بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند

بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند  ( کرلی تاپ ) و روش هاي کنترل آن

مقدمه

سه گروه اصلي تامين غذا براي انسان ، شامل : کربوهيدرات ها ، پروتیينها و چربيها مي باشند، کربوهيدرات ها، تامين کننده انرژي براي انسان ها بوده و منبع اصلي آن چغندرقند و نيشکر ميباشد.کاشت چغندر قند ، توليد شکر ، کاربرد آن در صنعت الکل سازي و ساير محصولات جانبي نقش موثري در اشتغال کشاورزان و کارگران داشته و در جهان از جايگاه ويژه اي برخوردار است. ايران با سرانه مصرف 26 کيلدوگرم شکر نياز به 1.95 ميليون تن شکر در سال دارد . سطح زير کشت چغندرقند در جهان بيش از 9 ميليون هکتار با ميانگين عملکرد 34 تن در هکتار مي باشد ( عملکرد آن در بعضي از کشورها تا 100 تن در هکتار هم مي رسد ) سطح زير کشت چغندرقند در کشور ما حدود 185 هزار هکتار برآورد شده است که 33.6 درصد آن در استان خراسان و استان هاي فارس ، آذربايجان غربي ، کرمانشاه ، همدان و اصفهان به ترتيب در جايگاه هاي اول تا ششم قرار مي گيرند.ميزان توليد ساليانه چغندرقند در کل کشور در حدود 5 ميليون تن برآورد شده و عملکرد اين محصول در کشور به طور متوسط 27 تن در هکتار ميباشد . استان يزد با 48.4  تن در هکتار بالاترين عملکرد را دارد و عملکرد هاي پايينتر از 18 تن در هکتار را هم شاهد هستيم. يکي از عوامل کاهش عملکرد اين محصول در ايران، وجود آفات و بيماري مي باشند که گاهي به بيش از 30 درصد محصول خسارت وارد مي نمايند. ويروس ها از جمله عوامل مهم بيماري زا در اين محصول بوده که در اين مطلب به شناسايي و مبارزه با مهم ترين بيماري ويروسي در چغندرقند پرداخته شده است.

بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند ( کرلی تاپ )

بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند يکي از مهم ترين عوامل بيماري زا در چغندرقند مي باشد، اين بيماري اولين بار در سال 1888 در نواحي غرب آمريکا مشاهده و در دهه 1920 در آن نواحي به شدت گسترش يافت به طوري که موجب توقف کاشت چغندرقند در آن نواحي و ورشکستگي صنايع قند شد . تا سال 1955 تصور بر اين بود که اين بيماري محدود به نواحی غرب آمريکا است ولي در همان سال بيماري مذکور از مزارع چغندرقند ترکيه با ميزان آلودگي  32درصد گزارش گرديد. بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند در سال 1346 براي اولين بار از مزارع چغندرقند مرودشت و زرقان در استان فارس و به دنبال آن از استان هاي اصفهان، کرمان، خراسان و کرمانشاه گزارش شده است.

عامل بیماری و اهمیت آن

عامل بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند ، ويروسي است که انتقال آن در طبيعت توسط زنجرك ها صورت میگيرد و انتقال مکانيکي آن بسيار مشکل است. دامنه ميزباني اين ویروس در طبيعت بسيار وسيع بوده و شامل 300 گونه از 44 خانواده گياهي مي باشد. علاوه بر چغندرقند اين ويروس از 23 گونه از گياهان زراعي، ازجمله اسفناج، شلغم، کنجد، پنبه، آفتابگردان، ترب، شاهي، خيار، گوجه فرنگي، باميه، لوبيا، عدس وعلف هاي هرز سلمک ، پيچک صحرايي و عروسک پشت پرده نيز جدا شده است. گياه منداب بعنوان ميزبان زنجرك هاي ناقل و منابع پايداري ویروس در زمستان از استان اصفهان گزارش گرديده است.

انتشار اين بيماري در استان اصفهان در سال هايي که درجه حرارت هوا در فصل زمستان ملایم باشد وسيع بوده به طوري که در سال 1369 اين بيماري کل مناطق چغندرکاري استان را فرا گرفت و موجب خسارت زيادي به زارعين گرديد که در همان سال ميزان آلودگي در مناطقي مانند مهيار و برخوار بين 66 تا 70 درصد برآورد گرديد. ميزان خسارت بيماري زماني که 80 درصد بوته ها آلوده به ويروس باشد در حدود 40 درصد برآورد شده است.

