تغذیه انار و توصیه کودی باغات انار ( قسمت دوم )

قسمت اول تغذیه انار و توصیه کودی باغات انار را میتوانید در اینجا مطالعه نمایید.

تغذیه انار

انار به شرایط متفاوت خاکی مقاوم بوده ولی بهترین رشد را در خاک های لومی شنی تا لومی با پی اچ بین ۶.۵ تا ۷.۵ دارد و تا ۴.۵ دسی زیمنس بر متر به شوری مقاومت نشان می دهد. قبل از کشت درختان آماده نمودن خاک و اضافه نمودن اصلاح کننده های خاک و کود ، از اهمیت زیادی برخوردار است. خاک میبایستی تا حد امکان شخم زده شود و کلیه علف های هرز در رقابت تغذیه یا با گیاه اصلی حذف گردند. اضافه نمودن کودهای آلی کاملاً پوسیده یا کمپوست تا عمق یک متر نیز توصیه می گردد. در صورت عدم پوسیدگی کامل کود آلی، زمان مصرف آن می بایستی زودتر در پاییز انجام پذیرد، و در طی زمستان و اوایل بهار کاربرد اوره به میزان ۲۰ تا ۵۵ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، موجب تسریع پوسیدن ماده آلی و آزاد شدن سایر عناصر غذایی در خاک میگردد. در حفره کاشت درخت نباید کود آلی نپوسیده، مستقیم استفاده شود، چون خطر پوسیدن ریشه وجود دارد. مهمترین عنصر غذایی در مراحل اولیه رشد درختان نیتروژن می باشد. در خاک های آهکی کاربرد نیتروژن از منبع سولفات آمونیوم به دلیل بهبود پی اچ خاک توصیه میگردد.

در شرایط نبود تجزیه خاک و نمونه های برگی مقدار کود مورد توصیه برای درختان انار در سنین ۲ سال شامل ۵ کیلو کود آلی (کاملاً پوسیده) ، ۲۵۰ گرم نیتروژن، ۱۲۵ گرم فسفر ، و ۱۲۵ گرم پتاسیم ، در سن ۳ سال ۱۰ کیلوگرم ماده آلی، ۵۰۰ گرم نیتروژن، ۱۲۵ گرم فسفر و ۲۵۰ گرم پتاسیم ، در سن ۴ سال ۲۰ کیلوگرم کود آلی، ۵۰۰ گرم نیتروژن، ۱۲۵ گرم فسفر و ۲۵۰ گرم پتاسیم، در سن ۵ سالگی ۲۰ کیلوگرم ماده آلی، ۵۰۰ گرم نیتروژن، ۱۲۵ گرم فسفر و ۲۵۰ گرم پتاسیم و از سن ۵ سال به بالا ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم ماده آلی، ۶۲۵ گرم نیتروژن، ۲۵۰ گرم فسفر و ۲۵۰ گرم پتاسیم قابل توصیه می باشد.وجود پنج عنصر وانادیم، کبالت، سیلیکن، نیکل، و سدیم نیز در خاک ضروری است که تقریبا هیچگاه کمبود آنها حس نمیشود. چنانچه بدون توجه به نسبت عناصر در خاک اقدام به افزایش کمی تعداد از عناصر نماییم، نه تنها تاثیری بر عملکرد درخت نخواهد داشت بلکه در مواردی به نتایج معکوس منجر خواهد شد. اطلاع از نسبت عناصر موجود در خاک مناسب درختان انار از راه تجزیه ماده خشک آن حاصل میگردد که میتواند در مدیریت تغذیه گیاهان راه گشا باشد. در جدول ذیل نسبت عناصر در ماده خشک انار آورده شده است.

جدول -۱ – میزان و حد مطلوب عمومی عناصر موجود در آزمون برگ انار

درختان انار با حفظ نسبت مذکور مقادیر متنابهی از کلیه مواد معدنی فوق الذکر را از خاک کشاورزی جذب میکنند. جایگزینی این عناصر از طریق کودهی مستمر سالیانه یا دوره ای سبب پایداری در رشد و تولید محصول مناسب خواهد بود. این جایگزینی از طریق کودهای شیمیایی و کودهای آلی صورت میگیرد.

جدول -۲ میزان و حد مطلوب عمومی عناصر موجود در آزمون خاک برای انارهای پرورشی

ترک خوردگی میوه ها به دلیل کمبود کلسیم، بور و پتاسیم بر روی میوه های جوان و بر روی میوه های بالغ به دلیل عدم تعادل رطوبتی به دلیل بالا و پایین رفتن درجه حرارت اتفاق می افتد. کاهش تغییرات شدید رطوبت خاک همراه با آبیاری منظم و به میزان در طی رسیدن میوه این مشکل را کاهش می دهد. بعضی از ارقام انار به ویژه در شرایط آب و هوایی و مناطق غیربومی از نظر ژنتیکی مستعد ترک خوردن میوه ها می باشند.

جدول -۳ حد مطلوب غلظت عناصر غذایی بر حسب میلی گرم در ۱۰۰ گرم میوه انار (قسمت خوراکی میوه انار)

جدول -۴ غلظت بهینه عمومی عناصر غذایی در برگ درختان انار در خاکهای آهکی

برای نمونه برداری برگی تعداد ۱۰۰ عدد برگ ۳ تا ۴ ماهه از یک سوم میانه شاخه های فاقد میوه در ارتفاع ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی متری سطح زمین از ۲۰ تا ۲۵ درخت هم سن با برنامه تغذیه ای یکسان برداشت گردد. برنامه تغذیه بر اساس مکان، سن درخت، اندازه درخت، شرایط خاکی، میزان عملکرد و مدیریت باغ متفاوت می باشد.

کاربرد کودهای آلی برای درخت انار به فرم کمپوست قابل توصیه بوده اما می بایستی تجزیه کمپوست را مد نظر قرار داد. کاربرد مواد آلی مانند کودهای حیوانی کاملاً پوسیده، ضایعات گیاهی و کمپوست که از نظر میزان عناصر غذایی بسیار متفاوت می باشند و کمتر از ۳ درصد نیتروژن داشته و از این رو هزینه آن برای هر واحد نیتروژن بالا می باشد، اما مواد غذایی را در دراز مدت آزاد نموده و دارای عناصر کم مصرف می باشد، عمدتاً به علت اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک قابل توصیه می باشد.

محلول پاشی برگی به دلیل کم هزینه بودن، بهبود سریع علائم کمبود، متحرک نبودن بعضی عناصر غذایی در درخت به ویژه در آوندهای آبکش برای انتقال به مخزن (گل ها و میوه ها) مانند بور، کلسیم و روی، مقدار کم مصرف، کارایی بالا در شرایط نامساعد (خاک های آهکی و درجه سه)، افزایش عملکرد و کیفیت میوه و افزایش مقاومت به خشکی توصیه می گردد. دلایل بیولوژیکی جهت محلول پاشی عناصر غذایی شامل:

