علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

مقدمه :

به دنبال چاپ کتاب مصرف بهینه کود گامی موثر در افزایش عملکرد ، بهبود کیفیت و کاهش آلاینده ها در محصولات سبزی و صیفی و ارتقاء سطح سلامت جامعه و اینکه تجمع نیترات در سبزیها غالبا در اندامهای مصرفی ( ریشه، غده، ساقه و برگ ) صورت می گیرد ، ولی بر خلاف تصور اغلب محققین مشاهده گردیده در سبزیهای میوه ای نظیر گوجه فرنگی و خیار نیز نیترات یافت می شود . در این نشریه علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای مورد کنکاش قرار می گیرد . قبلا بیان گردید با رعایت اصول صحیح مصرف کود ، نه تنها عملکرد سبزی و صیفی افزایش می یابد ، بلکه کیفیت نیز ارتقاء خواهد یافت . با مصرف بهینه کود در سبزیها، غلظت ویتامین C تا حد ۳۰ درصد افزایش یافت (Welch ۲۰۰۳) و در مقابل غلظت آلاینده هایی نظیر نیترات کاهش می یابد (ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۳). به دلیل انجام فعل و انفعالات فتوسنتری در برگها و عدم حرکت نیترات از برگ به میوه بایستی مسئله تجمع نیترات در میوه مطرح باشد ولی گزارشها حاکی از وجود نیترات در مقادیر قابل توجه در سبزیهای میوه ای است که عمدتا ناشی از مصرف بی رویه کودهای نیتروژنی به خصوص در سبزیهای گلخانه ای می باشد .

علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای :

در بیشتر گونه های گیاهی منجمله گوجه فرنگی ریشه ، ساقه و برگها ، توانایی احیای نیترات را دارند . میزان احيا بستگی به نوع گیاه ، میزان نیترات ، سن گیاه و شرایط محیطی دارد . وقتی غلظت نیترات پایین باشد ، بخش عمده آن در درون ریشه احیا می گردد . با افزایش میزان نیترات ، ظرفیت احیای نیترات در ریشه ها کاهش یافته و بخشی از نیتروژن كل به صورت نیترات به ساقه ها منتقل می شود. به همین ترتیب در ساقه ها نیز ظرفیت احیای نیترات محدود و مازاد نیترات مخصوصا تحت شرایطی که کود نیتروژنی زیادی مصرف شده باشد ، به برگها منتقل می گردد . با توجه به اینکه برگها به عنوان منبع تولید کننده عمل می کند در مرحله زایشی ، رشد رویشی کاهش یافته و تولید مواد هیدروکربنه که برای احیای نیترات لازم است ، کاهش می یابد . بنابر این ظرفیت احیای نیترات در برگها به هنگام مرحله زایشی کاهش می یابد . به علت پرتحرک بودن نیترات مخصوصا هنگامی که مصرف کودهای نیتروژنی (به شکل نیترات) بالا باشد (فراتر از نیاز گیاه) ، گیاه توانایی احیای مقدار اضافی نیترات را نخواهد داشت. در مرحله زایشی (تشکیل میوه) میوه ها به عنوان مصرف کننده مواد تولید شده در برگها (Sink) عمل می کنند و چون قدرت جذب بالایی دارند مواد مصرفی منجمله نیترات را از منبع (Source) به طرف خود با سرعت می کشند. چنانچه تحت این شرایط نیترات احيا شده وجود داشته باشد، وارد میوه شده و در آنجا تجمع می یابد. از طرف دیگر کربن موجود در میوه بیشتر صرف فرآیند تنفس شده و میوه برای احیای نیترات نمی تواند از این مواد هیدروکرینه استفاده نماید و کلا ظرفیت محدودی برای احیای نیترات در میوه ها همانند سایر اندامهای گیاه وجود دارد (ممكن است در این مرحله هورمونها هم نقشی مهم داشته باشند) . از طرف دیگر در برگهای کاملا بالغ ، میزان فعالیت نیترات ردکتاز بسیار اندک است در نتیجه میزان نیترات در برگها افزایش می یابد . این در حالی است که فعالیت نیترات ردوکتاز در سلولهای در حال رشد نواحی انتهایی ریشه زیاد است و غلظت آن به سوی بخشهای بالاتر به سرعت کاهش می یابد. حدود 60 درصد نیتریفیکاسیون در سیتوپلاسم (توسط آنزیم نیترات رداکتاز) در ۲۶ ساعت اول اتفاق می افتد و در کلروپلاست های ریشه نیترات احياء می گردد و به طور کلی تجمع نیترات با فتوسنتز رابطه معکوس دارد. هر عاملی میزان فتوسنتز در گیاه را کاهش دهد ، سبب افزایش غلظت نیترات در گیاه خواهد شد . با توجه به اینکه فرایند آمین سازی ( تبدیل نیترات به عامل آمینی جهت سنتز پروتئین ) در گیاه ، انرژی خواه است ( به ATP احتیاج دارد ) بنابراین هر عاملی نظیر استرس های محیطی که باعث تضعیف گیاه شود ، به تجمع نیترات کمک می کند . در یک گیاه میزان نیترات در بین بافت های مختلف متفاوت است ؛ نیترات معمولا در برگهای ریشه و ساقه به بیشترین مقدار دیده می شود و به ندرت مشكل نجمع نیترات در گل و میوه و یا سبزی های میوه ای مطرح می باشد . با این وجود در برخی شرایط تجمع آن در سبزیهای میوه ای هم مشاهده شده است . تأثیر تغذیه متعادل در کاهش تجمع نیترات در میوه گوجه فرنگی نیز گزارش شده است . در آزمایشهایی که در تایلند بر روی تجمع نیترات در میوه آناناس صورت گرفت به این نتیجه رسیدند دلیل عمده تجمع نیترات در میوه کاهش فعالیت آنزیم نیترات ردکتاز در احیای نیترات است . در این تحقیقات مشخص شد که فعالیت این آنزیم به عناصر غذایی مختلفی ( مولیبدن ، منیزیم ، منگنز ، آهن و … ) وابسته است . بنابراین یکی از اثرات سوء کمبود مولیبدن در گیاه تجمع نیترات است (آنزیم نیترات ردکتاز از دو بخش تشکیل شده که عنصر مولیدن در هر دو بخش حضور دارد و برای مولیبدن پیوند +H را عنصر نیتروژن مهیا می کند) . Chongpraditnum و همکاران (۲۰۰۰) پیشنهاد کردند که محلول پاشی مولیبدن می تواند از تجمع نیترات در میوه بکاهد. در مورد بادمجان نیز نتایج مشابه ای با مصرف مولیبدن مشاهده شده است . در ضمن گزارش شده است که محلول پاشی با منگنز در گیاهان آناناس می تواند باعث تسهیل در جذب از برگ ، ورود آن به شیره پرورده و گردش آن در گیاه شود . در بیشتر گونه های گیاهی اندامهای مختلف آن مثل برگ ، ساقه و ریشه توانایی احیای نیترات را دارند ولی وقتی کود نیتروژنی بیش از نیاز مصرف گردد ، امکان تجمع نیترات بیشتر می شود یون نیترات ( NO3 ) که بسیار پویا است ، توسط ریشه جذب و به طور مستقیم به طرف برگها هدایت و از برگها (Source) به همراه مواد کربوهیدراتی به سمت میوه (Sink) حرکت می کند . از آن جایی که مقدار زیادی از کربوهیدراتها در میوه صرف تنفس می شود ، توانایی احیای نیترات کاهش یافته و در نتیجه تجمع نیترات در میوه اتفاق می یابد. در آزمایشهایی که بر روی گوجه فرنگی انجام شده ، معلوم شده که بین مقدار نیترات در میوه گوجه فرنگی با میزان کودهای نیتروژنه مصرف شده رابطه مستقیم وجود دارد و اثرات متقابل بین مقادیر و منایع کود نیتروژنی نیز معنی دار است . از دید دیگر ، سمپاشی و یا محلول پاشی موادی که دارای نیترات باشند از عوامل مؤثر در تجمع نیترات در میوه ها می باشد ، زیرا جذب سطحی نیترات توسط میوه به راحتی انجام می شود. Olday و همکاران (1976) در بررسی مقایسه ای که بین خیار و نخود فرنگی (به عنوان سبزی که مشکل تجمع نیترات در آن مطرح نیست) ، اعلام کردند تفاوت بین این دو گیاه در تجمع نیترات به تفاوت ریشه آنها در احیاء نیترات بر می گردد. در حالیکه تنها 2% كل فعالیت نیترات ردکتاز در خیار در ریشه صورت می گیرد ، فعالیت نیترات ردکتاز در نخودفرنگی در کل پیکره گیاه متمرکز است . Liu و Kui (1996) با کاربرد فراوان کودهای نیتروژنی (بدون تقسيط) و تجمع نیترات در میوه خیار اعلام کردند تجمع نیترات در میوه خیار با افزایش مقدار کود نیتروژنه افزایش می یابد . کوددهی بیش از حد ، معمولا با افزایش عملکرد همراه نیست و حدود ۸۵ درصد نیتروژن موجود در شیره خام ریشه خیار ، به فرم نیترات است ، در حالیکه تنها ۳۰ درصد نیتروژن موجود در شیره خام نخودفرنگی نیترات است و مابقی به فرم آمینو اسیدی و آمیدی است. در واقع احياء نیترات در ریشه صورت گرفته و اسیدهای آمینه به قسمتهای هوایی منتقل می شوند.