علائم بيماری ويروسي پيچيدگي برگ چغندر قند ( کرلی تاپ )

علائم بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند روي بوته هاي جوان چغندرقند همانگونه که در عکس شماره 3 مشاهده مي فرماييد ابتدا بصورت پيچيدگي و لوله شدن برگ ها ظاهر مي گردد در اين صورت برگ و بوته هاي آلوده چرمي ، ضخيم و شکننده شده و در عکس 4 ملاحضه مي شود که اجسام برجسته سوزني شکلي در پشت برگ بوجود آمده و رگبرگ ها متورم مي شوند و رشد بوته متوقف ميگردد.

به دليل مسدود شدن آوندهاي آبکش توسط اجسام ويروس شيرابه گياهي بصورت صمغ از دمبرگ ها بيرون زده که موجب رشد قارچ هاي ساپروفيتي روي آنها مي شود. ريشه  بوته هاي آلوده هويجي شکل شده، آوندهاي آبکش تغيير رنگ داده و قهوه اي مي گردد که در برش عرضي ريشه به صورت دايره هاي تيره رنگ ديده مي شود ( عکس شماره  5 ) .اين قبيل ريشه ها خشک و کم آب هستند و ميزان قند آنها به شدت کاهش مي يابد. آلودگي در بوته هاي مسن تر چغندرقند بصورت پديدار شدن اجسام سوزني شکل فقط در برگ هاي جوان بصورت خفيف قابل مشاهده است.

راه های انتقال بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند ( کرلی تاپ )

از زمان مشاهده بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند مطالعات گسترده اي جهت پيدا نمودن ارتباط بين عامل بيماري و حشرات مختلف انجام گرفت. سرانجام در سال 1905 ارتباط بين عامل بيماري و تغذیه زنجرك چغندرقند Circulifer tenellus Baker مشخص شد و به عنوان ناقل بیماری معرفي گرديد. با مشاهده و گسترش اين بيماري در ايران مشخص گرديد علاوه بر گونه قبلي گونه C.opacippennis Leth  نيزناقل اين ويروس در ايران است.  زنجركهاي ناقل در نواحی گرم و خشک  با جمعيت بالايي انتشار مي يابند ، طول بدن حشرات بالغ بين 3.1 تا 3.5   ميلي متر و عرض آنها کمتر از يک ميلي متر است . اندازه حشرات نر معمولي کوچکتر از ماده و همچنين طول عمر آنها نيز کمتر است. رنگ بدن آنها بسته به فصول سال متغيير و رنگ آنها معمولا در بهار قهوه اي روشن تا سبز کرمي و در پائيز و زمستان خاکستري تيره مي باشد ( عکس شماره  6 ) . هر حشره ماده بين 50 تا 350 عدد تخم مي گذارد و اين تعداد ممکن است در شرايط مساعد به 670 عدد نيز برسد .طول دوره پوره گي تا حشره بالغ به دماي محيط بستگي دارد و از 13 روز در دماي 35 درجه سانتي گراد تا 75 روز در دماي 18 درجه سانتي گراد متغير بوده و در دماي کمتر 13 درجه سانتي گراد کاملا متوقف مي گردد. زنجرك هاي ناقل داراي دامنه ميزباني وسيع بوده که مهم ترين آنها به خانواده هاي چتريان و چغندريان تعلق دارند. وجود چنین ميزبان هايی در هر منطقه براي بقاي زنجرك از فصلي به فصل ديگر لازم است.

مدت زمان لازم جهت کسب ويروس توسط زنجرك ناقل بين2  تا 4 ساعت بوده و با افزايش زمان تغذيه زنجرك ، ميزان آلودگي به ويروس افزايش مي يابد ( از 44 درصد در مدت زمان 2 ساعت به 76 درصد در مدت زمان 4 ساعت ) . ويروس حداقل بايد 4 ساعت در بدن زنجرك باقي بماند تا بتواند مجددا به گياه سالم منتقل شود، اما پس از آن فقط يه دقيقه لازم است تا ويروس از بدن زنجرك به بوته سالم انتقال يابد. با جمع آوري زنجرك ها از مزارع چغندرقند مشخص گرديد که هر دو گونه زنجرك ناقل در استان اصفهان وجود دارند.

روش هلای کنترل بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند ( کرلی تاپ )

الف – انتخاب تاریخ کاشت مناسب

در مورد تأثير تاريخ کاشت و ميزان مقاومت گياه چغندرقند در برابر بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند مطالعات فراواني در جهان و ايران انجام شده است. ميزان خسارت وارده تحت تاثير سن گياه در زمان آلودگي به ويروس بوده به طوري که اگر 10 هفته پس از کاشت، بوته هاي چغندرقند به ويروس آلوده شوند، خسارت ناشي از آن تا 30 درصدد عملکرد ريشه خواهد رسيد. در مناطقي که جمعيت زنجرك هاي ناقل به دليل وجود ساير ميزبان ها بالا است، زود کاشتن چغندرقند در اوايل بهار تاثيري در کاهش آلودگي نخواهد داشت بلکه به دليل وجود تاریخ های کاشت پی در پی ، هميشه بوته هاي جوان و حساس چغندر قند در دسترس ناقل قرار دارند. با رديابي کردن ويروس در بدن زنجرك ناقل مشخص شده است که درصد آلودگي زنجركها به ويروس با گذشت زمان کاهش مي يابد و دليل آن را تغذيه زنجركهاي آلوده از گياهان غيرميزبان و نيز کوتاه شدن عمر آنها نسبت به زنجرکهاي غير آلوده ميباشد. به تعويق انداختن تاريخ کاشت باعث کاهش جمعيت زنجركهاي ناقل به دليل عدم دسترسي به ميزبان مي شود. همچنين رشد سريع بوته ها با مساعد بودن دما موجب هم پوشاني سريعتر بوته ها شده که موجب محدود شدن تغذيه زنجرك ها در حاشيه مزارع مي گردد و درصد آلودگي کاهش مي يابد. فاصله زماني بين تاريخ برداشت چغندرقند و کاشت مجدد در کاهش آلودگي به ساير ويروسها از قبيل ويروسهاي عامل زردي و ويروس  موزائيک چغندرقند نيز تاثير دارد. در يک طرح تحقيقاتي انجام شده در استان اصفهان به منظور تعيين انتخاب تاريخ کاشت مناسب براي کاهش آلودگي به ويروس مذکور ، از بين سه تاريخ کاشت اواسط فروردين ( عرف منطقه) ، اوايل خرداد ( پس از قطع آبياري غلات ) و اوايل تير ( بعنوان کشت دوم ) ؛ تاريخ کاشت دوم ( اوايل خرداد ) کمترين ميزان آلودگي به ويروس را از خود نشان داد، بدون اينکه عملکرد ريشه و قند آن نسبت به تاريخ کاشت اول ( اواسط فروردين ) کاهش داشته باشد. علاوه بر اين؛ به دليل انجام ديسک بهاره قبل از کاشت، علف هاي هرز سبز شده در اول فصل بدون استفاده از علفکش کنترل وهمچنين به دليل عدم هم زماني تاريخ کاشت چدوم با ظهور نسل اول آفاتي نظير خرطوم کوتاه وکک چغندر قند که درکشت هاي زود هنگام خسارت زيادي به محصول وارد مي کنند. اين آفات قادربه استقرار روي محصول در کشت خرداد ماه نبوده و در نسل هاي بعدي نيز جمعيت آنها افزايش نمي يابد و نياز به سمپاشي عليه آنها نخواهد بود .

