دستورالعمل اصلاح باغات میوه هسته دار
دستورالعمل اصلاح باغات میوه هسته دار
1- اصلاح سيستم تربيت درختان
هدف از اصلاح سيستم تربيت درخت قطع قسمت هايي از يك درخت است كه براي به دست آوردن شكل و اسكلت مطلوب درخت انجام مي شود. همچنين حفظ عادت رشد طبيعي درختان و بارآور كردن آنها و سهولت انجام كارها از ديگر اهداف تربيت مي باشد. اين كار شامل 2 مرحله شاخه برداري و سربرداري مي باشد:
الف) شاخه برداري (تنك كردن):
شاخه برداري براي بازكردن و تنك كردن تاج و كاهش تدريجي ارتفاع درخت بكار مي رود. شاخه برداري با كاستن از چوب، رقابت براي مواد غذائي را كاهش داده و در مجموع سبب تقويت شاخه هاي باقيمانده مي شود. شاخه ها بطور كامل با بريدن آن در محل اتصال به شاخه اصلي بايستي حذف شوند.
ب) سربرداري:
سربرداري حذف قسمتي از انتهاي شاخه است. سربرداري نسبت به شاخه برداري موجب تقويت بيشتر رشد منطقه اي و درخت مي شود، همچنين به دليل اينكه جوانه ها در نزديكي نوك شاخه تجمع دارند سربرداري موجب حذف تعداد نسبتاً زيادي از نقاط رشد بالقوه در درخت شده و بنابراين رشد جوانه هاي باقيمانده را تحريك مي كند. بمنظور جلوگیری از غالبیت انتهای بویژه در درختان گیلاس لازم است سربرداری در شاخه های رشد یافته عمودی بر روی قسمت های دو یا سه ساله شاخه صورت گیرد و از سربرداری بر روی شاخه یکساله اجتناب شود.
فرم مناسب تربيت براي درختان ميوه هسته دار مطابق جدول ذيل است:
2- تغيير ارقام نامطلوب با روش سرشاخه كاري
انتخاب رقم كليد احداث باغ است و ويژگي هاي مهمي كه در انتخاب رقم بايد مد نظر قرار گيرد شامل زمان گلدهي، سازگاري گرده، زمان رسيدن، عملكرد، كيفيت ميوه، قابليت عرضه به بازار، مقاوم و يا متحمل بودن نسبت به آفات و بيماري ها و مي باشد. هدف از سرشاخه كاري عبارتست از تغيير رقم يك درخت توسط عمل پيوند كه زمان دقيق اجراي آن به روشي كه مورد استفاده قرار مي گيرد بستگي دارد. مهمترین انواع پيوند شاخه شامل اسكنه اي و زبانه اي را مي توان پيش از پوست دهي درخت انجام داد. سرشاخه كاري مي تواند به روش پيوند جوانه اي شامل روش هاي پيوند شكمي، وصله اي و يا قاشي نيز انجام گيرد.
3- اصلاح ساختار بستر
اصلاح ساختار بستر شامل بازسازي انهار، اصلاح سيستم آبياري، ايجاد بانكت و تشتك و تراس، حذف ناهمواري هاي مزاحم، شكستن لايه هاي غيرقابل نفوذ و اصلاح ساختار فيزيكي و شيميايي خاك مي باشد. اين عمليات را مي توان در فصل خواب درختان انجام داد.
الف) بازسازي انهار:
اصلاح و مرمت انهار به منظور استفاده بهينه از منابع آبي موجود ضروري مي باشد. در اين راستا جلوگيري از هرز آب و حذف علفهاي هرز به منظور جلوگيري از پراكنش بذور آنها بسيار مهم مي باشد.
ب) اصلاح سيستم آبياري:
سيستم قطره اي در حداقل كردن محدوديت هاي فيزيكي خاك بسيار موثر تر از سيستم هاي آّبياري سطحي هستند. سيستم هاي قطره اي آب را به مقدار بسيار كم و با كنترل دقيق به كار مي برند و با نفوذپذيري خاك بهتر انطباق مي يابند. هنگامي كه مقدار كم آب آبياري در دفعات زياد به طوري به كار رود كه با مصرف آب گياه انطباق يابد نتايج بهتري در بر خواهد داشت.
