سفیدک پودری خیار (سطحی یا حقیقی جالیز)

بیماری سفیدک پودری خیار یا سفیدک سطحی خیار (سفیدک حقیقی جالیز)

مقدمه:

سفیدک حقیقی جالیز از مهمترین بیماری های گیاهان خانواده کدوئیان در نواحی معتدل و نسبتا خشک می باشد و از اهمیت اقتصادی بالایی به همراه سفیدک داخلی خیار برخوردار است. سفیدک سطحی خیار از سال ۱۸۰۰ در کدوئیان مشاهده شده است. میزان خسارت بیماری در غیاب ارقام مقاوم در جرجیای امریکا ۱۲ درصد ، کالیفرنیا ۱۵ تا ۴۵ درصد و در اونتاریو ۵۰ درصد گزارش شده است. این بیماری از دیر باز در ایران بخصوص در مناطقی که کشت گیاهان جالیزی در آنجا معمول بوده وجود داشته است. اسفندیاری در سال ۱۳۲۶ این بیماری را از ایران گزارش نمود. قارچ عامل بیماری به گیاهان جالیزی (خانواده کدوئیان) از جمله خیار ، خیار چنبر ، طالبی ، خربزه ، گرمک ، کدو تنبل ، کدو خورشتی ، هندوانه ، خیار وحشی و برخی علف های هرز حمله می کند. سفیدک سطحی جالیز را زارعین بخوبی شناخته و در اصفهان به آن نمکه و در بعضی از نقاط دیگر به نام شته و یا در آذربایجان به نام آق مشهور است. سفیدک پودری جالیز در اکثر مناطق جالیز کاری از جمله سواحل دریای مازندران ، اصفهان ، تهران ، قم ، همدان ، کرج ، خوزستان ، شیراز ، تبریز ، بروجرد و ورامین و شهرری وجود دارد و هر ساله خسارت قابل توجهی به محصول وارد می کند. سفیدک پودری خیار با کاهش فتوسنتز موجب کاهش رشد و از بین رفتن زود هنگام شاخ و برگ شده و از طریق کاهش تعداد و اندازه میوه و نیز از طریق کوتاه کردن دوره برداشت باعث بروز خسارت می گردد. شرایط بهینه برای گسترش بیماری دمای ۲۴-۲۹ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۹۵ – ۸۰ درصد است. هم چنین تابش مستقیم آفتاب در کاهش شدت بیماری موثر است. سفیدک سطحی خیار در گلخانه های کشت خیار از بیماری های مرسوم است.

نشانه های بیماری سفیدک پودری خیار

علایم بیماری سفیدک پودری خیار کاملا سطحی است و عامل بیماری در سطح قسمت های آلوده گیاه مستقرر میشود ( بجز مکینه ها که در سلول های اپیدرمی نفوذ می کند). بنابراین نشانه های بیماری که روی گیاه دیده می شود، در واقع کلنی های عامل بیماری است که به شکل لکه های پهن متشکل از میسلیوم های پنبه ای در هم رفته و کنیدیوم ها هستند. اولین علائم بیماری به صورت لکه های کوچک سفید آرد آلود روی برگ و ساقه می باشد که بتدریج سطح آنها را گرد سفید رنگی فرا می گیرد. آلودگی از برگ های پایین آغاز و به سمت بالا پیشرفت می کند. این علائم موقعی ظاهر می شوند که اولین گل های خیار باز شده و بوته هنوز ساقه خزنده خود را ایجاد نکرده اند. با توسعه بیماری پوشش قارچی هر دو سطح برگ را فرا می گیرد. بافت نرم و نخ مانند سفید رنگ روی برگ پخش می شود. برگهای مبتلا سفید، خشک و شکننده شده و لکه ها به زودی قهوه ای رنگ می گردند. پودر سفید رنگ بر روی ساقه و دمبرگ هم دیده میشود. در بوته های مبتلا ، میوه ها زودتر از موعد مقرر رسیده ، شبکه پوست آنها خوب تشکیل نشده ، بافت آنها نرم می گردد. علاوه بر این، گوشت میوه ، بی مزه و ماده خشک آنها به طور قابل ملاحظه ای کم می گردد .