مهم ترین عامل محیطی مؤثر در تجمع نیترات در گیاه ، مقدار نیترات موجود در اطراف ریشه و خود گیاه است . کاربرد بیش از حد کودهای نیتراتی ، به ویژه در یک نوبت باعث افزایش میزان نیترات قابل جذب شده و در نهایت باعث تجمع نیترات در بافت های گیاه می شود . علاوه بر میزان غلظت نیترات موجود در خاک، سایر عوامل محیطی هم می توانند در میزان نیترات موجود در بافت های گیاه تأثیر گذار باشند . به طور کلی میزان نیترات بافت های گیاهانی که تحت تنش های محیطی دچار توقف رشد شده اند ، نسبت به گیاهانی که در شرایط مساعد رشد کرده اند بیشتر است . تنش خشکی ، دمای بالا ، یخبندان ، شدت نور کم و کلیه عواملی که محدود کننده فتوسنتز و رشد در گیاه هستند در افزایش میزان نیترات موجود در گیاه مؤثرند .

طبق گزارش مشترک سازمان های بهداشت جهانی و خواروبار جهانی کشاورزی (۱۹۹۵)، حد قابل قبول مصرف روزانه نیترات (ADI) از صفر الی 3.7 میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن می باشد و طبق همین گزارش با مصرف روزانه ۳۷۰ میلی گرم نیترات در روز در دراز مدت اثر سویی در سلامت مصرف کنندگان مشاهده نگردید. در سال ۱۹۹۷، کمیسیون اروپا حداکثر مقادیر مجاز آلاینده ها را در محصولات کشاورزی مشخص نمودند ، در این گزارش حد مجاز نیترات برای اسفناج و کاهو را 3000 الی 4000 میلی گرم در کیلوگرم بر مبنای وزن تازه گزارش گردید (Vega و Bontoux ۲۰۰۰) . بدیهی است این مقدار نیترات در جوامعی نظیر جامعه ایرانی که مصرف روزانه سبزی در آنها بسیار بالاتر است ، خطرناک و مسئله ساز می باشد .

مثال : اگر نیاز انسان به نیترات به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 5 میلی گرم در روز باشد (منکوتی و همکاران، ۱۳۸۳). هر فرد ۷۰ کیلوگرمی مجاز است تا ۳۵۰ میلی گرم در روز نیترات مصرف نماید. اگر فردی ۲۵۰ گرم گوجه فرنگی در روز مصرف نماید و غلظت نیترات در میوه گوجه فرنگی ۲۵۰ میلی گرم در کیلوگرم بر حسب وزن تازه باشد ، تحت چنین شرایطی روزانه 62 میلی گرم نیترات تنها از این طریق وارد بدن این فرد می گردد (با فرض ۸۰ درصد آب در گوجه فرنگی) ، ولی اگر همین فرد به جای ۲۵۰ گرم گوجه فرنگی ، همین مقدار کاهو و با اسفناج محتوى ۳۰۰۰ میلی گرم در کیلوگرم نیترات برحسب وزن تازه مصرف نماید، در چنین حالتی غلظت نیترات وارد شده به بدن این فرد روزانه بیش از دو برابر حد مجاز خواهد بود ، که مسئله ساز است . در جدول یک حد مجاز غلظت نیترات در تعدادی از محصولات سبزی و صیفی (اسفناج، کاهو، کلم، کرفس، سیب زمینی، پیاز و برخی سبزیهای میوه ای نظیر خیار، گوجه فرنگی و … ) گنجانده شده است. بدیهی است این مقادیر بر حسب میزان مصرف در روز قابل تغییر می باشد . به عبارت دیگر مصرف سرانه سیب زمینی که در ایران روزانه ۱۰۰ گرم و در آلمان 4۰۰ گرم می باشد حد مجاز نیترات در سیب زمینی های تولیدی در آلمان بایستی به مراتب کمتر از سیب زمینی تولیدی در ایران باشد (طباطبائی و همکاران، ۱۳۸۳ ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۳) .

