بوته میری در کدوئیان و مرگ گیاهچه در جالیز

بوته میری در کدوئیان :

بوته میری در واقــع یــک نــام عمومــی بــرای تعــدادی از بیمــاری هــا بــا نشــانه هــای مشــابه اســـت کـــه گیاهــان جــوان را مـــورد تهاجــم قــرار داده و توســط چنــد قــارچ بیماریــزای خاکــزی ایجــاد مــی شــود. بیماری بوته میری جالیز به اســامی محلــی ســبز خشــک، داغ زدگــی و آب زدگــی در ایــران معــروف اســت. بوته میری گیاهــان جالیزی یکــی از مهمتریــن بیماری هــاى خیــار، انــواع خربــزه، هندوانــه و کــدو بــوده کــه از دیــر زمــان در کلیــه مناطــق کشــت ایــن گیاهــان از جملــه خوزســتان، اصفهــان، فــارس، کرمــان، جیرفــت، تهــران، ورامیــن، ســـاوه، کاشــان، لرســتان، قـــزوین، همــدان، خراســان، بندرعبــاس، آذربایجــان و مازنــدران شــایع بــوده اســت.

علائم بیمارى بوته میری در کدوئیان :

در بیماری بوته میری در کدوئیان بافــت گیاهــی بخصــوص در ناحیــه طوقــه فــرو رفتــه مــی شود.(شــکل شــماره ۱ ) . محــل ایــن فرورفتگــی ابتــدا ســفت و نمــدى مــی باشــد و بــه تدریــج نــرم مــی شــود. در اثــر بوته میری در کدوئیان آوندهــاى چوبــی بخصــوص در ناحیــه طوقــه ســریعاً تخریــب مــی گردنــد و بوتــه در حالــی کــه کامــلاً ســرحال و شــاداب اســت از بیــن مــی رود.( شــکلهای شــماره ۲ و  ۳ ) .

علائــم بیماری بوته میری در کدوئیان ابتــدا در روى پوســت میــوه بصــورت لکــه اى کوچــک و فرورفتــه بــه قطــر حداکثــر یــک ســانتی متــر در قســمتی کــه میــوه در ســطح خــاک مرطــوب قــرار گرفتــه اســت ظاهــر مــی گــردد. ایــن لکــه کمــی آبکــی بــه رنــگ ســبز تیــره مــی باشــد کــه ســپس توســعه پیــدا مــی کنــد و بــه منطقــه ى وســیعی آبکــی و بــه رنــگ قهــوه اى مایــل بــه قرمــز بــا بویــی نــا مطبــوع تبدیــل مــی شــود. از ویژگیهــاى خــاص بیماری بوته میری در کدوئیان تاثیرگــذارى آنــی و ســریع آن مــی باشــد بطوریکــه بوتــه هــا بــدون اینکــه کمتریــن علائمــی از زردى داشــته باشــند در همــان حالــت کامــلاً ســبز و شــاداب در مــدت کوتاهــی از پــاى در میآینــد. بــه همیــن دلیــل بــه ایــن بیماری » ســبز خشــک « نیــز مــی گوینــد.

عوامل ایجاد کننده بیمارى بوته میری در کدوئیان :  

قارچ Pythium aphanidermatum       

قــارچ Pythium aphanidermatum یکــی از عوامــل بیماری مــی باشــد. قطــر ریســه متغیــر ( ۸-۳ میکــرون)       می باشــد. ریســه بــدون دیــواره عرضــی مــی باشــد ولــی در ریســه مســن دیــواره کاذب دیــده مــی شــود. ریســه بیــن ســلولی یــا درون ســلولی مــی باشــد و هیــچ مکینــه ای تولیــد نمیشــود. تولیــد مثــل غیـــر جنـــسی بـــا تشــکیل اســپورانژ مــی باشــد. اســپورانژ در انتهــا یــا قســمت هــای میانــی ریســههای رویـــشی بـــه وجـــود مـــی آیــد. پـــس از بلـــوغ اســپرانژیوم و مســاعد شــدن شــرایط، محتویــات اســپرانژیوم توســط لولــه ای بــه داخــل حبابــی (وزیکــول ) منتقــل مــی شــود و در آنجــا عمــل تفکیــک صــورت و زئوســپورها تشــکیل مــی شــوند. بــا حرکــت و لــرزش زئوســپورها حبــاب پــاره و زئوســپورها آزاد میشــوند. زئوســپورها لوبیایــی شــکل و دو تاژکــی مــی باشــند ( یــک تــاژک پــروش جلویــی و یــک تــاژک شــلاقی عقبـــی ).     