ب – استفاده از ارقام مقاوم

يکي از راه هاي مقابله با بيماري هاي ويروسي استفاده از ارقام مقاوم يا متحمل مي باشد. دليل مقاومت در گياهان مختلف متفاوت است. براي مثال ممکن است مقاومت بدليل ضخيم تر بودن لايه کوتيکولي يا پرز دار بودن سطح برگ ها باشد که در اين صورت باعث عدم تغذيه زنجرك مي گردد. همچنين مقاومت مي تواند به دليل وجود يا عدم وجود يک ماده خاص و يا تفاوت در غلظت آن در گياه مقاوم باشد که باعث عدم تعذيه زنجرك يا عدم تکثير ويروس در گياه مي گردد. براي بررسي مقاومت يا حساسيت ارقام چغندرقند به اين بيماري، ارقام تجاري چغندرقند 7233, T41R, IC1, H5505, PP8 و رقم وارداتي آتیلا مورد آزمايش قرار گرفتند. نتيجه اين آزمايش نشان داد که ارقام آتيلا و T41R مقاومت خوبي در برابر بيماري دارند، اما رقم IC1 به اين بيماري حساس مي باشد . علاوه بر این  T41R نسبت به ساير ارقام در برابر پوسيدگي هاي ريشه نيز از مقاومت بيشتري برخوردار است و بيشترين عملکرد ريشه را نيز به خود اختصاص داد.

ج – کنترل شيميائی ناقلين

متاسفانه بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند هيچگونه درماني ندارد . اما ميتوان با پيشگيري، بخصوص مبارزه با زنجرك ها از انتشار آن جلوگيري کرد.مهم ترين راه کارهاي مبارزه با زنجرکها عبارتند از:

1. با استفاده از سموم فسفره مي توان با زنجرك هاي ناقل بيماري در روي علف هاي هرز و چغندرقند مبارزه کرد. به خصوص سمپاشي آخر فصل براي از بين بردن کانون آلودگي در سال بعد بسيار مهم است. هرساله مديريت حفظ نباتات و مراکز جهاد کشاورزي فهرست سموم مجاز و مناسب را در اختيار زارعين قرار مي دهند. با مشاوره با کارشناسان گياه پزشکي، سم مناسب براي مبارزه را تهيه و استفاده کنيد.
2. روشي که اخيرا براي مبارزه با آفات مورد استفاده قرار مي گيرد و از نظر زيست محيطي سالم تر و از نظر اقتصادي مقرون به صرفه مي باشد ” روش بذرمال ” است. در اين روش100 کيلو بذر چغندرقند رابا 100 گرم سم حشره کش تيومتوکسام يا 70 گرم پودر وتابل گائوچو 70 درصد آغشته کرده وبه مقدار کافي به آن آب اضافه نمائيد و به مدت يک شبانه روز در انبار در دماي معمولي نگهداري کرده تا سم بخوبي جذب بذر گردد و روز بعد بکاريد. اين سموم تا يک ماه پس از رويش چغندرقند مي توانند آنرا در مقابل حمله زنجرك ها محافظت کنند. پس از آن نيز در صورتي که با افزايش جمعيت آفت روبرو شديد مي توانيد با استفاده از سموم فسفره و سيستميک نظير ( متاسيستوکس) با آن ها مبارزه کنيد.

خلاصه مطالب

• بيماري ويروسي پيچيدگي برگ چغندرقند يکي از بيماري هاي مهم اين محصول مي باشد که خسارت ناشي از آن گاهي به %100 هم مي رسد.
• علائم بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند عبارتند از : پيچيدگي وچرمي شدن برگ ها ، متورم شدن رگبرگ ها ، تشکيل نقاط برجسته روي آنها و ايجاد صمغ روي دمبرگ ها.
• اين بيماري توسط دو گونه زنجرك از بوته هاي آلوده به بوته هاي سالم منتقل مي شود.
• براي مبارزه با بیماری ویروسی پیچیدگی برگ چغندر قند مي توان از روش هاي زراعي مانند چراي دام و شخم پس از برداشت چغندرقند به منظور حذف بوته هاي آلوده ، تنظيم تاريخ کاشت ( در شرايط اصفهان اوايل خردادماه ) ، استفاده از ارقام متحمل مانند رقم T41R و آبياري به موقع در اوايل رشد گياه استفاده نمود.
• مبارزه شيميائي با زنجرك هاي ناقل با استفاده از سم گائوچو ( به صدورت بذرمال ) براي کنترل اول فصل و سموم فسفره و سيستمي مانند متاسيستوکس در طي دوره داشت گام موثري در کاهش جمعيت زنجرك هاي ناقل و ميزان خسارت خواهد بود.

همچنین میتوانید با مراجعه به پست بیماری لکه برگی چغندرقند مطالب مفید دیگری را نیز در مورد آن بیماری مطالعه نمایید