دلایل خشکیدگی بلوط

دلایل خشکیدگی بلوط و راه حلها
 

مســاحت جنگلهــای ایــران حــدود ۱۴ میلیــون هکتــار (ســایت ســازمان جنگلهــا، مراتــع و آبخیــزداری کشــور) است . ایـران از نظـر پوشـش جنگلـی جــزو کشــورهای کــمپوشــش میباشــد (ســازمان خواربــار و کشــاورزی) . مساحت جنگلهای زاگرس حدود ۶ میلیون هکتار(ســایت ســازمان جنگلهــا، مراتــع و آبخیــزداری کشــور) است و از نظر قدمت جنگلهای زاگرس قدیمیترین جنگلهـای بلـوط دنیـا بـا قدمـت  ۵۵۰۰ سال میباشند.

 
پوشش جنگلهای زاگرس

● گونه اصلی جنگلهای زاگرس : بلوط
● ســایر گونــه هــای جنگلهای زاگرس  : بنــه، بادامــک، ارژن، کیکــم، گلابــی وحشــی و …
● بالــغ بــر ۱۸۰ گونــه درختــی و درختچــه ای در جنگلهای زاگرس وجــود دارد کــه کــه خــود بیانگــر ارزش ژنتیکــی جنگلهای زاگرس میباشد . (کنوانســیون تنــوع زیســتی- ۲۰۱۴ ) .

اهمیت جنگلهای زاگرس

● جنگلهای زاگرس تامین حدود ۴۰ درصد آب کشور را بر عهده دارند
● جنگلهای زاگرس منبع اصلی درآمد خانوارهای جنگل نشین میباشد
● جنگلهای زاگرس دربرگیرنده ۱۲ استان کشور میباشد .
● جنگلهای زاگرس وسیعترین رویشگاه بلوط ایران میباشند
● اولین مانع طبیعی در برابر ورود ریزگردها (ریه تنفسی کشور)
● جنگلهای زاگرس محل تعلیف حدود۳۰ درصد دام کشور هستند
● تمرکز بخش عمده عشایر کشور حول جنگلهای زاگرس است .
● حــوزه آبخیــز رودخانه هــای زاینــده رود، کارون، کرخـه و دز

دلایل خشکیدگی بلوط

● کاهــش لاشــبرگ و کمبــود ریــز مغــذی هــا (کــم  شــدن بنیــه درختــان)
● پیر شدن درختان
● ریز گردها
● تغییرات اقلیمی و خشکسالی
● عدم زادآوری به دلیل زراعت زیر درختان
● شیوع بیماری ذغالی بلوط و موخوره
● هجــوم آفــات مثــل پروانــه برگخــوار بلــوط و سوســک چوبخــوار بلــوط
● کوبیدگی خاک بر اثر حرکت دام و عدم نفوذپذیری خاک
● از بیــن رفتــن کنتــرل کننده هــای طبیعــی بلــوط در اثـر شـکار بـی رویـه مثـل کبـک، تیهـو و بـزرگ بلـوط کار زاگـرس (سـنجاب)

 
بســیاری از ریــش ســفیدان و معتمدیــن محلــی معتقدنــد در گذشــته های دور نیــز شــاهد  بــروز آفــات و بیماریهــا و نیــز خشکســالیها در جنگلهــای بلــوط بــوده ایــم. ایــن وقایــع هرچنــد اثرگــذار بــوده ولــی هیچــگاه جنــگل را از پــای در نیــاورده اســت. چــرا کــه در گذشــته جنــگل جــوان بــوده و زاد و ولــد داشــته، امــا اکنــون درختــان پیــر و فرتــوت تــاب بیماریهــا را نداشــته و از پــای در مــی آینــد. مــا نمــی دانیــم کــه دلایل خشکیدگی بلوط چیســت. امــا بــه تجربــه دریافته ایــم کــه چــاره کار در جــوان ســازی جنــگل اســت .

