برداشت برنج و روش های خرمن کوبی شالی
برداشت برنج و روش های خرمن کوبی شالی
برداشت برنج
عملیات برداشت برنج از مراحل مهم و تعیین کننده در کشت و کار برنج محسوب مـی شـود. به طوري که توسعه روش مناسـب برداشـت نـه تنهـا باعـث کـاهش ضـایعات کمـی و کیفـی محصول می شود، بلکه تأثیر قابل ملاحظه بر کـاهش هزینـه تولیـد دارد.
ضـایعات کمـی بـه آن دسته از ضایعات برنج تلقی می گردد که در اثر ریزش دانه و خوشه در حـین درو، جمـع آوري و خرمن کوبی شالی بروز می کند و ضایعات کیفی ناشی از کاهش کیفیـت محـصول در اثـر شکـسته شدن دانه، پوست کنده شدن شلتوک و یا ترک خـوردگی دانـه در برداشـت و پـس از برداشـت ایجــاد مــی شــود . میــزان ضــایعات کمــی و کیفــی بــه نــوع رقــم و خصوصیات فیزیکی آن، زمان و روش برداشت و نحوه مدیریت زراعی محصول بستگی دارد.
زمان برداشت برنج
زمان برداشت برنج یکی از عوامل مـؤثر و تعیـین کننـده بـر مقـدار ضـایعات کمـی و کیفـی محسوب می گردد. برداشت زودتـر از موعـد، باعـث افـزایش دانـه هـاي نـارس و در نتیجـه کاهش درصد برنج سالم در مرحلـه تبـدیل شـلتوک مـی شـود. چنانچـه برداشـت بـا تـأخیر صورت گیرد، این عمل نه تنها منجر به افزایش ریزش دانه و خوشه می شود، بلکه دانه هـاي رسیده به دلیل جذب مجدد رطوبت دچار ترک هاي مویی (در اصطلاح بند برداشتن) شده و چنین دانه هایی در عملیات تبدیل شلتوک به راحتی شکسته می شـوند. در روش تجربـی، زمانی که 95 تا 90 درصد خوشه ها به رنگ زرد روشن درآمده و فقط بخـش کـوچکی در قسمت پایین خوشه ها به رنگ سبز تیره باشند، برداشت انجام می شود . یکـی دیگر از شاخص هاي برداشـت، تعیـین رطوبـت مناسـب شـلتوک در زمـان برداشـت اسـت. بررسی ها نشان داد که به طور کلی رطوبت مناسب شـلتوک بـراي برداشـت 20 تـا 22 درصـد (بر پایه وزن تر) می باشد. در این مقدار رطوبت، بیشترین راندمان تبدیل شلتوک و عملکـرد برنج سالم در مرحله تبدیل حاصل می گردد.
قطع آب و خشکاندن شالیزار
به منظور تسهیل در امر برداشت برنج ، به ویژه کاربرد ماشین هاي برداشـت ماننـد دروگرهـا و کمباین هاي مخصوص برنج، ضروري است بسته به نوع رقم و بافت خاک، 2 تا 3 هفته قبـل از برداشت شـالی، آب ورودي بـه داخـل مزرعـه قطـع و آب داخـل آن نیـز تخلیـه گـردد.
چنانچه قطع آب و یا تخلیه آن از مزرعه به موقع و به طور مناسب صورت نگیرد، به دلیل بـالا بودن رطوبت خاک شالیزار، استفاده از ماشین هاي برداشت با مشکل جدي مواجه می شـود. این موضوع به ویژه براي برداشت آن دسته از ارقام برنج که حساس بـه خوابیـدگی (ورس) می باشند، از اهمیت زیادي برخودار است. خوابیـدگی سـاقه و تمـاس خوشـه هـا بـا خـاک مرطوب مخصوصاً زمانی که دانه هنوز بـه مرحلـه ي سـفتی نرسـیده اسـت، موجـب افـت و ضایعات کمی و کیفی محصول می شود.