• افزایش نیاز به عناصر غذایی درطول گلدهی و تشکیل میوه به ویژه عناصری مانند بور یا مس که در فرآیندهای حیاتی گیاه از جمله نمو و یا رشد گرده نقش دارند. درطول دوره های اوج نیاز به عناصر غذایی مانند رشد سریع میوه، زمانی که نیاز به عناصر غذایی میتواند از توانایی ریشه در تأمین عناصر غذایی به میزان کافی، حتی در خاکی که به خوبی کود دهی شده اند، تجاوز کند.
• محدود شدن جذب و انتقال عناصر غذایی به دلیل پیر شدن، برای مثال کاهش جذب نیتروژن پس از تشکیل دانه
• نیاز اندامها پیش از توسعه ریشه، برای مثال گلدهی و توسعه میوه ها، یا شرایط نامطلوب ریشه، برای مثال خاک سرد یا اشباع در بهار، پی اچ نامطلوب یا ترکیب شیمیایی عناصر غذایی؛ غلظت بالای یونهای رقیب درخاک؛ شرایط نامطلوب رشد ریشه؛ یا شرایط محدود کننده جذب عناصر غذایی از خاک (دما، رطوبت یا مقدار اکسیژن نامطلوب)، روی میدهد.
• کاهش رشد و فعالیت ریشه به دلیل رقابت اندام هوایی با ریشه برای کربوهیدراتها و متابولیتها، برای مثال درطول رشد میوه محدودیت انتقال داخلی گیاه و توزیع عناصر غذایی ضروری در اندامهای مهم گیاهی، برای مثال انتقال کلسیم به میوه وقتی نیاز موضعی درون گیاه، بیشتر از ظرفیت گیاه در توزیع مجدد عناصر غذایی در داخل گیاه باشد. این اتفاق معمولا ًدر مجاورت میوه های بزرگ، یا در طول پر شدن میوه یا توسعه بافت های ذخیره ای روی داده، و با افزایش نیاز بسیار موضعی به عناصر غذایی (بخصوص نیتروژن و پتاسیم) در ارتباط می باشد و یا در نتیجه تحرک کم برخی عناصر خاص (بخصوص کلسیم و بور) در آوند آبکش روی میدهد. تحرک عناصر غذایی در داخل گیاه میتواند به دلیل پیش افتادن گلدهی نسبت به توسعه برگ و محدود شدن انتقال عناصر غذایی در آوند چوبی، محدود شود. دوره های خشکی یا رطوبت زیاد نیز میتوانند جریان تبخیر و تعرقی را در آوند چوبی محدود کرده و انتقال عناصر غذایی غیر متحرک در آوند آبکش را محدود نماید.

محلول پاشی های برگی در مرحله شکوفه دهی و بعد از آن به دلیل افزایش حفظ میوه در طول دو مرحله ریزش فیزیولوژیکی در طول بهار می باشد. محققین زیادی نشان داده اند که کاربرد اوره برگی درطول آغاز تمایز گلدهی میتواند عملکرد کل را تغییر دهد. اوره دارای فواید فیزیولوژیکی بوده که چیزی بیش از نتیجه ساده افزایش مقدار نیتروژن گیاه می باشد.

کاربرد برگی آخر فصلی (پس از برداشت) عناصر غذایی میتواند وضعیت عناصر غذایی را در دوره گلدهی بهاره بهبود بخشد. که بستگی به کیفیت و طول عمر برگ و زمان عملکرد برگی پس از برداشت فعال در دوره پس از برداشت دارد. به طور کلی، شواهد نشان میدهد که مزیت کاربرد برگی عناصرغذایی در دوره پس از برداشت، در مورد عناصر غذایی متحرک در آوند آبکش مانند نیتروژن، پتاسیم و همچنین بور، درگونه هایی که به سادگی بور را انتقال میدهند، بیشتر اســـت. کاربرد اوره برگی روش رایجی برای تأمین نیتروژن درختان در زمان ورود به مرحله رکود میباشد. محلولپاشـــی اوره پاییزه موجب افزایش نیتروژن کل جوانه های گلخفته و تشکیل میوه بهتر در درختان در فصل بعد میشود. کاربرد آخر فصل اوره در مقایسه با محلول پاشــی در طول فصل از قابلیت تحمل بهتری برخوردار اســت، زیرا سمیت، در برگهای در حال پیر شدن، کمتر نگران کننده اســت. نگرانی در رابطه با سمیت گیاهی حتی با غلظتهای بالاتر اوره ( ۵ تا ۱۰ درصد) به دلیل ریزش طبیعی برگ کاهش می یابد. کاربرد اوره در پاییز موجب افزایش رشد بهاره می شود.

در کنار نیتروژن، عنصر غذایی روی از اهمیت زیادی در تغذیه انار برخوردار است و درخت انار نیاز مبرمی به این دو عنصر دارد. محلول پاشی برگی روی، منگنز، بور و مس قبل و پس از گلدهی و یا تابستان بسیار موثر و مقرون به صرفه بوده و کمبود این عناصر را برطرف می سازد.کمبود نیتروژن موجب زرد شدن برگ های پیر و کاهش رشد سرشاخه ها و کاهش عملکرد می شود. زیادی نیتروژن موجب رشد بیش از حد رویشی و در نتیجه کاهش میوه بندی، تأخیر در بلوغ میوه می گردد. نیتروژن رشد رویشی درخت را تحریک می کند و در صورت مصرف زیاد منجر به ایجاد بافتهای نرم و افزایش پاجوش و تنه جوش در درخت شده و بر فرآیند تولید محصول اثر معکوس میگذارد.نیتروژن خاک از دو منبع کودهای آلی و شیمیایی تامین میگردند. کودهای حیوانی و کودهای سبز عمده ترین منابع آلی تامین نیتروژن می باشند. نیتروژن به فرم نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، نیترات پتاسیم و اوره قابل استفاده می باشد. کود اوره با %۴۶ نیتروژن و نیترات آمونیوم با %۳۳.۵ نیتروژن و نیترات پتاسیم با %۲۰.۵  نیتروژن از عمده ترین کودهای شیمیایی و منبع تامین نیتروژن می باشند. نیترات یک آنیون بسیار محلول است که بوسیله خاک جذب نمی شود و از اینرو براحتی می تواند بطرف ریشه ها حرکت کند و یا بوسیله آبشویی از دسترس گیاه خارج شود. اوره نیز متحرک و علی رغم جذب آسان میتواند با آبشویی از دسترس خارج شود، اما آمونیوم بار مثبت دارد و مثل سایر کاتیون ها جذب ذرات خاک می شود و از اینرو تحرک و آبشویی آن محدود است. اوره بطور کامل در آب محلول بوده و از اینرو تنها ترکیب مطمئن برای استفاده در تانک کود می باشد. سایر ترکیبات نیتروژن امکان انحلال کامل در آب را نداشته و از اینرو توصیه می گردد به هیچ عنوان از این کودها در تانک کود استفاده نشود. بی دقتی در این امر به گرفتگی سراسری قطره چکان ها منجر می گردد. در مورد مصرف کود نیتروژن همیشه به نسبت بین ماده آلی کربن C و ماده معدنی نیتروژن N توجه داشته باشید. بهترین نسبت C/N = 10 می باشد که بسیار ایده آل است این نسبت در عمل نباید به کمتر از ۲ کاهش یابد از اینرو قبل از تامین کمبود نیتروژن از طریق کود شیمیایی به افزایش ماده آلی خاک اقدام کنید در غیر اینصورت درختی با قدرت رویش بالا و توان زایشی محدود خواهید داشت. هرس نقش اساسی در هدایت رشد درخت در جهت زایشی و یا رشد رویشی دارد که این مسئله به واسطه تغییر قدرت منبع و مخزن در درختان اتفاق میافتد. این مسئله در مورد هرس ریشه نیز صادق است. تعادل رشد رویشی به زایشی میتواند موجب افزایش عملکرد و کاهش مسئله سال آوری در درختان انار گردد.