علایم خشکیدگی بلوط

● خروج شیرابه از تنه درخت.
● خشــکیدگی و تغییــر رنــگ بــرگ درخــت (زرد و قهــوه ای شــدن در فصــل رویــش)
● کوچک ماندن برگ و میوه
● ریزش غیر متعارف برگها
● خم شدگی و افتادگی شاخه ها
● وجـود سـوراخهای خـروج آفات چوبخـوار بـر روی تنه درخت
● خشک شدن کامل تاج درخت
● سیاه شدن زیر پوست تنه

راهکارهــای اجرایــی پیشــگیری و کنتــرل خشــکیدگی بلــوط

● قطــع درختـان کامــلا خشـکیده و معــدوم نمــودن بخشــهای آلــوده (تنــه، شــاخه هــا و …)
● قطــع و معــدوم نمــودن سرشــاخه های خشــک درختــان
● کاشـت نهـال بـه جـای درختـان قطـع شـده
● احــداث تشــتک پــای درختــان و نهالهــا بــرای جمــع آوری آب بــاران (بــه طــول ۳ متــر و عمــق
۳۰ ســانتیمتر)
● کنترل بیماری ذغالی
● کنترل آفات چوبخوار
● کنترل موخور

بیماری ذغالی و راههای کنترل آن چیست؟

یکی از دلایل خشکیدگی بلوط بیماری ذغالی بلوط میباشد که عامــل آن نوعــی قــارچ میباشــد کــه در شــرایط کــم آبــی باعــث خشــکیدگی درخــت میشــود. دمــای مناســب بــرای جوانــه زدن ایــن قــارچ ۳۵ درجــه ســانتیگراد اســت و در شــرایط تنــش خشــکی و دمــای بالاتــر از حــد معمــول بــه صــورت مهاجــم و ســریع عمــل میکنــد.

علایم بیماری ذغالی :

مراحـل اولیـه بیماری ذغالی بصـورت تراوش صمـغ روی پوسـت مشاهده میشـود. در این مرحله با بررسی زیر پوسـت نوار عمودی قهوه ای رنگی درسـطح تنه قابـل مشـاهده اسـت. در مراحـل پیشـرفته بیماری ذغالی ، حالت ذغالـی شـدن بیـن پوسـت و چـوب دیـده میشـود کـه درخـت بطـور کامـل خشـک شـده اسـت. علایم بیماری ذغالی بـر روی درختـان جـوان بصـورت پوسـته پوسـته شـدن سـطح سـاقه و قهـوه ای شـدن زیـر پوسـت مشـاهده میشـود. قهـوه ای شـدن برگهـا و خشـک شـدن سـر شـاخه ها از علایم عمومـی بیماری ذغالی محسـوب میشـود .

روشهای کنترل آفات چوبخوار

از دیگر دلایل خشکیدگی بلوط میتوان به آفات چوبخوار اشاره کرد. برای کنترل آفات چوبخوار روشهای مختلفی وجود دارد:

● استقرار تله های پرده ای و یا نوری به منظور جلب حشرات کامل و جمع آوری و معدومسازی آنها.
● استفاده از پارچه توری در اطراف طوقه درخت و جمع آوری و معدوم نمودن آنها در اوایل فصل.

لازم به توضیح است که:

الف – تله های پرده ای شامل پارچه ای سفید به ابعاد ۰٫۵ متر در ۱ متر می باشد که بر روی کادر چوبی نصب شده و با قرار دادن منبع نوری در پشت آن نسبت به جذب حشرات و معدوم سازی آنها با محلول پاشی بر روی پرده و با استفاده از ترکیبات مناسب اقدام می گردد.
ب – تله نوری دستگاهی است که بوسیله یک منبع نوری که در داخل آن تعبیه شده است، حشرات کامل را به سوی خود جلب نموده و حشرات به داخل شیشه سیانور که در قسمت انتهایی تله قرار دارد افتاده و می میرند.
ج – ایجاد تله های زمینی و استفاده از طعمه های میوه ای به منظور جلب حشرات کامل سوسکهای شاخک بلند. تله های زمینی حفره هایی به ابعاد تقریبی    ۳۰ در ۳۰ در ۲۵ سانتی متر است که داخل زمین و به فواصل حدود ۱۰۰ متر از هم ایجاد میشود و با قرار دادن میوه داخل آن نسبت به جمع آوری حشرات اقدام می شود.
 

