ارقام شبدر (سه برگ – چهار برگ)

مهمترین ارقام شبدر سه برگ و چهار برگ ایران

شبدر یکی از علوفه های مطلوب با قابلیت خوشـخوراکی و ترکیـب مناسـب مـواد مصرفی و رطوبت و … بوده که همواره به عنـوان مرغـوب تـرین جیـره غـذایی دام مورد توجه دامداران قرار گرفته است. در این پست سعی کرده ایم مهم ترین ارقام شبدر موجود در ایران را که شامل رقم های شبدر سه برگ و چهار برگ می باشند را معرفی نماییم.

شبدر قرمز (trifolium pratense)

شبدر قرمز یکی از نباتات قدیمی است و اغلب کشاورزان جهان آنرا از قدیم می شناخته اند. شبدر قرمز در زمینهای شنی و نقاط خشک کمتر یافت می شود و مناسب ترین مکان برای کشت آن نقاطی است که دارای آب و هوای مرطوب بوده و یا نزولات آسمانی سالیانه آن زیاد باشد. شبدر قرمز می تواند اغلب در برنامه تناوب زراعی با سایر نباتات قرار بگیرد. این نبات را بومی اروپا و قسمتی از آسیای صغیر می دانند. از شبدر قرمز در موارد مختلف استفاده می کنند بخصوص که برای تغذیه دام به علت خوشخوراکی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. در ایران در نواحی آذربایجان و در دامنه رشته کوههای کناره دریای خزر و بعضی نقاط به خوبی می روید.

خواص گیاه شناسی شبدر قرمز:

شبدر قرمز گیاهی چند ساله ، علفی و دارای ساقه های برگدار است. برگ اصلی دارای یک دمبرگ ظریف و نازک و بلند است که در راس آن برگچه ها قرار دارند. هر برگ سه برگچه و برگچه ها تخم مرغی شکل و مستقیما به راس دمبرگ اصلی برگ متصل می شود. حاشیه برگچه ها صاف و گاهی کرکدار می باشد. در روی پهنک شبدر قرمز علامت مثلثی شکل سفید یا سبز روشن دیده می شود. برگچه های این نوع شبدر گلابی شکل بوده و در انتها دارای ریشک می باشند. گلهای شبدر به صورت گل آذین خوشه ای مرکب و متراکم است که در آن شاخه های فرعی ظاهر می شوند. گل آذین متراکم شبدر قرمز تعداد ۱۰۰ تا ۲۰۰ گل تولید نماید. رنگ گلها قرمز میخکی بوده و از نظر فرم شبیه گل نخود و اندکی کوچکتر است. سه پنجم وزن کل اعضای خارج از خاک را ساقه های شبدر تشکیل می دهند. کاسبرگ لوله ای شکل دارای پنج راس و ده پرچم میباشد که ۹ پرچم آن به هم متصل و یکی آزاد است. میوه شبدر قرمز در غلاف تخم مرغی شکل قرار دارد. دانه ها دارای رنگ قرمز مایل به زرد تا قرمز یا بنفش بوده و کمی فشرده و کلیه ای شکل به نظر می رسد. گرده افشانی توسط زنبورهای درشت معمولی به نام Bumble-Bee ، پروانه ها و زنبورهای وحشی معمولی انجام می گیرد. شبدر قرمز دارای ریشه ایست که بطور نسبتا مستقیم در زمین نفوذ می کند و طول این ریشه تا دو متر نیز می رسد. ریشه این گونه شبدر دارای تعداد زیادی ریشه فرعی جانبی است که روی آنها تعداد زیادی غده های ذخیره کننده ازت تولید می گردد. بذر شبدر قرمز قوه نامیه خود را معمولا بیشتر از دو سال حفظ نمی کند، مگر دانه های تولیدی در آب و هوای خشک و گرم که در آن صورت دانه پوسته ضخیمی تشکیل می دهد. بدیهی است بذور فوق که مدت زمان بیشتری برای جوانه زدن در خاک احتیاج خواهد داشت.