نياز آبي ميوه هاي هسته دار در روش سنتي بر حسب شرايط اقليمي منطقه و رقم 7 تا 10 هزار متر مكعب براي هر هكتار در سال مي باشد كه در آبياري قطره اي نياز آبي به حدود 6-5 هزار متر مكعب خواهد رسيد. در روش هاي آبياري سنتي بايد به گونه عمل نمود كه در حين آبياري آب با طوقه درختان تماس نداشته باشد.
ج) ايجاد بانكت و تراس:
هدف اصلي در حقيقت بهره برداري حداكثر از نزولات آسماني بويژه در اراضي شيبدار است لذا مي بايست اقداماتي را اعمال كرد تا ناحيه ريشه از بيشترين ذخيره آب برخوردار شود. براين اساس روش هاي جمع آوري آب باران به انواع مختلفي تقسيم بندي مي شوند كه در اينجا به بانكت و تراس اشاره مي شود:
• بانكت:
با ايجاد چاله هاي هلالي شكل به شعاع 4-2 متر و و در امتداد خطوط عمود بر جهت شيب اصلي دامنه ها مي توان بانكت هلالي را بوجود آورد.
• تراس:
در اين روش روي خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و براي انجام آن مي بايستي شيب طبيعي دامنه كوه به چند پله تقسيم شود.
د) تسطيح ناهمواري هاي سطح باغ
به منظور سهولت در تردد ادوات باغي و امكان انجام بهتر عمليات داشت و برداشت لازم است كه پستي و بلندي هاي موجود در بين درختان تسطيح گردند.
هـ) اصلاح خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك:
هدف از اصلاح فيزيكي خاك بهبود شرايط فيزيكي خاك از نظر ساختمان و بافت خاك مي باشد، اين كار از طريق خاك ورزي و يا افزودن كودهاي دامي، كود سبز و … امكان پذير مي باشد. هدف از اصلاح شيميايي خاك بهبود وضعيت خاك از نظر تامين عناصر غذايي مورد نياز براي رشد گياه و همچنين اصلاح اسيديته (pH) و شوري خاك (Ec) مي باشد.
4- اصلاح سيستم كاشت
اگر تراكم درختان باغ نامناسب باشد و يا درختان بصورت نامنظم كشت شده باشند بطوريكه عبور و مرور ادوات در داخل باغ را با مشكل روبرو كنند مي بايست درختاني كه در محل نامناسب قرار گرفته اند، حذف و در صورت لزوم واكاري نمود. سيستم كاشت در باغات ميوه هسته دار به صورت مربع، مستطيلي و در صورت شيبدار بودن زمين، كشت روي خطوط تراز مي باشد. كشت درختان هلو و شليل به صورت فيلر همراه با ساير گونه ها نيز امکان پذیر می باشد. فواصل كشت و تراكم درختان ميوه هسته دار به شرح جدول ذيل است.
5- پوشش تنه
براي پيشگيري از خسارت جوندگان، آفتاب سوختگي، آفات و بيماريها و سرمازدگي، مي توان از فنس (توري) استفاده نمود. در مناطقي كه آفتاب شديد وجود دارد مي توان از لوله هاي پلاستيك سفيد رنگ به طول 50 سانتيمتر و قطر 10 سانتيمتر استفاده كرد كه هم باعث حفظ تنه گياه از آسيب جوندگان شده و هم تنه را از آفتاب سوختگي محافظت مي كند. اين لوله داراي يك شكاف طولي است كه با كمي فشار به راحتي باز مي شود و پس از استقرار در پيرامون تنه دوباره بسته مي شود. استفاده از تركيب بردو نيز مي تواند تنه را از آفتاب سوختگي محافظت نمايند.
6- واكاري
در مواردي كه تعدادي از درختان خشك گرديده و يا فواصل خالي روي رديفها وجود داشته باشد، مي بايست نسبت به كشت دوباره نهال اقدام نمود. در زمان واكاري در محل هايي كه قبلا درخت وجود داشته، ضدعفوني خاك چاله كشت با استفاده از سموم مناسب ضروري است.
