ا) آب و در مقياس وسيع مشخصات آبشناسي محل

2) شكل زمين

3) ساختارهاي عمودي مانند ساختمان ها

4) ساختارهاي افقي مانند سنگفرش ها

5) گياهان

6) اقليم

براي شناخت اين اصول در رابطه با محوطه مورد طراحي در اكثر موارد رجوع به كتاب ها، شناخت روش ها و سبك هاي طراحي منظر و آموزش در سطوح مختلف لازم مي باشد. پس از تركيب متناسب اين عناصر به موارد جزئي تري مانند نورپردازي ، عناصر تزييني و مبلمان پرداخته مي شود.

·         آب

زندگي بر روي زمين بيش از هر چيز به آب بستگي دارد. اهميت حضور آب در طراحي باغ و منظر حتي بيشتر از گياهان مي باشد. در اقليم مرطوب وجود اين عنصر تضمين شده است و در اقليم خشك و نيمه خشك كه سطح وسيعي از كشور ما را هم شامل مي گردد، آبياري گياهان ضروري است. به همين علت وجود استخرها و مسيرهاي آب از مهم ترين ويژگي هاي باغ های  باستاني مصر و بين النهرين و ايران مي باشد. در كتاب هاي نوين طراحي باغ و منظر به وجود و بهره گرفتن از آب به عنوان يك عنصر حياتي در طراحي تأكيد شده است.

راهكارهاي معمول استفاده از آب به شرح زير مي باشند:

*استفاده از بارش طبيعي جهت تامين نياز آبي گياهان

*استفاده از سطح ايستابي آب هاي زير زميني در ساخت آب نماها و استخرهاي بزرگ

*مسدود كردن مسير جريان هاي آب زيرزميني براي ايجاد درياچه مصنوعي

*استفاده از سيستم لوله كشي يا كانال هاي آبياري جهت تامين نياز آبي گياهان

حالت هاي عمده بكارگيري آب در منظر به شرح زيرا ست:

*آب ساكن: استخرها، آب نماها و درياچه ها

*آب جاري: جويبارها، مسيرها و رودخانه ها

*ريزش آب: آبشارها، آبشارهاي كوتاه پله پله و لبه آبنماها و آب بندها

*افشانه يا اسپري آب: فواره ها، افشانه ها و جوشش و فوران آب

·         شكل زمين

بهره گرفتن از شكل زمين در طراحي يكي از قديمي ترين اشكال هنري مي باشد و امروزه به عنوان يكي از عناصر بسيار مهم در طراحي مطرح است. در مقياس طراحي منظر، شكل زمين در ايجاد تغييرات مجسمه وار بر روي زمين اثر فراوان دارد. روند طراحي در اين سطح به صورت زير است.

هدف و انگاره طرح را معين نماييد و آنها را در قالب كلمات تدوين كنيد، سپس طرح هاي ابتدايي از ايده خود تهيه كنيد.  در مرحله بعدي مدل سه بعدي يا ماكت ابتدايي از طرح بسازيد و در نهايت خود با حضور در سايت عمليات اجرايي را  تحت نظر داشته باشيد.

در مقياس طراحي باغ، كوچك ترين تغييرات مي تواند اثرات پراهميتي در طراحي فضاها داشته باشد، به عنوان نمونه محل قرارگيري پله ها بين دو سطح  فضاي باغ را دچار تغيير جدي نمايد.

در طراحي شكل زمين، الهام گرفتن از فرم هاي طبيعي مانند تپه ها، دره ها و گياهان و … به طور سنتي در بين طراحان بوده است. در روند طراحي شكل زمين توجه به خطوط تراز و اختلاف ارتفاع ها و شيب ها، ترسيم مقاطع متعدد طولي و عرضي از سايت طراحي، مدل سازي سه بعدي از سايت و استفاده از نرم افزارهاي  رایانه ای كمك شاياني به طراحان مي نمايند.

اهميت خطوط تراز و شيب ها در طراحي شكل زمين

·         ساختارهاي عمودي

معماران تمايل دارند ساختمانها را در وسط فضايهاي خارجي و همانند تنديس هايي  در معرض تحسين عموم قرار دهند. طراحان باغ و منظر بايد با ساختمان ها به عنوان عناصري جهت تعريف و مهار فضا رفتار نمايند. پس سازه ها در نزديكي لبه سايت قرار مي گيرند و ديواره ها نيز بايد افزون بر تعيين فضا، داراي گشودگي هايي جهت عبور نور و ايجاد ديد مناسب در باغ يا منظر باشند.

دامنه سازه هاي عمودي مورد استفاده در طراحي منظر بسيار گسترده مي باشد و شامل ساختمان ها، اتاقك ها، پرگولاها و آلاچيق ها، ديوارها و ديواره هاي حايل، پرچين ها و حصارها و … از مصالح گياهي و ساختماني مي شوند. به عنوان يك قانون كلي بايد به خاطر داشته باشيم كه در طراحي فضاهاي خارجي همواره فضا قبل از توده اجزا و احجام طراحي
مي شود و  پس از تعيين فضا، ساختارهاي طرح به بيان اين حدود مي پردازند.

·         ساختارهاي افقي

بهترين راهبرد در ساختارهاي افقي مانند سنگفرش ها، استفاده از بهترين و با كيفيت ترين مصالح مي باشد. بهترين مصالح لزوماً گران قيمت ترين ها نيستند. بعضي از رهنمودها در رابطه با ساختارهاي افقي عبارتند از:

*يك سطح سنگريزه اي در جاي مناسب مي تواند ارزان و عالي باشد.

*قطعات بتن پيش ساخته بعد از احداث به نظر ميرسند ولي بعد از گذشت زمان و تخريب بعضي از سطوح، بسيار نامناسب خواهند شد.

*سنگ هاي قيمتي مانند گرانيت مناسب استفاده در باغ نيستند و ممكن است براي ساختمان هاي اداري مناسب باشند.

*در سنگفرش ايجاد طرح با متصل كردن اجزاي كوچك بسيار مي تواند كارساز باشد.

*مسيرها مي توانند از مسيرهاي مستقيم عملكردي تا مسيرهاي مارپيچ تزييني متغير باشد كه هر نوع مسيري مصالح خاص خود را طلب مي كند.

*بهره گيري از مصالح بومي در مسيرهاي باغ به زيبايي و ماندگاري طرح كمك شاياني
مي كند.

*در ساير سطوح افقي بسته به ميزان تردد، مي توان از گياهان مناسب بهره جست.

يك سطح افقي مناسب نيازمند انتخاب صحيح مصالح، اتصال درست اجزا و ايجاد طرح مناسب مي باشد.

·         گياهان  

توجه به گياهان در تاريخ تمامي جوامع بشري وجود داشته است ولي هنري كه امروزه به نام «طراحي كاشت» با هدف كاشت گياهان با مقاصد زيبايي شناسانه، شناخته مي شود، سابقه چندان طولاني ندارد.  قديمي ترين منابع اطلاعاتي از گياهان مورد استفاده در طراحي باغ به مصر باستان باز مي گردد. در اين باغ ها، ارزش اصلي گياهان تامين غذا بوده ولي گياهان خاصي از جمله نيلوفر، انار، انجير و نخل خرما به علل سمبليك در باغ وجود داشتند.   در باغ
هاي قرون ميانه هم اين امر ديده مي شود كه گياهان نه تنها براي توليد غذا، ادويه و دارو بلكه به دلايل سمبليك در باغ مورد كشت و كار قرار مي گرفتند. براي نمونه، گلسرخ نمادي از خون حضرت مسيح(ع) و سوسن سفيد نشانه اي از پاكي حضرت مريم(س) مي باشند.

ترتيب و آرايش گياهان گلدهنده براي مقاصد زيبايي شناسانه از قرن 19 ميلادي مطرح شد با «نهضت هنر و صنايع دستي» پيشرفت بسياري كرد. اين نوع بكارگيري گياهان با در نظر گرفتن سه مورد زير محقق
مي گردد.

*توجه به جنبه هاي هنري طراحي كاشت و نوع گياهان مورد استفاده

*در نظر گرفتن تامين نيازهاي زيستي و باغباني گياهان طرح

*روش آزمون و خطاي تجربي براي رسيدن به بهترين نتيجه ممكن در طراحي

·         اقليم

سه گروه ملاحظات كلي در طراحي باغ و منظر با توجه به اقليم وجود دارد.

1) طراحي براي حصول به شرايط زيستي بهينه و آرامش به منظور تعديل شرايط و تبديل فضاهاي مناسب  تامين سايه در تابستان و آفتاب در زمستان با توجه به اقليم محل، جهت تابش و وزش باد

2) طراحي جهت حداكثر استفاده مثبت از تابش آفتاب، وزش باد، فرآيندهاي طبيعي و چرخه هاي حيات و ساير پديده هاي مرتبط با اقليم

3) طراحي به وسيله گياهان و طراحي به منظور فراهم آوردن نيازهاي زيستي گياهان، در اين نوع طراحي شرايط فيزيكي و شيميايي، زهكشي و رطوبت خاك، ميزان، كيفيت و دوره تابش و ديگر شرايط اقليمي اهميت حياتي مي يابند. توجه به استفاده از گياهان بومي و يا سازگار با شرايط زيستي محل در انتخاب گياهان اهميت خاص دارد.

·         هفت اصل طراحي باغ و منظر

طراحي باغ و منظر داراي اصول بنيادين به شرح زير مي باشد كه البته بسته به سايت، طرح و هدف و بسياري عوامل اثرگذار ديگر قابل بهره برداري مي باشند. اين اصول از روند طراحي و طرح هاي موفق طراحان منظر برجسته قرون  اخير حاصل شده اند.

1) درك و استفاده از «حس و روحيه غالب مكان» طرح، نخستين قانون طرح ريزي و طراحي منظر است. اين امر بيان مشخص طرح و به نوعي نشان دهنده سبكي خاص است. در منطق داراي كيفيت بالاي منظر، چه شهري و چه روستايي، رويكرد اصلي بايد حفظ اين روحيه اصيل باشد و ساختارهاي جديد تا حدامكان با محيط خود هماهنگ باشد. در مناطق داراي كيفيت پاين تر منظر، رويكرد نوآورانه و ايجاد تباين بين توسعه جديد و محيط طرح مي تواند بسيار مفيد باشد.

2) برنامه ريزان و طراحان منظر بايد در پي آفرينش مكان هايي باشند كه تا حد امكان از جنبه هاي مختلف از جمله اجنماعي، عملكردي، روحاني، اقتصادي، هيدرولوژيك، اكولوژيك و اقليمي و … متناسب و مطلوب باشند و عملكرد و استفاده از محل نيز بايد با زيبايي، سودمندي و لذت، كار و تفكر تلفيق گردد.

3) همواره نظرات و نياز هاي كارفرما را مدنظر داشته باشيد ولي اين نكته را هم به خاطر داشته باشيد كه مخاطبان شما علاوه بر افرادي كه منابع مالي را تامين مي كنند، استفاده كنندگان و سازندگان جامعه و طبيعت مي باشند.

4) برنامه ريزي خوب مقدم بر طراحي مطلوب است و درغير اين صورت كاري شبيه ساخت بنايي مجلل بر روي شالوده اي سست را انجام داده ايم. هرچند كه ممكن است زمان برنامه ريزي طولاني تر از خود طراحي باشد.

5) فضا را قبل از توده احجام طراحي كنيد. ساختمان ها، درختان، درختچه ها و بوته ها و ديوارها و … تنها بسته  هايي حاوي و سازنده فضا هستند.

6) از بهترين مصالح استفاده كنيد. اين مواد ممكن است ارزان ترين هم باشند. براي مثال آب، چمن، شن وسنگريزه بهترين كيفيت را دارند و قطعات بتني پيش ساخته از جمله مصالح نامطلوب هستند. البته در مواردي بايد در مورد مصالح مورد استفاده سخاوتمند بود چرا كه كارفرمايان همواره كيفيت را تحسين مي كنند ولي مخارج را به زودي فراموش خواهند كرد.

7) از آثار نقاشان، مجسمه سازان، معماران، شاعران، موسيقي دانان، فلاسفه، نويسندگان و ساير هنرمندان در كارهاي طراحي باغ و منظر خود الهام بگيريد. با وجود گستردگي و عمق مفاهيم هنري مي توان از  آنها در طراحي منظر كه شايد جامع ترين نوع هنر باشد، بهره گرفت.

با شناخت درست عناصر سازنده و اصول طراحي باغ و منظر و لحاظ كردن شرايط ويژه محدوده مورد طراحي، قادر خواهيم بود به آفرينش مناظري زيبا، پرمفهوم، مناسب و درخور، ماندگار و پايدار دست يابيم.