عامل بیماری زا

Erysiphe cichoracearum Dc.ex Merat
Sphaerotheca fuliginea(Schlec.Ex Fr.) Poll.
Synonym:Sphaerotheca fusca (Fries) Blumer emend. U. Braun
Podosphaera fusca (Fr.) Braun &Shishkoff

طبقه بندی قارچ

Fungi
Ascomycota
Archiascomycetes
Loculoascomycetes
Erysiphales
Erysiphaceae

در ایران قبلا احتمال می رفت که گونه اول عامل سفیدک سطحی جالیز است در صورتی که ارشاد اظهار نظر می نماید که فقط روی یک نمونه که از بروجرد جمع آوری گردیده گونه Erysiphe cichoracearum دیده شده است و بدین جهت با احتمال زیاد Sphaerotheca fuliginea عامل سفیدک حقیقی جالیز در ایران می باشد. البته تشخیص این دو گونه مخصوصا در مرحله تولید مثل جنسی از روی مشخصات کلیستوتسیم آنها بسیار ساده و آسان است. از طرف دیگر قارچ S. fuliginea در مزرعه لایه قهوه ای رنگی روی شاخه و برگ بوته مبتلا ایجاد می کند، در صورتی که پوشش مربوط به E. cichoracearum سفید آرد مانند می باشد. همچنین کلیستوتسیم Sphaerotheca fuliginea دارای زوائد یا فولکر منشعب و محتوی فقط یک آسک است در صورتی که در E. cichoracearum فولکرها ساده و در داخل هر کلیستوتس بیش از یک آسک وجود دارد، در مرحله تولید مثل غیر جنسی ، کنیدیوفور کوتاه کنیدی ها به صورت زنجیری روی کنیدیوفور قرار دارند. همچنین گونه Sphaerotheca fuliginea گسترش بیشتری داشته و از قدرت تهاجم بالاتری برخوردار است. گونه Erysiphe cichoracearum دمای بهینه پایین تری دارد و در فصل بهار و نیز اوایل تابستان های خنک ، موجب بیماری سفیدک پودری خیار می شود، در حالی که S. fuliginea در ماه های گرم گسترش بیشتری دارد. نژادهای زیادی از هر دو گونه گزارش گردیده است که در صورت وجود شرایط مساعد محیطی ، توانایی ایجاد بیماری در بسیاری از ارقام مقاوم و متحمل کدوئیان را دارند. در گزارش دیگری عامل سفیدک سطحی جالیز دو گونه Podosphaera fuliginea و Golovinomyces cichoracearum معرفی گردیده اند (Braun et al.. 2002).

زیست شناسی سفیدک حقیقی جالیز

عامل بیماری سفیدکهای پودری قارچهای انگل اجباری بوده و طی سالهای متمادی این قارچها در همراهی طولانی با میزبان خود تکامل یافته و فرم های اختصاصی به وجود آمده است. اندامهای زایشی جنسی قارچ (آسکو کارپ cleistothecium) که با چشم غیر مسلح نیز قابل رویت هستند. بصورت نقطه های قهوه ای یا سیاه رنگ روی کلنیهای مسن قارچ در سطح گیاه ظاهر می شوند. درون آسکوکارپ ها، آسکها و آسکوسپورها به وجود می آیند. مرحله غیر جنسی (کنیدیوم) عامل بیماری Oidium monilioides Desm از میسلیوم های سطحی و کنیدیوم های زنجیری استوانه ای تشکیل شده است. زمستان گذرانی قارچ عامل سفیدک سطحی جالیز احتمال دارد که به اشکال و طرق مختلف باشد، ولی به هر حال به ندرت قارچ به صورت جنسی زمستان را ممکن است بگذراند و اغلب قارچ زمستان به فرم میسلیوم در روی یا داخل گیاهان وحشی چند ساله به سر می برد و در اوائل بهار با تشکیل کنیدی انتشار و فعالیت قارچ روی گیاه میزبان آغاز می گردد. کنیدیومها که به وسیله باد پراکنده می شوند، مایه آلوده کننده اولیه (اینوکلوم) هستند که پس از جوانه زنی ، لوله های تندشی به طور مستقیم به گیاه نفوذ کرده و در داخل سلولها مکینه را تشکیل داده و کلنیهای سطحی اسپورزا را در سطح میزبان به وجود می آورند. کنیدیوم های تولید شده به وسیله باد منتشر می شوند و آلودگی های ثانوی را ایجاد می کنند. کنیدیوم ها بین ۱۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد تولید شده و در دامنه دمایی وسیع ، یعنی از ۱۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد و بدون نیاز به آب آزاد ، جوانه زده و ایجاد آلودگی می کنند. مناسب ترین دما برای تولید کنیدیوم ، ۲۲ درجه سانتی گراد می باشد. با افزایش سن کلنیها ، تولید کنیدیوم کاهش و کلیستوتسیومها تشکیل می شوند. دوره نهفته قارچ ۳ تا ۷ روز است و چنانچه شرایط آب و هوایی مساعد نباشد ، ممکن است این دوره طولانی تر باشد. با توجه به ایجاد سریع اسپورهای قارچ ظرف یک هفته ، بیماری سفیدک حقیقی خیار تمام گلخانه یا مزرعه را فرا خواهد گرفت. سفیدک حقیقی جالیز به سن گیاه ، رطوبت و دما بستگی دارد. قارچ در شرایط خشک به میزان وسیعی تولید اسپور می نماید. اما در رطوبت نسبی ۲۶٪ یا کمتر از آن آلودگی بندرت اتفاق می افتد و به تدریج که رطوبت افزایش پیدا کرد ، آلودگی افزایش می یابد اما در هنگامی که سطح برگ مرطوب است بیماری اتفاق نمی افتد. در اردیبهشت که گلخانه داران جهت کاهش شدت نور با گل یا رنگ پاشی نور را کم می کنند، این بیماری ظاهر می شود. سفیدک پودری در شرایطی همانند هوا و خاک خشک ، درجه حرارت متوسط ، ازدحام زیاد گیاه ، سایه اندازی زیاد (نور کم) ، خاک حاصلخیز ، زیادی آب و کود و رشد آبکی گیاه ، پیشرفت می کند. در این شرایط لازم است اقدامات مدیریتی جهت کنترل و جلوگیری از گسترش بیماری سفیدک پودری خیار انجام شود.

دستورالعمل مدیریت و کنترل بیماری سفیدک پودری خیار

مدیریت سفیدک پودری جالیز متکی به تشخیص به موقع بیماری و روش های تلفیقی است.

• استفاده از ارقام متحمل و مقاوم به بیماری سفیدک سطحی خیار
• کاشت بوته ها با فاصله مناسب (جلوگیری از تراکم بالا ) و هرس
• عدم کشت در مکان های سایه
• تنظیم دما، رطوبت و تهویه گلخانه
• مدیریت علف های هرز در مزارع خیار با افزایش تهویه در بین بوته ها به کاهش بیماری کمک می کند.
• رعایت بهداشت زراعی و حذف بقایای آلوده
• تغذیه مناسب و کافی
• استفاده از ترکیبات طبیعی مثل روغن های معدنی و محلول شیر (بدون چربی)
• استفاده از ترکیبات غیر سمی برای میزبان مانند سیلیکون ، نمک های سدیم ، آمونیم و پتاسیم

کالیبان (بیکربنات پتاسیم) پودر قابل حل در آب (%۸۵ SP) ، قارچ کش تماسی مقدار و زمان مصرف: ۵ در هزار ( ۵ گرم در هر لیتر آب )، تکرار سمپاشی در صورت لزوم هر هفت روز یکبار ( حداکثر ۳ بار متوالی ، محلول پاشی در هوای ساکن و خنک و به دور از تابش مستقیم آفتاب ( صبح زود یا عصر ). بررسی های انجام شده نشان داده اند که اگر ۱ درصد روغن به بیکربنات پتاسیم اضافه گردد، تاثیر آن در کنترل سفیدک پودری خیار افزایش خواهد یافت. علی رغم تاثیر متوسط بیکربنات پتاسیم در کنترل بیماری سفیدک پودری، این ماده به نام های تجاری مختلف توسط سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا جهت استفاده در محصولات سالم و ارگانیک ثبت و توصیه شده است.

اگسیل Agsil21 (ترکیبی حاوی ٪۲۸ سیلیس و ۱۲٪ پتاس، مقادیری مولیبدن، بر و هورمون رشد). قابل استفاده در تمام مراحل رشد رویشی و زایشی گیاه ، عملکرد چرخشی و سیستمیک یکنواخت در گیاه . این ترکیب به صورت محلول پاشی با آب ۲۵-۳۵ درجه سانتیگراد بر روی سبزینه برگ به مقدار ۳ – ۱ لیتر در هکتار یا ۷ – ۵ لیتر در هکتار همراه آب آبیاری با تکرار هر ۱۵ روز یک بار قابل مصرف می باشد.

استفاده ترکیبات شیمیایی القاء کننده مقاومت سیستمیک اکتسابی در میزبان از اجزای اصلی مدیریت سفیدک پودری جالیز می باشد مانند اسیبنزولار-اس-متیل (ACI) ، اسید بتاآمینوبوتریک (BABA) ، اسید سالیسیلیک (SA)، اسید نیکوتینیک (NA) ، فسفات دی پتاسیم (K2P) وعصاره Reynoutriasachalinensis (F. Schmidt) Nakaiol

(ترکیبات القا کننده مقاومت، گروه جدیدی از عوامل محافظت کننده محصولات هستند که اثر مستقیم ضد پاتوژنی ندارند و با فعال کردن مکانیزم های دفاع طبیعی از ایجاد بیماری در گیاه جلوگیری می کنند. این نوع خاص مقاومت گیاهی بوسیله بعضی از عوامل زنده یا غیر زنده بدست می آید و موجب محافظت سیستمیک کل گیاه در برابر طیفی از بیماری های قارچی و باکتریایی می شود).

عصاره گیاهی مانند عصاره چریش ، برگ اسفناج، چغندر، ترب، شلغم و فلفل (پیشگیری و درمان بیماری سفیدک پودری خیار)

قارچکشهای زیستی مانند قارچ های Pseudozyma flocculosa ، Ampelomyces quisqualis ، Lecanicillium longisporum و باکتری Bacillus subtiliss

کنترل شیمیایی سفیدک سطحی خیار

روش های زراعی مثل تناوب به دلیل قابلیت بالای انتشار کنیدی بیمارگر و جوانه زنی آنها در رطوبت نسبی پایین کارایی چندانی در کنترل بیماری نداشته و یا بی اثر است. ترکیبات قارچ کش از گروه های شیمیایی متفاوت برای کنترل این بیماری بررسی و معرفی شده اند که کاربرد مکرر آنها برای انسان و محیط زیست اثرات جانبی نامطلوبی دارد. بعلاوه استفاده تازه خوری و برداشت تدریجی و تقریبا روزانه خیار نیز اهمیت باقیمانده سموم را در این محصول برجسته تر ساخته و ضرورت استفاده از قارچ کش های موثر سازگار با محیط زیست و جایگزینی آنها با قارچ کش های آلی را اجتناب ناپذیر می نماید. کاربرد قارچ کش ها که از اجزای اصلی مدیریت بیماری سفیدک پودری جالیز هستند همواره با مشکل بروز مقاومت در عامل بیماری همراه است که باید در ارائه روش های مدیریت بیماری قبل از بروز مقاومت ها مورد توجه قرار گیرد. برای کنترل بیماری سفیدک پودری خیار انجام سم پاشی با سموم قارچ کش موثر از ابتدای شروع بیماری و تکرار آن تا پایان دوره برداشت ضروری است. در حال حاضر طیف وسیعی از قارچ کش های ثبت شده برای این منظور شامل قارچ کش های آلی از گروههای مختلف شیمیایی ، قارچ کش هایی با پایه مواد معدنی و گیاهی در دسترس است.

مزارع کدو (کدو خورشتی و یا کدو حلوایی) و یا تک بوته های آن در اطراف مزرعه خیار را بطور مرتب بازدید کنید و با مشاهده علائم بیماری سفیدک حقیقی خیار (لکه های سفید پودری و پراکنده) روی برگ کدو ، سم پاشی مزرعه خیار را شروع کنید. همزمان با سم پاشی مزرعه خیار، سم پاشی تک بوته های کدو در اطراف مزرعه را نیز انجام دهید.