غلظت بالای نیتروژن در پایان زمستان می تواند باعث افزایش رشد رویشی و کاهش گل انگیزی درخت گردد. از اینرو توصیه میگردد نیتروژن را در ۳ نوبت، ابتدا یک سوم کود نیتروژنه از ترکیبات آمونیوم را در اواخر پائیز و پس از خواب رفتن درخت در اعماق زمین چال کود کرده و تا پایان اردیبهشت و تبدیل شدن میوه ها از تحویل کود نیتروژنه همرا آب آبیاری و سایر روشها جدا خودداری کنید. پس از این مقطع بهتر است این کود را در غلضتهای پایین همراه آب آبیاری در چند نوبت برای درخت تا اواخر تیر ماه تامین نمائید. در اواخر دوره رشد نیز تامین کود نیتروژنه در غلظت کم همره آب آبیاری جهت کامل شدن میوه ها موثر خواهد بود.

جدول -۵ توصیه کود اوره براساس درصد نیتروژن کل خاک

توجه :  اگر برای تامین نیتروژن مورد نیاز ازکود سولفات آمونیوم استفاده شود ، مناسبتر خواهد بود

نهال های جوان انار به فسفر زیادی برای تحریک رشد ریشه ها نیاز دارند. حداکثر فسفر قابل جذب گیاه در پی اچ خاک بین ۶.۵ تا ۷.۵ اتفاق می افتد فسفر در خاک بصورت H2PO3^-1 ،  HPO3^-2، PO3^-3 قابل جذب است که در فرم اول بیشتر و سریعتر جذب میشود.کودهای شیمیایی فسفاته در انواع مختلفی نظیر سوپر فسفات %۷ و سوپر فسفات تریپل %۱۲ که در آب نسبتا محلولند، همچنین منو و دی آمونیوم فسفات ۸.۷ و ۲۱ درصد که این دو از سنگهای فسفاته تولید شده و بمرور تبدیل و جذب میگردند. کمبود فسفر بر رشد کلی درخت و ریشه ها اثر گذار است. در این حالت شاخه ها کوتاه و باریک شده برگهای جوان کوچک میگردند و زودتر از سایر برگها میریزند، همچنین گلدهی درختان بطور چشمگیری تحت تاثیر کمبود فسفر کاهش می یابد و رسیدن و بلوغ میوه ها نیز به تاخیر می افتد. قرمز شدن ساقه و ارغوانی شدن برگها و خشک شدن نوک برگهای پیرتر از علائم کمبود فسفر می باشد زیرا این کمبود بر تشکیل سریعتر رنگدانه های آنتی سیانین اثر گذار است.جذب فسفر عملاً در خاک های اسیدی و بازی با محدودیت مواجه است. در خاک اسیدی قوی فسفر بوسیله جذب مخصوص بر روی سطوح ذرات اکسید آلومینیم و آهن رسوب و به صورت فسفات آلومینیم و آهن محبوس میگردد. در خاکهای بازی فسفات کلسیم کم محلول تشکیل میشود و فسفر جذب شده از محلول خاک بوسیله ریشه ها با این فسفر جایگزین میشود و اگر کود فسفری به خاک اضافه شود بیشتر آن برای ریشه ها غیر قابل جذب میباشد . نیاز درخت انار به فسفر در یک نوبت در سال و در انتهای پائیز و جایگزاری در عمق ۳۰ سانتی خاک قابل برطرف شدن می باشد.رابطه مثبت و معنی داری بین میزان مواد آلی و فسفر قابل جذب در خاک وجود دارد و وجود میزان فسفر محلول بالا در خاکهای مناطق انارکاری نشان دهنده مصرف بالای کود دامی و مواد آلی است.

جدول -۶ توصیه کود فسفاته براساس میزان فسفر قابل جذب خاک

این مقادیر به صورت توصیه های عمومی مصرف کود هستند و میزان آنها براساس نوع بافت خاک، درصد کربن آلی در خاک و پی اچ، قابل تغییر است.

کمبود پتاسیم از عوامل اتلاف آب درختان محسوب میشود. در مقایسه با فسفر پتاسیم در مقادیر بیشتری در انواع خاک ها یافت می شود. شکل قابل جذب پتاسیم بصورت یون K⁺ می باشد. کودهای شیمیایی پتاسه بصورت سولفات پتاسیم با %۴۱.۵  پتاسیم، نیترات پتاسیم با %۱۹ نیتروژن و %۲۶پتاسیم (کاملاً محلول در آب) و کلرور پتاسیم میباشند که مورد اول بیشتر رایج است. گیاهان به مقدار زیادی پتاسیم نیاز دارند و معمولاً پتاسیم را از سطح خاک گرفته و روی ریشه ها ذخیره میکنند. با جذب پتاسیم توسط ریشه ها خاک مجاور پتاسیم را در محل ریشه ها آزاد می کند. پتاسیم عموماً در سطح رویی خاک از غلظت بالایی برخوردار است. برگردان کردن خاک سطحی و شخم سالیانه بستر خاک به افزایش سطح پتاسیم خاک در محدوده ریشه کمک می کند. از نتایج ملموس خاکپوش های دوره ای در باغات انار افزایش سطح پتاسیم خاک می باشد. نیاز هر درخت انار به پتاسیم اگر توسط سولفات پتاسیم تامین شود در دو نوبت اواخر پائیز و اوائل تابستان به میزان برابر در عمق ۲۰ سانتی خاک استفاده می شود. توجه داشته باشید تامین پتاسیم لازم در تابستان بر سطح تعرق گیاه اثر مثبت دارد. تحقیقات نشان میدهد که در غالب خاکهایی که باغ انار در آنها احداث شده است، به میزان کافی پتاسیم وجود دارد اما محققان معتقد هستند که در صورت سبک بودن خاک و کاهش ماده آلی و همچنین پایین بودن غلظت پتاسیم در خاک (کمتر از ۲۵۰ میلیگرم در کیلوگرم) می توان نسبت به مصرف سولفات پتاسیم به میزان نیم الی یک کیلوگرم به ازاء هر درخت بارده اقدام کرد.

کلسیم از عناصر ضروری برای رشد گیاه محسوب میشود. علی رغم اینکه مقادیر زیادی کلسیم توسط گیاهان از خاک جذب میشوند اما در عمل نیاز گیاهان به این عنصر بیش از نیاز به عناصر کم مصرف نیست. کلسیم بطور عمده در برگ ها وجود دارد، بذر و میوه ها نیز حاوی مقادیر متنابهی از این عنصر می باشد. در بین عناصر مورد نیاز گیاه کلسیم در کنار منیزیوم در محلول خاک بیشترین فراوانی را دارد. یون های کلسیم حدود ۸۰ درصد جایگاههای فعال بر روی ذرات خاک را در اشغال دارند این دسترسی فراون توسط فرآیند تبادل کاتیونی کنترل می شود. کلسیم عنصر بسیار مهمی برای نمو ریشه و اعمال آن است. این عنصر به شکل یون Ca⁺² از محلول خاک یا کمپلکس های رس جذب ریشه میشود. معمولاً اکثر خاک ها از مقدار کافی این عنصر برای رشد رضایت بخش گیاه برخوردارند. بعلاوه در بسیاری از کودهای شیمیایی که به صورت دوره ای مصرف می شود کلسیم بصورت جزء ثانویه و بشکل ناخالص در آنها وجود دارد بنابر این مصرف کودهای کلسیمی بشکل مستقل بندرت ضرورت می یابد.کمبود کلسیم در باغات انار امر مشهودی نیست از اینرو مصرف این نوع کودها در برنامه جاری باغات انار قرار ندارد. اما محلول پاشی این عنصر بویژه برای افزایش کیفیت و جلوگیری از عوارض پوستی بر روی میوه انار توصیه می گردد. در شرایط مصرف خاکی برای رفع کمبود کلسیم در شرایط قلیائیت خاک که به جهت وجود سدیم زیاد حاصل میشود مصرف گچ به میزان ده تن در هکتار توصیه میگردد. با توجه به آهکی و گاهی شور بودن خاکهای زیر کشت باغ های انار و وجود بی کربنات فراوان در آب آبیاری در اکثر مناطق زیرکشت و از طرف دیگر ضرورت اصلاح پی اچ خاکهای زیرکشت و تامین نیاز غذایی گوگرد و کلسیم، مصرف کودهای گوگردی همراه با مواد آلی به صورت کانال کود و یا چالکود و همچنین برای تعدیل اثر سدیم فراوان و اصلاح نسبتهای کلسیم به سدیم  ( Ca/na ) و کلسیم به منیزیم  (Ca/mg) مصرف سولفات کلسیم  (گچ ) درباغ ها موثر است.     