7- نگهداري باغ تا زمان باردهي اقتصادي مجدد
اين عمليات شامل مواردي نظير شخم ساليانه بين رديفها، تهيه، حمل و پخش كودهاي دامي و شيميايي، مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز، هرس و … مي باشد.
8- هرس درختان بارور
• هلو و شليل
جوانه هاي بارده هلو و شليل بصورت جانبي روي شاخه هاي يكساله و طويل قرار گرفته است. اصول هرس هلو و شليل بر پايه كم كردن تعدادي از شاخه هاي يكساله ضعيف و كم بار و كوتاه كردن شاخه هاي قوي كه داراي بار بيش از حد هستند، قرار دارد. با اين روش هرس ضمن توليد ميوه هاي باكيفيت، تعداد كافي شاخه و جوانه بارده براي سال بعد نيز توليد مي شود. هرس منظم و شديد سالیانه برای برای تولید محصول با كيفيت بالا در هلو و شليل ضروری است. در مناطق سرد برای کاهش خسارت سرمای زمستانه بهتر است پس از سپری شدن خطر سرمای زمستانه هرس انجام شود.
• گيلاس
جوانه هاي بار دهنده گيلاس روي اسپورهاي كوتاه كه طول عمر آنها به 10 تا 12 سال هم مي رسد، تشكيل مي شوند. بنابراين هرس ساليانه گيلاس بسيار محدود بوده و بيشتر به حذف شاخه هاي خشكيده و بيمار و نامطلوب محدود مي شود. معمولا هر چند سال يكبار با هدف كوتاه كردن ارتفاع درختان و تحريك توليد اسپور نسبت به كوتاه كردن و يا حذف شاخه هاي خيلي بلند اقدام مي شود.
شما عزیزان میتوانید با مراجعه به پست سیستم های تربیت گیلاس مطالبی کامل و مفصل در این زمینه را مطالعه نمایید .
• آلبالو
میوه در آلبالو روی شاخه های یکساله و یا روی اسپورها تشکیل می شوند. درختان بارور به هرس کمی احتیاج دارند. با توجه به تمايل درختان آلبالو به متراكم شدن تاج درخت، هر ساله مي بايست به تنک کردن و باز کردن آن برای دریافت بهتر نور در قسمتهای داخلی درخت اقدام نمود. در غیر اینصورت در قسمتهای داخلی تاج درخت شاخه های میوه دهنده کم خواهند شد. در درختان مسن كه رشدشان كم شده است مي توان با انجام هرس متعادل درخت را به توليد شاخه هاي فرعي وادار نمود.
• زردآلو
در زردآلو جوانه هاي گل بيشتر روي اسپورهاي كوتاه و يا شاخه هاي جانبي طويل تشكيل مي شود به دليل كوتاه بودن عمر اسپور ها، سربرداری منظم سالیانه و حذف تعدادی از شاخه ها برای ایجاد شاخه های جدید و اسپورها ضروری است. با توجه به حساسیت زردآلو به سرما بهتر است که هرس پس از سپری شدن خطر سرمای زمستانه انجام گیرد.
• آلو و گوجه
ميوه آلو و گوجه روي اسپورهای مستقردر شاخه هاي چند ساله تشكيل مي شود. براي هرس به صورت ساليانه شاخه هاي قوي و عمودي حذف مي شوند و معمولاً هر چند سال يكبار، سرشاخه هاي طويل را اندكي كوتاه مي نمايند تا توليد اسپور تحريك شود. لازم است حذف سرشاخه ها بویژه در شاخه های داراي رشد عمودی برش از محل انتهای شاخه های دو ساله صورت گیرد.