جدول 1 :حد مجاز غلظت نیترات در برخی محصولات سبزی و صیفی ( ملکوتی و همکاران 1383 و رجب زاده 1382 )

نوع محصولمیزان نیترات

( mg/kg FW )

نوع محصولمیزان نیترات

( mg/kg FW )

تربچه1500جعفری500
کاهو1000خیار250
شاهی1500پیازچه250
اسفناج1000سیب زمینی50
ریحان500پیاز50
تره500گوجه فرنگی50
گشنیز500

عوامل مؤثر بر تجمع نیترات در سبزیها :

به طور کلی قسمت عمده ای از نیترات مصرفی توسط انسان از سبزیهای مصرف شده در رژیم غذایی روزانه وارد بدن می شود . عوامل مؤثر بر تجمع نیترات در سبزیها بسیار متنوعند که کلا در دو گروه عوامل محیطی و عوامل ژنتیکی قابل بررسی هستند . به طور طبیعی در بین گیاهان از حیث استعداد تجمع نیترات تفاوت های ژنتیکی وجود دارد . این تفاوت بین خانواده های مختلف ، جنس ها و گونه های مختلف گیاهی و حتی در ارقام مختلف یک گونه دیده می شود. دیده شده است که این تفاوتها با فصل و یا موقعیت جغرافیایی کاشت دستخوش تغییر نمی شود ، اما در صورت بالا بودن میزان یون NO3 موجود در دسترس گیاه این تفاوت های ژنتیکی کاهش می یابد. به عبارتی مهم ترین عامل محیطی که تجمع نیترات را تحت تأثیر قرار می دهد ، میزان نیترات در دسترس گیاه است.

  • اثر عوامل محیطی :

عوامل محیطی زیادی بر غلظت نیترات گیاه از طريق تأثیر بر فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات و همچنین جذب نیترات ، اثر می گذارند . عموما نور کم ، دمای خیلی زیاد و یا خیلی کم و تنشهای رطوبتی ، منجر به تقلیل فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات و افزایش تجمع نیترات می شوند . موقعی که گیاه در معرض شدت نور کم قرار گیرد ، غلظت نیترات افزایش می یابد . محققین مختلف دریافتند که غلظت نیترات در ساعات مختلف روز در سبزیها متفاوت است . از عوامل محیطی دیگر می توان دما را نام برد که اگر همراه با شدت نور کم باشد ، منجر به تجمع نیترات می شود . تنش رطوبت نیز در تجمع نیترات مؤثر است ؛ حالتهای زیادی از تجمع نیترات در علوفه و سمیت آنها برای دامها با بروز استرس خشکی وجود دارد. چنین تجمعی از نیترات شاید در نتیجه تنش رطوبتی باشد که موجب کاهش فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات و قبل از آن سوخت و ساز نوری می شود . قبل از این که جذب نیترات از خاک کاهش یابد ، جذب و تحلیل نیترات تقلیل یافته و نیترات تجمع می یابد ( ملکوتی، ۱۳۸۱)

  • اثر نوع رقم :

تجمع نیترات در گیاه بستگی به گونه ، رقم و قسمتهای مختلف گیاه و نیز سن آن دارد . به طور کلی، ارقام مختلف یک گیاه در جذب و تحلیل نیتروژن با هم متفاوت هستند . اسفناج برگ چروک نیز به طور قابل ملاحظه ای نیترات بیشتری از نوع برگ صاف دارد ، دلیل اختلاف آن است که فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات در نوع برگ صاف زیاد بوده و مقدار ماده خشک بیشتری نیز دارد. سبزیهای زودرس به طور قابل ملاحظه ای نیترات بیشتری نسبت به سبزیهای دیررس همان نوع دارند. نیترات اغلب در قسمتهای مسن گیاه تجمع می یابد ، چرا که در آنها فعالیت آنزیم کاهش دهنده نیترات کم است . برای مثال نیترات در برگهای پیر و بالغ خارجی تجمع یافته و مقدار آن در قسمتهای جوان کمتر است (ملکوتی، ۱۳۸۱)