در برگ درخت انار مقادیر فراوانی منیزیوم یافت میشود. در کمبود منیزیوم نه تنها گیاهان زرد میشوند بلکه از تشکیل سایر رنگدانه های گیاهی ماند کاروتن کاسته میشود. این عنصر بصورت کاتیون دو ظرفیتی Mg⁺² توسط گیاه جذب میشود. شکل تجاری این عنصر بصورت دولومیت، سولفات منیزیم با %۱۶ و اکسید منیزیم با %۳۶ منیزیم در دسترس میباشد. شیمی خاک منیزیوم نزدیک به کلسیم میباشد و علی رقم غلظت بالای این عنصر در برگ درختان انار نیاز به این عنصر در حد معمول میباشد. برای رفع نیاز هر درخت انار به این عنصر سالیانه حدود ۱۰۰ گرم سولفات منیزیم در اواخر پائیز توصیه میگردد.

گوگرد به مقدار فراوانی در گیاه به ویژه در برگها یافت میشود. گوگرد بصورت آنیون سولفات  SO4^-2 در محلول خاک وجود دارد. برخی کودهای شیمیایی دارای مقادیر مناسبی گوگرد هستند. سوپر فسفات معمولی %۱۲ گوگرد، سولفات آمونیوم %۲۴ گوگرد، سولفات پتاسیم دارای %۱۷ گوگرد می باشد. نقش گوگرد در کنترل اسیدیته خاک باعث شده استفاده مکرر از این کود به همراه کودهای دیگر در دستور کار باغداران قرار گیرد. به جهت وجود این عنصر در ترکیبات ثانویه سایر کودها کمبود آن در باغات انار کمتر گزارش شده است. هم اکنون کودهای گوگردی با غلظت حدود ۵۰ درصد بصورت پودری و گرانوله در دسترس می باشند، برای تامین نیاز سالیانه درختان انار به عنصر گوگرد حدود ۱۰۰ گرم کود گرانول گوگرد به همراه سایر کودها در عمق خاک در اواخر پائیز توصیه میگردد.

منگنز از عناصر غذایی کم مصرف محسوب می شود. در خاکهایی که میزان آهک بالاست مقدار منگنز قابل دسترس کم است. مهمترین علامت کمبود منگنز بروز حالت زردی بین رگبرگ ها در برگ های پیر می باشد این حالت بویژه در سرشاخه های بالاتر بیشتر مشاهده میشود و گاهی نیز با توقف رشد سر شاخه ها همراه است. رایجترین کود منگنز سولفات منگنز با ۱۶ و یا ۲۶ درصد منگنز است این کود هم در خاک های اسیدی و هم در خاکهای قلیایی قابل مصرف است اکسید منگنز با حدود ۷۰ درصد منگنز خالص به دلیل حلالیت محدود فقط در خاک های اسیدی قابل مصرف است و کاربردی در خاکهای آهکی ایران ندارد. منابع کلات این کود مثل Mn-EDTA با ۱۲درصد منگنز در دسترس است که مصرف آن در شرایط حاد کمبود ، به صورت برگ پاشی توصیه میشود. برای تامین منگنز درختان انار حدود ۵۰ گرم سولفات منگنز به همراه سایر کودها در اواخر پائیز توصیه میگردد. استفاده از کلات منگنز نیز به همراه آب آبیاری برای یک نوبت پس از کامل شدن گل ها در اوایل خرداد توصیه میگردد.

مس در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز دخالت دارد. فرم قابل جذب مس در خاک کاتیون دو ظرفیتی Cu⁺² می باشد. فرآیند جذب مخصوص قابلیت دسترسی مس را تحت تاثیر قرار می دهد، این فلز در اسیدیته بالا بسختی جذب می شود از اینرو استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل موثر است. سولفات مس با %۲۵ مس معمولترین منبع معدنی این عنصر میباشد که میتوان بصورت چال کود در بستر خاک یا محلولپاشی مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است این کود به میزان۲۰ گرم بهمراه سایر کودها در اواخر پائیز در عمق خاک مورد استفاده قرار گیرد و در شرایط کمبود حاد یک نوبت محلولپاشی با کلات مس پس از تبدیل شدن گلها به میوه در اوایل خرداد توصیه میگردد. بدلیل اسیدی بودن این کلات در موقع مصرف باید در غلظت پایین حداکثر ۲ در هزار مصرف شود.

بور در نقاط رشد و در بافتهای مریستمی گیاه موجود است. این عنصر در پدیدهای گلدهی، میوه دهی، متابولیسم نیتروژن، حرکت و عمل هورمونها و تقسیم سلولی دخالت دارد و همچنین نقش بارزی در رشد لوله گرده داشته و اثر تحریککنندگی آن در جذب اکسیژن و قند برای جوانه زنی دانه گرده به اثبات رسیده است. این عنصر در خاک بصورت اسید بوریک H2BO3 موجود بوده و بهمین صورت نیز جذب گیاه میگردد. بد شکلی میوه ها، ترک خوردگی پوست، سخت شدن میوه و بعضاً بروز شکاف در پوست درخت از علائم کمبود بور میباشد. درختان میوه برای رفع کمبود بور از اسید بوریک با غلظت %۱۷ یا بوراکس با غلظت %۱۱ بهره میگیرند. این مواد در آب بسیار محلول هستند و میتوان از آنها بصورت محلولپاشی یا کودهی در خاک بهره گرفت. بدلیل دامنه باریک غلظت مناسب بور در خاک و خطر مسمومیت بور توصیه ما به استفاده دقیق از اسید بوریک بصورت کوددهی در خاک میباشد. این کود را به نسبت ۱۰ گرم برای هر درخت همراه سایر کودها در اواخر پائیز توصیه میگردد. در صورت نیاز، پس از کامل شدن گلها با غلظت ۲ در هزار یک نوبت در اوائل خرداد و یک نوبت در اواخر شهریور همزمان با خنک شدن هوا و تغیر رنگ میوه ها و قبل از رسیدن میوه ها محلولپاشی توصیه میگردد.