کشت مخلوط:

نقاطی که دارای شرایط نامناسب کشت شبدر بوده و به تنهایی نتیجه ای مثبت نمی دهد، روش کشت مخلوط با علوفه های گرامینه مد نظر قرار میگیرد. بویژه بهنگام استفاده از چراگاههای چند ساله از مخلوط علفهای گندمیان و شبدر استفاده می نمایند. در اینگونه شرایط میزان علفهای گندمیان را زیادتر از میزان شبدر در کاشت منظور مینمایند. معمولا ۱۰-۵ کیلوگرم در هکتار شبدر و ۱۵-۱۰ کیلوگرم در هکتار از سایر نباتات مناسب گرامینه برای کشت مخلوط مورد استفاده واقع می گردد. کشت مخلوط شبدر و علوفه گندمیان دارای مزایای زیر می باشد:

1. علوفه سبز و پروتئین زیادتر تولید می شود.
2. استفاده طولانی مدت دارد.
3. بعلت دارا بودن ریشه هایی با عمق های مختلف استفاده تغذیه ای بهتر و مناسبتری از زمین دارند.
4. احتمال سبز نشدن بذور کم است.
5. رویش و انتشار علفهای هرز در کشت نباتات علوفه ای مخلوط کمتر می باشد.
6. امکان نفخ حیوانات در تغذیه از علوفه مخلوط کمتر است.
7. استفاده از علوفه سبز سهل تر و پروتئین کافی حیوانات مصرف کننده تامین می گردد.
8. کشت مخلوط امکان استفاده از کودهای ازته را می دهد.

در کشت مخلوط دقت کافی نسبت به نوع رشد سریع و بطئی انواع نباتات شده، شرایط برای جوانه زنی همه بذور فراهم می گردد. استفاده از بذوری که دیگر نباتات را تحت تاثیر قرار داده، محدود شده و استفاده از بذور مناسب میزان مصرف بذر را نیز کاهش می دهد. از نباتات کم رشد شبدر سفید Trifolaum repens و Lolium perenne و از نباتات سریع الرشد Lolium italicum, Trifolium pretense را می توان نام برد. نباتات علوفه ای گندمیان نسبت به شبدر دارای مقاومت کمتر و حساسیت بیشتری بوده، لذا در هنگام بکارگیری بذور مخلوط مورد توجه قرار خواهد گرفت. در انتخاب مخلوط باید توجه داشت که:

• مناطقی که شرایط کاشت یونجه – شبدرسفید – شبدر قرمز و Lolium italicum دارند، مناسب هستند.
• در مناطق سرد و مرطوب یا زمینهای شنی و سنگین استفاده از گونه Festuca pretense , Trifolium hybridum , Phleum pretense مناسب است.
• در مناطق خشک و زمینهای شنی سبک گونه های Trifolium repens و Lotus sp و Dactylis glomerata بر سایر گیاهان ارجحیت دارند.

شبدر قرمز گیاهی است با ریشه قوی ، باریک که تا دو متری عمق زمین نفوذ می کند. شبدر دارای ریشه های جانبی و برگهای سه برگچه ای کرکدار یا بدون کرک می باشند. طول ساقه ۸۰-۲۰ سانتی متر و دارای انشعابات ساده کوتاه است. ساقه ها لبه دار و دارای رنگ قهوه ای مایل به سبز یا قهوه ای قرمز بوده و طول دمبرگ های اصلی ۲۰-۱۵ سانتی متر و برگچه روی دمبرگ اصلی متصل قرار دارند. برگها بیضی شکل یا تخم مرغی شکل وارونه و در راس کمی مدور می باشد. در حاشیه برگ گاهگاهی کرکهای نازکی دیده می شود. سطح برگ فاقد درخشندگی ولی مات و سبز و خرم به نظر آمده و اغلب با یک شکل مثلثی سفید رنگ یا سبز مایل به سفید در قاعده برگ مشخص می شود. برگچه ها نیزه ای تخم مرغی یا مثلثی شکل بوده و دقیقا به ریشک ختم می شود که با دمبرگ به هم متصل می باشند.

شبدر سفید (trifolhum repens)