زئوســـپور پـــس از حرکــت تبدیــل بــه کیســت شــده و در شــرایط مناســب جوانــه مــی زننــد. در تولیــد مثــل جنســی انــدام جنســی مــاده ( اوگونیـــوم )کـــروی و بـــه طریـــق میانــی یا انتهایی تشــکیل مــی شــوند. بلافاصله پــس از تشــکیل اوگونیوم، انــدام جنســی نــر ( آنتریدیــوم ) تشــکیل مــی شـــود. آنتریـــدیوم بـــه شـــکل بیضــی ، اســتوانه ای یــا مثلثــی و بــه صــورت انتهایــی یــا میانــی دیــده مــی شــود. اووســپور بســته بــه شـــرایط محیطـــی پـــس از دوره اســتراحت یــا به صــورت مســتقیم با تولیــد لولــه تندشــی جوانــه زده و تولیــد میســلیوم مــی نمایــد یــا بـــا ایجـــاد حبـــاب تولیـــد زئوســپور مــی کند. معمــولا یک اووســپور کروی در هر اوگونیوم تشــکیل شــده و محوطه داخـــل اوگونیـــوم را پـــر نمـــی کنـــد.

قارچ Phytophthora drechsleri

کلنــی ایــن قــارچ روی محیــط کشــت مــورد اســتفاده در مقایســه بــا Pythium دارای رشــد نســبتا کنــد و دارای حاشــیه صــاف مــی باشــد. میســلیوم گســترده و عــرض ریســه از ۲-۱۰ میکــرون متغیــر اســت . ریســه های جــوان معمــولا یکنواخت مــی باشــند و بعدهــا گاهــی گــره دار مــی گردنــد. ریســه درون ســلولی و بیــن ســلولی همــراه بــا تولیــد مکینــه (دکمــه ای، طویــل، انگشــتی ) مــی باشــند. در تولیــد مثــل غیــر جنســی تولیــد اســپورانژ نمــوده کــه معمــولا بــه شــکل گلابــی یــا تخــم مرغــی، شــفاف یــا بــه رنــگ زرد روشــن هســتند. اســپورانژها پاپیــل ندارنــد. اســپرانژیوم معمــولا انتهایــی و گاهــی میانــی مــی باشــند. اســپرانژیوفور حامــل و تولیــد کننــده اســپرانژیوم هــا بــوده، ســاده یــا منشــعب هســتند کــه انشــعابات آنهــا بــه صــورت زیگزاگــی (ســیمپودیال ) یــا مجتمــع یــا نــا منظــم مــی باشــند. در تولیــد مثــل جنســی انــدام جنســی مــاده (اوگونیــوم) کــروی تــا بیضــوی شــکل، معمــولا صــاف شــفاف تــا زرد رنــگ اســت و انــدام جنســی نــر (آنتریدیــوم ) بیضــی شــکل ، گــرزی یــا اســتوانه ای کوتــاه مــی باشــد و از طــرف پاییــن (آمفیــژن ) بــه اوگونیــوم مــی چســبد. اوســپور کــروی، تقریبــا بیرنــگ تــا مایــل بــه زرد بــوده، دیــواره صــاف دارد و فضــای اوگونیــوم را تقریبــا پــر مــی کنــد (پلورتیــک ).