روی در بسیاری از آنزیمهای موجود در متابولیسم گیاه نقش دارد و دارای تأثیر زود هنگام و ویژه بر تقسیم سلولی، متابولیسم اسیدنوکلئیک و سنتز پروتئین میباشد. روی بطور غیر مستقیم روابط آب در گیاهان را تنظیم میکند. وجود این عنصر برای سنتز اسید آمینه تریپوفان که در تولید اکسین دخالت دارد ضروری است. فقدان اکسین IAA که در اثر کمبود روی رخ می دهد باعث عدم رشد دیواره سلولی و کاهش جذب آب در گیاه می شود. روی به شکل کاتیون دو ظرفیتی Zn⁺² جذب گیاه میشود. برای تامین نیاز سالیانه هر درخت انار به روی حدود ۳۰ گرم سولفات روی %۳۶ را همراه سایر کودها در اواخر پائیز توصیه میکنند. هم اکنون بسیار از کودهای پر مصرف با ترکیباتی حاوی روی ساخته میشوند همچنین استفاده از کلات روی بشکل محلولپاشی و همراه آب آبیاری در تانک کود برای یک نوبت در اوائل دوره رشد میوه ها موثر میباشد. زردی در برگ های جوان اغلب نشان دهنده کمبود آهن و روی میباشد. در نتیجه نیاز زیاد به عنصر روی در بافتهای در حال رشد در بهار، بسیاری از گونه ها دراوایل فصل رشد با کمبود روی مواجه میشوند. کمبود روی و آهن در انار بیشتر در بهار مشاهده میگردد و درختان دچار تأخیر در باز شدن گلها و جوانه های برگی میشوند. برگها کوچکتر و کلروزه بوده و در کمبود روی حاشیه برگ ها موجی میباشد. بین گره ها کوتاه تر میشود. در ادامه فصل علایم کمبود ناپدید میگردد اما ممکن است گرسنگی پنهان مربوط به آنها ادامه داشته باشد. در بسیاری از گونه های خزان کننده کمبود روی میتواند تأثیر قابل توجهی بر تولید و فیزیولوژی گرده، آناتومی گل و عملکرد داشته باشد. کمبود روی در درختان جوان با رشد سریع و در خاک های قلیایی بیشتر دیده میشود و در درختان بالغ ممکن است در اواسط تابستان نیز دیده شود. کاربرد خاکی آن گران و ناکارآمد تر است و به دلیل کم تحرک بودن آن در درخت، محلولپاشی آن به صورت سولفات روی و یا کلات روی چند نوبت به ویژه قبل و بعد از گلدهی و در طول بهار و در صورت مشاهده علایم کمبود در تابستان توصیه میگردد. قبل از تغییر رنگ دانه های انار محلول پاشی آن به همراه بور، اوره و به طور جداگانه کلسیم، توصیه می گردد. تحقیقات متعدد تأثیر هم افزایی کاربرد بور و روی را گزارش نموده اند. کارایی نسبتاً بیشتر محلولپاشی بهاره روی احتمالا ًمنعکس کننده نیاز ویژه به روی در طول رشد سریع رویشی و نمو گل، و نیز میزان بالای عدم تحرک روی در آوند آبکش و نفوذ نسبتاً زیاد روی در برگهای جوان در مقایسه با برگهای پیر میباشد.

مهمترین عمل آهن حضور در سیستم های آنزیمی گیاه است. وجود آهن برای سنتز کلروفیل ضروری است زیرا کمبود آن باعث زردی یا کلروز در برگ ها می شود. اهمیت آنزیمهای آهن دار به ویژه سیتوکروم ها در عمل تنفس گیاه واضح است. آهن بصورت فرو Fe⁺² جذب گیاه می شود. با وجود اینکه مقدار این عنصر در خاکها زیاد است اما علائم کمبود آن به وفور گزارش شده است. در خاک های قلیایی و اسیدی به علت فقدان آهن محلول، این کمبود بروز میکند، علاوه بر آن مقدار بیش از اندازه برخی از عناصر مانند فسفر، روی، مس، منگنز و نیکل در خاک میتواند به ایجاد این کمبود کمک کند.حدود ۵۰ گرم کود سولفات یا اکسید فرو بطور سالیانه تامین کننده نیاز هر درخت انار به عنصر آهن می باشد. در شرایط بحرانی اضافه کردن این نمک به خاک چاره ساز نبوده و بهتر است از کلات آهن بصورت محلول پاشی و یا ترکیب در آب آبیاری بهره گرفت. محلول پاشی آهن یا کاربرد کلات سکوسترن ۱۳۸ آهن از طریق خاک برای درختان انار توصیه میگردد. کمبود آهن در خاکهای شنی، بالا بودن فسفر و مس در خاک ها، بالا بودن پی اچ و بیکربنات در خاکهای آهکی، آبیاری بیش از اندازه، زهکش ضعیف (عدم رسیدن اکسیژن به ریشه ها)، دمای پایین خاک همه موجب کمبود آهن در درختان انار می گردد.

جدول -۷ انواع و شرایط توصیه کلات آهن

جدول -۸ توصیه عمومی مصرف خاکی عناصر ریزمغذی برای باغهای انار

کودهای محتوی عناصر ریزمغذی، بهتر است در پاییز و یا زمستان همراه با کودهای شیمیایی اصلی و کود دامی در نیمه خارجی سایه انداز درخت در عمق ریشه های فعال در زیرخاک به صورت کانال کود و یا چالکود قرار گیرند. در روش محلول پاشی، نیازی به مصرف مقادیر ذکر شده در جدول فوق نیست، بلکه می توان با غلظت ۲ تا ۵ در هزار پس از ریزش کامل گلبرگها، محلول پاشی را انجام داد و چنانچه علائم کمبود برطرف نشد می توان هر ۳۰ روز محلول پاشی را تکرار کرد. توصیه می شود که ابتدا محلول پاشی بر روی یک درخت انجام شود و چنانچه پس از گذشت ۷۲ ساعت علائم سوختگی بر روی برگ ومیوه مشاهده نشد ، محلولپاشی در سطح وسیع انجام گیرد.

برای افزایش کارآیی سولفات روی محلول پاشی شده، توصیه می شود کود اوره با غلظت ۵ در هزار به محلول کودی افزوده شود. در صورت ادامه یافتن علایم کمبود میتوان محلولپاشی را به فاصله ۳۰ روز تکرار کرد. در فصل خواب زمستانی، می توان بلافاصله بعد از هرس زمستانه، سولفات روی را با غلظت دو درصد روی شاخه ها و تنه درخت محلولپاشی کرد. همچنین اضافه کردن سولفات روی با غلظت ۲ در هزار به چسب پیوند و پوشاندن زخمهای ناشی از هرس با این مخلوط، تاثیر به سزایی در کنترل کمبود روی و بهبود سریعتر زخمهای هرس خواهد داشت.

مولیبدن به مقدار بسیار کم برای گیاهان لازم است. این عنصر جزء تشکیل دهنده دو آنزیم مهم گیاهی بنامهای نیتروژناز و نیترات ردوکتاز میباشد. آنزیم نیتروژناز داری آهن و مولیبدن است و آنزیم نیترات ردوکتاز در متابولیسم دخالت دارد. مولیبدن بشکل مولیبدات MoO^-2 جذب گیاه می شود. نیاز به مولیبدن در درخت انار بسیار محدود است و کمبود آن نیز گزارش نشده اما محلولپاشی با مولیبدات سدیم یا آمونیم و یا استفاده از کودهای میکرو کامل بصورت محلول پاشی یا همراه آب آبیاری موثر خواهد بود. برای سهولت کار می توان حدود ۱۰ گرم مولیبدات سدیم و یا آمونیوم را همراه سایر کودها در اواخر پائیز در خاک استفاده نمود. کمبود این عنصر در خاکهای اسیدی بیشتر است.