خواص گیاهشناسی : شبدر سفید گیاهی چند ساله و دارای ریشه هایی دائمی می باشد که گاه طول آنها در شرایط بسیار مناسب به بیش از ۵۰ سانتی متر می رسد. شبدر سفید در محل طوقه ساقه هایی تولید می کند که ممکن است در بین آنها ساقه های عقیم نیز ظاهر شوند. ساقه های شبدر سفید دارای گره هایی است که در اثر تماس با خاک ریشه هایی تولید می کنند که به آنها شاخه های خزنده روی زمین یا استولن (Stolon) می گویند. این ساقه ها کال و پوک و گاهی پوشیده از کرک است. برگها و دمبرگهای شبدر سفید اکثرأ فاقد کرک هستند. از محل گره برگها و گلها خارج می شوند. برگها دارای دمبرگی بلند به طول ۴۰-۱۰ سانتی متر و کال یا پوک و دارای شیار بوده و بندرت کرکهایی روی دمبرگ دیده می شود. در انتهای دمبرگ برگچه های سه تایی جای گرفته اند. این برگچه ها فاقد دمبرگ و قلبی شکل می باشند. طول این برگچه ها معمولا دو برابر پهنای آن است. حاشیه طرفین این برگچه ها به طور ظریفی مضرس می باشند بطوری که تشکیل دندانه را می دهند. برگچه شبیه یک حلقه به نظر می رسد. راس برگچه ها اغلب فرو رفته و پشت آنها معمولا به رنگ سبز تیره است. در روی برگچه ها اغلب لکه های مثلثی شکل شبیه شبدر قرمز به چشم می خورد. گوشوارک های نسبتا بزرگی در قاعده دمگل و به صورت ورقه های نازک دیده می شوند. گوشوارکها در قاعده به صورت ریشک خارداری باریک می شوند. چنانچه گوشوارکها را به دقت در برابر روشنایی قرار گیرند، رگبرگهای سفید تا سبز رنگی روی آنها به چشم می خورد. گلهای این نوع شبدر سفید رنگ است .

خواص زراعی شبدر سفید:

شبدر سفید در هر منطقه با آب و هواهای مختلف و انواع خاکها در کنار جاده ها ، زمین های ورزشی ، اراضی مرتعی و طبیعی ، حاشیه مزارع و … یافت می شود. شبدر سفید به نور فراوان احتیاج داشته و در خاکهای رسی سنگین با اکسیژن کم و اندکی رطوبت می روید. شبدر سفید گیاهی دائمی بوده و در بعضی نقاط به عنوان گیاه علوفه ای زمستانه یک ساله استفاده می شود. یکی از مزایای مهم این نبات امکان کاشت مخلوط آن با بذر چمن های معمولی است. شبدر سفید در فصل گرم سال ، منبع خوبی برای زنبور عسل است. شبدر سفید شهد زیادی تولید کرده و بدین وسیله نظر انواع زنبور ها را جلب می کند. شبدر سفید گیاهی دگر گشن بوده و باید عاملی موجب تلقیح آن گردد. بدین لحاظ عمدتا به وسیله گرده گل آذین گلهای دیگر بارور می شود. شبدر سفید در مقایسه با سایر شبدرها بهترین رشد را در آب و هوای مرطوب و سرد و خاک های دارای آهک ، فسفر و پتاس دارد. خاک های رسی ولومی که دارای رطوبت کافی باشند برای رشد و نمو این گیاه بهتر از خاکهای شنی و فاقد مواد غذایی عمل می نماید . بستر بذر شبدر سفید مانند شبدر قرمز به علت دارا بودن بذر کوچک و ریز باید سفت و محتوی مواد غذائی از قبیل آهک ، فسفر و پتاس باشد. بذور با استفاده از بذر پاش در زمین پخش شده و چنانچه در اوایل بهار اقدام به کشت گردند، احتیاج به پوششی از خاک نرم روی بذر نیست. میزان بذر حدود ۲-۱۰ کیلو گرم در هکتار در صورت داشتن قوه نامیه خوب و شرایط مناسب خاک تعیین شده است. میزان ۲۵۰ کیلو گرم فسفر و ۱۰۰-۵۰ کیلو گرم پتاس در هکتار برای رشد و نمو شبدر سفید کافی ضروری است. شبدر سفید به صورت علف سبز، سیلو و چرا مورد تعلیف و تغذیه احشام قرار می گیرد. ارقام شبدر سفید دارای خصوصیاتی است که در تمام مراحل رشد توسط کلیه حیوانات با اشتها مصرف می شود. این گیاه علاوه بر تغذیه چهار پایان در مرغداری هم مورد استفاده قرار می گیرد. مقاومت شبدر سفید به سرما بیش از گرما بوده و در مقایسه با سایر خواص کاشت و داشت و برداشت باشبدر قرمز متشابه است.

شبدر ایرانی (trifolium resupinatum)

شبدر ایرانی بومی آسیای صغیر و ایران و مصر است. از نقطه نظر چرا و یا تولید برمه علوفه با ارزشی می باشد و با رغبت و میل وافر بوسیله چار پایان و ماکیان خورده می شود. امکان کشت شبدر ایرانی با انواع نباتات گرامینه بصورت کشت مخلوط جهت بهبود کیفیت و کمیت علوفه وجود دارد.

خواص گیاهشناسی شبدر ایرانی:

شبدر ایرانی یکساله پائیزه که در اوایل بهار و اواخر زمستان تولید علوفه می نماید. رشد اصلی گیاه در طول مدت زمستان به صورت خوابیده در روی زمین است (روزت). بذر این نوع شبدر در پائیز کاشته شده و با آغاز بهار رشد آن آغاز و تولید دمگلهای ظریف و راستی می نماید. گیاه در طول مدت بهار تولید علوفه کرده و در اواخر بهار یا اوایل تابستان با خاتمه رشد تولید بذر می نماید. ارتفاع شبدر ایرانی بر حسب شرائط محیطی به ۸۰-۲۰ سانتیمتر میرسد.

در زمان اولیه رشد (روزت) اختلاف و تشخیص برگ بین شبدر ایرانی و شبدر سفید مشکل بوده و بسادگی از یکدیگر متمایز نمی گردند. اختلاف اصلی این دو را می توان در قاعده برگچه جستجو کرد ، زیرا قاعده برگچه شبدر ایرانی باریک و قلمی می باشد. شبدر ایرانی بر خلاف شبدر سفید دارای ساقه های خزنده نبوده و بعلاوه گره های آن بر روی ساقه ریشه تولید نمی نمایند. شبدر ایرانی دارای گل آذینی در ظاهر پهن با گل زرشکی یا ارغوانی رنگ است. این گیاه خودگشن بوده و بعلاوه خودبارور می باشد. گلها از محور برگ در روی ساقه بطول دمگل ۱.۵ – ۵ سانتیمتر خارج می شود. در ضمن رسیدن بذر Calyx اطراف غلاف متورم شده و تشکیل یک بادکنک پاکتی کوچکی می دهد که در موقع رسیدن جدا شده و به سهولت به وسیله آب و باد به اطراف حمل و بدین طریق موجب اشاعه و انتشار بذر در مسافتهای زیاد می گردد. رنگ بذر شبدر ایرانی معمولا سبز زیتونی و یا ارغوانی تیره است. شبدر ایرانی خاکهای سنگین و مرطوب را دوست داشته و در دره های جنوب ایران یافت می شود و خاکهای شنی زیاد مناسب رشد آن نمی باشد. گرچه شبدر ایرانی پائیزه است ولی مقاومت زیادی به سرمای زمستان نشان نمی دهد. بهترین خاک برای رشد و نمو این نوع شبدر خاکهای زراعی حاصلخیز است و چنانچه در اوایل رشد مصادف با آب و هوای گرم و خشک گردد رشد آن ضعیف خواهد بود. این نوع شبدر معمولا به صورت بذر پاش کشت می گردند.

میزان بذر برای هر هکتار در حدود ۸-۴ کیلو و در زمینهای نامرغوب و آب و هوای گرم و خشک بذر کمتری بکار گرفته می شود. شبدر ایرانی زمینهای اسیدی را دوست داشته و کوددهی قبل از بذر پاشی صورت می گیرد. از طرفی به دلیل بکار گیری زراعت های وجینی در کشت مخلوط و یا آیش کودهای آلی و یا دامی مورد استفاده نمی باشند. در صورت احتیاج و یا کمبود مواد غذایی از کودهای معدنی استفاده شده که بکارگیری ۲۰۰-۱۵۰ کیلوگرم سوپر فسفات ۲۰٪ در هکتار در پاییز (زمان کاشت) بهترین نتیجه را خواهد داد در زمینهای خیلی ضعیف بیش از دو برابر مقدار فوق استفاده می شود. در صورت کمبود پتاسیم ۲۰۰-۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کلرید پتاسیم نیاز زمین کشت شده شبدر را بر طرف می سازد.

موارد مصرف شبدر ایرانی:

این شبدر را چنانچه بخوبی و مطابق اصول صحیح خشک کنند علوفه خوشخوراک و مغذی برای کلیه احشام خواهد بود. طبق تجربیات آزمایشگاهی این گیاه محتوی حدود ۱۶ پروتئین بوده و جهت استفاده برمه زمانیکه یک چهارم تا کلیه گلهای آن ظاهر شوند چیده می شوند. همانند سایر نباتات علوفه ای چنانچه در برداشت آن تاخیر شود سبب تقلیل کیفیت غذایی آن شده اما میزان عملکرد محصول بیشتر می گردد. در صورت رعایت کلیه شرایط میزان ۴-۲ تن علوفه خشک در یک هکتار تولید نموده و شرایط خشک نمودن آن مانند یونجه است. شبدر ایرانی با دارا بودن پروتئین زیاد و کیفیت علوفه ای خوب و مغذی بودن مناسب چرای دام بوده و معمولا قبل از رسیدن کامل چرا می شوند. چرای بیش از حد نیز سبب صدمه به رشد بعدی شبدر و تولید بذر می گردد. شبدر سفید و بعضی از گیاهان خانواده گرامینه برای چرا با شبدر ایرانی مخلوط می گردد. جهت جلوگیری از نفخ حیوانات استفاده از کاه و یونجه خشک در جیره غذایی دامها مد نظر قرار می گیرد. تولید شبدر ایرانی حدود ۲۷ تن علوفه سبز و ۴۰۰-۱۰۰ کیلوگرم بذر در هر هکتار بوده و در صورت وجود شرایط کاملا مناسب می توان بیش از ۵۵۰ کیلوگرم بذر از یک هکتار محصول برداشت نمود برداشت بذر همزمان با روشن شدن رنگ قهوه ای کپسولهای آن است. شبدر ایرانی گیاهی با گرده افشانی مستقیم و خودبارور است ولی زنبور عسل به علت جلب شهد آن به تولید بذر بیشتر کمک می نماید.

شبدر لاکی ( trifolium incarnatum)

شبدر لاکی بومی جنوب غربی آسیای صغیر تا نواحی اروپا بوده و در کشور های اروپایی اهمیت زیادی پیدا کرده است. گیاه فوق نباتی یکساله زمستانه و تا حدودی به سرما مقاوم است. شبدر لاکی در پائیز کاشته و در بهار از علوفه آن استفاده می کنند. برای جلوگیری از فرسایش و اصلاح ساختمان خاک نیز مورد استفاده می باشد. شبدر لاکی در ظاهر مشابه شبدر قرمز است ولی با هلالی بودن رأس برگ و دارا بودن کرک زیاد در سطح برگها و روی ساقه به خوبی از آن تمیز داده می شود. کشت پائیزه آن تولید بوته کوتاهی می کند که با فرا رسیدن بهار ساقه های گل یا دمگل ظاهر و به سرعت شروع به رشد مینمایند.

خواص گیاه شناسی شبدر لاکی:

شبدر لاکی گیاهی یکساله پائیزه در بعضی مناطق دوساله دیده می شود. کلیه قسمتهای گیاه اعم از برگ ، ساقه و شاخه ها به طور کلی پوشیده از کرک می باشند. طوقه گیاه گوشتی و ضخیم بوده که تولید ریشه های نسبتا عمیق و راست دو کی شکل را می نمایند. ساقه این گیاه به ارتفاع ۸۰-۱۰ سانتی متر و فاقد انشعابات شاخه ای زیاد است. ساقه های قائم اصولا دارای تعداد زیادی برگ بوده و قبل از گل کردن نرم و ظریف و بعد از گل کردن کامل چوبی می شود. برگهای شبدر دارای دمبرگ بلندی است که در راًس آنها برگهای سه بخشی بنام برگچه ها قرار داشته و بر خلاف برگهای روی ساقه اصلی دارای دمبرگهـای کوتـاه می باشند. برگچه ها پهن وگرد بطول ۸ – ۲۰ میلیمتر و طول یک برگچه به تنهائی به ۲ سانتیمترمی رسد. برگچه های قائده بزرگ ودر راًس هلالی شکل به نظر مـی رسند. برگچه ها اصولا تخم مرغی شکل معکوس و اکثراً مـدور و در راًس دمبـرگ اصلی قرار دارند. حواشی برگچه ها مضرس و دارای سـطح نـرم و پوشـیده از کـرک مـی باشند. رگبرگهای برگچه ها به صورت شبکه ای بوده که از علائم تشخیص اینگونه شبدر است. رنگ برگچه ها سبز باز و بر خلاف شبدر قرمز فاقد لکه سفید است. گوشوارکها بزرگ ، کاغذی که به صورت غلاف دور قاعده دمبرگ را پوشانده و دارای شکل تخم مرغی بدون زائده در رأس، بندرت مضرس ، رگبرگهای سبز رنگ می باشند. حاشیه و رأس رگبرگها اغلب قرمز رنگ می باشد.

