تولید نهال زیتون
مقدمه :
=========
زیتون با نام علمیOlea europea از قدیمی ترین گیاهان شناخته شده است که بعنوان یکی از منابع مهم غذایی به شمار رفته و در تامین سلامتی و انرژی مورد نیاز انسان نقش بسزایی دارد. اهمیت و ارزش حیاتی این گیاه آنقدر مهم است که در قرآن کریم به آن سوگند یاد شده است. گروهی از دانشمندان منشاء و خاستگاه این گیاه را حوزه جغرافیایی ایران – سوریه می دانند که تدریجاً از آنجا به حوزه مدیترانه و دیگر مناطق مستعد انتقال یافته است. روغن زیتون در حال حاضر بعنوان منبع اصلی تامین چربیها در بسیاری از کشورهای اروپایی بویژه حوزه مدیترانه می باشد. وجود درختان قدیمی در مناطق اسفندقه کرمان، لرستان، گرگان، رودبار، کرمانشاه و نقاط دیگر نشان دهنده پیشینه زیتونکاری در ایران است. در این مطلب شما روش تولید نهال زیتون را به طور کامل فرا خواهید گرفت .
اهمیت اقتصادی زیتون :
درخت زیتون به دلیل مقاومت به کم آبی و سازگاری با خاکهای کم بازده و فقیر و تولید محصول با ارزش و کم هزینه از نظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت بوده. درخت زیتون دارای طول دوره باردهی اقتصادی بسیار طولانی می باشد. روغن و کنسرو مهمترین فرآورده های آن محسوب می شود.
مشخصات گیاهشناسی زیتون :
زیتون گیاهی از خانواده Oleaceae و از جنس Olea است. این خانواده ۳۰ تا ۳۵ جنس و حدود ۶۰۰ گونه دارد فقط گونه زیتون دارای میوه خوراکی است. زیتون درختی همیشه سبز می باشدو گلهای آن بصورت خوشه ای روی شاخه های دوساله تشکیل می شود.
نیازهای اکولوژیکی زیتون :
زیتون گیاهی مدیترانه ای است و در مناطقی که خطر یخبندانهای شدید زمستانه وجود نداشته باشد محصول اقتصادی می دهد یعنی مناطقی که در عرض جغرافیایی ۳۰ تا ۴۵ درجه نیم کره شمالی واقع شده اند . متوسط حرارت سالیانه مورد نیاز زیتون ۱۵ الی ۲۰ درجه سانتی گراد می باشد و تا ۷- درجه سانتی گراد را به راحتی تحمل می کند. زیتون برای تولید محصول اقتصادی احتیاج به برآورده شدن نیاز سرمایی از ۲۰۰ تا ۱۴۰۰ ساعت دمای کمتر از ۹ درجه سانتی گراد را دارد . در خاکهای سبک با ۸-۷=PH و با زهکشی کافی رشد و نمو مطلوب دارد زیتون درختی آهک دوست است. میزان آب مورد نیاز برای هر هکتار باغ زیتون در سال ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ مترمکعب می باشد.
دستورالعمل تولید نهال زیتون با استفاده از قلمه نیمه خشبی
====================================
عموماً زیتون با استفاده از کشت قلمه های نیمه خشبی در بسترهای ریشه زا در شرایط محیطی کاملاً کنترل شده که به گلخانه ( میست ) معروف می باشد تولید می گردد.
۱- قلمه نیمه خشبی :
این نوع قلمه از شاخه های یکساله یا رشد کرده همان سال تهیه می گردند.
۲- زمان تهیه قلمه :
در دو فصل می توان قلمه نیمه خشبی زیتون را تهیه نمود :
الف – فصل پاییز قبل از فرا رسیدن سرما و به خواب رفتن درخت.
ب – از اواخر بهمن ماه تا اواسط فروردین ماه قبل از باز شدن جوانه های گل.
بر اساس تجربیات بدست آمده و با توجه به شرایط محیطی فصل پاییز برای تهیه قلمه مناسب تر است.
۳- مشخصات قلمه آماده کشت در بستر ریشه زایی :
الف – طول قلمه ها ۱۵ تا ۱۸ سانتی متر.
ب- دارای ۴ تا ۶ برگ در انتهای قلمه ( این تعداد بسته به اندازه برگ متفاوت است)
ج- قطر مناسب قلمه ۴ الی ۱۰ میلی متر می باشد.
د- برش انتهائی قلمه مورب و برش پائینی کاملاً صاف و دقیقاً زیر جوانه
می باشد.
ه- بهترین ساعات تهیه قلمه در اوایل صبح و یا هنگام غروب می باشد.