کلر به شکل آنیون کلراید Cl^-2 جذب گیاه میشود. بدلیل اینکه این عنصر عموماً همراه با ترکیبات ثانویه و بعضاً آب آبیاری وارد خاک شده کمبود آن ملموس نبوده و برنامه ای برای تامین کودهای کلراین ضرورت ندارد. اما در صورت نیاز محلول پاشی کلرور پتاسیم و یا کلرور کلسیم در جهت برطرف نمودن نیاز این دو عنصر و کلر میتواند مفید باشد. اما در شرایط شور توصیه آن با احتیاط همراه است.

در سیستم های آبیاری تحت فشار بهترین راه تامین کودهای شیمیایی استفاده آنها از طریق تانک کود می باشد. هم اکنون کودهای کامل قابل حل در آب تولید شده که در زمان توزیع توسط تانک کود با کاهش پی اچ آب ضمن ایجاد شرایط مناسب برای جذب عناصر کم مصرف از رسوب عناصر در قطره چکان ها جلوگیری و باعث حل شدن و شستشوی آنها میگردد.

به خاطر داشته باشید که تعادل عناصر غذایی از اهمیت بیشتری برخوردار است. کوددهی بیش از حد موجب افزایش بیش از حد رشد رویشی و کاهش گلدهی و میوه بندی در انار میشود. مصرف بیش از اندازه نیتروژن موجب افزایش رشد رویشی و کاهش میوه بندی، کاهش کیفیت رنگ و طعم میوه ، تأخیر در رسیدن میوه، و مساعد شدن درختان در مواجه شدن با خطر سرمازدگی می شوند و خوگیری درختان را کاهش می دهد.

مدیریت ماده آلی در باغ های انار

کاربرد مواد آلی به علت اثرات سازنده ای که بر خصوصیات فیزیکی (پایداری خاکدانه ها)، شیمیایی (افزایش ظرفیت نگهداری عنصری) و بیولوژیکی (اکتیویته بیوماس میکروبی) دارد، به عنوان رکن باروری خاک توصیه می گردد. به طور خلاصه نقش ماده آلی در تامین سلامت و کیفیت خاک را می توان به شرح زیر بیان داشت:

1. منبع کربن و انرژی برای میکروارگانیسمهای خاک
2. منبع عناصر غذایی نظیر نیتروژن، گوگرد، فسفر و …
3. پایداری و نگهداری ذرات خاک به عنوان خاکدانه یا خاک واحد و کاهش خطر فرسایش خاک
4. توسعه تخلخل خاک و افزایش ظرفیت نگهداری هوا و آب و تسهیل توسعه و رشد ریشه ای درخت
5. حفظ و ابقای عناصر غذایی و جلوگیری از هدر رفت آنها با افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) و ظرفیت تبادل آنیونی
6. جلوگیری از فشردگی و تراکم خاک با پایین نگهداشتن وزن مخصوص ظاهری و ممانعت از ایجاد قشرها و پوسته های سخت، ترک و گسل
7. افزایش قابلیت خاکورزی و تغییر در خصوصیات خاک مثل کاهش چسبندگی، افزایش نفوذپذیری و نرمی خاک
8. ابقای کربن از اتمسفر و دیگر منابع
9. کاهش اثرات محیطی منفی مثل اثر حشره کشها، فلزات سنگین و بسیاری از آلاینده های دیگر
10. افزایش قدرت بافری خاک و مقابله با تغییرات سریع اسیدیته خاک
11. تعدیل سرعت نفوذ آب در خاک و کاهش تولید رواناب

استفاده از کودهای آلی عامل اساسی در برقراری توازن تغذیه ای درختان انار محسوب میشود. باروری و حاصلخیزی یک خاک علاوه بر وابسته بودن به مقدار عناصر غذایی به توازن و تعادل آنها نیز شدیداً وابسته است. به طوری که در حالت عدم توازن و تعادل تغذیه ای، مصرف کودها نه تنها موثر واقع نمیشود، حتی در بعضی مواقع در جهت عکس عمل کرده و کشاورزان را متحمل ضررهای اقتصادی فراوانی میکنند. مثلاً در سطح ثابت K، افزایش کود نیتروژنی نه تنها افزایش عملکردی را به دنبال نداشته بلکه در بعضی مواقع منجر به کاهش آن نیز شده است، لذا اهمیت توازن تغذیه ای در بعضی موارد و در مورد بعضی عناصر بیش از خود آنهاست بطوریکه متخصصین تغذیه اغلب برای آگاهی از وضعیت تغذیه ای گیاهان نسبت های بین عناصر را به غلظت واحد آنها ترجیح می دهند، اما از طرفی هم ایجاد توازن تغذیه ای و مصرف متعادل کودهای شیمیایی کاری بسیار دشوار و وقتگیر است و نیازمند صدها آزمایش کودی در مناطق مختلف میباشد که غالباً هم به خاطر شرایط پیچیده خاک، نیاز و قدرت متفاوت گیاهان، رفتارهای متفاوت عناصر در خاک، عوامل متغیر محیطی و شرایط مدیریتی مزرعه نتایج مطلوبی نمی دهند. بنابراین استفاده از کودهای دامی که اکثر عناصر مورد نیاز گیاهان را تقریباً به نسبتی که آنها جذب میکنند، دارا هستند، دامنه موفقیت را افزایش میدهند. چرا که در یک تن کود دامی خوب ۴ کیلوگرم نیتروژن، ۳.۵ کیلوگرم فسفر، ۴ کیلوگرم پتاسیم، ۲ کیلوگرم کلسیم، ۵ کیلوگرم منیزیوم، ۳ کیلوگرم گوگرد و به مقداری کمتر ریزمغذی ها وجود دارد و خاک را در دراز مدت در جهت تعادل پیش خواهد برد. بنابراین با افزودن ۳۰ تن کود دامی مرغوب به یک هکتار خاک زراعی حدود ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن، ۱۰۰ کیلوگرم فسفر و ۱۲۰ کیلوگرم پتاسیم به خاک افزوده میشود که تقریباً با نیاز گیاهان مطابقت دارند و البته بسته به نوع خاک و گیاه بایستی کمبود عناصر غذایی آن را توسط کودهای شیمیایی جبران نمود. مصرف کودهای آلی بر خواص بیولوژیک خاک اثر مثبت دارد. خاک یک محیط زنده است که بسته به نوع آن در هر سانتیمتر مکعب آن میلیون ها موجود زنده از جمله قارچ ها و باکتری ها زندگی میکنند و مهمترین نقش را در تجزیه و تحول مواد آلی در خاک بر عهده دارند و به مراحل هوموسی و معدنی شدن مواد آلی سرعت می بخشند. با مطالعه بیولوژی ارگانیسمهای خاک می توان دریافت که با افزایش مواد آلی خاک، محیط جهت رشد آنها مساعدتر شده و بر جمعیت آنها افزوده میشود، طوری که هر چه مواد آلی خاک (تا حدی) افزایش یابد ارگانیسمهای آن زیاد شده و خاک شکل زنده تری به خود میگیرد و هر چه خاک زنده تر باشد به دلایل زیر حاصلخیزتر خواهد بود:

1. تولید هوموس (هوموس به خاطر خواص کلوییدی یکی از ارکان حاصلخیزی خاک است)
2. معدنی شدن وگردش سریع عناصر غذایی
3. افزایش جذب عناصر غذایی توسط گیاهان به خصوص در مورد فسفر
4. افزایش تثبیت نیتروژن (باکتریهای آزاد- ریزوبیوم ها) و اکسیداسیون گوگرد و تبدیل آن به شکل قابل جذب SO^-2 که این مسئله در خاک های آهکی کشور ما اهمیت قابل ملاحظه ای دارد، چون که در این نوع خاک ها به علت بالا بودن پی اچ تیوباسیلوس ها جمعیت کمی داشته و افزایش عنصری به خاک ها اغلب بی ثمر بوده و به شکل قابل جذب آن تبدیل نمیشود، لذا با وجود ماده آلی میکروارگانیسمهای دیگر وارد عمل شده و در نتیجه گوگرد را به سولفات که قابل استفاده برای گیاهان است تبدیل می نمایند.