روش هاي برداشت برنج
دو روش کلی براي برداشت برنج در مناطق مختلف برنج خیز کشور مورد استفاده قـرار می گیرد کـه عبارتنـد از برداشـت دو مرحلـه اي (غیـر مـستقیم) و برداشـت یـک مرحلـه اي (مستقیم). در برداشت غیر مستقیم، عملیات برداشت (درو) با داس یا دروگـر انجـام شـده و پس از جمع آوري شالی هاي درو شده خرمن کـوبی مـی شـود. بـه عبـارت دیگـر برداشـت و خرمن کوبی در دو مرحله جداگانه صورت می گیرد. در برداشـت مـستقیم (یـک مرحلـه اي) عملیات درو، جمع آوري، خرمن کوبی و بوجاري با ماشینی بـه نـام کمبـاین انجـام مـی شـود. انتخاب روش مناسب برداشت در هر منطقه بستگی به خصوصیات فیزیکـی و زراعـی رقـم، شرایط خاک شالیزار در زمان برداشت و امکانات موجود دارد.
برداشت دستی
در برداشت دستی، کارگر شالی ها را درو کرده و آن ها را به صورت پـشته هـایی بـسته و بر روي ساقه هاي بریده شده قرار می دهد . شالی هاي درو شـده بـسته بـه شرایط جوي به مدت یک تا دو روز در مزرعه باقی مانده و پس از کاهش رطوبـت آن ها را جمع آوري نمـوده و پـس از بـسته بنـدي در داخـل یـا خـارج از مزرعـه خرمن کوبی می نمایند. در صورت مناسب بودن شـرایط جـوي و آفتـابی بـودن هـوا رطوبـت شلتوک در زمان جمع آوري و خرمن کوبی شالی حدود 13 تا 15 درصد متغیر می باشـد کـه با همین رطوبت تا زمان تبدیل در انبار نگهداري می کنند. البته براي تبدیل شلتوک به بـرنج سفید لازم است مجدداً شلتوک را تا رطوبت حدود 9 درصد با استفاده از خشک کن هـاي صنعتی موجود درکارخانه شـالی کوبی و در بعـضی منـاطق نیـز در آفتـاب خـشک شـود. در بعضی از نقاط شالی ها را پس از خشک شدن با وسایل مختلف به انبار خانگی منتقـل شـده تا در فرصت مناسب خرمن کوبی نمایند. در روش دستی، تعداد کارگر مورد نیاز براي درو هر هکتار شالیزار حـدود 10-15 نفـر روز برآورد شده است. بالا بودن هزینه یکی از معایب اصلی برداشت دستی است. همچنـین در این روش به دلیل طولانی شدن زمان برداشت، احتمال مواجه شـدن بـا شـرایط نامـساعد جوي بیشتر بوده و آسیب دیدگی دانه نیز دراثر تغییرات محیطی افزایش می یابد. یکی دیگر از معایب مهم برداشت دستی، تأثیر عوامل نامطلوب محیطـی (رطوبـت و دمـاي محـیط) بـر دانه است. به طوري که وقتی شالی ها براي خشک شدن در مزرعه بـاقی گذاشـته مـی شـوند و رطوبت آن ها کاهش پیدا می کند، در ساعات شب دانه ها مجدداً رطوبـت جـذب نمـوده و این عمل سبب ایجاد ترک یا بند برداشتن دانه و در نتیجـه افـزایش درصـد خـرد در مرحلـه تبدیل می شوند. بررسـی هـا نـشان داد کـه میـزان ضـایعات کیفـی در برداشـت غیـر مـستقیم (درو+ خرمن کوبی) درمقایسه با برداشت مستقیم با کمباین حداقل به طور میانگین به مقـدار60 درصد افزایش یافته است . بنابراین، به منظورکـاهش اثـرات منفـی عوامل محیطی بر روي دانه ها، بهتر است که فاصله زمانی درو و جمـع آوري تـا خرمن کوبی شالی به حداقل ممکن برسد. اما برداشت دستی به ویژه زمانی که ساقه ها دچـار خوابیـدگی شده اند، روش مناسبی محسوب می شود. یکی دیگر از مزایاي برداشت برنج به صورت دسـتی، عـدم نیـاز به خشک کردن مجدد شلتوک جهت انبـارداري در صـورت مـساعد بـودن شـرایط جـوي می باشد.