خواص زراعی شبدر لاکی:

این نوع شبدر در اغلب خاکهای زراعی رسی و شنی که دارای PH اسیدی کم هستند، بخوبی رشد میکند. زمینهای سبک حاوی آهک برای کشت آن مناسب تر می باشند. شبدر لاکی در مناطق سرد یا نوسان حرارتی زمستانه کم و رطوبت کافی به خوبی رشد و نمو می کند. تقویت زمین با کودهای پتاس و فسفر موجب افزایش سبزینگی و بذر و علوفه می گردد. میزان ۳۵۰-۱۵۰ کیلوگرم کود فسفات و ۱۰۰-۵۰ کیلو گرم کود پتاس بر اساس نیاز زمین کشت شبدر لاکی در هکتار استفاده می شود.

موارد استفاده شبدر لاکی:

شبدر لاکی برای حفظ و اصلاح خاک (کود سبز) ، تولید علوفه سبز و خشک ، اصلاح مرتع ، تقویت دامداری و … بطور جدی مد نظر قرار می گیرد. تولید علوفه خشک یا برمه مرغوب با کیفیت و کمیت مناسب در مراحل اولیه تا مرحله کامل گل دادن بوده و میزان محصول برمه برحسب شرائط آب و هوایی ، نوع خاک ، بذر، مدیریت و … متفاوت و معمولا بین ۵-۳ تن در یک هکتار است. علاوه بر مصرف شبدر بصورت برمه بحالت ، سبز نیز مورد تعلیف قرار گرفته اما بعلت دارا بودن کرک زیاد عوارضی موجب می گردد که با تغذیه مخلوط از آن جلوگیری می شود. شبدر لاکی مورد توجه اکثر حیوانات بوده و به شدت چرا می گردند. مصرف زیاد گیاه تولید نفخ در حیوان کرده و به همین دلیل به صورت مخلوط با غلات و یا سایر نباتات علوفه ای گرامینه استفاده می شود. از چرای دام در چراگاههایی با تراکم زیاد شبدر جلوگیری شده، همچنین بهره برداری از علوفه پایان فصل به دلیل کرکهای خشک و خشن و فراوان روی برگها ایجاد اختلال در حیوان می نماید. شبدر لاکی به صورت سیلو نیز مورد مصرف قرار می گیرد.

شبدر دو رگ (trifolium hybridum) و سایر شبدرها:

شبدر دو رگ گیاه علوفه ای چند ساله ایست که معمولا آن را به عنوان نباتات علوفه ای دو ساله کشت و کار می کنند. شبدر دو رگ به صورت انفرادی و یا مخلوط با گیاهانی مانند اردو (Phleum pretense) یا شبدر قرمز کشت می گردد. شبدر دو رگ (Alsike clover) مخصوص مناطق سرد خاکهای مرطوب و محلهای آبگیر موقتی است. شبدر دو رگ بهتر از شبدر قرمز در خاکهای اسیدی و قلیایی مقاومت نشان داده و دارای ساقه های نسبتا بلندتر با طوقه های پاجوش دار و خوابیده تر است. رنگ گلهای آن سفید بندرت میخکی (زرد کمرنگ) با بذرهایی به رنگ سبز مخلوط با بذرهای زرد رنگ می باشد.

خاکهای رسی با رطوبت کافی مناسب رشد و نمو این گونه شبدر است. جهت کشت شبدر میزان شش کیلو بذر در هکتار مورد نیاز بوده که در شرایط مختلف آب، هوایی و خاکی تا ۲۵ کیلوگرم افزایش می یابد. زمانی برداشت شبدر دو رگ جهت مصرف علوفه ای به هنگام گل دهی کامل آن است. شبدر دورگ در خاکهای مرطوب و اسیدی به عنوان چراگاه کشت می گردد.

شبدر کوهی (trifolium montanum)

شبدر کوهی گیاهی چند ساله با ساقه های نسبتا راست و ریشه های قوی است. قسمت تحتانی برگچه ها، دمبرگ و ساقه های جوان آن پوشیده از کرکهای ریز است.

برگچه ها بیضی شکل به طول ۲.۵ تا ۳.۵ سانت ، حاشیه برگچه ها دندانه دار و رنگ گل سفید است. شبدر کوهی در برخی نواحی کوه سبلان بصورت طبیعی دیده شده است.

شبدر توت فرنگی (trifolium fragiferum)

شبدر توت فرنگی گیاهی کم و بیش پوشیده از کرک و چند ساله است. ساقه گیاه خزنده دارای انشعابات زیاد بوده و از محل گره ساقه ها، برگ تولید می گردد. برگ ها دارای دمبرگ بلند با برگچه های بیضی تا تخم مرغی شکل می باشد. حاشیه برگچه ها دندانه دار بطول ۵ تا ۱۵ میلیمتر طول و ۴ تا ۱۲ میلیمتر عرض است. گوشوارک این نوع شبدر نیزه ای شکل بوده که به طرف قاعده پهن و دو زائده ای به نظر می رسد.