مقدار ماده آلی خاک به وسیله تعادل بین اضافه شدن مواد آلی گیاهی و جانوری و مقدار هدر رفت و تجزیه آن کنترل میشود. اضافه شدن و کاهش یافتن ماده آلی باید همواره به وسیله عوامل و فعالیتهای مدیریتی به شدت تحت کنترل قرار داشته باشد. مقدار آب قابل دسترسی برای رشد گیاه اولین فاکتور کنترل کننده در تولید مواد گیاهی است. حاصلخیزی خاک و میزان دمای هوا دو عامل عمده دیگر به شمار می آیند. سرعت تجزیه ماده آلی در دمای نزدیک به صفر درجه خیلی پائین است اما با افزایش دما سرعت تجزیه ماده آلی به شدت افزایش می یابد. از اینرو در اقلیم گرم ایران مواد آلی خاک بسرعت تجزیه شده و در سیکل مصرف قرار میگیرند جایگزینی مواد آلی عمدتاً به شکل کودهای حیوانی در دوره های زمانی متعارف از نکات قابل تعمل در مدیریت باغات انار میباشد. کودهای حیوانی از عمده ترین منابع تامین کودهای آلی بشمار میروند که هم اکنون نیز با ترکیبی از کودهای شیمیایی در فرآیند تغذیه باغات انار بشکل مستمر استفاده میشوند. در جدول ۹ ترکیب یا نسبت عناصر مختلف در چند نوع کود دامی جهت مقایسه آورده شده است. با ملاحظه جدول و ارزیابیهای مشابه میتوان گفت که کود مرغی از نظر عناصر N، P، Ca، Mg، Na و S از قویترین کودهاست. کود گوسفندی هم از نظر N مشابه کود مرغی ولی از نظر K غنیتر از آن میباشد در مجموع می توان در میان کودهای دامی متداول ترتیب کود مرغی، کود گوسفندی و کود گاوی را از نظر غنای عناصر مورد نیاز گیاهان قایل شد. طوری که از نظر ریزمغذی ها هم عناصر Zn، Cu و Mn کود مرغی غنی بوده و عنصر آهن هم در کود اسبی بالاترین مقدار را دارد و در این میان کود گاوی حالت بینابین را داراست (جدول ۹ ) . در مورد رژیم تغذیه درختان انار میباید به قابلیت جذب هر یک از عناصر غذایی در کودهای دامی توجه داشت و علاوه بر مقدار مطلق آنها باید این عامل را نیز در بیلان غذایی دخیل دانست. بطوریکه مقدار P و  K را تقریباً میتوان صددرصد در بیلان قرار داد. در صورتی که این مطلب برای نیتروژن صادق نیست. در کودهای دامی سه بخش مختلف نیتروژن تمیز داده می شود:

1. نیتروژنی که مستقیماً قابل جذب است مانند نیتروژن معدنی و اوره
2. نیتروژنی که به آهستگی قابل جذب میشود مانند پروتئینها و اسیدهای آمینه
3. نیتروژنی که عملاً غیر قابل جذب است مانند نیتروژنی که در ساختمان مواد آلی سخت تجزیه شونده وارد شده اند

جدول -۹ ترکیب مواد معدنی موجود در چند نوع کود دامی رایج

بخش نیتروژنی که به آسانی قابل در کود دامی جذب است برابر ۱۰درصد و در کود دامی مایع تقریباً برابر ۵۰ درصد است و تاثیر آن تقریباً سریع و مشابه کودهای نیتروژنی معدنی میباشد. اما نیتروژن آلی کودهای دامی به سختی قابل جذب گیاه هستند و بیشتر در ساختمان اسیدهای فولویک، هومیک و هومین ها یافت می شوند. در حالت کلی فقط ۵۰ درصد نیتروژن موجود در کود دامی را می توان در بیلان کودی منظور کرد. در این رابطه باید زمان مصرف کود و سرعت به زیر خاک بردن آن نیز مورد توجه قرار گیرد. به طوریکه افت نیتروژن در صورت به زیر خاک بردن کود دامی برابر ۱۰ درصد و در صورتی که به زیر خاک برده نشوند برابر ۴۰-۹۰ درصد آمونیاک موجود است که این عمل از طریق متصاعد شدن آمونیاک حاصل میشود. بنابراین در یک مدیریت کودی صحیح باید تمام عوامل ذکر شده بالا را در نظر داشت و با توجه به نوع تجزیه گیاه – خاک و نوع کود دامی کم و کاستی های کود دامی را از کودهای شیمیایی جبران کرد. طوری که امروزه برای رسیدن به عملکردهای بالا مخصوصاً در واریته های پر محصول چاره ای جز مصرف تلفیقی کودهای آلی و شیمیایی و یا کودهای آلی پر ظرفیت بهمراه کود حیوانی نیست. چرا که کودهای آلی با توجه به سرعت کم معدنی شدن نمی توانند تمام نیاز غذایی گیاهان پرمحصول را تامین نمایند و استفاده مطلق هم از کودهای شیمیایی، خاک را در جهت تخریب و پسرفت حاصلخیزی سوق خواهد داد. بهتر است در مزارع از کودهای دامی پوسیده استفاده کرد چرا که استفاده از کودهای دامی تازه علاوه بر افزایش علفهای هرز و بیماریها، گیاهان را در اوایل رشد با کمبود نیتروژن (زردی عمومی برگ درختان) مواجه میسازند.لذا توصیه میشود حتی الامکان در این حالت همراه ماده آلی از کودهای نیتروژنی استفاده نمایند و برای رهایی از خطر بیماریها و علفهای هرز بهتر است کودهای دامی را به مدت ۳-۶ ماه در شرایط مناسب نگه داشت تا در اثر تولید حرارت اکثریت این عوامل از بین بروند. بهتر است کودهای حیوانی حدود ۶ ماه در زیر آفتاب مستقیم خورشید در هوای آزاد نگه داری شوند تا ضمن افزایش فعالیت شیمیایی و آمادگی جهت تجزیه و جذب توسط گیاه، علفهای هرز موجود در آن از بین بروند. نگه داری کود بصورت فله اولویت دارد زیرا در صورت توزیع کود در پای درختان و تاخیر در چال کود کردن آن میزان متنابهی از نیتروژن کود بصورت گاز آمونیاک از دست می رود. اگر در آزمایش خاک و تجزیه برگ کمبود عناصر در حد بحرانی نبود و نسبت موجود در کود حیوانی برابر جدول فوق تامین کننده نیاز درختان می باشد توصیه ما اجتناب از تلفیق کودهای شیمیایی با کود حیوانی می باشد.