برداشت با ماشین دروگر برنج
یکی دیگر از روش هاي برداشت غیر مستقیم استفاده از ماشین دروگر برنج می باشد. دروگـر برنج ماشینی است که شالی ها را پس از درو (برش) توسط زنجیرهاي انتقال به یک سمت منتقـل نموده و بر روي ساقه هاي بریده شده قبلی ردیف می کند . به طـور کلـی دو نوع دروگر براي برداشت برنج استفاده می شود که یکی از نوع خودکششی یـا خـودگردان و دیگـري سوارشـونده بـه تیلـر می باشد. البتـه درشالیزارهاي استان هاي گیلان و مازندران، به طور عمده از دروگرهـاي خـود کشـشی اسـتفاده می شود. دروگر سوار شونده به تیلر، به دلیل سنگینی و مانورپذیري نامناسـب و بـه تبعـه آن پایین بودن راندمان مزرعه اي در اراضـی کوچـک شـالیزاري بـا اسـتقبال کمتـري از طـرف کشاورزان مواجه شده است.
ماشین دروگر خودکششی متشکل از موتور (بنزینی، تـک سـیلندر، چهـار زمانـه و هـوا خنک)، سیستم انتقـال قـدرت، واحـد بـرش، مقـسم، واحـد تغذیـه کننـده و انتقـال دهنـده، چرخ ها و متعلقات و منضمات دیگر دستگاه می باشد. ماشین بـه گونـه اي طراحـی و سـاخته شده است که وزن نسبتاً کمی داشته، بنـابراین در اراضـی کوچـک شـالیزاري مانورپـذیري خوبی دارد. ظرفیت کار ماشین بـه نـوع رقـم، درجـه خوابیـدگی شـالی، وضـعیت رطـوبتی خاک شالیزار در زمان برداشت، اندازه کرت و مهارت راننده بستگی دارد و به طور میـانگین هر هکتار شالیزاري در مدت 4 ساعت با دروگر برداشت می شود. در دروگـر سـوار شـونده به تیلر، توان مورد نیاز دستگاه از طریق تسمه و پولی از موتور تیلر بـه واحـد بـرش و انتقـال دهنده دستگاه منتقل می گردد.
در بعضی از کشورهاي برنج خیز از بایندر نیـز بـراي برداشـت بـرنج اسـتفاده می شود. این ماشین عمل درو و بافـه بنـدي محـصول را بـه طـور هـم زمـان انجـام می دهد. در ایـن روش برداشــت، خــشک شــدن شــالی بــه دلیــل بــستن آن در دســته هــاي بــزرگ بــا کنــدي صورت مـی گیـرد و درنتیجـه موجـب فـساد محـصول بـه ویـژه در شـرایط نامـساعد جـوي می شود. به هیمن علـت در کـشور مـا از ایـن ماشـین بـراي درو شـالی اسـتقبال نـشده اسـت .
مزایا و معایب برداشت با ماشین دروگر برنج عبارتند از:
مزایا
- کاهش هزینه و مدت زمان درو در مقایسه با برداشت دستی (درحدود 50 درصد)
- ساختمان ساده و قیمت مناسب ماشین
معایب
- در برداشت محصولات خوابیده (بیش از 60 درجه)، ماشین کارایی مناسبی ندارد.
- با توجه به این که محصول درو شـده بـا ماشـین بـدون بـسته شـدن روي ساقه ها ردیـف می شوند، در صورت بروز شرایط نامساعد جوي مانند باد و باران، شالی هاي درو شـده بـر روي سطح خاک رها و پخش شده و جمع آوري آن ها کار دشوار و پر هزینه خواهد بود.
- شالی هاي درو شده با دستگاه دروگر در مقایسه با برداشت دستی به مـدت زمـان بیـشتري جهت خشک شدن در مزرعه براي خرمن کوبی نیاز دارند که این موضوع منجـر بـه افـزایش افت کمی و کیفی محصول خواهد شد. بنابراین در برداشت با دروگر، تا حد امکان ارتفـاع برش بیشتر در نظر گرفته شود. همچنین لازم است اطلاعات کافی از وضعیت و پـیش بینـی جوي منطقه در دسترس باشد تا خطر آسیب دیدگی محصول به حداقل ممکن کاهش یابد.