قارچ Phytophthora capsici

میســلیوم گســترده و عــرض ریســه از ۳-۷ میکــرون متغیــر اســت. ریســه در ابتــدا یکنواخــت و ســپس دارای برآمدگــی هــای نامنظمــی مــی شــود. اســپورانژ دارای اشــکال متنــوع کــروی، بیضــی ، لیمویــی و گلابــی مــی باشــند و معمــولا دارای یــک برجســتگی (پاپیــلا)، گاهــی دو و بنــدرت ســه برجســتگی بــزرگ و نیــم کــروی در انتهــا هســتند. در تولیــد مثــل جنســی اوگونیــوم کــروی تـــا بیضــی شــکل، معمــولا صــاف، شــفاف تــا زرد رنــگ اســت و آنتریــدی بــه شــکل بیضــی ، گــرزی یــا اســتوانه ای و گاهــی بــدون شــکل هندســی ، بــه صــورت میانــی یــا انتهایــی دیــده مــی شــود و از طــرف پاییــن (آمفیــژن ) بــه اوگونیــوم مـــی چـــسبد. اووســـپور کـــروی، تقریبــا بــی رنــگ و دیــواره صــاف دارد و فضــای اوگونیــوم را کامــلا پــر مــی کنــد. البتــه در مناطــق و بخــش هـــای مختلـــف جهـــان ممکــن اســت عوامــل دیگــری نیــز وجــود داشــته باشــد. ولــی بخــش عمــده بوته میری هــای ایجاد شــده در اکثر نقـــاط جهـــان بـــه ویــژه آمریــکا مربــوط بــه P. capsici می باشد و در بخش هـــای زیـــادی از ایـــران هـــم P. drechsleri از اهمیـــت بیـــشتری برخوردار است. در ایران هر سه گونــه از روی جالیز در مناطــق مختلــف از جملــه ورامیــن ، گرمســار و کــرج جــدا و بیماریزایــی آنهــا ثابــت شــده اســت.

چرخه زندگی قارچ :

بیمــاری بوته میری در کدوئیان در تمــام مراحــل رشــدی گیــاه قــادر بــه آلــوده کــردن گیــاه اســت. شــدت بیمــاری بیشــتر بــه شــرایط محیطــی بویــژه دمــا و رطوبــت بســتگی دارد. شــدت حملــه بیماری آنقــدر کــه بــه فراهــم بــودن شــرایط محیطــی وابســته اســت بــه حالــت رویشــی گیــاه و قــوى یــا ضعیــف بــودن بوتــه هــا چنــدان ربطــی نــدارد. مهمتریــن انــدام مــورد حملــه طوقــه گیــاه اســت. چنانچــه طوقــه مــورد حملــه قــرار گیــرد و شــرایط مســاعد هــم فراهــم باشــد، در ظــرف مــدت کوتاهــی کــه شــاید بتــوان آنــرا حتــی بــه ۴۸ ســاعت محــدود کــرد مزرعــه را نابــود مــی کنــد. قــارچ هــای عامــل بیمــاری زمســتان را بــه صــورت اووســپور در خــاک و بقایــای آلــوده مــی گذراننــد۰ در شــرایط مناســب اووســپور جوانــه زده تولیــد اســپرانژ مــی کنــد. زئوســپور آزاد شــده از اســپرانژ در ســطح میزبــان تبدیــل بــه کیســت شــده و بــا تولیــد لولــه تندشــی وارد ســلول میزبــان مــی شــود. پــس از گســترش ریســه در گیــاه، قــارچ بــا تولیــد مثــل غیرجنســی آلودگــی هــای ثانویــه را ایجــاد مــی کنــد و باعــث گســترش بیمــاری در ســطح گلخانــه (مزرعــه) مــی گــردد. آب، خــاک، ادوات آلــوده و گاهــی حشــرات، ناقلیــن عامــل بیمــاری هســتند.

قــارچ P. aphanidermatum در دمــای ۵٫۷ درجــه ســانتی گــراد شــروع بــه رشــد کــرده و در ۴۲ درجــه رشــدش متوقــف مــی شــود. قــارچ P. drechsleri در دمــای ۵٫۷ تــا ۵٫۳۷ درجــه ســانتی گــراد قــادر بــه رشــد بــوده و دمــای بهینــه بــرای رشــد ۲۸ تــا ۳۲ درجــه اســت . دمــای بهینــه بــرای رشــد  P. capsici  ۲۸ تــا ۳۲ درجــه ســانتی گــراد اســت و در ۳۵ درجــه قــادر بــه رشــد نمــی باشــد.

مرگ گیاهچه در جالیز (Damping off)

بیماری مرگ گیاهچه در جالیز انتشــار جهانــی دارد و در غالــب مناطــق ایــران نیــز ســبب پوســیدگی بــذر، مــرگ و یــا از پــا افتادگــی گیاهچــه، پوســیدگی ریشــه، ســاقه و پوســیدگی نــرم انــدام هــاى ذخیــره اى گیاهــان مختلــف مــی شــود.

علائم بیمارى مرگ گیاهچه در جالیز (Damping off) :

علائــم بیماری مرگ گیاهچه در جالیز بســته بــه ســن گیــاه فــرق مــی کنــد. اگــر بــذر گیــاه حساســی، در زمیــن آلــوده بــه پــی تیــوم، ریزوکتونیــا و غیــره کاشــته شــود جوانــه نــزده، مــی پوسد(شــکل شــماره  ۴  ) ، یــا اینکــه جوانــه زده، گیاهچــه آن قبــل از خــروج از خــاک مــورد حملــه قــرار مــی گیــرد و از بیــن مــی رود(شــکل شــماره ۵  ) .گیاهچــه بــه علــت اینکــه بافــت اســتحکامی آن هنــوز کامــل نشــده اســت بســیار حســاس و مناســب بــراى نفــوذ قــارچ مــی باشــد. بنابرایــن ســبز نشــدن بذرهــاى کاشــته شــده، یکــی از علائــم آلودگــی بیماری مرگ گیاهچه در جالیز مــی باشــد کــه بــه ایــن مرحلــه از بیماری Pre-emergence damping off میگویند(شــکل شــماره ۶ ) .

مــرگ گیاهچــه ممکــن اســت پــس از خــروج از خــاک صــورت گیــرد. در ایــن صــورت محــل طوقــه و ریشــه پوســیده و بســیار نــازک مــی شــود، بــه طــورى کــه قســمت نــازک شــده تحمــل وزن انــدام هوایــی گیاهچــه را نخواهــد داشــت و در نتیجــه بــه زمیــن افتــاده، مــی پوســد. ایــن مرحلــه از بیماری را post-emergence damping off می گویند(شکلهای شماره ۷ تا ۱۰ ) .

در گیاهــان مســن تــر علائــم بیماری مرگ گیاهچه در جالیز بــه صــورت لکــه هایــی در روى ســاقه ظاهــر مــی گردنــد ایــن لکــه هــا ممکــن اســت بــه هــم متصــل شــده، دور تــا دور ســاقه را بگیرنــد و ســبب مــرگ گیــاه شوند(شــکل شــماره  ۱۱ ) . ولــی غالبــاً در ایــن گونــه گیاهــان ریشــه هــاى فرعــی مــورد حملــه قــرار مــی گیرنــد و علائــم پژمردگــی، کوتولگــی و یــا مــرگ در قســمتهاى هوایــی از خــود نشــان مــی دهنــد. در ســال اول کاشــت حملــه ایــن قــارچ کــم اســت، ولــی در ســال هــای بعــد خســارت آن زیــاد مــی شود(شــکل شــماره ۱۲ ) .گاهــی اوقــات عوامــل ســاپروفیت بــه گیاهچــه آلــوده حملــه نمــوده و باعــث پوســیدگی بیشــتر مــی شــوند.

میــوه بســیارى از گیاهــان نظیــر خیــار، کلــم، ســیب زمینــی، در موقــع حمــل یــا در انبــار مــورد حملــه قــارچ پــی تیــوم قــرار میگیرنــد. ســطح خارجــی چنیــن میــوه هایــی از میســیلیوم قــارچ پوشــانده شــده، ســطح داخلــی آنهــا آبکــی مــی شوند(شــکل شماره  ۱۳ ) . معمــولاً در اواخــر فصــل رشــد در شــرایط نــا مســاعد قــارچ بــراى بقــاء خــود گامــت نــر بــه نــام آنتریــدى و گامــت مــاده بــه نــام ااگــن تولیــد مــی کنــد و از آمیــزش دو گامــت نــر و مــاده ســلول تخــم بــه نــام ااســپور بــه وجــود مــی آیــد. ســیکل بیماری پــس از زمســتانگذرانی قــارچ بــه شــکل فــوق تکــرار مــی شــود.