نسبت کود مصرفی نیتروژن به پتاسیم در انار در شرایط طبیعی ۱ به ۱ می باشد اما در شرایط خاک های آهکی و در پی اچ بالا و عملکرد زیاد این نسبت به ۱ به ۱.۲۵ تغییر می یابد. به طور کلی در خاک های آهکی مصرف پتاسیم به میزان ۲۵ درصد بیشتر می باشد. در مورد تغذیه درختان انار میزان کود، نسبت بین کودها، زمان کود دهی و کیفیت کود از نکات مهم و اثر گذار می باشد. انواع کود شیمیایی را با حفظ نسبت ها در اواخر پائیز و قبل از یخ آب زمستان توصیه می گردد. از اضافه نمودن هر نوع کود شیمیایی تا تبدیل شدن گلها به میوه شدیداً اجتناب کنید. در صورت مواجه با کمبود بحرانی از یک یا چند نوبت کوددهی در آب آبیاری و یا محلول پاشی استفاده کنید. در نهایت تاکید به اجتناب از بکارگیری کودهای شیمیایی در فرآیند تغذیه درختان انار است. درخت انار ظرفیت آن را دارد که ریشه ها را در خاک گسترش داده و ظرفیت تغذیه درخت را افزایش دهد. کودهای حیوانی و در صورت ضرورت کودهای آلی بیولوژیک و پر ظرفیت امکان تامین کلیه نیازهای تغذیه ای درخت با حفظ سلامت خاک را دارند.

شاخص های کیفی انار در بحث تغذیه

شاخص های کیفی انار شامل نداشتن ترک خوردگی، آفتاب سوختگی و پوسیدگی طوقه، رنگ پوست مناسب و صاف، طعم مناسب بر اساس تعادل نسبت قند به اسید و میزان مواد جامد قابل حل بیشتر از ۱۷ درصد و تانن کمتر از ۰.۲۵ درصد جهت فرآوری میباشد (شکل  ۸ ) .

محلولپاشی نیترات پتاسیم به میزان ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم برای هر هکتار در طی بهار در چند نوبت موجب افزایش اندازه و کاهش ترک خوردگی میوه میشود (شکل ۹ ) .

ترکیدگی میوه در ارقام مختلف بسیار متغیر و تابع شرایط رشد پوست میوه است. در شرایط شوری خاک و رژیم تشنگی، میزان ترکیدگی میوه افزایش می یابد. محلول پاشی درخت با اسید جیبرلیک باعث کاهش ترکیدگی میوه می شود. بعضی از محققین یکی از عوامل احتمالی ترکیدگی انار را کمبود بور و نحوه آبیاری می دانند.کمبود بور در میوه های جوان در شرایط نمو میوه، به دلیل تغییرات شدید دمای روز و شب و تأثیر آن بر جریان مجدد بور در آوند آبکش، تأثیر زیادی بر ترک خوردگی انار دارد که با محلولپاشی بور به میزان ۵۰ میلی گرم در لیتر و در صورت امکان کاربرد تنظیم کننده رشد جیبرلیک اسید ( ۴۰ میلی گرم در لیتر ) بر روی میوه های جوان (اندام هدف، میوه) می تواند تا حدود زیادی از بروز این عارضه جلوگیری نمود. در زمان رسیدن میوه اگر خاک به شدت خشک گردد و پس از آن آبیاری سنگین شود و یا بارندگی اتفاق افتد ترک خوردگی میوه بروز می کند. تأخیر در برداشت میوه نیز به این عارضه کمک می کند.

کاربرد مواد آلی در خاک موجب بهبود حفظ آب در محیط ریشه می شود و تا حدود زیادی بر روی ترک خوردگی انار اثر گذار است. آبیاری انار می بایستی در طی توسعه میوه به صورت منظم انجام پذیرد. تنش رطوبتی یا آبیاری بیش از حد موجب افزایش ریزش برگ و ترک خوردگی میوه و افزایش بیماری های قارچی در میوه ها می شود. زهکش خوب و آبیاری منظم این مسئله را تا حدود زیادی بهبود می بخشد. پس از بارندگی و بلافاصله مواجه شدن با نور خورشید و خشک شدن سریع خطر ترک خوردگی میوه ها را افزایش می دهد. برای جلوگیری از خطر سوختگی علاوه بر مدیریت کاشت (فاصله و جهت کاشت درختان) نوع تربیت و هرس در ایجاد سایه مهم می باشد علاوه بر این کاربرد مواد جلوگیری کننده از سوختگی مانند رس کائولینایت Kaolinite clay مفید میباشد. افزایش شاخ و برگ با مصرف کودهای نیتروژنه برای تقویت سایه دهی می تواند مفید باشد. از جمله عوامل کاهش کیفیت انار سفید شدن دانه میباشد. عوامل ژنتیکی و محیطی در پدیدار شدن این عارضه در انار شرکت دارند. ارقام مختلف انار نسبت به این عارضه بویژه در مواجعه با عوامل محیطی تشدید کننده از جمله خشکی و گرمای محیط در زمان نمو و تشکیل آریل ها و نیز در زمان تغییر رنگ دانه های انار، عکس العمل متفاوت دارند به عنوان مثال رقم انار رباب در مواجه شدن با این پدیده حساسیت نشان داده و با تغییر مدیریت آبیاری و تغذیه می توان تا حدود زیادی از بروز این عارضه جلوگیری نمود. همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد نظم در آبیاری و اجتناب از تغییر شدید در رژیم آبیاری انار، روش آبیاری و نیز تعدیل درجه حرارت خاک با کاربرد مالچ در کف باغ می تواند تا حدود زیادی به جلوگیری از بروز این مسئله کمک نماید. کاربرد کودهای پتاسه از جمله سولوپتاس هم به صورت مصرف خاکی و هم به صورت محلولپاشی (سولوپتاس یا نیترات پتاسیم) قبل از وقوع تنش های محیطی از جمله تنش گرمایی و خشکی به تعادل آبی در درخت انار و نیز به افزایش توان میوه در جذب آب و تغییر رنگ دانه ها کمک بسیاری می نماید. کاربرد کود اوره به میزان ۱.۵  درصد، سولفات روی به میزان دو در هزار (کلات روی یا اکسید روی)، نیترات کلسیم به میزان ۵ در هزار و و سولوبور (اسید بوریک یا بورات) به میزان ۱.۵ در هزار نیز موجب بهبود کیفیت پوست انار و جلوگیری از ترک خوردن و نیز کاهش عارضه سفید شدن دانه انار می شود.

شکل -۱۰ در هر دو تصویر ظاهر انار دارای پوستی قرمز و شفاف میباشد اما در تصویر فوقانی که درخت بدون کود شیمیایی تغذیه شده، میوه انار دارای رنگ سرخ مات و تاجی گسترده و بلند و پوستی نازک میباشد، دانه های میوه انار آبدار و برنگ قرمز تیره دیده میشوند، و انار دارای مزه ملس وکمی ترش است.اما در تصاویر زیرمیوه انار علی رغم برخورداری از پوست قرمز چشم نواز دارای تاجی بسته و پوستی کلفت میباشد. تغذیه نامتعادل و مصرف بی رویه کود های شیمیایی موجب کم رنگ و کم آب شدن دانه ها و بی مزه شدن به دلیل مصرف نیتروژن زیاد می شود.

محلولپاشی پیش از برداشت کلسیم و پتاسیم موجب افزایش غلظت این عناصر در پوست میوه در زمان برداشت می شود. محلولپاشی برگی درختان با کودهای حاوی نیتروژن، کلسیم و پتاسیم، چهارهفته پیش از برداشت، به طور معنیداری ظهور اختلالات پوستی را در انبار و در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتیگراد کاهش داده و محلولپاشی پیش از برداشت با نیترات کلسیم Ca (NO3) و نیترات پتاسیم KNO3 موجب افزایش مقدار مواد معدنی در پوست میوه در زمان برداشت می گردد.

نگارش : محمدسعید تدین و احمد گنج بخش

منابع

دانلود فایل PDF مقاله