شالی هایی که با ماشین دروگر برداشت می شوند، به مدت یـک تـا دو روز در مزرعـه بـاقی مانده و سپس جمـع آوري و خرمن کوبی می شوند. در بعـضی از منـاطق از کمبـاین غـلات مجهز به هد بردارنده شالی بـراي جمـع آوري و خرمن کوبی محـصول درو شـده بـا دروگـر استفاده می نمایند. کارکرد مناسب دروگر مستلزم رعایت نکات فنـی مطـابق با دستورالعمل سازنده با در نظرگرفتن وضعیت محصول و شـرایط مزرعـه اسـت کـه از آن جمله می توان به مواردي مانند نحوه دور زدن در انتهاي کرت ها، حرکـت در کنـار مرزهـا، حرکت در خاک هاي نرم، تنظیم ارتفاع برش، میزان سفتی زنجیرهاي انتقـال دهنـده، میـزان تیز بودن تیغه ها و تنظیم فاصله بین آن ها، تنظیم سرعت پیش روي دستگاه با توجه بـه ارتفـاع و تراکم بوته در واحد سطح و سایر موارد اشاره نمود. زمانی که میـزان رسـیدگی محـصول بیش از حد معمول باشد (تأخیر در برداشت)، اسـتفاده از دروگـر بـراي ایـن منظـور توصـیه نمی شود.
خرمن کوبی برنج
همانگونه که در بخش هاي قبلی اشـاره شـد، در برداشـت دو مرحلـه اي محـصول درو شده پس از خشک شدن در مزرعه جمع آوري و سپس خرمن کوبی می شـود. وظیفـه یـک ماشین خرمنکوب جداسازي دانه از خوشه و تمیزکردن آن ها از مـواد غیـر از دانـه می باشد. خرمنکوب هاي برنج در انواع و مارک هاي مختلفـی سـاخته و عرضـه می شوند. انتخـاب دستگاه مناسب بستگی به ظرفیت مورد انتظار و قـدرت مـورد نیـاز آن دارد. به طور کلـی در استآن هاي شمالی کشور چهار روش خرمن کوبی برنج شامل خرمنکوب دسـتی، خرمنکـوب تراکتوري مرسوم (نوع پرتابی)، خرمنکوب تراکتوري جریان محوري و استفاده از کمبـاین به عنوان خرمنکوب (با هد بردارنده یا بدون هد) موجود می باشند. در سایرکشورهاي برنج نیز روش هاي مختلفی براي خرمن کوبی برنج مورد استفاده قرار می گیرند .
خرمنکوب دستی
خرمنکوب هاي کوچکی هستند که توان مورد نیاز آن ها از تیلـر یـا یـک موتـور مـستقل تأمین می شود. کاربر دسته هاي شالی را در مقابل کوبنده نگه مـی دارد (در واقـع یـک نـوع خرمنکوب سر تغذیه می باشد) و در اثر برخورد و ضربه دندانه هاي روي کوبنده بـا خوشـه، دانه ها از خوشه جدا شده و پس از عبور از توري ضد کوبنده داخـل محفظـه مـارپیچ تخلیـه می ریزد. مارپیچ دانه ها را به سمت خارج خرمنکـوب هـدایت می کند. دانه هاي پـوک و کاه هاي ریز با جریان بادي که توسط فن ایجاد مـی شـود، بـه خـارج از خرمنکـوب پرتـاب می شوند. دانه هـاي موجـود درکـاه هـا نیـز در قـسمت انتهـایی خرمنکـوب جـدا می شوند . در ایران از این نوع خرمنکوب دو مارک تی 30 و تی 25 وجود داشت که مزایا و معایب این نوع خرمنکوب ها به شرح زیر می باشند:
مزایا
- میزان شکستگی و آسیب هاي مکانیکی بر دانه در این روش خرمن کوبی پایین است.
- براي تهیه شلتوک بذري این نوع خرمنکوب مناسب می باشد.
- توان مورد نیاز آن را میتوان از تیلرهاي موجود یا یک موتور مستقل تأمین نمود.
معایب
- دستگاه ظرفیت پایینی دارد (150 تا 180 کیلوگرم شلتوک در ساعت).
- خطر آسیب دیدگی کاربر در حین کار زیاد است.
- کار با دستگاه وقت گیر و خسته کننده است.
