کشاورزان و کارشناسان محلی تدوین کرد.

پایش عبارت از زیر نظر گرفتن فرایند حضور و تغییرات جمعیتی علف های هرز قبل و بعد از کاشت خربزه است.

مداخله شامل تمام روش های زراعی، فیزیکی، زیستی و شیمیایی است که باید بـه طـور صـحیح و در زمـان مناسـب بکـار بـرده شوند تا عملکرد اقتصادی محصول را با کمترین آسیب به محیط زیست حفظ کنند.

پیشگیری

هدف بسیاری از الگوهای مدیریتی در مزرعه جلوگیری از حمله آفات به محصول است که مـی تـوان آن هـا را بهینـه سـازی و ترکیب کرد و در چارچوب مدیریت تلفیقی علف های هرز در مزرعه پیاده نمود.

این الگوها اغلب شامل روش های زراعی هستند و عبارتند از:

انتخاب زمین برای کاشت خربزه

زمین محل کاشت خربزه باید دارای شرایط اقلیمی، خاک و توپوگرافی مناسب باشد تا با تهیه بسـتر مناسـب، اسـتقرار سـریع و رشد و نمو خربزه از ابتدا فراهم شود. به این ترتیب خربزه قادر خواهد بود قبل از علف هـرز از منـابع اسـتفاده نمایـد. خربـزه بـا اقلیم گرم و خشک بهتر سازگار است رطوبت نسبی بالا و نور کم علاوه بر تأثیر منفی در رشد و نمو گیاه، میوه نـارس و بـی کیفیت بدست خواهد داد (اوروسکو و همکاران، 1982، کورتز، 2005). گیاه خربزه از نظر بافت خاک گیاه پر توقعی نیست (بی نام، 2007) و میتوان آن را در خاک شنی و شنی لومی تا سیلتی لوم و لوم رسی کشت نمود. در عین حال چنانچه استقرار سریع و زودرسی میوه مورد توجه باشد، خاکهای شنیلومی مناسبتر هستند (قادری، 1353). خربزه در خـاک غنـی از مـواد آلی، عمیق، با زهکشی و تهویه مناسب و pH بین 6 تا 7 بهتـر مسـتقر مـی شـود محصـول خـوبی خواهـد داد (اینفـو اَگـرو، 2008). این گیاه به خاک اشباع شده حساس است و به سرعت دچار خفگی می شود (کورتز، 2005). شـوری خـاک را تـا 2.9 دسی سیمنز بر متر و شوری آب را تا 1.5 دسی سیمنز بر متر تحمل می کند ولی در عین حال تحقیقات نشان داده انـد بـه ازای هـر واحد افزایش هدایت الکتریکی عملکرد آن تا 7.5 درصد افت می کند (بی نام، 2007).

 زمین های آلوده به برخی علف های هرز مانند گل جالیز، جگن ها یا گونه های مشکل سازی مثل پیچک صحرایی بـرای کشـت خربزه مناسب نیستند. در برنامه مدیریت تلفیقی آفات خربزه در آمریکا به طور جدی توصیه شده است تـا از کشـت خربـزه در زمین آلوده به علف های هرز سمج با دشواری کنترل، مثل اویارسلام و پیچک صحرایی خودداری شود (لانینی، 2008). مهـار اویارسلام در فاصله خالی بین ردیف های کاشت بوسیله علف کش هالوسولفورون امکان پذیر است ولـی مهـار آن در بـین بوته های جالیز تقریباً غیر ممکن است (اُمدا، 2000). تهیه کروکی پراکنش و شناسنامه زمین از نظر آلودگی علف هـای هـرز در زراعت های قبل، می تواند برای پیش بینی آستانه خسارت و انتخاب الگوی مناسـب مبـارزه بسـیار مفیـد باشـد. بـه طـور مثـال از کاشت خربزه در لکه های آلوده به خارشتر خودداری شود چون مزاحمت جدی خواهد بود. در این لکه هـا شـخم هـای مکـرر، عمیق و به وسیله ابزار برشی مؤثرتر هستند یا مثلاً خربزه خاک های سنگین با زهکشـی نـا مناسـب را نمـی پسـندد و تحـت ایـن شرایط، چنانچه زمین آلوده باشد، قادر به رقابت با علف های هرزی که این شـرایط برایشـان محـدودیت محسـوب نمـی شـود، نخواهد بود.

تناوب

 مدیریت بعضی از علف های هرز فقط در زمان آیش و یا در دوره تناوب با گیاهان دیگر موثر واقع می شود. به طور مثال برای کنترل علف هرز پیچک در جالیز تاکنون علف کشی توصیه نشده است و مهار این گونه باید قبل از کاشت و یا در زمان آیش صورت گیرد چرا که استقرار جمعیت زیاد پیچک در جالیز می تواند بسیار مشکل آفرین باشد (لانینی 2008). در واقع تناوب فرصت تطبیق با محیط و استقرار را از علف های هرز می گیرد و آنها را با چالش مواجه مـی کنـد. بـه ایـن ترتیـب قـادر نخواهند بود دوره زندگی خود را کامل کنند.

از سوی دیگر در تناوب عملیات زراعی متنوعی اجرا می شود که باعث جلوگیری از غالب شدن برخی گونـه هـای مشـکل سـاز می گردد. شکل 4 تأثیر دو تناوب را بر علف های هرز نشان می دهد. همانطور که در شکل نشان داده شده است تناوب سـمت چپ به علت پیچیده تر بودن عملیات، فرصت کمتری برای استقرار در اختیار علف های هرز قرار می دهد. هر چـه چـالش هـایی که تناوب پیش روی علف های هرز قرار می دهد بیشتر باشد موفقیت تناوب در فرو نشانی علف هـای هـرز بیشـتر خواهـد بـود. تناوب گیاهان زمستانه و تابستانه، تناوب یک ساله ها با چند ساله ها وتناوب پهن برگ ها با باریـک بـرگ هـا معمـولاً در کنتـرل علف های هرز مؤثر هستند. باید از کاشت مداوم خربزه در یک زمین خودداری گردد. علف هـای هـرز پهـن بـرگ و باریـک برگ یک ساله و پهن برگ های چند ساله در خربزه با روشی مکانیکی قابل کنترل هستند در حالی که برای علـف هـای هـرز باریک برگ چند ساله و جگن ها تناوب بیش از سه سال مورد نیاز است معمولاً. خربزه بعد از یک کشت وجینی مثـل چغنـدر قند یا پنبه با علف هرز کمتری روبرو می شود. در حالی که انتظار می رود بعد از یونجه فشار علف های هرز بر خربزه زیاد شـود. در یونجه چند ساله معمولا مزرعه به مرور تنک می شود و فرصت برای استقرار علف های هرز به ویژه باریک برگ هـای چنـد ساله بیشتر فراهم می شود (لی و همکاران، 2009). البته با اعمال مدبریت صحیح می توان از این اتفـاق جلـوگیری کـرد. کشـت خربزه بعد از غلات زمستانه و کلزا آن را با مشکل گیاهان زراعی خـودرو روبـرو مـی کنـد. اگـر در زراعـت قبـل از خربـزه از علف کش استفاده شده باشد ممکن است باقیمانده آن در خاک موجب بد سبزی و استقرار ضعیف بوته های خربزه شود.

شخم قبل از کاشت

در پایان فصل، بذر اغلب گونه های علف هرز در سطح زمین پراکنده می شوند. شخم برگردان موجب می شود بـذور در عمـق خاک مدفون شده و به خواب بروند. بذور علف های هرز معمولاً برای جوانه زنی علاوه بر رطوبت و دمـا، بـه نـور هـم احتیـاج دارند و با عملیات دیسک بعد از شخم بخشی از بذور به سطح خاک منتقـل شـده و ضـمن برخـورد بـا نـور آمـاده جوانـه زدن می شوند. در عین حال بخش عمده ای از بذور همچنان در عمق خاک مانده و به موجودی بانـک بـذر افـزوده مـی شـوند. ایـن بذور در سال های بعد با شخم برگردان و فقط در صورت استقرار در عمق مناسب جوانه خواهند زد. آماده سازی بسـتر کشـت با استفاده از شخم برگردان باعث غنی شدن بانک بذر می شود. نورث ورتی (2008) در یک تحقیـق چهـار سـاله روی تنـاوب سویا-ذرت ثابت کرد که بانک بذر شدیداً تحت تأثیر سیستم شخم قرار می گیرد. او نشان داد که با کاهش فشار شـخم ذخیـره بانک بذر شدیداً کاهش می یابد. در یک تحقیق دیگفسِلر و هارتزلِر (2009) نشان دادند که در تیمارهای بدون شخم، بذور تاج خروس در سطح خاک متمرکز شدند در حالی که در شخم با چیزل بیشتر بذور این علف هرز در عمق 9 تا 15 سانتی متری خاک استقرار یافتند. در آزمایش جوانه زنی این بذور آن ها دریافتنـد کـه بـذوری کـه از سـطح خـاک جمـع آوری شـدند در مقایسه با بذور عمق خاک دیرتر جوانه زدند. پیش آبیاری (ماخار کردن) بوسیله جاری ساختن آب در زمین تسطیح شده یـا بـه کمک آبیاری بارانی، باعث سبز شدن علف های هرز شده که در مرحله بعد می توان آنها را با استفاده از علف کـش هـای غیـر انتخابی یا به کمک کج بیل دوار، روتوتیلر، دیسک ترجیحاً با بشقاب های دندانه داریا انواع هِرس ها از بین برد. زیـاده روی در انجام عملیات خاک ورزی خود باعث بالا آمدن بذور دفن شده، تحریک آن هـا و سـبز شـد علـف هـای هـرز مـی شـود (اُمـدا، 2000). ضمن اینکه این امر در ماخار باعث کوبیدگی خاک مـی شـود و بهتـر اسـت از تراکتـورهـای سـبک بـرای ایـن کـار استفاده شود. گاهی شخم برگردان قبل از کاشت خربزه با هدف مدیریت بقایای کشت قبلی انجـام مـی شـود. در ایـن صـورت پیشنهاد می شود برای از بین بردن بقایا از ادوات دیگری مانند دیسک با بشقاب دندانه دار یا کـج بیـل دوار اسـتفاده شـود یـا در صورت امکان پس از آبیاری و سبز شدن بذور علف های هرز بقایای کشت قبلی به همراه علف های هرز سـبز شـده همزمـان و در یک عملیات خرد و دفن شوند تا ضمن کاهش تردد در مصرف انرژی هم صرفه جویی شود. ممکن است این شـیوه انـدکی کاشت خربزه را به تأخیر اندازد که با استفاده از نشاء و تونـل هـای پوشـش پلاسـتیکی شـفاف مـی تـوان تـأخیر را جبـران کـرد (شکل3). در هر حال توصیه می شود در انتخاب زمین به مقدار و نوع بقایا و نحوه مدیریت آن ها توجه شود.