9- هرس جوان سازي
در باغاتي كه سن آنها بالا بوده و به دليل كاهش قدرت رشد و ارتفاع زياد از حالت باردهي اقتصادي خارج شده اند مي بايست نسبت به جوان سازي درختان به شرح زير اقدام نمود:
• در صورت نياز به كاهش ارتفاع درختان، اين كار مي بايستي طي چند سال متوالي انجام گيرد. توصيه مي شود هر ساله حدود 120 تا 150 سانتی متر از ارتفاع درخت كوتاه شود. برش ها باید در محل یک شاخه جانبی كه به طرف بيرون تاج قرار دارد، انجام شود.
• حذف نرکها و شاخه هاي داراي رشد عمودي
• حذف شاخه های بلند قسمتهای داخلی تاج درخت. بهتر است حذف اینگونه شاخه ها همگی در یک سال صورت پذیرد. در صورتي كه در نظر است بیش از 4 شاخه حذف شود، بهتر است شاخه ها طي 2 سال حذف شوند.
• حذف شاخه های آویزان به طرف پائین و شاخه های خشکیده، بیمار و یا شکسته شده.
• سرزنی شاخه های جانبی که طول آنها خیلی زیاد است. هرس شاخه های بالایی برای کوتاه کردن طول آنها نسبت به شاخه های پائینی.
• تنک کردن شاخه ها در همه قسمتهای درخت. ابتدا قسمتهای خارجی درخت و سپس داخل درخت تنک می شوند.
• عمليات جوان سازي درختان ميوه بهتر است با توجه به سن و جثه درخت طي 3 الی 5 سال انجام گيرد و در هر سال بيش از 30 درصد شاخه هاي تاج درخت حذف نشوند.
10- تغذيه باغات ميوه هسته دار
تغذيه متعادل در باغات ميوه هسته دار براي توليد محصول با كميت و كيفيت مناسب ضروري است. تغذيه مي بايست بر اساس تفسير نتايج آزمون برگ و خاك انجام گيرد. زمان مناسب براي نمونه برداري برگ در درختان ميوه هسته دار حدودا اوايل تير ماه مي باشد. نمونه ها بايستي از برگهاي كامل شاخه هاي جوان تهيه شوند.
توصيه عمومي براي تغذيه درختان ميوه هسته دار به شرح زير است:
• محلول پاشي فروت ست (fruit set) با هدف افزايش تشكيل ميوه و كاهش ريزش گل كه لازم است با فرمول كودي اوره پنج در هزار، اسيدبوريك پنج در هزار و سولفات روي پنج در هزار در فصل پائيز يك نوبت بعد از برداشت ميوه و قبل از ريزش برگها و نوبت ديگر در زمان متورم شدن جوانه ها انجام گيرد.
كود دهي به صورت چالكود در اواخر زمستان يا اوايل بهار با فرمول كودي به شرح ذيل:
• مصرف خاكي سكوسترين آهن 150-100 گرم براي هر درخت .
• براي هر درخت 250 گرم سولفات روي + 100 گرم سولفات منگنز + 100 گرم سولفات مس + 150-100 گرم اسيد بوريك + 2-1 كيلوگرم سولفات پتاسيم + 1 كيلوگرم سولفات آمونيم يا نيترات آمونيوم يا اوره + كود حيواني پوسيده
آبياري بايد به صورت قطره اي، تشتكي يا هدايت جريان آب روي چالكودها صورت گيرد.
11- تنك كردن ميوه
فرايند تنك كردن عبارت از تنظيم در حد مطلوب نسبت برگ به ميوه است. درختان میوه هسته دار معمولا میوه زیادی تولید می کنند که به توليد ميوه هاي کوچک و با کیفیت پائین منجر مي گردد. با توجه به اينكه ميوه هاي هسته دار فاقد عادت تناوب باردهي هستند، تنك كردن در آنها بيشتر به منظور افزايش اندازه ميوه صورت مي گيرد. در ميوه هاي هسته دار به خصوص در ارقام زود رس بدون تنك مناسب داشتن ميوه هاي بزرگ تقريبا غيرممكن است.
