ویروس موزاییک خاک زاد گندم (WSBMV)
ویروس موزائیک خاک زاد گندم
Wheat Soil borne Mosaic Tobamovirus (WSBMV)
ویروس موزائیک خاک زاد گندم نخستین بار از آمریکا در سال 1919 گزارش شـد. بـدنبال آن از اروپـا و ژاپن ردیابی شده است. در طبیعت گندم، جو ، چاودار و دیگـر گیاهـان تـک لپـه ای از جملـه Bromus, Dactylis, Festuca, Agrostis, Lolium, Panicum, Poa, Secale را آلوده میسازد. در ایران از استان فارس و از گندمزارهای سپیدان گزارش شده است.
عامل بیماری ویروس موزاییک خاک زاد گندم
ویروس Wheat Soil borne Mosaic Tobamovirus (WSBMV) گونه ای از جنس Furovirus میباشد. ایـن ویـروس توسـط قـارچ (Polymyxa graminis) منتقــل مــیشــود و نــام جــنس (Furovirus) بــر ایــن پایــه (Fungus – borne – rod shapped virus) مشتق شـده اسـت. ژنـوم ویـروس دو بخـشی بوده و از مولکول آر.ان.ای تک رشته ای مثبـت تـشکیل شـده اسـت. پیکـ رههـای ویـروس چوب کبریتی شکل و به عـرض 20 نـانومتر و طـول 149 و 280 نـانومتر هـستند (شـکل5ـ 30 ) وجود هر دو پیکره برای ایجاد آلودگی لازم خواهد بود.
علائم بیماری ویروس موزاییک خاک زاد گندم
شامل موزائیک سبز ملایم تا موزائیـک مـشخص زردی بـرگ متفـاوت اسـت.توقـف رشد از خفیـف تـا شـدید متغیـر اسـت (شـکل5ـ 31 ) . بعـضی از نژادهـا روی گنـدمهـای حـساس تولید موزائیـک رزت مـیکننـد. علائـم بـه صـورت لکـه ای در گنـدمزار ظـاهر میشود. به ویژه در نواحی پست و آب گرفتـه شـده بیـشتر اسـت. بهتـرین علائـم در بهـار ظاهر شده که تولید خطوط ممتد یا خطـوط منقطـع مـوازی مـیکننـد. غـلاف برگهـا نیـز به طور مشخص خالدار هستند. با گرم شدن هوا علائم کند شده و متوقف میشوند. گندم، جو و چاودار را آلوده میکند. ویروس موزائیک خاک زاد گندم از روی گندم در اقلید، سپیدان ازاستان فـارس ورودبار از استان گیلان گزارش شده است.
ناقل ویروس موزائیک خاک زاد گندم ، قـارچ Polymyxa graminis اسـت کـه یـک انگـل اجبـاری بـوده و در ریشه بسیاری از گیاهان گرامینه حضور دارد. ویروس به صورت درونی یا چسبیده بـه طـور محکم به سطح بیرونی زئوسـپورهای ایـن قـارچ منتقـل مـیشـود. پـس از نفـوذ بـه درون یاخته های میزبان منبسط شده به صـورت انـدام پلاسـمودی در مـی آیـد و جـایگزین مـواد درون یاخته میشود. پلاسمودها در نهایت قطعه قطعه شده به زئوسپور های بیشتری تبدیل میشوند یا ظرف مدت 2 تا 4 هفتـه پـس از آلـودگی 7 میکـرون دارای دیـواره صـاف و ضخیم تبدیل میشوند. دسته های اسپورهای اسـتراحتی بـه قطـر 5 میکـرون در یاختـه هـای قشری و اپیدرمی تحت بزرگنمایی پایین قابل دیدن میباشند. ویروس موزاییک خاک زاد گندم توسـط قـارچ یاد شده تا سالهـا مـیتوانـد ایجـاد آلـودگی کنـد و در طـی دوره هـای سـرد و مرطـوب در پاییز نیز رئوسپورهای قارچ میتواند ایجاد آلودگی در ریشه گیاهچـه هـای گنـدم کنـد. علائم بیماری در ارقام حساس درگندمزار با بالا رفتن دما در بهار ملایم تر میشـود ولـی عملکرد آنها میتواند به شدت تحت تاثیر قـرار گیـرد. ویروس موزائیک خاک زاد گندم بـا هـر وسـیله ای کـه خاک را جابه جا کند، منتشر میشود. دمای 10 تا 16 درجه سلسیوس در گنـدمزار موجـب تشدید علائم میشود و از اینرو آسیب و زیان آن در گنـدمهـای پـاییزه بیـشتر اسـت. ویروس موزاییک خاکزاد گندم به طریقه مکانیکی (بـسیار سـخت) و بـا آب حاصـل از شستـشوی ریـشه گیاهـان آلـوده منتقـل مـیشـود. در اثـر زنـی بـه سـلمه ایجـاد لکـه هـای موضـعی مـینمایـد. ویروس موزاییک خاکزاد گندم تولید اینکلوژن بادی های کریستالی بـی شـکل مـیکنـد. کاشـت دیـر هنگـام در پاییز ارزش زیادی در مدیریت بیماری ندارد زیـرا آلـودگی بیـشتر بـستگی بـه رطوبـت و دمای خاک بیدرنگ پس از کاشت دارد (تا تاریخ کاشت گندمزار).
کنترل ویروس موزاییک خاک زاد گندم
کارآمدترین روش برای مدیریت و کاهش آسیب و زیان ناشـی از بیمـاری Wheat Soil borne Mosaic Tobamovirus (WSBMV) استفاده از ارقام گندم دارای مقاومت در برابر این بیمـاری اسـت . در گنـدمزار و در شـرایط طبیعی، آلودگی ویروسی در آغاز از طریق ریشه ها به گیـاه وارد مـیشـود و مـشخص شـده است که در ارقام گندم مقاوم به این ویروس، در واقع از حرکت آلودگی ویروسی از ریشه به سمت اندامهای هوایی گیاه جلوگیری میشـد. هنـوز در ایـران بررسـی مـدونی در زمینـه واکنش ارقام گندم در برابر ویروس موزاییک خاک زاد گندم و معرفی ارقام متحمل یا مقاوم در برابر آلودگی بـه آن انجام نشده و اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود نـدارد. اگرچـه بـا اسـتفاده از تـدخین خاک و کاهش جمعیت قارچ ناقل مـیتـوان ایـن بیمـاری را کـاهش داد ولـی بـا توجـه بـه هزینه های بالای آن این روش در زراعتهای غلات چندان توجیه اقتـصادی نداشـته اسـت. با توجه به عمر طولانی اسپورهای استراحتی قارچ ناقل ویـروس، تنـاوب زراعـی تـاثیری در کاهش شدت بیماری نخواهد داشت.
قارچ ناقل بیماری Wheat Soil borne Mosaic Tobamovirus (WSBMV) در خاک حضور دارد، از اینرو هر وسیله ای که موجب جابه جـایی و انتقال خاک از محلی به محل دیگر شود، توان و قابلیـت خطـر انتقـال بیمـاری ویروس موزاییک خاک برد گندم از محلـی بـه محــل دیگــر را دارد. رعایــت بهداشــت زراعــی بــه ویــژه از نظــر تــردد ادوات کــشاورزی و خاکورزی در بین گندمزار دارای پیشینه آلودگی و مناطق جدید به حتم توصیه میشود.
همچنین مطالعه پستهای زیر پیشنهاد میگردد