عامل بیمارى مرگ گیاهچه در جالیز :

عامــل بیماری مرگ گیاهچه در جالیز قــارچ هــاى پیتیــوم، فیتوفتــورا و بعضــی از قــارچ هــاى خاکــزى دیگــر ماننــد فوزاریــوم، اســکلرو تیــوم و ریــزو کتونیــا مــی باشــند، ولــی غالبــاً گونــه هــاى قــارچ پیتیــوم عامــل مــرگ گیاهچــه هســتند کــه یکــی از معروفتریــن گونــه هــاى آن pythium debaryanum مــی باشد (شــکلهای شــماره ۱۴ تــا  ۱۶ ) .

برخی از روش هاى کنترل بیماری بوته میری در کدوئیان و مرگ گیاهچه در جالیز :

• کاشت بذر در خاک ضدعفونی شده و بستر نشاء استریل و تمیز – ضدعفونی بذور قبل از کاشت
• کاهش دفعات آبیارى و کاشت بذر با فاصله مناسب در خاک.
• قرار دادن سینی نشاء بر روی سکو جهت تهویه مناسب -جلوگیــری از انتقــال عامــل بیمــاری بــه گلخانــه بــا رعایــت اصــول بهداشــتی از جملـــه وجـــود تـــشتک آهــک در ورودی گلخانــه جهــت ضدعفونــی کفــش
• ضد عفونی خاک با بخار آب داغ یا نورخورشید در روزهای گرم تابستان
• کنترل رطوبت و دمای گلخانه
• اطمینان از پوسیده بودن کود دامی
• اجتناب از دادن کود ازته به مقدار زیاد در خاک
• رعایت تناوب زراعی و آیش گذاشتن زمین

استفاده از قارچ کشهای شیمیایی طبق جدول زیر :

تهیه کنندگان :

زهره لری، محمد رضا پورخاتون ، سهیل فرید

برخی از منابع مورداستفاده در مقاله بوته میری در کدوئیان و مرگ گیاهچه در جالیز :

• اعتباریــان ، ح. ر. .۱۳۹۰ بیمــاری هــای ســبزی و صیفــی و روش هــای مبــارزه بــا آنهــا . انتشــارات دانشــگاه تهــران . چــاپ چهــارم . ۶۱۰ صفحــه .
• الهــی نیــا، ع. .۱۳۸۶ بیمــاری هــای ســبزی و صیفــی و روش هــای مبــارزه بــا آنهــا . انتشــارات دانشــگاه گیــلان. چــاپ دوم. ۵۸۲ صفحــه.
• بهداد، ا. .۱۳۶۹ بیماری های گیاهان زراعی ایران . چاپ نشاط اصفهان. ۴۲۴ صفحه .
• درویــش نیــا، م. دهقانــی، ع. .۱۳۹۳ بیماری هــاى مهــم ســبزى ، صیفــی و جالیز در ایــران و مدیریــت تلفیقــی آنهــا. انتشــارات آمــوزش و ترویــج کشــاورزی. ۲۹۰ صفحــه -۵ قــادری ، ر.، احمــدی ، ع.، آغــه رمضانــی ، ح. و صادقــی ، ا. .۱۳۸۹ تشــخیص و مدیریــت آفــات و بیمــاری هــای محصــولات گلخانــه ای . انتشــارات آمــوزش و ترویــج کشــاورزی. ۳۴۴ صفحــه.
• نوربخــش، س و همــکاران. .۱۳۹۳فهرســت آفــات، بیماریهــا و علــف هــاى هــرز مهــم محصــولات عمــده کشــاورزى ســموم و روشــهاى توصیــه شــده جهــت کنتــرل آنهــا. انتشــارات ســازمان حفــظ نباتــات. ۱۹۷صفحــه.

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد :

بیماریهای ریشه و طوقه لوبیا

بیماریهای سبزی و صیفی جات ( قسمت اول )

بیماریهای سبزی و صیفی جات ( قسمت دوم )