شپشک سیاه زیتون
Saissetia oleae (Olivier)
(Hem.:Coccidae)
این شپشک تا چند سال پیش زیان‌آورترین آفت درختان زیتون بـوده، ولـی اکنـون چند سالی است که از اهمیت آن کاسته شده است. با این وجود در منطقه سـیاه پـوش طارم سفلی در استان قزوین ، هنوز حشره از تـراکم جمعیتـی بـالایی برخـوردار اسـت. همچنین به صورت پراکنده روی برخی از درختان و بوتههای زینتی در بعضی از منـاطق ساحلی مانند رامسر پراکنده است. روی درختان مرکبات و خرزهره، سبزیجات، درختان میوه سردسیری نیز جمعآوری شده است. در اکثر مناطق زیتونخیز جهـان انتـشار دارد. آفت عمدتا روی برگهای گیاه میزبان مستقر شده وخسارت وارد میکند .
مشخصات
بدن ماده کامل کروی شکل نزدیک به تخم مرغی، به طول 3 تا 5/5 و پهنای 2 تـا 4.5 میلیمتر، به رنگ قهوهای تیره متمایل به سیاه است. پوستهی پشتی حـشره سـخت و دارای نقش برجسته و آشـکار مـیباشـد. بـدن مـاده هـای جـوان دارای برآمدگی کمتر و به رنگ خاکی یا قهوه ای روشن که با آغاز تخمریزی کمکـم برآمـدگی پشتی بیشتر و رنگشان تیرهتر میگردد. شاخکها هشت بندی است که بند سوم بلندتر از بندهای دیگر میباشد. خارهای پشتی ستبر و مخروطی شکل اسـت. موهـای کنـاری بدن کم و بیش ضخیم و بلند با نوک دندانهدار میباشند. درازای صفحهی آنـال نزدیـک به دو برابر پهنای آن است. تخمها بیضی به درازای 0.3 میلیمتر، به رنگ سفید مرواریدی که به تـدریج نـارنجی و در نزدیکی تفریخ سرخ کم رنگ میشود. پورههای سن یک بیضی مـسطح، بـه رنـگ قهوهای روشن، به درازای 0.34 میلیمتر و شاخکها ششبندی است. سن دوم پـورگی به رنگ تیرهتر و به اندازه دو برابر بزرگ تر میباشد، حشره در این سـن دارای نـشانهای از نقش در پشت میباشد. افراد نر تاکنون در ایران دیده نشده است.
زیست شناسی
این شپشک زمستان را در زیتونکاریهای اطراف دریاچه سد سفید رود به حالـت پورههای سن یک و دو، بیشتر در پشت برگها و در کنار رگبرگها میگذرانـد. از ایـن رو مرگ و میر آفت به ویژه پورههای سن یک در این دوره از سال بسیار زیاد اسـت. در سالهایی که سرمای زمستان سخت تر میشود، مرگ و میر چنان است که در سـال بعـد به سختی به این آفت برخورد میگردد. پورهها با رسیدن بهار فعال تر شده و برای تغذیـه از روی برگها به روی شاخهها مهاجرت میکنند. در ماههای خرداد و تیر پورهها کامـل و تخمریزی آغاز میشود. تخمها زیر شکم رها شده و پوستهی شـکمی و پاهـا از روی میزبان بلند شده و به پشت میچسبد. در پایان تخمریزی به صورت کاسـه وارونـه ای در میآید. میانگین تخمهای هرماده در اطرف رودبار 400 تا 750 عدد شمارش شده اسـت. برخی نوشتهها شمار تخم های یک ماده را تا 200 عدد گزارش میکنند. باز شدن تخمهـا و بیرون آمدن نوزادان با نیمه مرداد ماه همزمان و تا پایـان مهرمـاه ادامـه دارد. سـپس نوزادن به حرکت در آمده و برای مکیـدن شـیرهی گیـاهی بـه پـشت بـرگهـا و کنـار رگبرگها میروند. وزش بـاد در ایـن هنگـام موجـب پراکنـدگی آنهـا روی درختـان مختلف میگردد. این آفت در حومهی رودبار یک نسل در سال دارد.
کنترل
همان گونه که گفته شد درحـال حاضـر ایـن شپـشک اهمیـت چنـدانی نـدارد. در صورت بالا بودن تراکم و بروز زیان، بهتر است بـه جـای اسـتفاده از حـشره کـشهـا از دشمنان طبیعی استفاده درست به عمل آید. در صورت نیاز به سمپاشی لازم است ایـن کار هنگامی که آفت در مرحله سن یک قرار دارد با استفاده از یکی از سموم فسفره و یا سوین همراه با روغن انجام گیرد. در بسیاری از کشورها تا حـد امکـان علیـه شپـشکهـا مبـارزه شـیمیایی انجـام نمیدهند. دشمنان طبیعی شپشکها در ایران که تقریبا ازتمام شپشکها از جمله شپشک سیاه زیتون فعالیت دارند به شرح زیر میباشند:
ـ از کفـــشدوزکهـــا:
Adalia sp.
Exochomus flavipes Thumb.
E. q.floralis Motch.
E.quadribipustulatus L.
– از بالتوریها:
Chrysoperla carnea, و چند گونه از Chrysopa
– از قارچهای انگل:.
Cephalosporium lecanii Zimm