  • اثر کود :

مقدار کود ، نوع کود ، سرعت آزاد شدن و روش مصرف کود بر تجمع نیترات تأثیر می گذارند. در مورد تعداد زیادی از گونه های گیاهی ، ارتباطی مستقیم بین کود نیتروژنی و تجمع نیترات مشخص شده است . در حقیقت عمده ترین عاملی که موجب تجمع نیترات در سبزیها و سایر گیاهان می شود کودهای نیتروژنه می باشند . میزان نیترات در خاکها قبل از برداشت و در زمان برداشت به عنوان عامل بحرانی در تعیین سطوح نیترات در اسفناج شناخته شده است . در کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده اند سبزیهایی که به صورت ارگانیگی رشد می کنند ، دارای نیترات کمتری می باشند. نوع و مقدار کودهای آلی بکار رفته نیز باعث تغيير غلظت نیترات در سبزیها می شوند. شدت معدنی شدن کودهای آلی بطور وسیعی توسط نسبت C/N و میزان لیگنین آنها تغییر می کند.

کودهای آلی سهل تجزیه شونده به همان ترتیب کودهای نیتروژنی معدنی بر میزان جذب نیترات توسط گیاهان تأثیر می گذارند . در عمل کود دهی بی رویه نیتروژن سبب افزایش میزان نیترات در سبزیها می شود. اکثر پژوهشگران معتقدند با مدیریت بهینه کوددهی میزان نیترات کاهش می یابد . تجمع نیترات به ندرت با مقداری کمتر از 400 کیلوگرم کود اوره در هکتار رخ می دهد. گاهی استفاده از کودهای کندرها، که نیتروژن موجود در خود را به آهستگی آزاد می کنند، می توانند موجب کاهش تجمع نیترات شوند . از جمله این کودها اوره با پوشش گوگردی (SCU) اوره فرمالدئید (UF) و (IBDU) می باشند. استفاده از پتاسیم و روی به دلیل نقش مثبت آنها در افزایش بازیافت نیتروژن، معمولا موجب تحرک و جذب بیشتر نیتروژن شده بنابراین به دلیل افزایش پروتئین ، منجر به کاهش نیترات می شود (ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۳).

روشهای کاهش نیترات در سبزیها :

یکی از روشهای کاهش نیترات در سبزیها استفاده از ارقامی است که نیترات را کمتر در خود تجمع می دهند. بطور کلی، نباید اعمالی انجام داد که مانع از رسیدن نور به گیاه در روز شود ؛ برای مثال، کشت عمودی گیاهان می تواند، به تجمع نیترات کمک کند. همچنین می توان در طول شب قبل از برداشت با استفاده از نور مصنوعی، از تجمع نیترات در گیاهان کاست و یا از کودهای کندرها و آمونیومی استفاده کرده و کود به مقداری در اختیار گیاه قرار گیرد که به آن نیاز داشته باشد. از اعمال تنشهای رطوبتی هم باید خودداری شود . از کشتهای پاییزه تا حد امکان خودداری کرده ، گیاهان را با فاصله مناسب کاشته و برداشت محصولات خود را هنگام عصر انجام دهند . تجمع نیترات در یک دوره تاریکی با شدت نور پایین انجام می گیرد. اگر برداشت سبزی و صیفی بعد از ظهر انجام گیرد، غلظت نیترات نسبت به صبح خیلی پایین تر است. همچنین اگر برداشت در روزهای روشن و آفتابی با طول مدت روز طولانی تر صورت گیرد.

یکی دیگر از روشهای کاهش غلظت نیترات در اندامهای مصرفی سبزی و صیفی، رعایت تعادل سایر عناصر غذایی به ویژه مصرف پتاسیم، روی و منگنز به ویژه در خیار و گوجه فرنگی بر مبنای آزمون خاک می باشد. هر چه مصرف این نوع کودها بر اساس میزان نیاز واقعی گیاه باشد، علاوه بر افزایش عملکرد هکتاری، مقدار ویتامین C (ارتقاء کیفیت)، از غلظت آلاینده نیترات نیز کاسته می شود (Welch، ۲۰۰۳ و ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۳). در یک واحد تولید محصولات گلخانه ای در طول یک دوره کشت بهاره خیار با مصرف متعادل عناصر غذایی به ویژه نیتروژن به میزان ۱۵ کیلوگرم محصول در متر مربع برداشت گردید. این در حالی بود که میزان غلظت نیترات در کشت خاکی خیار گلخانه ای از ۱۸۱ میلی گرم در کیلوگرم ماده تازه و کشت بدون خاک آن (هیدروپونیک) از ۱۸۳ میلی گرم در کیلوگرم ماده تازه فراتر نرفت و این مسئله نشان می دهد می توان با یک برنامه مدیریت صحیح افزایش عملکرد را همراه با تضمین کیفیت توأما داشت.