با توجه به این که ظرفیت کـوبش ایـن دسـتگاه در حـد محـدودي اسـت، لـذا در موقـع خوراک دهی (تغذیه شالی) به ظرفیت کوبش آن توجه شود. در صورت بالا بودن رطوبـت شالی، نرخ تغذیه محصول به محفظه کوبنده و ضد کوبنـده کـاهش یابـد. هـمچنـین قبـل از شروع کار دستگاه در محل مناسـبی از نظـر جهـت وزش بـاد و فـضاي کـار موجـود باشـد.
خرمنکوب بر روي ورق نایلونی یا پارچه برزنتـی پهـن قـرار داده می شود تـا امکـان جمـع آوري دانه ها و خوشه هاي پرت شده به خارج از خرمنکوب فـراهم شـود. کلیـه بازدیـدهاي اولیه قبل از کار دستگاه و موتور صورت گیرد. در موقع کار با این نـوع خرمنکـوب نکـات ایمنی کاملاً رعایت گردد. دور کوبنده با تغییر دور موتور تنظیم می شود. براي میزان هواي دمیده شده توسط فن با جابجایی اهرم تغییـر دریچـه بـا تنظـیم می شود (علیـزاده و علامـه، 1382). سایر تنظیمات مورد نیاز بر اسـاس دسـتورالعمل فنـی شـرکت سـازنده و بـا در نظـر گرفتن شرایط محصول صورت می گیرد.
خرمنکوب تراکتوري مرسوم (نوع پرتابی)
این نوع خرمنکوب از محور توان دهی تراکتور نیرو می گیـرد و بـراي حمـل و نقـل بـه صورت اتصال تک نقطه به تراکتور متصل می گردد. اجزاي سـاختمانی آن خیلـی شـبیه بـه یک کمباین غلات است با این تفاوت کـه فاقـد واحـد بـرش می باشد. کوبنـده ایـن نـوع خرمنکوب ها معمولاً از نوع میخی بوده که براي کوبش شالی طراحـی و سـاخته شـده انـد. شالی ها (ساقه و خوشه) به طور دستی یا توسط زنجیر نقاله به محفظه کوبنـده و ضـد کوبنـده هدایت می شود. دانه هاي کوبیده شده با عبور از توري ضد کوبنـده روي الـک هـاي تمیـز کننده می ریزد. همچنین دانه ها و خوشه هاي نکوبیده در قسمت کـاه پـران از کـاه هـا جـدا می شوند و بر روي الک ها می ریزند. کاه ها از قسمت عقب خرمنکوب خارج می شوند. در واقع در این نوع خرمنکوب مسیر حرکت محصول در کوبنده عمود بر محور کوبنده اسـت. پــس از جــدا ســازي دانه هاي پــوک و خــرده کــاه هــا و ســایر ناخالــصی هــاي موجــود، دانه ها توسـط مـارپیچ بـه خـارج از خرمنکـوب تخلیـه و در کیـسه جمـع آوري مـی شـوند. خوشه هاي نکوبیده نیز پس از جداسازي توسط کاه پران و الک اول با اسـتفاده از الواتـور و مارپیچ به محفظه کوبنـده و ضـد کوبنـده برگـشت داده مـی شـود .
مزایـا و معایب این نوع خرمنکوب ها عبارتند از:
مزایا
- دستگاه ظرفیت بالایی دارد (500-600 کیلوگرم در ساعت)
- نصب و تنظیمات پیچیده اي ندارد.
- امکان حمل و نقل آن به محل هاي دیگر به راحتی امکان پذیر است.
معایب
- میزان ضایعات حاصل از خرمن کوبی به ویژه ضایعات مربوط به شکستگی و پوست شـدن شلتوک با این دستگاه در مقایسه با خرمنکـوب دسـتی و حتـی تراکتـوري جریـان محـوري بالاست.
