۷ سال پیش

مدیریت تلفیقی علفهای هرز زعفران

پیشگفتار

زعفران با نام انگلیسی saffron و نام علمی Crocus sativus از خانواده زنبق یکی از محصولات استراتژیک کشور خصوصاً در استان های خراسان رضوی و جنوبی است که بعنوان گرانترین تولید کشاورزی و دارویی جهان جایگاه ویژه ای دربین محصولات صادراتی ایران دارد بطوریکه بیش از %95 تولید جهانی آن در اختیار ایران است.

در حال حاضر کشت زعفران در کشور به لحاظ تغییرات اقلیمی که در ده سال اخیر شاهد آن بوده ایم (بارندگی کمتر و هوای گرمتر) از منطقه جنوب و شمال شرق خراسان به خراسان شمالی و دیگر نقاط ایران که با بحران کم آبی مواجه شده اند توسعه یافته است . اصولا” زعفران از عرض جغرافیایی 30 تا 50 درجه شمالی گسترش دارد و قادر است از دمای -18 تا +40 سانتی گراد را تحمل می کند. علف های هرز از موانع مهم در تولید زعفران محسوب می شوند. اگر علف های هرز در زعفران کنترل نشوند یا به موقع حذف نگردند می توانند عملکرد را بشدت کاهش دهند.

اهمیت مدیریت علف های هرز در زعفران

زعفران گیاهی است که چند سال متوالی در یک مزرعه میماند در نتیجه علـف ها ی هرز گوناگون در مزرعه ظاهر شده و بـا زعفـران رقابـت میکننـد. زعفران گیاهی با توان رقابتی کم است و در صورت عدم کنترل علف های هرز بـه راحتی توسط آنها مغلوب میشود.

علف های هرز نه تنها از طریـق جـذب رطوبـت، نـور خورشـید و مـواد غـذایی خاک سبب کاهش تولیـد زعفران می گردنـد بلکـه میزبـان انـواعی از عوامـل بیماریزا می باشند که باعث شیوع و بقای بیماریهای زعفران در خـاک نیـز مـی شوند.همچنین بسیاری از علف های هرز دارای ترشحات سمی از برگ یا ریشه بوده که می تواند به زعفران خسارت وارد کند. خسارت علف های هرز با توجه به چند ساله بودن زعفران و رشد سـبزینه ای انـدک در سـالهای اول رشـد و نیـز به خاطر استفاده زارعین از کودهای دامی آلوده، قابل توجه می باشد و اگر علف های هرز زعفران بموقع کنترل نشوند، می توانند عملکرد را بسته به تعداد و نـوع علف هرز از %15 تا %80 کاهش دهند .

علف های هرز مزارع زعفران

بررسی فلور علف های هرز زعفران در استانهای خراسان رضوی و جنوبی نشان داده است که در مجموع 113 گونه علف هرز یکساله و 71 گونه علف هرز چند ساله در مزارع زعفران می رویند . بیشترین گونه های مشاهده شده مربوط به خانواده کاسنی و گندمیان بوده است. مهمتـرین علفهـای هرز بهاره زعفران در این منطقه شامل علف پشمکی، جو موشی بـوده و علـف های هرز تابستانه زعفران عمدتا خار شتر، تلخه و هفت بند هستند.

بسته به شرایط اقلیمی و منطقه ای ترکیب گونه ای علف های هرز مزارع زعفـران دارای تفاوت هایی می باشد. در اراضی زعفران زیر سد کارده مشهد طی سالها 1384 و 1385 تعداد 61 گونه علف هرز شناسایی شـده اسـت. علـف هـا ی هـرز ازمک، جو موشی، خارشتر، پیچک صحرایی، بو مادران، هفت بند، تلخه و پوآ از مهمترین علف ها ی هرز این مزارع زعفران گزارش شده اند .

شاید مشکل سازترین علف هرز زعفران در آینده، گونـه موسـوم بـه زعفـران وحشی (Iris sp.) که نـوعی زنبـق اسـت، باشـد. تشـخیص پیازهای زعفران از پیازهای این علف هرز از روی رنگ الیاف روی بنه، شکل بنـه و بافـت داخلـی بنه امکان پذیر است. رنگ الیاف روی پیازها در زعفران تیره تر از رنـگ الیاف روی پیازهای علف هرز زنبق می باشد. شکل پیازهای زعفران مخروطی و بافـت داخل آن تیره تر و کم آبدارتر از بافت داخلی بنه زنبق است. در مرحله رویشی این دو گیاه از روی برگ ها به راحتی قابـل تشـخیص و تفکیـک هسـتند چـون برگ های زعفران باریک در حالیکه در برگ زنبق عـرض پهنـک بـرگ تـا 10 برابر برگ زعفران می رسد. خطرناکی این علف هرز به دلایل مختلف از جملـه قدرت تولید بذر است یعنی علاوه بر تولید پیاز، بذر ایجاد میکند که این بذور با آب آبیاری و باد قابل گسترش است در حالیکه تولید زعفران فقـط متکـی بـه پیاز است. استفاده از علف کش ها به هیچ عنـوان روی ایـن علـف هـرز کـه هـم خانواده زعفران است تاثیری نداشته و حتی کمک در غالب شـدن آن مـی کنـد .