 

روشهای کاهش نیترات در سبزیها ( عوامل مؤثر بر تجمع نیترات در سبزیها )

 

پیشنهادها (چه باید کرد؟ )

همانطور که ذکر شد، مهم ترین عامل در تجمع نیترات در گیاهان میزان نیتروژن در دسترس گیاه به فرم نیترات و مصرف نامتعادل کودها است. بنابراین برای کاهش نیترات می توان از روش های ذیل استفاده نمود :

  • نخستین گام ، اولویت کشت ارگانیک در زراعت سبزیها است، با در نظر داشتن این نکته که مصرف بهینه لزوما به معنای کاهش مصرف نیست. معقول ترین روش استفاده از آنالیز خاک و آب و تجزیه گیاه برای تعیین میزان نیتروژن مورد نیاز گیاه است
  • گام دوم ، استفاده از مواد آلی کمپوست شده و مواد بیولوژیک برای افزایش کارایی استفاده از آب و کودهای شیمیایی می باشد.
  • گام سوم ، تقسیط کودهای نیتروژنی در طی دوره رشد گیاه است، به این ترتیب علاوه بر جلوگیری از آلودگی منابع خاک و آب، از دسترسی ناگهانی گیاه به مقدار بیش از حد کودهای نیتروژنه ممانعت به عمل خواهد آمد.
  • گام چهارم ، استفاده از کودهای نیتروژنی کندرها نظیر اوره با پوشش گوگردی (SCU) و یا اوره فرم آلدئيد است. به عبارت دیگر روش دیگری که می تواند به خوبی میزان نیترات را در گیاه کاهش دهد استفاده از کودهایی است که به تدریج نیتروژن را آزاد کرده (نظیر SCU) و در اختیار گیاه قرار می دهند. استفاده از چنین کودهایی می تواند نیاز سبزی و صیفی را مرتفع ساخته و هزینه های تولید را کاهش دهد .
  • گام پنجم ، استفاده از تکنیک اندازه گیری نیترات پای بوته (PSNT) و استفاده از دستگاه کلروفیل سنج (در کشتهای گلخانه ای) برای مصرف بهنگام و به مقدار کودهای نیتروژنه .
  • گام ششم ، استفاده از انواع کمپوست که می تواند به عنوان منبع تدریجی نیتروژن مورد استفاده قرار گیرد، راهکار دیگری است. گزارش های متعددی در زمینه جایگزینی کودهای شیمیایی با انواع کمپوست نظیر کمپوست ضایعات شهری و کمپوست ضایعات کشاورزی (کشاورزی ارگانیک) و ورمی کمپوست وجود دارد که همگی موید آن است که کاربرد این مواد علاوه بر آنکه عملکرد را بهبود بخشیده ، میزان نیترات را در سبزی و صیفی نیز کاهش داده است.
  • گام هفتم ، روش دیگر، مدیریت جامع تغذیه گیاهی و استفاده از یک برنامه دقیق تغذیه مطابق با نیاز گیاهان است. توجه به تغذیه متعادل گیاهان می تواند در کاهش میزان نیترات محصولات مفید واقع شود. برنامه تغذیه با توجه به فصل ، نوع محصول و با عنایت به نتایج تجزیه خاک و گیاه از روش هایی است که در کاهش میزان نیترات محصول مؤثر خواهد بود (شکل های ۱ و ۲). میزان برداشت عناصر غذائی از خاک توسط گوجه فرنگی با تولید ۹۰ تن در هکتار بیش از ۲۶۰ کیلوگرم نیتروژن ( N ) ، ۱۰۰ کیلو گرم فسفر( P2O5) ، ۵۲۰ کیلو گرم پتاسیم ( K2O ) ، 40 کیلو گرم منیزیم ( mg ) ، 60 کیلوگرم گوگرد (S) و رقمی بیش از ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کلسیم (Ca) و حدود یک الی دو کیلوگرم عناصر ریزمغذی می باشد. مصرف کودهای نیتروژنی مطابق زمان نیاز (شکل ۲) بایستی به صورت تقسیط انجام گیرد تا علاوه بر افزایش عملکرد و بهبود کیفیت بازیافت کودهای پویا نیز افزایش یابد. بدیهی است هر چه بافت خاک سبک تر باشد و با به جای کودهای سولفات آمونیوم ، اوره و از نیترات آمونیوم (پویاتر ) استفاده گردد، تعداد دفعات تقسيط افزایش می یابد (Lale greid و همکاران، ۱۹۹۹) .