آبیاری

 فابَیرو و همکاران (2002) در یک تحقیق، که در یک منطقه نیمه خشک در اسپانیا اجرا شد، نشان دادند که مقدار آبیاری خربزه، در طول دوره زندگی گیاه، تا حد 400 میلی متر کفایت می کند، مشروط به اینکه در مرحله تشکیل میوه، آب کافی در اختیار گیاه قرار گیرد. گیاه خربزه بخصوص در مراحل اولیه تشکیل میوه به تنش خشکی حساس است. در صورت رعایت این اصل، با این میزان آب عملکرد مناسب و میوه شیرین حاصل خواهد شدکورتِز(2005)، گزارش کرد خربزه به خاک اشباع شده حساس است و به سرعت دچار خفگی می شود. در یک تحقیق دیگر، پِرز سامورا و همکاران (2004) نشان دادند که پاسخ طالبی به رطوبت زیاد خاک از نظر درصد قند منفی بود، به نحوی که با کاهش رطوبت خاک درصد قند میوه افزایش یافت. بر خلاف این واکنش ها، علف های هرز در مصرف آب تجملی عمل می کنند. تحقیقات نشان داده اند که سلمه تره به ازای هر کیلوگرم وزن خشکی که تولید می کند 658 کیلوگرم آب مصرف می کند در حالی که این میزان در گندم  557 کیلوگرم و در ذرت 349 کیلوگرم است. یک بوته آفتابگردان وحشی (Verbesina enclioides) به اندازه یک بوته سیب زمینی در طول عمر خود آب مصرف می کند، که این مقدار آب با 2.5 برابر آب مورد نیاز یک بوته ذرت برابر است. مصرف آب یک بوته خردل (Brassica campestris) به اندازه چهار بوته ی گندم و یک بوته علف شور قفقازی به اندازه سه بوته سورگوم است (پارکر، 2003). نظر به تفاوت کارایی مصرف آب و مکانیزم های مقاومت در مقابل تنش رطوبت در بین گیاهان، ممکن است مدیریت علف های هرز از طریق عملیات آبیاری امکان پذیر باشد. پاترسون با مرور مطالعات زیادی در باره رقابت علف های هرز و گیاهان زراعی بر سر آب، نتیجه گرفت که در بعضی موارد، کاهش رطوبت موجود در خاک از طریق کاهش اثر توان رقابتی علف هرز می تواند به سود گیاه زراعی تمام شود (زند و همکاران، 1383). بنابراین آبیاری بیش از اندازه علاوه بر واکنش منفی خربزه موجب افزایش جمعیت علف های هرز خواهد شد. اگر از مالچ پلاستیکی استفاده شود، تبخیر سطحی خاک کمتر خواهد بود و در این صورت توصیه می شود مقدار آبیاری کاهش داده شود.

انتخاب روش آبیاری هم می تواند در مهار علف های هرز خربزه مؤثر باشد (فیشر، 1985،اقبوچیِکو، 2001). مناطق خربزه کاری خراسان غالباً خشک و کم آب هستند و استفاده از آبیاری قطره ای علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب می تواند یک راهکار پیشگیرانه مناسب برای مهار علف های هرز در خربزه باشد. در این روش آب به صورت قطره به مقدار مورد نیاز به صورت موضعی در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد. فاصله ردیف های کاشت خربزه معمولاً 3 متر است (شکل3) و رطوبت در یک نوار به عرض 80 سانتیمتر در اطراف لترال ها نشت می کند (شکل 4). در نتیجه بخش بیشتر خاک خشک است (شکل5). علف های هرزی که دور از محدوده قطره چکان ها ظاهر می شوند به علت محرومیت از آب قادر به ادامه حیات و زادآوری نخواهند بود. در مراحل اولیه رشد خربزه جمعیت اندک علف های هرز بین ردیف ها را می توان با کولتیواتور و روتوتیلر به راحتی کنترل کرد (شکل6).

انتخاب ارقام،گروه زراعی و تاریخ کاشت مناسب

به عنوان یک قانون کلی، گیاهی که زودتر از سایر گیاهان در یک محیط جوانه بزند و مستقر شود فرصت بیشتری برای بهره برداری از منابع در اختیار خواهد داشت و واجد قدرت رقابت برتری خواهد بود. در واقع افزایش توان رقابتی گیاهان زراعی به وسیله استقرار زود هنگام آنها یک راهکار مناسب و کم هزینه برای کاهش خسارت علف های هرز محسوب می شود. مهم ترین عواملی که می توانند در استقرار گیاه زراعی مؤثر باشند عبارتند از قوه نامیه بذر، دمای خاک، فراهمی رطوبت مناسب و مقاومت فیزیکی خاک. این عوامل تحت تأثیر عوامل دیگری مثل رقم، خصوصیات فیزیکی خاک، عمق کاشت و نحوه تهیه بستر کاشت قرار میگیرند. استفاده از ارقام رقیب زود رشد، بهنحوی که گیاه زراعی به سرعت مستقر  شده و قبل از علف هرز از منابع استفاده نماید جزو روش های مدیریتی است که تحت عنوان اجتناب از علف های هرز یا فرار از رقابت قرار می گیرند. ارقام خربزه در واقع رقم نیستند بلکه توده های بومی هستند که از نظر طول دوره رشد و سایر صفات با هم اختلافاتی دارند (کوهپایگانی و همکاران،1382) و گزینش آنها معمولاً بر اساس ذائقه مصرف کنندگان و بازار صورت گرفته است. نستری نصرآبادی و همکاران (1390) پس از مقایسه توده های خربزه استان خراسان رضوی گزارش کردند خربزه های جباری، قصری و زین آباد کمترین مدت زمان بین جونه زنی و رسیدگی میوه را به خود اختصاص دادند. خربزه جباری با میانگین 79.58 روز، زودرس ترین خربزه بود. توده زمستانی (113.5 روز) چاه پالیز (101.5 روز) و حاج ماشاء اللهی (98.92 روز) به ترتیب جزو دیر رس ترین توده ها بودند، بنابراین باید انتظار داشت که این خربزه ها مدت زمان بیشتری را باید با علف های هرز رقابت کنند. بر این اساس خربزه خاتونی، که یکی از توده های معروف استان است از این لحاظ جزو توده های متوسط محسوب می شود. در عین حال با وجود این تفاوت ها استقرار زود هنگام خربزه برای افزایش قدرت رقابت آن با علف های هرز تنها با اتکا به انتخاب توده امکان پذیر نیست. خربزه با اقلیم گرم و خشک سازگاری بیشتری دارد و رطوبت نسبی بالا و نور کم علاوه بر تأثیر منفی در رشد و نمو گیاه، میوهی نارس و بی کیفیت بدست خواهد داد (بینام، 2007). همچنین خاک های سنگین موجب دیررسی خربزه می شوند (قادری، 1353). از سوی دیگر کشت زود هنگام بذر یا نشاء خربزه توسط دمای محیط، بارندگی های بهاره، تگرگ و سله بستن خاک محدود می شود. این عوامل موجب می شوند تا خربزه کاران تاریخ کاشت را به تأخیر اندازند. کاشت دیر هنگام باعث همزمان شدن استقرار خربزه و علف های هرزی مثل اویارسلام، تاج خروس، سوروف، توق و سلمه تره می شود که به شدت با آن رقابت می کنند. برای حل این مشکلات کاشت زود هنگام را می توان به وسیله پوشش های پلاستیکی مورد حفاظت قرار داد (شکل 3) که برخی کشاورزان معتقدند عرضه نوبرانه محصول به بازار می تواند براحتی هزینه این کار را جبران کند. ضمن این که با مدیریت درست علف های هرز و افزایش کیفیت محصول، افزایش درآمد حاصل از آن می تواند بسیار بیشتر از جبران هزینه ها باشد.