جدول- 1 برخی از علفهای هرزشناسایی شده درمزارع زعفران

نام فارسی	نام محلی	نام علمی
تلخه باغی	تلخک	Acroptilon repens D.C
خارلته	خارلته	Cirsium arvense
خارشتر	خارشتری	Alhagi camelorum Fisch
تلخ بیان	تلخ – کرتلخه	Sophora alepecuroides
گل گندم	گل گندم	Centaurea cyanus L
گاوچاق کن	شیرینک	Lactuca seriola L
گل قاصدک	گل قاصد	Taraxacum officinale
گلرنگ وحشی	خارزرد	Carthamus lanatus
بومادران	بومادرو	Achillea millefoliumL
درمنه	یوشان	Artemisia herba alba Asso
خاکشیر تلخ	–	Sisymbrium irio L
جوموشی	جوموشی	Hordeum murinum
پنیرک	نان کلاغ	Malva neglecta Wallr
پیچک	پیچک	Convolvulus arvensis L
مرغ – پنجه مرغی	فرزگ	Cynodon dactylon L
خاکشیر	خاکشیر( تک گونه )	Descurainia Sophia L
سلمه	سلمه	Chenopodium album L

بر اساس مطالعات انجام شده حدود %70 گونه های علف هرز را در اردیبهشـت ماه علف های هرز یکساله و مابقی را گونه های چند ساله تشکیل می دهنـد. در تیر ماه یکساله ها به %47 و چند ساله هابه % 53 می رسند .

درتیر ماه تعداد معدودی از علف های هرز دارای تراکم بالا بـوده و در شـهریور ماه بجز معدودی ازگونه ها و از جمله هفت بند، تراکم بقیه علف های هرز بسیار کم اسـت. در دی مـاه گونـه هایی ماننـد شلمی، ماشـک، بی تـی راخ، شـاه تـره ،کاژیره سیاه، گلرنگ و خاکشیر تلخ بیشترین تراکم را داشته و مقدار تراکم آنها در اردیبهشت ماه به دلیل مواجه شدن با محدودیت منابع کاهش مـی یابـد ولـی گونه های علف پشمکی، قدومه کوهی و غربیلک از دی ماه به سمت اردیبهشت افزایش می یابد. تراکم جمعیت برخی از گونه ها ماننـد کاسـنی و تلـخ بیـان در طی سنین مختلف مزرعه تا حدودی ثابت است. بطور کلـی تنـوع گونـه ای در فصول و سنین مختلف مزرعه متفاوت است. در ادامه تعدادی از علف های هرز غالب زعفران ذکر می شود.

مدیریت علفهای هرز زعفران

با توجه به اهمیت تولید ارگانیک این محصول تمرکز مدیریت علف هـای هـرز عمدتا بر روش های غیر شیمیایی متمرکز گردیده است.

الف: پیشگیری:

رعایت بهداشت زراعی اولین گام به ویـژه در زمـان احـداث مزرعه می باشد. بذر تعدادی از علف های هرز و از جمله خارشتر به همراه کود دامی حتی پوسیده آن به مزرعه وارد می شوند. کـود دامـی مـورد اسـتفاده بایـد کاملا پوسیده باشد. استفاده از کود های آلی جایگزین مانند کمپوست پیشـنهاد می گردد. تمیز نگهداشتن مسیر های آبیاری از وجود علف های هرز بخصوص در زمان به بذر نشستن آن ها .

ب- مدیریت غیر شیمیایی

در زراعت زعفران میتوان با انواع روشهای زراعی، مکانیکی، وجـین دسـتی، بیولـوژیکی و تلفیقـی علـف هـای هـرز را مهـار نمـود کـه روش وجـین دسـتی مرسومتر است. این عملیـات در یـک یـا چنـد مرحلـه بعـد از جمـع آوری گـل زعفران، قبل از آب سوم (کولش)، بعد از خزان برگهـا و برداشـت علوفـه، بـه هنگام استراحت تابستانی پیاز زعفران انجام می شود.

پیش از اعمال هر گونه روش مدیریتی لازم است تا تـوان رقـابتی زعفـران را در مقابل علف های هرز افـزایش داد. بـدین منظـور رعایـت نکـات فنـی کاشـت و داشت از اهمیت خاصی برخوردارند. در این میان داشتن تراکم مناسـب ( 50 تـا 70 بنه) در متر مربع ضروری است تا عرصه کمتری در اختیار علـف هـای هـرز قرار گیرد. انتخاب الگوی کاشت مناسب بـه گونـه ای کـه امکـان اجـرای حـداقل مکانیزاسیون فراهم گردد. انتخاب بنه های قوی ( 8 گـرم بـه بـالا) کـود دهی و آبیاری مناسب توان رقابتی این گیاه را بخـوبی افـزایش مـی دهنـد .

وجین دستی : وجین باید قبل از گلدهی علف های هرز انجام گیرد و هر چه علف هرز جـوان تر باشد عمل موثرتری می باشد. در هر نوبت کنترل علف های هرز زعفـران بـه روش دستی 80 نفر روز در هکتار کارگر مورد نیاز است. لذا با روشهای دستی برای انجام کل عملیات زعفران از کاشت تا خشـک کـردن کلالـه 600 تـا 625 نفر روز در هکتار کارگر مورد نیاز است. در سالهای اخیر نیروی کار در بخش کشاورزی بسیار کمیاب و گران شده است و این برآوردها اهمیت مکانیزاسیون در زعفران را بخوبی روشن میکند. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از برداشت گلها (آبیاری دوم) انجام می شـود تا علف های هرز از بین رفته و خاک بین ردیف های زعفران که بر اثر رفـت و آمـد افـراد گـل چین، فشـرده شـده اسـت کولیـده (سـله شـکنی) شـده و سسـت گردد. دومین وجین در صورت ضرورت به فاصـله یـک مـاه بعـد از وجـین اول جهت جلوگیری از استقرار علف های هرز زمستانه انجام می شود. اولین وجین را بعد از برداشت گل هـا (گـل پـاک) و بعـد از آب دوم و دومـین وجین را قبل از کولش آب (آب سوم) و سومین وجین را بعد از برداشت علوفـه زعفران و چهارمین وجین را در فصل تابستان ذکر کرده اند.
سله شکنی : این روش دارای دو شیوه مشخص شخم سـبز کـول و رنـده زدن (بوسـیله گـاو آهن ایرانی یا چهار شاخ آهنی) بعـد از اولـین آبیـاری (آب بسـار) بـرای کنتـرل علف های هرز است. تأثیر سله شکنی پس از آبیاری بـا گـاوآهن دامـی، چهـار شـاخ و روتیواتـور بـا تیغه های مخصوص بر عملکرد زعفران مقایسه شده ومشخص شـده کـه تفـاوت بین روش هـای مـذکور کـه در سـال دوم آشـکار میشـود بـه نحـوی اسـت کـه عملکرد تمام تیمارهای سله شکنی نسبت به شاهد بدون عملیات بیشتر است. در بین روش هـای سـله شـکنی، روتیواتـور و چهـار شـاخ بهتـر از گـاوآهن دامـی هستند. از نظر اقتصـادی تیمـار روتیواتـور بـر سـایر عملیات سله شکنی برتری دارد. سـله شـکن ذرت بـا بـازوهـای فنـری تاشـو در کنترل هیچکدام از علف های هرز موفق نیست چرا که سطح فشرده خاک مانع از نفوذ بازوهای فنری دستگاه به عمق خاک و عملکرد مناسـب آن مـی گـردد. در عین حال هرس دندانه میخی با شاخه های کوتاه تاشو در کنتـرل علـف هـای هرز موفق است چرا که شاخه های دستگاه با نفوذ در خاک ریشه های گیاه را از خاک خارج میکنند.
آفتاب دهی (سولاریزاسیون) : آفتاب دهی از روشهای غیر شیمیایی مبارزه با علف های هرز می باشـد کـه بـا بالا بردن درجه حرارت خاک سبب از بین رفتن بذور یا جوانه ها مـی شـود .در عملیات آفتاب دهی خاک از انرژی خورشید برای از بین بردن بذور علف هـرز در لایه سطحی خاک استفاده می شود .در این روش مدیریت، بستر مرطوب بذر حدود شش هفته با لایه پلاسـتیکی شـفافی پوشـیده مـی شـود تـا بـدین ترتیـب تشعشع خورشیدی به دام افتاده و دمـای خـاک بـالا رود.بـه منظـور دسـتیابی بـه حرارت کافی آفتاب دهـی (بـالاتر از 65 درجـه سـانتیگراد)، نیـاز بـه یـک دوره طولانی مدت هوای صاف و آفتابی می باشد تا بتواند بذور علف های هرز زیـر لایه پلاستیکی را از بین برد.
کشت مخلوط : استفاده از کشت مخلوط یکی از روش هـای غیـر شـیمیایی در مـدیریت علـف های هرز می باشد . یکی از گیاهانی که در سال های اخیـر بطور فزاینده ای در اختلاط با زعفران در منطقه خراسان به ویژه مشـهد و تربـت حیدریه که قطب جدید زراعت این گیاه است مورد استفاده قرار می گیـرد جـو می باشد. کشت این گیاه در وحله اول به منظور بهره بـرداری از علوفـه آن مـی باشد. امکان کشت مخلوط زعفران با حبوبات و غلات نیز وجود دارد. مطالعات انجام شده در خصوص کشـت مخلـوط زعفـران بـا سـایر گیاهـان حـاکی از افـزایش عملکرد آن بطور غیر مستقیم بوده است کـه از آن جملـه مـی تـوان بـه کـاهش اثرات رقابتی علف های هرز اشاره نمود. کشت مخلوط زعفران با حبوبـات بـه علت بهره وری از نیتروژن تثبیت شده از جملـه مـوارد توصـیه شـده مـی باشـد. در خصوص کشت جو نیز مقایسه ای بـین کشـت پـاییزه و بهـاره آن صورت گرفته که حاکی از برتری کشت بهـاره آن نسـبت بـه پـاییزه مـی باشـد. کشت زعفران حتی در مزارع بـادام در برخـی از نواحی جنوب خراسان صورت می گیرد. مجموع ارزش نسبی در کشت مخلوط زعفران با (گندم بهاره و پاییزه، نخود، اسفرزه، خاکشیر و سیاه دانه و زیره سـبز) نسبت به تک کشتی در انواع مخلوط ها با گیاهان دارویی بیشتر بـوده اسـت. در عـین حـال عملکــرد زعفـران در کشـت مخلــوط کمتـر از کشـت خــالص آن است.