برای اولین سم پاشی از سموم قارچ کش آلی با دوز توصیه شده استفاده کنید. برای این منظور از یکی از قارچ کش های استروبی (کروزکسیم متیل WG ٪۵۰) به مقدار ۲۰۰ گرم در هر هکتار ، قارچ کش دومارک (تتراکونازول EC ٪۱۰) به مقدار ۰.۵ لیتر در هکتار ، قارچ کش ارتیواتاپ (آزوکسی استروبین + دیفنوکونازول SC 32.5% ) به مقدار ۰.۷۵ لیتر در هکتار ، قارچ کش فلینت (تری فلوکسی استروبین WG ٪۵۰) به مقدار ۲۰۰ گرم در هکتار ، قارچ کش بلکیوت (ایمینو کتادین تریس WP ٪۴۰) به مقدار یک کیلو گرم در هکتار استفاده کنید.

سم پاشی دوم را با فاصله زمانی ۵ تا حداکثر ۷ روز بعد از سم پاشی اول انجام دهید. در انتخاب قارچ کش مناسب برای سم پاشی دوم به موارد زیر توجه نمایید:

قبل از سم پاشی دوم گسترش بیماری سفیدک سطحی خیار در مزرعه را ارزیابی کنید. بدین منظور چند نمونه برگ را به تصادف انتخاب و بررسی کنید. چنانچه لکه های جدید (که براحتی از لکه های پیشین قابل تشخیص است.) ملاحظه می کنید از قارچ کش های آلی و اگر لکه های جدید دیده نمی شود از قارچ کش سولفولاک ۱۹ (سولفور WG ٪۸۰) به مقدار ۳-۴ کیلو گرم در هکتار ، قارچ کش کالیبان (بیکربنات پتاسیم SP ٪۸۰) به مقدار ۷ کیلو گرم در هکتار و قارچ کش میلدیوکیور ( SL 83%) به مقدار ۱۰ لیتر در هکتار استفاده کنید.

سم پاشی سوم را با فاصله زمانی ۱۰ روز از سم پاشی دوم و سم پاشی چهارم را فاصله ۱۴ روز از سم پاشی سوم انجام دهید. در این سم پاشی ها که همزمان با اوج برداشت روزانه محصول نیز است از یکی از قارچ کش های کالیبان به مقدار ۷ کیلو گرم در هکتار و یا میلدیوکیور به مقدار ۱۰ لیتر در هکتار استفاده کنید.

از استفاده بیش از دو نوبت از یک قارچ کش آلی بخصوص قارچ کش های استروبی ، دو مارک و فلینت در طول یک دوره تولید اجتناب کنید. در صورت نیاز به تکرار سم پاشی با قارچ کش های آلی از قارچ کش هایی از گروه های متفاوت استفاده نمایید.
توصیه اکید بر عدم استفاده از فلینت در تولیدات گلخانه ای و نیز تولیدات زیر پوشش پلاستیک است. استفاده متناوب از بلکیوت با فلینت و استروبی برای اجتناب از بروز مقاومت به بیماری سفیدک سطحی خیار توصیه می شود.

در استفاده از کالیبان و میلدیو کیور سعی نمایید پوشش کاملی از قارچ کش روی سطوح برگ ایجاد شود. در استفاده از این قارچ کش ها نیازی به رعایت فاصله بین دو سم پاشی و نیز فاصله آخرین سم پاشی تا برداشت نیست و محدودیتی در خصوص میزان باقیمانده آنها در محصولات غذایی وجود ندارد.

از دیگر سموم توصیه شده برای سفیدک پودری خیار می توان به ترکیبات آلی غیر سیستمیک مثل دینوکاپ (۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم در هزار متر مربع گلخانه) ، ترکیبات آلی سیستمیک مثل تریدمورف و تریادیمفون (۰.۵ در هزار) ، پنکونازول (۰.۰۵ در هزار) ، هگزاکونازول (۰.۲۵ در هزار) اشاره کرد.