کود دهی

 در تمام الگوهایی که به منظور تغذیه خربزه طراحی می شوند باید فرصت طلبی علف های هرز در استفاده از منابع مد نظر باشد. بوته های خربزه در ردیف ها مسقر می شوند در حالی که علف های هرز در همه جا حضور دارند. پخش سرتاسری کود نیتروژن آغازگر (قبل از کاشت) موجب خواهد شد علف های هرز بیش از خربزه از آن بهره مند گردند و بهتر است این کود و همچنین کود سرک به صورت ردیفی در اختیار خربزه قرار گیرد. اگر از آبیاری قطرهای استفاده می شود این امر به راحتی به وسیله مخازن کود و با روش کودآبیاری 14 قابل انجام است. معمولاً در آبیاری قطرهای، لترال ها قبل از کاشت و استقرار نشاء مستقر می شوند و یک نوبت آبیاری تحت عنوان خاک آب انجام می شود. سهم نیتروژن قبل از کاشت را میتوان با همین آبیاری در اختیار خربزه قرار داد.

کود دامی باید حتماً به صورت پوسیده مورد استفاده قرار گیرد. با این وجود باز هم خطر غلبه گونه های مزاحمی مثل پیچک صحرایی وجود دارد که در این صورت هزینه تولید را خیلی بالا خواهد برد. اگر نیروی کار در اختیار نباشد خطر نابودی محصول وجود دارد. بنابراین توصیه می شود حتی الامکان در زمین هایی که سابقه کود دامی دارند کشت خربزه با احتیاط انجام شود.

بررسی بانک بذر قبل از کاشت خربزه

شناسایی علف های هرز مهم و غالب در مزرعه، نحوه پراکنش حاشیه ای، لکه ای یا سراسری و تقسیم بندی آن ها از نظر یک ساله و چند ساله یا باریک برگ و پهن برگ در تصمیم گیری و مدیریت آن ها اهمیت دارد. بررسی بانک بذر یک راه کار علمی و تخصصی است که می توان آن را به منظور پیش بینی ترکیب جمعیتی علف های هرزی که مزاحم خربزه خواهند شد انجام داد. اما این بررسی یک کار کاملاً تخصصی است که باید توسط افراد متخصص انجام شود و امکانات آن در دسترس بسیاری از کشاورزان نیست. در عین حال هر زارعی می تواند سابقه کشت، علف های هرز و کارهایی را که روی قطعات زمین انجام می شود ثبت کند تا بر اساس آنها پیش بینی های لازم را انجام دهد.

آفتاب دهی خاک

 روش آفتاب دهی خاک نه تنها برای کاهش جمعیت علف های هرز، بلکه برای کاهش آفات و بیماری ها نیز موثر است. در حین آفتاب دهی حرارت در لایه سطحی خاک افزایش می یابد که باعث عقیم شدن بسیاری از بذرهای انباشته شده در آن لایه می شود. برای این منظور پلاستیک مورد استفاده باید کاملاً شفاف و به اندازه کافی نازک و مقاوم باشد تا ضمن هزینه کمتر، اشعه خورشید را به طور کامل از خود عبور دهد و در پایان بتوان آن را جمع آوری کرد (شکل 7). آفتاب دهی باید در فصل گرم انجام شود و هرچه مدت آن طولانی تر باشد اثر بخشی آن بیشتر خواهد بود.

آفتاب دهی برای کنترل علف های هرز خربزه در کشور ما هنوز یک روش پرهزینه محسوب می شود و قبل از استفاده باتوجه به شدت و نوع آلودگی باید اقتصادی بودن آن مورد ارزیابی قرار گیرد. از سوی دیگر این روش همیشه قابل توصیه نیست.

به طور مثال لینک (1994) اثر آفتاب دهی را روی 57 علف هرز مورد بررسی قرار داد و گزارش کرد که کنترل برخی گونه های دارای بذر مقاوم در برابر حرارت، غده، ریشه های عمیق، و اندام رویشی چند ساله با این روش ضعیف بود و حتی در برخی موارد آفتاب دهی باعث تحریک رویشی بیشتر آن ها گردید. تامینی (2000) هم مشاهده کرد پس از آفتاب دهی جمعیت علف های هرز به نفع تک لپه ها تغییر کرد. با توجه به موارد فوق این روش در واقع برای مواقعی که سایر روش ها چاره ساز نیستند قابل توصیه است.

پایش

پس از استقرار خربزه لازم است از ابتدا و در چند نوبت وضعیت علف های هرز مزرعه مورد بازدید و ارزیابی قرار گیرد. پایش علف های هرز مزرعه را می توان با روش های مشاهده ای، با قدم زدن در طول ردیف های کاشت یا روش کادر اندازی و اندازه گیری جمعیت گونه های علف هرز انجام داد. این ارزیابی، مبنایی به منظور تعیین بهترین روش و زمان مداخله خواهد بود.

مداخله

برای کاهش جمعیت علف های هرزی که حضور آنها در کنار خربزه موجب زیان اقتصادی است، باید یک یا چند روش را به صورت جداگانه یا تلفیقی مورد استفاده قرار داد. برای انتخاب روش های مناسب، باید هزینه ها و سودآوری آن ها، زمان مناسب کاربرد، تخصص مورد نیاز، ابزار، ماشین آلات و مواد لازم و بالاخره اثرات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی ناشی از اعمال روش، مد نظر قرار گیرند (شکل8).

به طور کلی روش های مهار علف های هرز در خربزه را میتوان به چهار دسته زراعی، فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی تقسیم کرد.

روش های زراعی

طراحی یک برنامه زراعی صحیح برای کشت خربزه می تواند بدون صرف هزینه زیاد مانع از افزایش جمعیت و رشد علف های هرز شود. این برنامه شامل الگو هایی است که در واقع جنبه های پیشگیرانه دارند و تعدادی از آن ها در فصل قبل مورد بررسی قرار گرفته اند. در این بخش به چند مورد دیگر اشاره می شود که می توانند در مهار علف های هرز پس از سبز شدن خربزه مؤثر واقع شوند.

طراحی جوی و پشته و جهت ردیفهای کاشت

در ردیف های کاشت شرقی غربی نور بیشتری برای خربزه فراهم می شود و بوته ها از سرعت رشد بیشـتری برخـوردار خواهنـد بود. البته ممکن است جهت وزش باد محدود کننده باشد که در ایـن صـورت پشـته هـا بایـد حتمـاً عمـود بـر جهـت وزش بـاد احداث شوند. وزش باد موجب هدایت بوته ها روی پشته شده و ضمن سـایه انـدازی روی علـف هـای هـرز میـوه هـا در بخـش  خشک خاک تشکیل و مستقر می گردد. عملیات زراعی برای کنترل علف هـای هـرز قسـمت جـوی هـا آسـان تـر خواهـد بـود. پشته ها بهتر است برجسته طراحی شوند تا رطوبت به سمت ریشه گاه خربزه نفـوذ کنـد. بـه ایـن ترتیـب بوتـه هـای خربـزه روی پشته های خشک و با آلودگی کمتر به علف های هرز مستقر خواهند شد که علاوه بـر سـالم تـر مانـدن میـوه هـا برداشـت آن هـا آسان تر خواهد بود. جمع آوری خاک پوشهای پلاستیکی روی پشته های برجسته آسان تر است چون لبه هـای نـوار پلاسـتیک کمتر زیر خاک مدفون می شوند و موقع جمع آوری با مقاوت و پارگی کمتری مواجه خواهند شد. برای احداث ایـن پشـته هـا لازم است پس از آماده کردن بستر کاملاً نرم، از ماشین بسترساز 16 استفاده شود (شکل9).

مدیریت کود

مدیریت کود به عنوان یک روش موثر در بالا بردن مزیت رقابتی خربزه نسبت به علـف هـای هـرز محسـوب مـی شـود. پخـش نواری کود باعث می شود علف های هرز روی ردیف ها نتوانند از آن استفاده کنند. همچنین کودآبیاری یک روش مهـم بـرای افزایش کارایی جذب و راندمان مصرف کود در مدیریت زراعی علف های هـرز در ابتـدای فصـل محسـوب مـی شـود. روش کودآبیاری در زراعت خربزه با آبیاری قطره ای توصیه شده است ولی برای روش کشت بـا آبیـاری نشـتی هـم مـی تـوان کـود نیتروژن را به شکل 50 تا 75 درصد قبل از کاشت داخل جوی ها مصرف کرد. بقیـه آن را مـی تـوان بـه شـکل سـرک در نـوار نزدیک به بوته ها پاشید و در صورت امکان با یک کولتیواتور سبک با خـاک مخلـوط کـرد. کـودهـای دامـی، بخصـوص بـه صورت تازه، در گسترش علف های هرز نقش بسزایی دارند چرا که حاوی مقدار زیادی بذور نپوسیده علف های هـرز هسـتند. در یک مطالعه مصرف کود دامی به تنهایی باعث افزایش تـراکم علـف هـای هـرز شـد ولـی مصـرف آن در ترکیـب بـا تیمـار آفتاب دهی باعث کاهش جمعیت علف های هرز گردید (لایرا-سالدیوار و همکاران، 2004).

خاکدهی، هرس و هدایت بوته های خربزه

پس از تعیین جهت غالب باد به منظور هدایت بوته ها به سمت پشته ها (خلاف جهت باد) ابتدا شاخه های سمت وزش باد (سمت جوی ها یا لترال ها) هرس می شوند. در این صورت می توان عملیات خاکدهی را در سمت هرس شده با فاروئر یا بیل انجام داد. به این ترتیب همزمان بخشی از علف های هرز هم از بین می روند.

سایر روشهای زراعی برای استقرار سریع خربزه

 از جمله روش های زراعی که به استقرار سریع بوته خربزه روی زمین و بالابردن توان رقابتی آن کمک می کنند، می توان به ماسه ریختن روی بذر، واکاری سریع و تنک به موقع اشاره کرد.

روش های فیزیکی

این روش ها با استفاده از ابزار دستی، ابزار حرارتی و انواع خاک پوشها، علف های هرز را نابود می کنند یا مانع رشد آن ها می شوند.

ابزار دستی

 وسایل و ابزار متنوعی شامل انواع بیل ها بیلچه ها کج بیل ها، و غیره در بازار موجود هستند که به منظور از بین بردن علف های هرز طراحی شده اند. این ابزار غالباً توسط نیروی کارگر مورد استفاده قرار می گیرند.

خاکپوش ها

خاکپوش ها جزو وسایل کنترل فیزیکی محسوب می شوند که با سایه اندازی و ایجاد مانع فیزیکی روی علف های هرز، از رشد و نمو آن ها جلوگیری می کنند. خاکپوش ها به دو شکل مواد خُرد شده یا ورقه استفاده می شوند که ممکن است قابل تجزیه یا غیر قابل تجزیه در محیط باشند. مزایای متعددی به خاکپوش نسبت داده شده است که از جمله می توان به حفظ رطوبت خاک، مهار علف های هرز، بهبود ساختمان خاک، حفاظت از ریشه گاه و کاهش نوسانات حرارت خاک اشاره کرد.

در جالیز بیشتر از خاکپوش پلاستیکی استفاده میشود. در سال های اخیر استفاده از پلاستیک به شکل های مختلف در کشاورزی آنقدر در جهان گسترش یافته است که واژه کشاورزی پلاستیکی به عنوان یک شیوه کشاورزی مطرح شده است. درخربزه کاری پلاستیک به شکل های مختلف: لوله های آبیاری و آبرسانی، شیلنگ ها و گسیلنده ها، ظروف نشاء، حمل و نقل و بسته بندی، و از همه مهم تر به صورت لایه های شفاف یا کدر استفاده می شوند. لایه های شفاف پلاستیک معمولاً به منظور حفاظت از گیاه و زود رسی محصول (شکل3)، آفتاب دهی (شکل7) و لایه های کدر (بیشتر به رنگ سیاه) به عنوان خاکپوش (شکل10) در خربزه کاری استفاده می شوند. آماری از میزان استفاده از پلاستیک در خربزه کاری کشور ما در دسترس نیست ولی گزارشات حاکی از آن است که روند جهانی آن بخصوص در آسیارو به رشد بوده است (جِنسِن، 1995، مودگال و همکاران، 2011). شواهد نشان می دهد که در کشور ما هم هر سال گرایش کشاورزان خربزه کار به این شیوه افزایش می یابد به طوری که به نظر می رسد در آینده نزدیک عرضه به موقع محصول به بازار و رقابت بر سر قیمت بدون کمک پلاستیک دشوار خواهد بود.

برای استفاده صحیح از این روش لازم است بستری مسطح و نرم آماده شود و از لایه پلاستیکی مناسب و دارای مقاومت کششی کافی و همچنین مقاوم در برابر آفتاب استفاده شود تا در پایان امکان جمع آوری آن ها فراهم گردد. متأسفانه در کشور ما هنوز از این روش به طور صحیح استفاده نمی شود و هر سال ده ها تن پلاستیک در زمین رها میشود (شکل 11). استفاده از پلاستیک های ساخته شده از مواد بازیافت (شکل12)، عدم وجود پلاستیک های مقاوم و استاندارد با خاک و شرایط اقلیمی کشور در بازار یا گران بودن آن، عدم وجود ماشین آلات مخصوص نصب (شکل13) و جمع آوری لایه پلاستیک (شکل14)، بالا بودن هزینه جمع آوری لایه پلاستیک با کارگر، عدم استقرار صحیح پلاستیک روی خاک، سهل انگاری کشاورزان اجاره کار، و عوامل دیگر موجب نگرانی در استفاده از این روش شده است. البته صنعت ساخت پلاستیک های قابل تجزیه در کشور های صنعتی به سرعت در حال پیشرفت است (مودگال و همکاران، 2011) اما این نگرانی وجود دارد که تا ورود این محصولات به بازار ایران آلودگی خاک های کشور به پلاستیک به فاجعه ای تبدیل شود.

 روش های مکانیکی

این روش ها شامل عملیاتی است که به طور مکانیزه علف های هرز را در سطح مزرعه به کمک ادوات و ماشین های کشاورزی مناسب از بین می برند. روش های فیزیکی و مکانیکی به دلیل کمبود علف کش های ایمن برای خربزه از اهمیت زیادی برخوردار هستند. روش های مکانیکی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

عملیات خاک ورزی

 ادوات قابل استفاده شامل انواع کولتیواتورها، هِرس ها، روتوتیلرها، انواع کاترها، کج بیل، بَسکِت ها و غیره هستند. عملیات مکانیکی نیازمند مصرف انرژی زیاد و اغلب پرهزینه هستند. رفت و آمد ماشین ها در مزرعه خربزه محدودیت زمانی دارد و فقط در مراحل اولیه رشد بوته در روی پشته ها امکان پذیر است. بوته های خربزه طی مدت کوتاهی سطح پشته ها و بین ردیف های کاشت را می پوشانند و فضایی برای رفت و آمد ادوات باقی نمی ماند. توصیه می شود قبل از ورود ماشین ها به مزرعه،گِل و خاک چسبیده به دنباله بندها و لاستیک های تراکتور پاکسازی تا از انتشار بذر علف های هرز و سایر آلودگی ها جلوگیری شود. همچنین خوب است تنظیم ادوات بر طبق فضا و فاصله بین ردیف ها، عمق کار و سرعت حرکت تراکتور قبل از شروع عملیات انجام شود. تعویض بیلچه های فرسوده و معیوب و تا خورده با بیلچه های نو وآچارکشی دستگاه در کنار سایرتمهیدات موجب می شود دقت کار دستگاه افزایش یافته و آسیب کمتری به بوته های خربزه، شیلنگ های آبیاری و پشته ها وارد شود. به هنگام استقرار شیلنگ های آبیاری (در آبیاری قطره ای) و احداث جوی های اصلی (در آبیاری نشتی) فضای کافی در ابتدا و انتهای ردیف ها برای دور زدن تراکتور پیش بینی شود در غیر این صورت مانورهای اضافی تراکتور موجب اتلاف وقت، انرژی و آسیب به جوی ها، شیلنگ های آبیاری و بوته های خربزه خواهد شد.