دمگل بلند ، کرکدار یا بدون کرک بوده که از قاعده برگ مستقیم بالا می رود. گل آذین پر گل و متراکم ، بیضی تا کروی شکل ، میوه نیام و بذر تخم مرغی شکل با لکه های قهوه ای باز می باشند. شبدر توت فرنگی در نواحی تهران، کرج (در ارتفاع ۱۴۰۰ متر) خراسان، کرمان، کوه لاله زار و بلوچستان یافت می شود.

شبدر شیرین یا شاه افسر (melilotus sp)

شبدر شیرین بومی آسیا و اروپا بوده ، در کشاورزی ایران جایگاه مهمی داشته و بعنوان کود سبز ، حاصلخیزی خاک و احیا مرتع ، تولید علوفه ، سیلو و تربیت زنبور عسل مد نظر قرار می گیرد. عسل تولیدی دارای رنگ روشن و طعم و مزه ملایم می باشد. شبدر شیرین شاه افسر، در شرایط نامناسب آب و خاک و در حاشیه جاده ها با تکثیر بذر و پراکنش آن استقرار یافته و در تولید محصولات استراتژیک نوعی علف هرز شناخته می شود. بذر شبدر شیرین سخت و محکم بوده و مدت زیادی در خاک زنده باقی میماند.

خواص گیاه شناسی شبدر شیرین:

شبدر شیرین دو ساله دارای ریشه عمیق و مستقیم بوده که تا عمق حدود سه متر نفوذ می کند. گونه یکساله شبدر کوتاه و ظریف بوده در حالیکه نبات دو یا چند ساله دارای ظاهری راست و کشیده می باشد. در سال اول رشد گیاه فوق دارای یک ساقه بوده که در پاییز جوانه هایی در روی طوقه آن تشکیل می شود. جوانه ها در بهار سال بعد تبدیل به ساقه هایی می شوند که از مولد جوانه های تاجی سال گذشته بوجود آمده اند. شبدر شیرین دارای برگچه های کشیده ای می باشد که برگچه وسط نسبت به دو برگچه دیگر طویل تر است. ساقه گل دهنده از قاعده دمبرگ برگ اصلی به صورت خوشه ای (سنبله ای) مرکب ، متراکم یا غیر متراکم ظاهر می شود. خوشه های مرکب گل در نزدیک انتهای گیاه به وجود می آید. گلهای شاه افسر به رنگهای سفید و زرد بوده که در نوع یکساله در سال اول و در نوع دو ساله آن در سال دوم ظاهر می شود. بذرهای رسیده در غلاف کوچکی که به وسیله دو دریچه باز می شوند، قرار دارد.