ج- مدیریت شیمیایی (علف کش ها)

در زراعت زعفران بدلیل الگوی رشد محصول، روش مبارزه شـیمیایی بـا علـف های هرز بدلیل آسان و اقتصادی بودن،مورد توجه قرار گرفتـه اسـت.ایـن روش در حال حاضر مهمترین و رایج ترین روش مبارزه است. علف کشهای مصرفی در زعفران در حال حاضر بسیار معدود هستند و مصرف تک قطبی این علف کشها علاوه بر افزایش طیف خاصی از علـف هـای هـرز و پیدایش علف های هرز مقاوم باعث افزایش مقدار سم مصـرفی، ایجاد آلـودگی های زیست محیطی و نیز افزایش قیمت و کمیـاب شـدن در زمـان کـاربرد مـی شود.

باریک برگ کش ها : مصرف علفکش های هالوکسی فوپ آرمتیل 8% (گالانـت سـوپر) بـه میزان 1 لیتر در هکتار و علفکش اکسی فلوروفن EC 24% (گـل) بـه میـزان 2 لیتر در هکتار جهت مبارزه با علف های هرز باریک برگ توسط سازمان حفظ نباتات کشور ثوصیه شده است.سیکلوکسیدیم (فوکوس) نیز یکی از باریک برگ کش های توصیه شده توسط برخی از محققـین مـی باشـد . ازآنجا که طیـف کنتـرل ایـن علـف کـش هـا بـا یکدیگر متفاوت می باشد لذا نوع باریک برگ کش مورد استفاده بسته به گونه غالب تعیین می گردد.
پهن برگ کش ها : علفکش متری بوزین WP 70% (سنکور)، در دز های توصیه شده برای زراعت های اختصاصی خود برای مبارزه با علف های هرز برگ پهن مورد استفاده قرار گرفته است. در عین حال کاربرد سنکور پس از برداشت گل به صورت خاک مصرف، علاوه بر کنترل مناسب علف های هرز تأثیر سویی بر زعفران ندارد . استفاده از گلایفوسیت نیز در هنگام آمـاده سـازی زمـین زعفـران توصـیه مـی شـود. توتریـل (ایوکسـینیل) %EC 22.5 علـف کشی اسـت کـه در مـزارع اطـراف مشـهد بیشـتر اسـتفاده مـیشـوند.

نگارنده: محمد بازوبندی

دانلود فایل منابع مقاله مدیریت تلفیقی علفهای هرز زعفران