عملیات حرارتی

 مهار علف های هرز در این روش به کمک شعله افکنی مستقیم روی علف های هرز ، حرارت دهی بوسیله دستگاه اطو، دستگاه تولید بخار و دستگاه های تولید هوای داغ امکان پذیر است. شعله افکن ها انواع مختلفی دارند که با سوخت گازویل یا گاز تولید شعله می کنند. برخی شعله افکن ها به صورت سوار به سه نقطه تراکتور متصل می شوند و برخی دیگر کششی و دارای مخزن بزرگ سوخت هستند. انواع پشتی و دستی شعله افکن نیز موجودند که سبک تر هستند و معمولاً با سوخت گاز یا گاهی گازویل کار می کنند. اطوها از یک جعبه فلزی ساخته شده اند که مشعل ها داخل آن تعبیه شده اند. حرارت تولید شده داخل کف فلزی جعبه را سرخ می کند و به هنگام حرکت روی زمین ضمن تماس با علف های هرز موجب تخریب آوندها و در نهایت مرگ آن ها یا عقیم شدن بذرآن ها می گردد. دستگاه های تولید بخار شبیه بخار شوی های خانگی عمل می کنند که به صورت دستی و کششی در برخی از کشور ها تولید شده اند. ماشین های دمنده هوای داغ هم در برخی از کشور ها تولید و مورد آزمایش قرار گرفته اند که نتایج رضایت بخشی بدست آمده است. باید در نظر داشت که همه این وسایل در کشور ما در دسترس نیستند. این وسایل انرژی زیادی مصرف می کنند واحتمالاً کاربرد آنها در خربزه به صورت سرتاسری مقرون به صرفه نیست. در عین حال می توان از این وسایل برای کنترل لکه ای و در تلفیق باسایر روش ها به عنوان پشتیبان استفاده کرد.

روش شیمیایی

استفاده از علف کش در مبارزه با علفهای هرز خربزه با محدودیت های زیادی روبرو است. میوه های خربزه به صورت تـازه و در فاصـله زمـانی کمـی پس از تولید مصرف می شوند و وجود بقایای سموم یکی از نگرانی های جدی مصرف کنندگان آن می باشد. از طـرف دیگـر، خانواده کدوییان به علفکش حساس هستند (استال، 2007) و رسانش علف کش به سطح برگ بعضی گونه های علف هـرز مثل اویارسلام و پیچک صحرایی که معمولاً پس از رشد بوته جالیز، در زیر و لابلای بوته ها ظاهر و مخفی می شوند،تقریبـاً غیر ممکن است. همچنین کاربرد علف کش پس از گلدهی و تشکیل میوه در این گیاهان توصیه نمی شود. به این جهـت تولیـد کنندگان علف کش در این راه کمتر سرمایه گذاری نموده و علف کش های کمی در جهـان بـرای خربـزه توصـیه شـده انـد. در ایران هیچ یک از علف کش های ثبت شده در فاصله 1347 تا 1390 برای کـاربرد در خربـزه توصـیه نشـده انـد (سـازمان حفـظ نباتات کشور، 1386، یگانه، 1390). در خارج از کشور اکثر علف کش های توصیه شده برای کدوییان به صورت پیش رویشـی قابل استفاده هستند و استفاده از علف کش های پس رویشی با احتیاط و تحت شرایط خاص توصـیه شـده انـد (فنیمـور، 2009). استال (2008) اظهار داشته است دو علفکش هالوسولفورون-متیـلو سِتوکسـیدیم (پـس رویشـی) را مـی تـوان بـا احتیـاط بـه صورت پس رویشی در خربزه و کدوییان مورد استفاده قرار داد. اولی در ایران ثبت نشده اسـت و علـف کـش ستوکسـیدیم بـا فرمولاسیون OED 12.5% تحت نام تجاری Nabu-S در ایران به ثبـت رسـیده اسـت ولـی بـرای کنتـرل علـف هـای هـرز کشیده برگ پیـاز و سـوروف در چغنـدر توصـیه شـده اسـت. تـرادر (2002) هـم گـزارش کـرد، هالوسـولفورون بـه صـورت پیش رویشی و پس رویشی (در مراحل اولیه رشد بوته خربـزه) قـادر بـود بـدون آسـیب جـدی بـه خربـزه، تـاج خـروس و اویارسلام را به طور کامل مهار کند. براون و ماسیوناس (2002) هم در یک تحقیـق علـف کـش هـای کُلومـازون، دیمِتانامیـد، اِتالفُلـورالین، سـولفِنتـرازون، ایمازامـاکس، آرپـیای 201772، فلـومیکُلـرآک و هالوسـولفورون را بـه صـورت پـیش و یـا پس رویشی در کدو مقایسه کرد. تمام علف کش ها به صورت پـس رویشـی، کـم و بـیش بـه کـدو صـدمه زدنـد کـه خسـارت هالوسولفورون در این بین کمتر بود. اومدا و لاند (2002) در یک تحقیـق علـف کـش هـای هالوسـولفورون، ریـم سـولفورون، اختلاط هالوسولفورون و ریم سولفورون، فلومت سولام، تیفن سولفورون و فلوفناست را پس از استقرار خربزه (4 تـا 7 برگـی) مورد ارزیابی قرار دادند. تمام تیمارها بجز هالوسولفورون بین 18 تا 68 درصد بـه خربـزه خسـارت زدنـد در حـالی کـه میـزان خســارت هالوســولفورون %5 بــود. جانســون و مــولینیکس جونیــور (2005) اثــر ســه علــفکــش هالوســولفورون-متیــل ( 0.036کیلـوگرم مــاده مـؤثر در هکتــار)، سـولفن تــرازون( 0.14 و 0.28 کیلـوگرم مــاده مـؤثر در هکتــار) و کلومــازون ( 0.6 کیلوگرم ماده مؤثر در هکتار) را در خربزه ارزیابی کردند. ارزیابی چشمی خسارت بوته خربزه نشان داد همه تیمارها نسبت بـه تیمار شاهد (بدون علفکش) بهنحوی به خربزه تنش وارد کردند که در عملکرد هم مشـهود بـود. در ایـن بـین تـنش وارده از جانب هالوسولفورون (بین 6 تا 13 درصد)کمتر از سایر علف کش ها (بین 9 تا %63 ) بود. نتایج ایـن آزمایشـات نشـان مـی دهـد یکی از چالش های اصلی کنترل شیمیایی علف های هرز در خربزه، کاربرد علفکش ها به صورت پس رویشی است که به نظـر می رسد تاکنون تنها هالوسولفورن-متیل توانسته است امیدهایی را در این راستا فراهم سازد. هالوسولفورون-متیل جزو خانواده پیریمیدینیل سولفونیل اوره ها و بازدارنده سنتز اسید آمینـه ایزولوسـین، لوسـین و والـین (بازدارنـده آنـزیمALS یـا (AHAS است. برای کنترل پهن بـرگ هـا و جگـن هـا توصـیه شـده اسـت. ایـن سـم در کنتـرل علـفهـای هرزگنـدمک ( Stellaria media) ، توق زردینه، پیر گیاه، خاکشیر، گزنه  (Urtica urens)، اویارسلام ارغوانی، اویارسلام زرد، گاو چاق کن، کیسـه کشـیش، شـیر تیغـک معمـولی یـا رطوبـت پسـند  (Sonchus oleraceus)، آفتـابگردان خـودرو، گـاو پنبـه ( Abutilon theophrasti)  و تربچه (Raphanus sativus) موفق بوده استفِنیمور،( 2009).

با توجه به حساسیت زیاد کدوییان به علفکش، مدیریت شیمیایی علفهای هرز خربزه با دشواری های زیادی همراه است و کوچک ترین بی دقتی می تواند موجب بروز خسارتی به مراتب بالاتر از خسـارت علـف هـرز گـردد. لازم اسـت نتـایج تحقیقات مورد اشاره در این بخش در شرایط کشور ما هم مورد بررسی قرار گیرند.

 نتیجه گیری

هزاران هکتار از اراضی مرغوب دشت های کشور که اتفاقاً با محدودیت شدید منابع آب هم مواجه هستند زیـر کشـت خربـزه قرار دارد. خربزه ارزش غذایی چندانی ندارد ولی مطلوب ذائقه ایرانیان قرار داشته و خواهد داشت. کشور مـا از نظـر عملکـرد وضعیت خوبی ندارد و در صادرات هم تاکنون موفق نبوده ایم (ترابی، 1390). این ها دلایل خوبی برای ضـرورت بـازنگری در روش هایی است که تاکنون برای تولید این محصول اعمال کرده ایم. اولین گام در این جهـت بـازنگری در روش هـای آبیـاری است. روش های آبیاری سنتی هم منابع ارزشمند آب کشور را هدر می دهند و هم فرصت پراکنش و بقاء در اختیار علـف هـای هرز قرار می دهند. دومین گام، تغییر مدیرت کاشت خربزه است. انتخـاب و اسـتفاده از تـوده هـای زود رشـد و همگـن از نظـر اندازه، شکل، زمان رسیدن، کیفیت، طعم، ماندگاری بالای میوه و غیره میتواند ضمن کـاهش ضـایعات، صـادرات را توسـعه دهند. توسعه صادرات خربزه برای جبران هزینه های بالای تولید این محصـول لـوکس در کشـور امـری اجتنـاب ناپـذیر اسـت. توسعه نشاءکاری بجای بذرکاری، محافظت از گیاه در محیط مزرعه بوسیله تونل های پلاسـتیکی و خـاکپـوش پلاسـتیکی، تشویق صنعت کشور برای تولید پلاستیک های مرغوب و قابـل بازیافـت یـا تجزیـه و تولیـد ادوات و ابـزار لازم بـرای مکـانیزه کردن فرایند نصب و جمع آوری شیلنگ های آبیاری قطرهای، تونل ها و خاکپوش ها و تأسیسات کود آبیـاری و سـم آبیـاری همگی می توانند منجر به کاهش خسارت علف های هرز و آفات، کاهش مصرف سموم، کاهش آلودگی خـاک و زود رسـی محصول و افزایش عملکرد کمی و کیفی خربزه گردند. خودداری از کشت خربزه در اراضی آلوده به علف های هـرز مشـکل ساز، رعایت آیش و طراحی تناوب مناسب، پایش و مبارزه به هنگام و مؤثر می توانند الگـوهـای مناسـبی بـرای کـاهش میـزان خسارت باشند. روش های فیزیکی و مکانیکی فقط در ابتدای رشد خربزه قابل انجام و مؤثر هستند و پس از اسـتقرار بوتـه هـای خربزه علف های هرز مزاحم باید با دست کنترل شوند. روش های شیمیایی در مدیریت تلفیقی علف های هرز در خربزه آخرین انتخاب محسـوب می شوند. این روش ها هنوز تحت شرایط کشور و با علفکش های موجود در بازار ایران آزموده نشده انـد. ایـن موضـوع یـک خلاء تحقیقاتی در کشور محسوب می شود و لازم است بررسی های بیشتری در این خصوص انجام شود.