توصیه های اجرایی:

● قطــع سرشــاخه های خشــک درختــان در مراحــل اولیـه بیمـاری
● قطـع درختـان کامـلاً خشـک شـده و خـارج سـازی از محیــط جنــگل و معــدوم نمــودن آنهــا و کاشــت نهـال بـه جـای ایـن درختـان
● تأمیــن رطوبــت مــورد نیــاز درختــان از طریــق احــداث تشــتکهای هلالی
● جلوگیری از ورود دام به مناطق نهالکاری شده
 

موخور چیست؟

یکی دیگر از دلایل خشکیدگی بلوط موخور یـا لورانتـوس که یـک نـوع علـف هـرز میباشـد است کــه بــر تنــه و شــاخه های درخــت بلــوط میرویــد و باعــث فرســودگی و از بیــن رفتــن درخــت بلوط میشود. در صــورت مشــاهده موخور بــر تنــه درخــت بلــوط بایســتی آن را بریــد. بریــدن موخور فصـل خاصـی دارد چـون ایـن گیـاه مـاده ای در خــود دارد کــه اگــر بــر تنــه درخــت زده شــود دوبـاره رشـد میکنـد و بهتریـن موقـع بریـدن موخور یـک مـاه قبـل از بهـار اسـت کـه شـیره گیــاه خشــک شــده اســت.

تجربه افراد بومی

◄ آقــای حســین جوانمیــری ۶۵ ســاله دامــدار ســاکن روســتای عبدالعزیــز گیلانغــرب کــه لورانتــوس را بنــام موخور میشناســد میگویــد: مـا از قدیـم بـه محـض دیـدن موخور ، آن را قطـع کـرده بـه تعلیـف دام میرسـاندیم. وی در ادامـه گفـت کـه پـدران مـا میگفتنـد گیـاه موخـور نوعـی چســب داشــت کــه بــرای برداشـتن موهــای زائــد بــدن از آن اســتفاده میکردنــد بــه همیــن جهــت نــام آن را موخور گذاشــتند.
◄ آقــای لطیــف ویســی دامــدار روســتای زیــران شهرسـتان جوانـرود میگویـد: مـا نوکـه ( موخور ) را بـه حالـت سـبز بـه تعلیـف دام میرسـانیم و هـم روی پشـت بـام خشـک میکنیـم و سـپس بـه دام میدهیــم. وی میگویــد تجــار میــوه نوکــه را از مــا خریــداری کــرده و گویــا آن را صــادر میکننــد کــه بـه آن کشـمش کولـی میگوینـد و گاهـاً آن را خـرد کـرده و روی دمـل و کـوره دمـل میگذارنـد تـا بـاز شـود و عفونـت نکنـد.

سنجاب ، بزرگ بلوط کار زاگرس

از دیگر دلایل خشکیدگی بلوط ها از بین رفتن سنجابها در اصر شکار و کشتار آن هاست . بذرهــای بلــوط بــه دلیــل ســنگینی قــادر بــه پراکنــش در فواصــل دورتــر از درخــت نیســتند. ســنجابها عــاوه بــر تغذیــه از دانه هــای بلــوط نقــش مهمــی در جابه جایــی آنهــا بــازی میکننــد، زیـرا دانه هـا را بـه عنـوان آذوقـه زمسـتانی زیـر خــاک پنهــان کــرده و از آنجــا کــه بســیاری از ایــن مخفیگاههــا را فرامــوش میکننــد باعــث رشــد نهالهــای جدیــد در جنــگل میشــوند.  بنابرایــن میتــوان آنهــا را جنــگلکاران طبیعــی زاگرس دانست.البتــه نبایــد نقــش گرازهــا را در حفاظــت از جنــگل نادیــده گرفــت. آنهــا بــا زیــر و رو کــردن خــاک شــرایط رشــد دانه هــا را فراهــم کــرده و همچنیـن باعـث خـروج لارو حشـرات آفـت از خـاک و نابودیشــان در اثــر بــرف و ســرما میشــوند.