میزان برداشت عناصر غذایی در گوجه فرنگی

مراحل رشد و نیاز غذایی نیتروژن ، پتاسبم ، منیزیوم و گوگرد در گیاهان مختلف

  • گام هشتم ، مدیریت زراعی از دیگر روش هایی است که در کاهش تجمع نیترات مؤثر خواهد بود. آبیاری دقیق و بهینه کردن شرایط محیطی به ویژه شرایط تهویه مناسب خاک در گلخانه که امکان کنترل این عوامل بیشتر است می تواند با کاهش تنش های وارد بر گیاه از خطر تجمع نیترات در محصول بکاهد.
  • گام نهم ، برای کاهش غلظت نیترات در اندامهای خوراکی ، مصرف متعادل سایر عناصر غذایی به واسطه وجود اثرات مثبت آنها در ریشه مناسب و در مکانیسم کامل فتوستر در گیاه از تجمع نیترات تا حدی جلوگیری به عمل آید. از دیگر اثرات منفی تجمع نیترات و مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنی با بنیان نیتراتی بروز زردبرگی و مشاهده علائم کمبود آهن شدید به خصوص در سبزیهای گلخانه ای نظیر گوجه فرنگی، خیار و فلفل می باشد که در صورت شدت باعث کاهش رشد عملکرد و بدشکل شدن میوه ها می گردد.
  • گام دهم ، استعداد ذاتی (ارثی) تجمع نیترات در گیاهان به میزان فعالیت آنزیم نیترات ردکتاز بر می گردد که توسط چندین ژن کنترل می شود. ولی تاکنون به طور کامل شناسایی نشده اند. با این وجود انجام برنامه های اصلاحی برای تولید ارقام با استعداد ژنتیکی کم برای تجمع نیترات پیشنهاد می گردد .

در مقطع فعلی با عنایت به نتایج تحقیقات به عمل آمده حد مجاز پیشنهادی برای غلظت نیترات در برخی از سبزیها نظیر شاهی و تربچه ۱۵۰۰ ، اسفناج و کاهو ۱۰۰۰ ، تره، جعفری، گشنیز و ریحان ۵۰۰ ، خیار گلخانه ای ۲۵۰ ، سیب زمینی و پیاز و گوجه فرنگی 50 میلی گرم در کیلوگرم بر مبنای وزن تازه خوری پیشنهاد می گردد .

سپاسگزاری :

بدینوسیله از جناب آقای سید جلال طباطبایی استادیار محترم دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز و از سرکار خانم اسدزاده برای تایپ و تنظیم و از آقایان روح اله محمودنیا و مهندس بهزاد رضایی فرد، برای تهیه شکلها و ویراستاری تشکر و قدردانی می نمائیم.

نگارندگان : محمد جعفر ملکوتی ، امید نوری ، سعید سماوات و مجید بصیرت

استاد و دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس ، اعضای هیات علمی موسسه تحقیقات آب و خاک

سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی موسسه تحقیقات خاک و آب

 

دانلود فایل منابع مقاله علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

منابع مقاله علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

دانلود فایل PDF مقاله علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

دانلود فایل پی دی اف مقاله علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

کانال تلگرام شرکت کشاورزی و دامپروری سرافراز هزارمسجد

میانگین امتیازات ۴ از ۵
از مجموع ۲ رای
فیسبوک توییتر گوگل + لینکداین تلگرام واتس اپ کلوب
 
 

3 دیدگاه در “علل تجمع نیترات در سبزیهای میوه ای

بسیار مفید و کامل بود ممنون

باتشکر از مطالب مفیدتون
انشاالله موفق و موید وپیروز باشید .

ممنون از لطف شما

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

error: عدم امکان کپی مطالب

تماس با ما

برگشت به منوی تماس ها

پشتیبانی واتساپ

برگشت به منوی تماس ها

کانال تلگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

پیج اینستاگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها