تغذیه باغات میوه با روش کود آبیاری

مقدمه

گذر از کشاورزی سنتی و نیل به کشاورزی نوین مستلزم رویکرد جدید به علم و تکنولوژی است. محدودیت زمین های کشاورزی ، استفاده بهینه از منابع آبی وحفظ و صیانت از محیط زیست که به عنوان امانت در این برهه از زمان در اختیار ما می باشد ، این رسالت و ضرورت را ایجاب می نماید که با نگاهی نو و تازه که دربرگیرنده جنبه ها و قابلیت های اقتصادی – اجتماعی و کارشناسانه می باشد، به محیط اطراف خود بنگریم . بدیهی است، استفاده از کودهای شیمیایی طی چند دهه اخیر به عنوان یکی از فاکتورهای اجتناب ناپذیر در افزایش راندمان و کیفیت تولید، همواره مورد توجه بوده است. تغییر در شیوه آبیاری و کوددهی متعارف و بکارگیری بهینه از آن، به منظور افزایش ضریب تأثیر گذاری – کاهش هزینه و به حداقل رساندن میزان مصرف نهاده ها ، که به لحاظ اقتصادی و مسائل زیست محیطی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد کارشناسان و دست اندر کاران را مجاب نموده است تا طرحی نو اتخاذ نمایند. امید است که تغذیه باغات میوه با روش کود آبیاری گام مثبتی در جهت تغییر شیوه های سنتی تغذیه و استفاده بهینه از آب و خاک و بالا بردن کیفیت و کمیت محصولات باغی باشد .

سیستم کود آبیاری

سیستم کود آبیاری روشی است که در آن کود مورد نیاز گیاه از طریق آب آبیاری در اختیار محصول قرار می گیرد . در این روش کود مورد نیاز در مقادیر کافی و در زمان مطلوب برای گیاه تأمین می شود ، در حالی که در روش های معمول کودپاشی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در فواصل زمانی زیاد ( اغلب در سه مرحله ) به گیاه داده می شود و این عمل باعث می شود تا گیاه غذای کافی در بین فواصل زمانی کودپاشی در اختیار نداشته باشد.

از طرف دیگر گیاهان در طول دوره رشد خود به مقادیر مختلفی از مواد غذایی نیاز دارند. بنابراین با روش کود آبیاری می توان عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را به مقدار مناسب و در هر زمانی که گیاه نیاز دارد تأمین کرد. از نکات مهم دیگر در روش کود آبیاری کاهش مصرف کود ، توزیع یکنواخت آن برای گیاه ، کاهش هزینه کارگری و همچنین افزایش در سرعت جذب مواد غذایی برای گیاه است.

مقایسه روش سیستم کود آبیاری با روشهای سنتی کوددهی ( پخش سطحی کودها ، محلول پاشی ، چالکود )

1. روش کود آبیاری، کارایی جذب و استفاده از عناصر غذایی توسط گیاه را به دلیل حرکت سریع مواد غذایی مصرفی همراه با آب به طرف ریشه نسبت به روش های کوددهی سنتی (پخش سطحی) افزایش می دهد.
2. روش کود آبیاری، بسیار مورد توجه می باشد زیرا کنترل بیشتری بر مدیریت عناصر غذایی مصرفی ، زمان و نیروی کارگری دارد.
3. روش کود آبیاری در مقایسه با روش های سنتی کوددهی ، دارای بازدهی بالاتر با صرف زمان کمتر بوده و کود، یکنواخت تر توزیع می شود.
4. روش کود آبیاری امکان مصرف متعادل کودها را فراهم می کند که یکی از مهم ترین عوامل در بحث مدیریت تغذیه باغات می باشد.
5. در تغذیه صحیح گیاه، نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیتی ویژه برخوردار است.
6. طبق تحقیقات صورت گرفته مصرف توأم عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و آب آبیاری، مشابه آنچه در آبیاری قطره ای صورت می گیرد، باعث افزایش محصول و همچنین بازدهی مصرف آب و کود می شود.

فواید مصرف متعادل کودها

1. افزایش میزان تولید در واحد سطح
2. افزایش کیفیت محصولات باغی
3. صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بازدهی کودها .
4. افزایش طول عمر میوه دهی درختان میوه
5. افزایش فعالیت های زیستی در خاک و تجدید حیات
6. زود رسی محصولات کشاورزی
7. غنی سازی محصولات کشاوری ( افزایش غلظت آهن، روی، منگز، مس، منیزیم، پتاسیم، …) به منظور ارتقاء سطح سلامتی جامعه.
8. کاهش غلظت آلاینده های نیترات و کادمیوم در محصولات کشاورزی .
9. افزایش استحکام و مقاومت گیاه در برابر آفات و امراض و در نتیجه کاهش مصرف سموم شیمیایی
10. بهبود همزیستی های مفید بین میکروارگانیسم های خاک و گیاهان ( همزیستی های تثبیت کننده ازت. همزیستی های میکوریزی و … )

مشکلات و معضلات مصرف بی رویه کودهای شیمیایی

استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی در کشاورزی علاوه بر ضرر اقتصادی ، منجر به آلوده شدن آب های زیر زمینی شده و در نهایت از طریق محصولات کشاورزی وارد غذای انسان می گردد که موجب بروز بیماری های خطرناکی می شود . کاربرد نا متعادل کودهای ازته ممکن است سبب کاهش PH و کم شدن قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر شود . استفاده مداوم از کودهای شیمیایی پرمصرف سبب کاهش عناصر کم مصرف مانند روی ، آهن ، مس و منگنز خواهد شد که بر روی سلامت گیاهان و جانوران و انسان تأثیر خواهند گذاشت. بنابراین باغداران اگر براساس نتایج آزمون آب، خاک ، گیاه و توصیه های کارشناسان مبادرت به مصرف منطقی کودهای شیمیایی کنند ، نه تنها هیچ مشکلی بوجود نخواهد آمد بلکه افزایش کمی و کیفی محصول را در دراز مدت با حفظ پایداری خاک خواهند داشت.

مزایای کود آبیاری

مزیت های مورد انتظار تغذیه باغات به روش کود آبیاری عبارتند از :

1. کاهش هزینه های مصرف کود ( مصرف سوخت کمتر و نیاز به نیروی کارگری کمتر می باشد) .
2. کنترل بیشتر بر روی مکان و زمان عرضه عناصر غذایی ، که منجر به کارآیی بیشتر مصرف کودی می گردد.
3. کنترل بیشتر بر روی رفتار محصولات از طریق کاربرد هدفمند عناصر غذایی خاص در طی مراحل ویژه رشد و توسعه محصول .
4. کاهش پتانسیل هدر رفت عناصر غذایی . ( بدلیل جلوگیری از آبشویی و تثبیت عناصر غذایی مصرفی)

منابع کودهای مصرفی برای هریک از عناصر

منابع کلاته عناصر کم مصرف بصورت کودهای محلول موجود بوده و می توان انواع مناسب آنرا از طریق سیستم آبیاری قطره ای مورد استفاده قرار داد . میزان مصرف هریک از عناصر فوق الذکر در باغات میوه بر اساس عملکرد سال های گذشته و پیش بینی عملکرد در سال جاری تعیین می گردد .  زمان مصرف هریک از منابع کودی هماهنگ با نیاز غذایی ، مراحل رشد و فیزیولوژی درخت (فنولوژی درخت) و زمان حداکثر جذب عنصر می باشد.

عوامل موثر در کود آبیاری

خاک

در خاک های شنی به دلیل نفوذپذیری بالا، اتلاف عناصر غذایی از طریق آب شویی بسیار زیاد است، بنابراین با محاسبه میزان نفوذپذیری خاک ها و همچنین در نظر گرفتن گسترش ریشه و تنظیم مدت زمان آبیاری با روش کود آبیاری، می توان از اتلاف عناصر غذایی در اثر آب شویی جلوگیری به عمل آورد . در این روش برای عنصری مانند ازت، با مهار آب شویی ، ۲۵ تا ۳۰ درصد در مصرف کود می توان صرفه جویی کرد . بنابراین کارایی روش آبیاری برای خاک های شنی (درشت بافت) بیش از خاک های رسی (ریزبافت) است . حرکت فسفر به عنوان یک عنصر غير متحرک در خاک های شنی بیش از خاک های رسی است به طوری که حرکت این عنصر به طور متوسط در خاک های ریز بافت نمی تواند بیش از ۵ سانتی متر باشد، در صورتی که در خاک های شنی مشاهده شده، که این عنصر تا ۱۸ سانتی متر هم حرکت کرده است . مصرف کودها به روش کود آبیاری، در آبیاری های نشتی هم امکان پذیر است اما به دلیل پخش غیر یکنواخت کود در سطح باغ، کارایی آن نسبت به روش آبیاری تحت فشار و بویژه روش آبیاری قطره ای، کمتر است.

در خاک های ریز بافت استفاده از روش کود آبیاری، از دو عامل تصعید برخی کودها مانند کودهای ازته از سطح خاک در مقایسه با مصرف سطحی کود و همچنین از تثبیت برخی عناصر مانند فسفر و عناصر کم مصرف در خاک هایی با PH بالا جلوگیری می کند. در این روش در فاصله زمانی کوتاهی کود در دسترس ریشه قرار می گیرد و موجب سرعت رشد درختان میوه می شود. با توجه به اینکه در اکثر اراضی شیبدار بافت خاک سبک و شنی (با اصطلاح درشت بافت) است. بنابراین این روش کودهی برای این اراضی بسیار موثر و کارآمد است.

انتخاب کود مناسب

تمام کودها برای استفاده در کود آبیاری و سیستم قطره ای مناسب نیستند. اولین شرط، حلالیت در آب می باشد . دومین خصوصیت اینکه سایر ترکیبات همراه آن نیز بایستی در آب قابلیت حل شدن داشته باشد . همچنین کودهایی که حالت سوسپانسیون دارند نیز برای کود آبیاری مناسب نمی باشند.

درجه حرارت نیز در میزان حلالیت کودها در آب مؤثر است از طرفی برخی کودها با حل شدن در آب موجب کاهش درجه حرارت آب می شوند، به طور مثال حل شدن ۲۱۰ گرم در لیتر نیترات پتاسیم در آب باعث کاهش قابل توجه (۱۰ درجه سانتیگراد) دمای آب می شود که بر حلالیت سایر کودها تأثیر منفی خواهد داشت . جدول زیر بیانگر تأثیر درجه حرارت در حلالیت برخی کودهاست.

استفاده از کلرید پتاسیم (KCL)

به دلیل حساسیت درختان میوه به عنصر کلر، در هنگام استفاده از کلرور پتاسیم در باغات میوه، می بایست با احتیاط و یا در حد کم از آن مصرف نمود. کودها معمولا دارای خاصیت اسیدی یا بازی هستند به این معنی که به محض وارد شدن در آب واکنش اسیدی یا بازی از خود نشان می دهند. بنابراین وقتی از کودها استفاده می شود، PH محلول آب و کود در محدوده اسیدی قرار می گیرد و برعکس، در شرایط خاک های آهکی بواسطه خنثی نمودن اثرات کربنات ها و بی کربنات ها در آب آبیاری و کاهش اثرات کربنات کلسیم در مجاورت پیاز رطوبتی معمولا ترجیح داده می شود ، اما موجب پوسیدگی و زنگ زدگی قطعات فلزی سیستم آبیاری می شود . به همین علت بیشتر استفاده کنندگان از قطعات با جنس پلی اتیلن برای حل این مشکل بهره می برند . از فواید اسیدی بودن محلول کود آبیاری در سیستم می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• از بین رفتن رسوبات محل سوراخ های قطره چکان.
• نابودی جلبک ها و باکتری های رشد کرده در داخل لوله های ارتباطی آبیاری
• کاهش موضعی PH خاک های آهکی در محل پیاز رطوبتی و نزدیک ریشه ها و آزاد سازی برخی عناصر تثبیت شده .

نوع کود و حلالیت

بطور کلی کودهایی که بیشتر در آب حل می شوند و کارایی بیشتری در روش کود آبیاری دارند. همچنین عناصر غذایی که حرکت آنها در خاک آسانتر و سریعتر است برای مصرف به روش کود آبیاری مناسب تر می باشند . اساسی ترین روش استفاده از یک کود در روش کود آبیاری، محلول بودن آن در آب آبیاری است. کودهایی نظیر نیترات آمونیوم، کلرید پتاسیم، نیترات پتاسیم، اوره، منوفسفات آمونیوم و مونوفسفات پتاسیم برای این روش مناسب می باشند.

میزان حلالیت اغلب کودها تحت تأثیر درجه حرارت و درصد خلوص آب آبیاری است. جداول زیر درجه حلالیت انواع کودهای شیمیایی و میزان عناصر موجود در آنها را نشان می دهد.

توان فرسایندگی کود

برخی از کودهای شیمیایی دارای قدرت فرسایندگی با خورندگی مواد فلزی هستند به این دلیل مصرف این نوع کودها موجب خورندگی و پوسیدگی در بخش هایی از سیستم تزریق با شبکه آبیاری می گردد. مقاومت فلزات مختلف به پوسیدگی در برابر این کودها متفاوت است. کودهای اسیدزا مانند، اسید فسفریک، نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم، کاملا خورنده هستند. محلول های دارای فسفر به ویژه هنگامی که با نمک های آمونیومی مصرف شوند، به شدت موجب تخریب مکنده های برنزی و برنجی در تزریق کننده ها می گردد.

سازگاری کودها

وقتی که محلول پایه تهیه می شود برخی کودها نبایستی با هم مخلوط گردند. برای مثال اختلاط کود سولفات آمونیوم با کلرور پتاسیم در مخزن کود باعث تشکیل K2SO4 شده که سبب کاهش حلالیت کودها در آب به مقدار قابل توجهی می شود.

از جمله اختلاط های ممنوعه شامل :

• نیترات کلسیم با سولفات ها و فسفات ها.
• سولفات منیزیم با وی یا مونو آمونیوم فسفات.
• اسید فسفریک با روی ، آهن و مس و سولفات منگنز.

روش کوددهی از طریق آبیاری قطره ای در سیستم کود آبیاری

تزریق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به داخل سیستم آبیاری قطره ای ، توسط یکی از دو روش زیر انجام می شود .

مخازن تزریق کود

این دستگاه به صورت موازی با دستگاه کنترل مرکز نصب می شود با ایجاد اختلاف فشار بین آب ورودی و خروجی مخزن کود، آب از داخل آن همراه با کود محلول بتدریج وارد شبکه خواهد شد. اختلاف فشار توسط شیر فلکه نصب شده بر روی دستگاه کنترل مرکزی ایجاد می شود ، هر قدر مقدار اختلاف فشار با بستن شیر فلکه زیادتر شود ، آب بیشتری از مخزن عبور کرده و کود داخل آن سریعتر تخلیه می شود.

پمپ های تزریق کود

پمپ های کوچکی هستند که با نیروی برق یا انرژی آب موجود در لوله کنترل مرکزی سیستم، کارکرده و کود محلول را از مخزن (بدون فشار) مکیده و در سیستم تزریق می کند . بعد از روشن کردن پمپ جهت انجام آبیاری باغ ، بطور همزمان کودها را در مخزن کود ریخته و شیرفلکه همزن را باز می نمایند تا کود کاملا داخل مخزن حل شود و پس از آبیاری باغ (معمولا ۴ تا ۵ ساعت برای درختان بزرگ در مراحل آخر آبیاری (یک ساعت آخر ) شیرفلکه مکش کود را باز کرده تا کود در سیستم تزریق گردد. برای انجام آبیاری درختان غیر بارور (نهال ها) می بایست پس از یک ساعت آبیاری، مدت بیست دقیقه آخر آبیاری نسبت به باز کردن شیر فلکه مکش اقدام نمود. ضمنا باید دقت کرد تا پمپ در زمان تخلیه کود محلول هوا نگیرد.

منابع :

• نگاهی به روش نوین کوددهی در باغات ، کود آبیاری، مرضیه شیر دست، سال ۹۱
• مصرف بهینه کود، گامی موثر در جهت تولید بیشتر مرکبات، علیرضا اشکوری، ناشر مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی مازندران
• تغذیه صحیح درختان میوه در خاک های آهکی ایران، دکتر جعفر ملكوتی، دکتر سید جلال طباطبائی انتشارات سنا، سال ۸۴
• شناخت ناهنجاری های تغذیه ای ، تعیین معیارهای کیفی و حد مطلوب غلظت غذایی در میوه های تولیدی در خاک های آهکی ایران، محمد جعفر ملکوتی، علی اسدی، شهرام کیانی، سال ۸۴
• کشاورزی پایدار و افزایش عملکرد با بهینه سازی کود در ایران، محمد جعفر ملكوتی
• مصرف کود در اراضی فاریاب و دیم ، محمد جعفر ملكوتی و مهدی نفیسی
• حاصلخیزی خاک های مناطق خشک «مشکلات و راه حل ها» ، محمد جعفر ملکوتی، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس

نویسندگان : محمد تقی شکوهی و حسین ملایی

جهاد کشاورزی شهرستان بابل

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد :

توصیه هایی برای کود آبیاری در روش آبیاری سطحی

دانلود فایل PDF مقاله تغذیه باغات میوه با روش کود آبیاری