کاشت بلوط

بـذر بلـوط بسـته بـه آب و هـوای منطقـه رویشـی گیــاه از اواســط شــهریور تــا آذر مــاه میرســد. بذرهـای مناسـب بـرای کشـت بایسـتی درشـت و ســالم (بــدون ســوراخ و قــارچ) باشــند. بذرهــای مناســب معمــولا تــازه از شــاخه جــدا شــده و بــا رنــگ قهــوه ای روشــن تــا ســبز رنــگ در انتهــای بــذر مشــخص میشــوند. بایــد توجــه داشــت بذرهــای خشــک و چوبــی شــده فاقــد قــدرت جوانه زنــی هســتند. بذرهــای چیــده شــده را در ســطل آب ریختــه و اجــازه دهیــد کــه بــرای مــدت یــک تــا دو دقیقــه در آب بماننــد. ســپس بذرهایــی را کــه روی آب شــناور میماننــد جــدا کــرده و حــذف نماییــد.مهمتریــن مرحلــه بعــد از جمع آوری بــذر شــیوه صحیـح نگهـداری آن اسـت. بـه ایـن منظـور بذرهـا نبایــد در شــرایط خشــک و در هــوای آزاد بماننــد زیــرا خشــک شــدن بــذر باعــث از بیــن رفتــن قــدرت جوانهزنــی آنهــا میشــود.راحتتریـن راه ایـن اسـت کـه بذرهـا را بـه محض جمع آوری در گلــدان کاشــت و در فضــای آزاد قـرار داد تـا بـه صـورت طبیعـی پـس از زمسـتان گذرانــی و دریافــت ســرمای لازم در بهــار جوانــه بزننــد. یــا در صورتــی کــه ایــن امــکان وجــود نـدارد، میتـوان تـا قبـل از زمـان جوانه زنـی آنهـا  را در گودالــی زیــر خــاک پنهــان کــرد و در اولیــن فرصــت کاشــت.
بــه هنــگام کاشــت، بذرهــای بلــوط را بــه مــدت  ۴ تــا ۶ ســاعت در آب معمولــی نگهــداری کنیــد. ســپس بــذر بلــوط را بــا محلولهــای قارچکــش مثــل کاپتــان ضدعفونــی کنیــد. بــرای کاشــت در ایــن روش میتــوان از گلدانهــای پلاســتیکی  ۱۷ ســانتیمتری اســتفاده نمــود. تــه گلــدان چنــد ســوراخ ریــز ایجــاد کنیــد. مخلوطــی از خــاک بــرگ، رس و ماســه را تــا ارتفــاع ســه چهــارم در آن بریزیــد. در حیــن پــر کــردن گلــدان آن را بــه آرامـی بـه زمیـن بکوبیـد تـا خـاک متراکـم شـود.دو عــدد بــذر را در یــک گلــدان بــه صــورت برعکـس یـا از نـوک تیـز آن در خـاک قـرار داده ،  ۳تـا ۵ سـانتیمتر خـاک یـا خـاک بـرگ اضافـه کنیـد.آبیــاری بیــش از حــد باعــث پوســیدگی و از بیــن رفتــن بــذر خواهــد شــد. نهالهــای روییــده شــده را میتــوان بعــد از یــک یــا دو ســال بــه عرصــه انتقــال داد. بهتریــن تاریــخ بــرای انتقـال نهالهــا از نیمـه اسـفند تـا اوایـل فروردیـن مـاه اسـت کـه گیــاه کمتریــن حساســیت را داراســت.بـه منظـور جلوگیـری از خـورده شـدن نهـال جـوان توســط جانــوران بهتــر اســت درصــورت امــکان حصـاری ۵۰ سـانتیمتری از چـوب یـا تـوری فلـزی در محــل کاشــت نهــال نصــب شــود.
کاشــت بــذر بلــوط بهتــر اســت در زیــر تــاج پوشــش درختــان مــادری (در همــان محــل جمع آوری بــذر ) و در طــرف شــمالی درخــت موردنظــر باشــد. انتخــاب محــل بایــد طــوری باشــد کــه سـاعاتی از روز سـایه گیر بـوده و نهـال بلـوط در برابـر نـور شـدید آفتـاب قرار نگیــرد. درصــورت امــکان منطقــه ای کــه بلــوط در آن کاشــته میشــود، قــرق شــده باشــد تــا نهالهــا از خطــر چریـده شـدن در امـان باشـند. در بهـار بایسـتی اطـراف چاله هـا را بـه صـورت تشـتکی بـرای جمع آوری آب در آورد و یــا بــه ایجــاد بانکت هــای هلالی عمــود بــر جهــت شــیب اصلــی اقــدام کــرد. آبیــاری بهتــر اســت در تابســتان ســال اول هفته ای یکبــار، تابســتان دوم هـر هفتـه یـک بـار و  در نهایـت ماهـی یــک بــار در ســالهای کــم بــارش صــورت گیــرد.