خرمنکوب تراکتوري جریان محوري
توان مورد نیاز این نوع خرمنکوب نیز همانند خرمنکوب نوع پرتابی از محور توان دهی تراکتور تأمین می شود و براي حمل و نقل به صورت اتـصال تـک نقطـه بـه مالبنـد تراکتـور متصل می گردد. ساختمان اصـلی آن شـامل شاسـی، واحـد کوبنـده و درپـوش آن، پرتـاب کننده کاه، الک هاي تمیزکننده و قسمت تخلیه کننده است . در ایـن نـوع خرمنکوب بر خلاف نوع پرتـابی، جهـت جریـان محـصول در محفظـه کوبنـده در راسـتاي محور کوبنده است. به عبارت دیگر کوبش در طول کوبنده صـورت مـی گیـرد. درکوبنـده جریان محوري در اثر چرخش محصول در فضاي کوبنده و ضد کوبنده و حرکت آن ها در طول محور کوبنده کـه توسـط پـره هـاي مـارپیچی تعبیـه شـده در قـسمت داخلـی درپـوش صورت می گیرد، جداسازي دانه ها از کاه انجام می شود. در واقـع در ایـن سیـستم آن چـه که به عنوان واحد کاه پران در خرمنکوب پرتـابی در نظـر گرفتـه شـده اسـت، حـذف مـی گردد و در نتیجه سیستم از ساختمان ساده تري برخوردار می باشد. کاه ها در قسمت انتهـایی کوبنده و توسط یک پروانه پرتاب کننده به خارج از خرمنکوب پرتاب می شود. دانه هـاي کوبیده شده پس از عبور از توري ضد کوبنده بر روي الـک هـا مـی ریـزد و در اثـر جریـان بادي که توسط یک فن ایجاد می شود و هـمچنـین حرکـت ارتعاشـی و رفـت و برگـشتی الک ها، ناخالصی ها که شامل دانه هاي پوک، خرده کاه ها و …می باشند، از دانه هاي سـالم جدا می شوند. دانه ها در قسمت پـایین الـک هـا داخـل محفظـه مـارپیچ مـی ریزنـد و سـپس مارپیچ دانه ها را براي کیسه گیري بـه خـارج از خرمنکـوب هـدایت می کند. در ایـن نـوع خرمنکوب ممکن است از یک الواتور برگشت دهنده خوشه هاي نکوبیده به واحـد کوبنـده استفاده شود.
مزایا و معایب خرمنکوب تراکتوري جریان محوري عبارتند از:
مزایا:
- ظرفیت خرمن کوبی خرمنکوب جریان محوري در مقایسه با خرمنکوب دستی (تیلري) بالاتر می باشد (400-500 کیلوگرم در ساعت)
- درصد ضایعات مربوط به شکستگی و پوست شدن شلتوک در مقایسه با خرمنکوب تراکتوري نوع پرتابی کمتر است.
- نصب، تنظیمات و کاربرد آن آسان است.
- براي خرمن کوبی شالی مرطوب مناسب می باشد.
معایب:
- در مقایسه با خرمنکوب تراکتوري نوع پرتابی ظرفیت کمتري دارد.
استفاده از کمباین غلات به عنوان خرمنکوب
در بعضی از مناطق از کمبـاین غـلات بـه عنـوان خرمنکـوب اسـتفاده می شود. در ایـن روش، شالی هایی که به طور دستی برداشت شده است، در دهانه ورودي ریخته شده و سـپس با زنجیر نقاله به واحد کوبنده و ضد کوبنده هدایت می شود. در صـورتی کـه برداشـت بـا دروگر برنج انجام شده باشد، کمباین مجهـز بـه هـد بردارنـده اسـت کـه شالی هاي درو و ردیف شده روي ساقه ها را بـر داشـته و در اختیـار زنجیـر نقالـه تغذیـه کننـده داده تـا بـراي کوبیده به واحد کوبنده منتقل نماید.
مزایا و معایب استفاده از کمباین غلات به عنوان خرمنکوب:
مزایا
- ظرفیت دستگاه بالاست در نتیجه در وقت و هزینه صرفه جویی می شود.
- امکان جمع آوري و خرمن کوبی شـالی هـاي درو شـده بـا دسـت و دروگـر در ایـن روش وجود دارد.
معایب
- درصد شکستگی دانه معمولاً بیش از سایر روش هاي خرمن کوبی است.
بررسی ها نشان داده است که استفاده از کمباین مجهز به هد بردارنده در مقایسه با وقتی که از آن به صورت درجا جهت خرمن کوبی شالی استفاده می شود و کارگر محـصول جمـع آوري شده را با دست به داخل واحد انتقال می ریزد ، کارایی بهتري دارد. زیر در کمباین مجهز به هد بردارنده تغذیه محصول به محفظه کوبنده و ضد کوبنـده تقریبـاً به طور یکنواخت صورت می گیرد ولی در خرمن کوبی درجـا نـرخ تغذیـه یکنواخـت نبـوده وممکـــن اســـت بـــیش بـــاري آنـــی اتفـــاق بیافتـــد و ســـبب افـــزایش ضـــایعات شـــود .
برداشت یک مرحله اي (برداشت مستقیم)
در برداشت یک مرحله اي (مستقیم) مراحـل درو، جمـع آوري، خرمن کوبی و بوجـاري محصول به طور همزمان با ماشـینی بـه نـام کمبـاین انجـام مـی شـود. در ایـن روش، رطوبـت مناسب شلتوک در زمان برداشت حدود 20 تا 22 درصد است. به منظور جلوگیري از فـساد دانه و نگهداري محصول در انبار، شلتوک تازه برداشت شده باید در کمترین زمـان ممکـن خشک شود و رطوبت آن در حد انبارداري (13-14 درصد) کاهش یابد. البته براي تبـدیل شلتوک لازم است رطوبت شلتوک تا حدود 9 درصـد تقلیـل پیـدا کنـد کـه ایـن عمـل در خشک کن هاي صنعتی موجود در کارگاه هاي شالیکوبی انجام می شود. به طور کلی دو نوع کمباین مخصوص برداشت برنج مورد استفاده قرار می گیرد که یکی از نوع هل کراپ یا استاندارد و نـوع دوم هـد فیـد یـا خوشـه تغذیـه می باشد. در ایران با توجه به ویژگی هاي فیزیکی و ژنتیکی ارقـام مـورد کشت از نقطه نظر میزان ریزش و سایر خـصوصیات زراعـی، بیـشتر از کمبـاین هـل کـراپ براي برداشت برنج استفاده می شود. در سال هاي اخیر اسـتفاده از کمبـاین مخـصوص بـرنج براي برداشت مستقیم شالی با توجه به بالا بـودن هزینـه برداشـت و صـعوبت کـار در روش دستی با استقبال چشمگیري از سوي کشاورزان مواجه شده اسـت. یـک کمبـاین اسـتاندارد (به عنوان یک ماشین خودگردان) متشکل از دماغه یا پلاتفرم (واحد برش، چـرخ فلـک یـا پروانه، مارپیچ انتقال، مقسم ها)، واحد تغذیه کننده (زنجیر تغذیه کننده)، واحد خرمن کوبی (کوبنده ها، ضد کوبنده و درپوش کوبنده درکمباین نوع جریان محوري)، سیـستم حرکتـی کمباین، سیستم انتقال قدرت، واحد بوجاري و تمیزش دانه، واحـد انتقـال دانـه و منـضمات آن می باشد.
مزایاي برداشت با کمباین مخصوص برنج
- کاهش هزینه برداشت به میزان حدود 50 درصد در مقایسه با برداشت دستی
- کــاهش ضــایعات بــه ویــژه ضــایعات کیفــی محــصول بــه دلیــل حــذف اثــرات نــامطلوب تنش هاي محیطی (ترک برداشتن دانه در اثر جذب مجدد رطوبت) در مقایـسه بـا برداشـت دو مرحله اي
- امکان برنامه ریزي براي کشت مجدد، رتون یا محصولات دوم با برداشت به موقع برنج
برخی از معایب برداشت برنج با کمباین عبارتند از:
- به منظور جلوگیري از فساد یا رنگی شدن(خال دار شـدن) دانـه خـشک کـردن شـلتوک تازه برداشت شده می بایست در حداقل فاصله زمانی بعد از برداشت صورت گیرد.
- نیاز به اپراتور مجرب دارد.
- در اراضی تجهیز نشده یا در کرت هـاي بـا شـکل هندسـی نـامنظم و کوچـک از ماشـین راندمان مزرعه اي مناسبی برخوردار نیست.
- خاک مزرعه در زمان برداشت باید اسـتحکام کـافی بـراي تحمـل وزن دسـتگاه را داشـته باشد.
- در برداشت محصولات خوابیده با کمباین، درصد ضایعات محصول افزایش می یابد.
- قیمت اولیه دستگاه بالاست و در صورتی کارکرد سالیانه آن کم باشد، بکـارگیري از آن براي صاحب دستگاه مقرون به صرفه نخواهد بود.
عوامل مؤثر بر ضایعات برداشت برنج و راه کارهاي کاهش آن
عوامل مختلفی بر میـزان ضـایعات مرحلـه برداشت برنج تـأثیر مـی گذارنـد کـه از آن جملـه می توان به نوع رقـم، روش برداشت برنج، زمـان برداشت برنج، شـرایط خـاک و محـصول در زمـان برداشت برنج و… اشاره نمود. بررسی هـاي انجـام شـده نـشان داد کـه برداشـت دو مرحلـه اي در مقایسه به برداشت یک مرحلـه اي از ضـایعات (کمـی و کیفـی) بـالاتري برخـوردار اسـت. بنابراین در صورتی که امکان خشک کردن شلتوک تازه برداشت شده وجود داشـته باشـد، برداشت مستقیم بر برداشت غیـر مـستقیم ارجعیـت دارد. برخـی از توصـیه هـاي فنـی بـراي کاهش ضایعات در عملیات برداشت برنج به شرح زیر می باشند:
- برداشت برنج زمانی صورت گیرد که رطوبت شلتوک حـدود 20 تـا 22 درصـد (بـر پایـه تـر) است. تأخیر در برداشت باعث افزایش ضـایعات کمـی (ریـزش دانـه و خوشـه) و ضـایعات کیفی (بند برداشتن دانه و کاهش درصد برنج سـالم پـس از تبـدیل) مـی شـود. در واقـع بـا کاهش رطوبت شلتوک، شدت جذب مجدد رطوبت توسط دانه در شب و یا زمانی کـه در معرض محیط با رطوبت نسبی بالا قرار می گیرد، بیشتر شده که نهایتاً منجر بـه ایجـاد تـرک در دانه می شود.
- در برداشت دو مرحله اي، فاصله زمانی درو و جمع آوري تا خرمن کوبی به حداقل ممکن کاهش یابد.
- در صورت عدم نیاز به کاه برنج، درو در ارتفاع بالاتري از سـطح خـاک صـورت گیـرد. ایــن عمــل در برداشــت دو مرحلــه اي ســبب خــشک شــدن زودتــر شــالی و کــاهش نیــروي کارگري براي جمع آوري و خرمن کوبی محصول خواهد شد و در برداشت یـک مرحلـه اي با کمباین نیز مدت زمان برداشت را کاهش می دهد.
- آب مزرعه با توجه به بافت خاک و وضعیت زهکشی زمین دو تا سه هفته قبل از برداشت برنج قطع و تخلیه صورت گیرد تا امکـان خـشک شـدن مزرعـه جهـت به کـارگیري ماشـین هـاي برداشت فراهم گردد.
- در برداشت مستقیم با کمباین، شلتوک تازه برداشـت شـده بایـد در اسـرع وقـت خـشک شود. عدم خشک کردن به موقع شلتوک باعث فـساد و رنگـی شـدن دانـه خواهـد شـد. در صورت عدم دسترسی به خشک کن، شلتوک هاي تازه برداشت شده را مکان مناسـب پهـن نموده تا رطوبت آن کاهش یابد. در این صورت در شب هنگام شلتوک ها را جمع آوري و روي آن را کاملاً بپوشانید تا از جذب مجدد رطوبت جلوگیري گردد.
- از کوبنده هاي مناسب براي کوبش شالی استفاده شود. کاربرد کوبنده نوع سـوهانی بـراي خرمن کوبی محصول سبب شکستگی بیش از حد دانه در فرآیند برداشت می شود.
- تنظیمات کمباین باید بر اساس دفترچه راهنماي دستگاه و با توجه بـه شـرایط محـصول از نظر رطوبت دانه، تراکم و ارتفاع بوته صورت گیـرد. بـه منظـور بررسـی وضـعیت کـارکرد کمباین لازم است در فاصله زمانی مختلف از مخزن کمباین نمونه هایی به صورت تـصادفی برداشته و میزان صدمات مکانیکی وارد بر دانه از نظر شلتوک شکـسته، پوسـت کنـده و یـا ترکدار مشخص گردد. همچنین میزان ریزش دانه همراه کاه و یا خوشه هاي نکوبیده مرتباً بازدید شود.
همچنین مطالعه پستهای زیر در مورد زراعت برنج توصیه میگردد
آماده سازی زمین اصلی در زراعت برنج