تنك ميوه در درختان هسته دار بيشتر به صورت مكانيكي (تكان دادن درخت) و يا دستي رايج است. تنك ميوه بايستي در اولين فرصت بعد از گلدهي انجام گيرد. در مناطقي كه خطر بروز سرماي دير رس بهاره وجود دارد، مي بايستي عمليات تنك ميوه را تا پس از سپري شدن خطر سرما به تاخير انداخت. درختان هلو نسبت به تنك كردن واكنش خوبي نشان مي دهند. فاصله میوه ها در هلو پس از تنک کردن باید حدود 12 تا 20 سانتی متر باشد (با توجه به رقم متفاوت است). در آلو پس از تنک کردن فاصله میوه ها از یکدیگر باید 5 تا 7.5 سانتی متر باشد. در زردآلو فاصله ميوه ها پس از تنك كردن بايستي حدود 10 سانتي متر باشد. در آلبالو و گيلاس معمولا به تنک کردن میوه نیازی نیست.
12- ايجاد تعادل بين رقم اصلي و رقم گرده دهنده
در بسياري از درختان ميوه وجود ارقام گرده دهنده براي توليد اقتصادي ميوه ضروري است. در درختان گيلاس به دليل وجود خودناسازگاري و دگرناسازگاري وجود يك يا چند رقم گرده دهنده ضروري مي باشد. طبق تحقيقات انجام شده مشخص گرديده است كه اكثر ارقام زردآلوي موجود در ايران نيز خودبارور نبوده و بايستي از ارقام گرده دهنده استفاده نمود. تعدادي از ارقام آلو، گوجه، هلو و شليل نيز خودبارور نمي باشند. در اصلاح باغات هسته دار با توجه به گونه و رقم مي بايست رقم گرده زاي مناسب را انتخاب نمود و با تكنيك هاي خاصي مانند سرشاخه كاري ارقام گرده زا به باغ اضافه نمود. درصد درختان گرده زا با توجه به گونه و رقم متغير است. اين مقدار بطور متوسط در كليه ميوه هاي هسته دار 25 درصد در نظر گرفته شده است. ارقام علاوه بر سازگاري گرده بايستي از نظر زمان گلدهي نيز هم پوشاني داشته باشند.
13- استفاده از كندوي زنبور عسل براي گرده افشاني
در بسياري از باغات ميوه از جمله ميوه هاي هسته دار گرده افشاني مي تواند آخرين شانس كشاورز براي افزايش عملكرد باشد و درجه و ميزان گرده افشاني است كه حداكثر مقدار ميوه ها را تعيين مي كند. بكاربردن كندوهاي زنبور باعث افزايش اندازه ميوه، ايجاد شكل و رنگ مطلوب ميوه ها شده و تعداد ميوه هاي بد شكل را كاهش مي دهد. در باغات ميوه هسته دار توصيه مي شود در زمان گلدهي درختان، تعداد 3 تا 5 كندو در باغ در محل آفتابگير در قسمت شمال باغ ( در باغات با جهت شمال و جنوب) قرار داده شود. از سمپاشي باغات در زماني كه زنبور ها روي گلها پرواز مي كنند بايستي اجتناب نمود. قرار دادن كندوي زنبور عسل در باغ خصوصا در سالهايي كه سرمازدگي حادث مي شود و شرايط جوي براي گرده افشاني نامناسب است، اهميت ويژه اي دارد.
14- مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز
به منظور توليد ميوه با كيفيت و كميت بالا و حفظ سلامت درختان، مبارزه با آفات، يماريها و علفهاي هرز ضروري است. مهمترين آفات ميوه هاي هسته دار شامل مگس گيلاس، سرخرطومي گيلاس، سرشاخه خوار هلو، سوسك شاخك بلند رزاسه، شته سبز هلو، شپشك سن ژوزه، كرم سفيد ريشه و كرم آلو مي باشند.
مهمترين بيماريهاي درختان ميوه هسته دار شامل شانكر باكتريايي، شانكر سيتوسپورايي (لكوستومايي)، سفيدك حقيقي، پيچيدگي برگ هلو، بيماري غربالي هسته دارها و شاركا مي باشند.
با توجه به شرايط اقليمي هر منطقه و آفات، بيماريها و علفهاي هرز غالب آن، عمليات مبارزه بايستي براساس دستورالعمل هاي سازمان حفظ نباتات انجام مي گيرد.