خواص زراعی شبدر شیرین

انواع خاکهای مختلف از خاکهای رسی سنگین و خاکهای شنی سبک برای رشد این گیاه مناسب است. اما خاکهایی که دارای آهک ، کود ، مواد معدنی کافی و زهکش طبیعی باشند رشد مناسب تر خواهد بود. این نوع شبدر نسبت به شبدر قرمز و یونجه به آهک و مواد آهکی بیشتری نیاز دارد. کودهای آهکی در پاییز و قبل از کاشت در زمین پخش می گردد. شبدر شیرین معمولا به کودهای معدنی ازته و فسفر احتیاج زیادی دارد. از آنجائیکه این گیاه بعد از مدتی رشد ازت خود را به وسیله غده های ریشه تامین می نماید لذا در حین رشد مانند سایر نباتات خانواده لگوم احتیاجی به افزایش کود ازته نخواهد داشت. همچنین فسفر موجود در خاک را با هر ترکیبی جذب و مورد استفاده قرار می دهد. میزان ۲۰۰-۱۰۰ کیلوگرم سوپرفسفات ۲۰٪ برای یک هکتار زمین به منظور کوددهی مد نظر قرار می گیرد. پتاس در تثبیت ازت و جذب آن از هوا کمک کرده بطوریکه در تشکیل غده های روی ریشه مشارکت جدی دارد. شبدر شیرین به خاکهای اسیدی حساس بوده و خاکهای با ph نزدیک به ۷ را ترجیح می دهد. در خاکهایی که نمک زیاد داشته و یا در زمینهایی که غلات و یونجه رشد نمی کند، بخوبی استقرار می یابد. گیاه فوق نسبتا مقاوم بوده و در مناطقی با بارندگی فراوان رشد بهتری خواهد داشت. حرارتهای بالا و پایین چندان صدمه ای به این گیاه نمی زند. این گیاه در سال دوم به رشد اصلی خود رسیده، لذا بهتر است در سال اول از برداشت آن خودداری گردد. بهترین زمان برداشت گیاه زمانی است که رشد گیاه به ۲.۵ تا ۱ متر رسیده و در غیر این صورت دامها از خوردن آن به علت چوبی شدن اجتناب خواهند کرد. همچنین این گیاه به علت داشتن ماده ای به نام کومارین تلخ مزه است. شاه افسر علوفه ای مقوی و پرحجم بوده و احتمال نفخ حیوانات از افراط در خوردن آن زیاد می باشد. گیاه فوق در تقویت و اصلاح خاک و احیا مراتع و چراگاه کاربرد داشته و در تهیه علوفه سیلویی بکار گرفته می شود. خاک نرم به همراه رطوبت کافی جهت جوانه زنی و رشد گیاه ضروری بوده که با توجه به مقاومت نسبی آن در مقابل یخبندان در اوایل بهار نسبت به کشت آن اقدام می شود. در مناطقی با زمستان ملایم در فصل پاییز نیز کشت می گردد. شبدر شاه افسر به صورت مخلوط با سایر نباتات علوفه ای و یا علوفه های خانواده گرامینه کشت شده ، برداشت و سیلوی آن همراه با جو و یولاف در حالت خمیری تولید برمه بسیار خوبی می نماید. جهت کشت شبدر شاه افسری با توجه به مرغوبیت بذر ، قوه نامیه ، نوع خاک ، رطوبت ، آب و هوا ، مدیریت و … میزان ۲۰-۱۰ کیلوگرم در هکتار بذر با غلاف (میوه) و یا ۱۰-۵ کیلوگرم در هکتار بذر بدون پوسته و با کیفیت مصرف می شود.

موارد استفاده شبدر شیرین:

مهمترین کاربرد شبدر شیرین تقویت و اصلاح خاک بوده اما به عنوان چراگاه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع شبدرها چند ساله بوده و معمولا در سال اول از آن به عنوان برمه استفاده می نمایند. این گونه نباتات در تناوب زراعی قرار گرفته و شرایط فیزیکی مناسبی را برای زراعت بعدی فراهم می نمایند. شبدر فوق با دارا بودن پروتئین و مواد معدنی زیاد مورد توجه جدی قرار گرفته است. یکی از موارد استفاده شبدر شیرین چرای آن توسط دام بوده، بطوریکه باید توجه داشت، مصرف زیاد آن در دام ایجاد نفخ می کند. نفخ آن کمتر از مصرف یونجه و سایر شبدرها است. شبدر شیرین کمتر به صورت برمه مورد استفاده بوده و بهترین زمان برداشت آن بعنوان علوفه هنگام گل رفتن گیاه است. شبدر شیرین دارای ساقه خشبی بوده و جهت سیلو و خشک کردن آن زمان بیشتری نسبت به سایر گونه ها نیاز خواهد داشت. خشکیدگی علوفه شبدر شیرین در سیلو بسیار مهم بوده، به نحوی که در صورت دارا بودن رطوبت تولید ماده سمی کومارین می نماید. شبدر شیرین را در مواقع بخصوص برای سیلو به کار می برند بنابراین باید توجه داشت که این نوع شبدر به موقع برداشت شده و به اندازه کافی برای سیلو پژمرده گردد و گرنه تولید ماده سمی کومارین را در سیلو می نماید. در سیلوی شبدر شیرین معمولا ذرت خرد شده (۹۰ کیلوگرم) و یا ملاس (۲۷ کیلوگرم) برای هر تن مخلوط می نمایند. عسل حاصل از زنبورهایی که از گرده و شهد مزرعه شبدر شیرین استفاده می کنند بسیار مرغوب و به علت رنگ روشن و مزه و بوی ملایم این عسلها بازار پسند است. شبدر شیرین علاوه بر مزایای ذکر شده در اصلاح خاک و فرسایش آبی و بادی در مناطق به خصوصی به کار می رود. شبدری را که برای این منظور انتخاب می نمایند باید از ارقام سریع الرشد و دارای شاخ و برگ زیاد و ریشه عمیق و کافی باشد.