علف هرز چاودار وحشی Secale cereale L

مدیریت علف هرز چاودار وحشی Secale cereale L

اهمیت و ضرورت

علف هرز چاودار وحشی (Rye) با نام علمی (Secale cereale L (Syn:Triticum cereale (L.) Salis از خانواده غلات (Poaceae) گیاهی است یکساله، زمستانه، با سنبل خوابیده، و ارتفاع آن به بیش از یک متر می رسد و معمولا بلندتر از گندم است. ریشه آن نسبت به گندم توسعه بیشتری در خاک دارد و گاهی اوقات تا عمق ۱۵۰ سانتی متری در خاک نفوذ می کند. قابلیت رشد این گیاه در دامنه وسیعی از شرایط محیطی و جغرافیایی مرهون تنوع ژنتیکی بالای آن است. بطوریکه بیشتر چاودارهای زراعی دیپلوئید بوده ولی انواع تتراپلوئید آن هم وجود دارد. این گیاه دگرگشن بوده و نسبت به سرما مقاوم ترین غله محسوب می شود. چاودار وحشی یکی از مهم ترین علف های هرز یکساله گندم در سطح جهان به شمار می رود و یکی از اولین گونه های باریک برگ گزارش شده در گندم (Triticum aestivum) و جو (Hordeum vulgare) است. با آنکه چاودار در دنیا یکی از غلات مهم محسوب میشود ولی در ایران بیشتر رقم وحشی آن به عنوان علف هرز مزارع گندم مشکل ساز است.

نحوه خسارت علف هرز چاودار وحشی Secale cereale L :

یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی رقابت علف های هرز است که به عنوان موضوعی کلیدی در مباحث اکوفیزیولوژی جوامع گیاهی محسوب می شود. تراکم علف هرز یک عامل کمی مؤثر در رقابت با گیاه زراعی به شمار می رود. کاهش عملکرد گیاه زراعی در اثر تراکم های مختلف علف هرز توسط محققین گزارش شده است. پژوهش ها نشان داده که در بسیاری از موارد حضور چاودار وحشی موجب کاهش بیش از ۵۰ درصدی محصول گندم شده است.

گیاهچه های چاودار وحشی ممکن است از لحاظ رنگ قرمزتر از گیاهچه های گندم باشند. چاودار وحشی به علت دارا بودن خصوصیات رشدی از جمله سازگاری به شرایط مختلف محیطی، مقاومت در برابر خشکی، ظرفیت تولید بالای بذر، نیاز رطوبتی پایین، قدرت جذب بالای آب و موادغذایی، چرخه زندگی مشابه با گندم و خواص آللوپاتیک، یکی از علفهای هرز یکساله سمج و خسارت زا در مزارع گندم در سطح جهان به شمار می آید.

روش های شناسایی

تشخیص چاودار وحشی در مراحل اولیه رویش، از گندم مشکل است. ارتفاع آن به بیش از یک متر می رسد و معمولا بلندتر از گندم است. ساقه آن انفردای یا مجتمع، ایستاده و صاف، ساقه ها طویل تر و بزرگتر از ساقه های گندم است. محل گره های ساقه تیره و اطراف آن شفاف است. در مراحل اولیه پنجه زنی، ساقه های اولیه پوشیده از کرکهای فراوان است که وجه تمایز آن با گندم میباشد.

برگها کشیده نسبتا نوک تیز، زبانک کوتاه ، گوشوارک سفید باریک است، پهنه و حاشیه برگ تخت و زبرند و پهنای آنها حدود یک سانتی متر است و رنگ برگ چاودار کمی تیره تر از برگ گندم و به آبی متمایل تر است. ساقه پوش (کلئوپتیل) قرمز رنگ است ( در حالیکه در چاودار زراعی برگ اول نیز قرمز رنگ و پهن تر از چاودار وحشی است ).

غلاف باز، زبانک گرد و غشایی، گوشوارک کوچک و کم و بیش سفید و گاهی هم فاقد گوشوارک و بدون کرک است. خوشه پهن، با ریشکهای نسبتا کوتاه، خوشچه دارای سه گل که یکی از آنها نازا است. گلومها باریک. لما پهن و بدون پرز منتهی به ریشک، بوده و دانه لخت و باریک تر از گندم است. بذر آن از حدود یک درجه سانتی گراد بالای صفر شروع به جوانه زنی می کند ولی حرارت مناسب برای جوانه زنی آن ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی گراد است.

جدول : مشخصات فیزیکی متمایز کننده گندم زمستانه از چاودار زمستانه

بخش دوم: دستورالعمل اجرایی کنترل چاودار وحشی

به علت شباهت و قرابت ژنتیکی زیادی که چاودار با گندم دارد، علف کش مناسبی برای کنترل آن در مزارع گندم وجود ندارد. با توجه به کاهش محصولی که این علف هرز در مزارع گندم ایجاد می کند، لزوم کنترل آن با روشهای مکانیکی و زراعی، بیش از پیش احساس می شود. پس از برداشت گندم، بذر چاودار وحشی بر سطح خاک می ریزد. ضمن آنکه مقداری نیز همراه با محصول برداشت میشود که دستگاه های بوجاری موجود معمولا قادر به جداسازی بذور چاودار از گندم نمی باشند. از طرفی اکثر کشاورزان گندم کار، از بذور خود مصرفی استفاده کرده و همان بذرهای آلوده (مخلوط با بذر چاودار) استفاده شده و سبب گسترش آلودگی می شوند. توصیه می شود برای جلوگیری از گسترش آلودگی مزارع به چاودار، بذرهای عاری از علف هرز چاودار، در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

کنترل زراعی و بهداشت گیاهی

کنترل زراعی

ایجاد بستر کاذب با انجام عملیات ماخار: مزرعه در حد نیاز آبیاری و پس از رویش علفهای هرز اقدام به عملیات خاک ورزی و آماده سازی زمین شود. آبیاری مزرعه گندم یک تا یکماه و نیم قبل از آخرین تاریخ کشت گندم در منطقه و وادار نمودن بذور علف هرز به رویش، روشی مؤثر و بسیار نتیجه بخش در کنترل علفهای هرز سمج است. ولی این کار مستلزم وجود آب کافی و زمان لازم است.

اجرای تناوب: اعمال تناوب مناسب و مقبول در منطقه، یکی از مؤثرترین روش های کنترل چاودار وحشی می باشد. این روش بخصوص در زمانی که از زراعتهای وجینی (نظیر چغندرقند) و یا دیگر محصولات (مانند نخود، عدس و کلزا) که علفهای هرز نازک برگ آنها توسط کشیده برگ کش های انتخابی قابل کنترل باشند، مؤثرتر خواهد بود. اجرای یک نوبت تناوب مناسب، توأم با اقدامات بهداشتی می تواند باعث عاری شدن مزرعه از این علف هرز شود، و برای چند سال مشکل این علف هرز و علفهای هرزی چون جودره و بیوتیپ های مقاوم را مرتفع خواهد نمود. کشت غلات بهاره از جمله گندم یا جو به عنوان علوفه سبز ، نیز می توانند با ایجاد یک نیم آیش در فصل زمستان در تناوب با گندم زمستانه برای کنترل چاودار استفاده شوند.

پیشگیری و بهداشت زراعی: روش های پیشگیرانه یکی از مهمترین عوامل در سیستم مدیریت علف هرز چاودار است. رعایت بهداشت بذر و مزرعه می تواند تا حد زیادی مانع گسترش Secale cereale L شود. روش های پیشگیرانه یکی از مهمترین عوامل در یک سیستم مدیریت علف های هرز برای چاودار می باشند. در مدیریت مؤثر چاودار از بین بردن منابع بالقوه تولید بذر برای این علف هرز باید در اولویت قرار گیرد که از جمله:

• تمیز بودن بذر، بذر چاودار در اغلب موارد در سایر بذور دانه ریز، به ویژه گندم زمستانه و همچنین بذور علوفه یافت می شود. از آنجایی که جدا کردن بذر چاودار وحشی از گندم بسیار پیچیده و سخت است، مؤثرترین استراتژی کنترل، استفاده از بذور گواهی شده است.
• از بین بردن هر بوته چاودار قبل از گلدهی در زمان داشت محصول یا زمان آیش. بهتر است خوشه های چاودار قبل از مرحله خمیری سخت قطع گردد.
• تمیز کردن ادوات کاشت و برداشت که مشکوک به استفاده در مناطق آلوده به چاودار می باشند.
• کنترل بوته های چاودار حاشیه مزارع، کانالهای آبیاری و زمین های بایر اطراف مزارع برای جلوگیری از تولید بذر.

استفاده از ارقام مناسب دارای قدرت رقابت با علف های هرز: یکی از روشهای مورد توجه که نیاز به تدابیر کمتری در بحث کنترل علف های هرز دارد، استفاده از ارقام مناسب است. تحقیقات نشان داده است که تنوع قابل ملاحظه ای در قدرت رقابتی ارقام مختلف گیاهان زراعی در رقابت با علف های هرز وجود دارد. همچنین پژوهشهای انجام شده در رابطه با تداخل ارقام مختلف گندم با چاودار وحشی نیز علاوه بر شناسایی ارقام رقیب، یافته های مثبتی در زمینه کنترل رشد و تولید مثل این علف هرز با استفاده از انتخاب رقم مناسب در اختیار محققان قرار داده است. صفاتی نظیر شاخص سطح برگ در مرحله پنجه زنی و خوشه دهی، تعداد پنجه، سرعت جوانه زنی بالا و ارتفاعی که در آن بیشینه سطح برگ قرار می گیرد، بر روی قدرت رقابتی گندم در مقابل علف هرز چاودار مؤثر می باشند.

در ضمن کیفیت خاک و آب مصرفی می تواند در قدرت رقابتی بین گندم و Secale cereale L تأثیر گذار باشد، بطور مثال افزایش شوری خاک باعث کاهش قدرت رقابتی چاودار وحشی با گندم می شود. مدیریت کنترل چاودار در مزارع گندم وابسته به میزان بارندگی منطقه است. در مناطقی که علف هرز چاودار به عنوان علف هرز مهم مزارع گندم است، چنانچه احتمال بروز تنش خشکی وجود داشته باشد، خسارت چاودار بیشتر خواهد بود. این مشکل بخصوص در مناطقی که گندم به صورت دیم کاشته می شود، نمود بیشتری دارد. لذا استفاده از ارقام مناسب گندم مقاوم به خشکی در سال های خشک می تواند تا حدود زیادی به کنترل و کاهش خسارت چاودار کمک نماید. افزایش تراکم کشت گندم، تأخیر در زمان کاشت و محل قرار گرفتن نیتروژن در نیم رخ خاک از روش های مدیریتی دیگری است که قادر است در کاهش قدرت رقابتی چاودار با گندم مؤثر باشد.