۴- هورمون زنی قلمه :
برای تحریک قلمه ها جهت ریشه زایی از هورمون IBA ( ایندول بوتیریک اسید ) استفاده می شود. برای این کار دو نوع هورمون در بازار مصرف وجود دارد که عبارتست از :
۱) IBA محلول در الکل
۲) IBA نمک پتاسیمی، که محلول در آب می باشد.
۱-۴- تهیه هورمون IBA محلول در الکل :
ابتدا ۳ الی ۳٫۵ گرم از هورمون را به آهستگی در ۳۰۰ الی ۴۰۰ سی سی الکل اتیلیک خالص به خوبی حل نموده آنگاه به آرامی آب مقطر به آن اضافه می نماییم تا حجم محلول به یک لیتر برسد محلول بایستی کاملاً شفاف بوده و هیچگونه رسوب هورمون در آن مشاهده نشود.
۲-۴- تهیه هورمون IBA نمک پتاسیمی ( محلول در آب ) :
روش کار بدین نحو است که ۳٫۵ تا ۴ گرم هورمون را به تدریج و به آرامی در یک لیتر آب مقطر حل می نماییم. پس از تهیه هورمون، ۲ تا ۳ سانتی متر از انتهای قلمه ها را به مدت ۵ ثانیه در محلول هورمونی قرار داده سپس در محل مناسب که ایجاد آلودگی نکند می گذاریم و پس از اینکه انتهای قلمه ها کاملاً خشک شدند در بستر میست کشت می شوند.
۵-مشخصات بستر کشت قلمه :
عمق بستر کاشت حدود ۶۰ سانتی متر بوده که ۲۰ سانتی متر زیرین آن توسط قلوه سنگ و سنگ ریزه های نسبتاً درشت به عنوان زهکش سپس به عمق ۱۵ الی ۲۰ سانتی متر شن بادامی که روی آن لوله های آب گرم عبور داده می شوند و روی این لوله ها به ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر بستر ریشه زایی که می تواند شامل ماسه کاملاً شسته شده یا پرلایت با ابعاد ۲ الی ۴ میلی متر و یا مخلوطی از این دو ماده ریخته می شود.
* تذکر : پرلایتی که دوباره می خواهد مورد استفاده قرار گیرد بایستی قبل از کشت طبق دستورالعملها و نظارت کارشناسان حفظ نباتات ضدعفونی شود.
* تذکر : ماسه های مورد استفاده باید از سنگ های با منشاء آذرین و با ترکیب سیلیسی باشند و حتماً قبل از استفاده ضدعفونی شود.
۶- عمق کاشت قلمه :
حدود یک سوم طول قلمه ( ۵ تا ۶ سانتی متر ) در بستر کشت فرو می رود.
۷- تراکم کشت :
تعداد ۸۰۰ الی ۱۰۰۰ قطعه قلمه در هر مترمربع از بستر کشت توصیه می شود.
۸- درجه حرارت بستر ریشه زایی (پاگرما ) :
دمای مطلوب بین ۲۴ الی ۲۵ درجه سانتی گراد بوده که پس از تشکیل ریشه های اولیه ۲ الی ۳ درجه کاهش یافته و بین ۲۲-۲۱ درجه سانتی گراد نگهداری می شود.
۹- دمای محیط گلخانه :
این دما بایستی همیشه ۴ الی ۶ درجه سانتی گراد کمتر از دمای پاگرما، یعنی حدود ۲۰ درجه سانتی گراد باشد.
۱۰- رطوبت نسبی گلخانه :
این رطوبت توسط مه پاش و یا دستگاههای رطوبت ساز بوجود می آید. رطوبت مطلوب محیط گلخانه میست بین ۸۰ الی ۹۰ درصد بوده که پس از تشکیل کالوس و ریشه های اولیه مقدار آن بتدریج کاهش داده شده و باید در فاصله ۲ الی ۳ هفته قبل از انتقال به گلدان به ۵۵ الی ۶۵ درصد رطوبت نسبی برسد. در مجموع توصیه می گردد که همیشه سطح برگها بایستی پوشیده از قشر نازکی از آب باشد و هنگامی که دو سوم سطح برگ خشک گردید بایستی سیستم مه پاش عملیات مه پاشی را انجام دهد که فواصل بین دو پاشش بستگی به دما، نور و کلاً شرایط محیطی گلخانه دارد.
۱۱- نور :
میزان نور بخصوص در مواقع گرم سال بایستی کاهش یابد در مجموع ۴۰ الی ۵۰ درصد کاهش نور در گلخانه میست توصیه می گردد که می توان با استفاده از گونی کنفی، حصیر و یا با استفاده از پوشش رنگ بر روی سقف گلخانه میزان نور را تعدیل نمود.
۱۲- کنترل آفات و بیماریها :
با توجه به بالا بودن رطوبت در گلخانه میست امکان شیوع آفات و بیماریهای قارچی بسیار زیاد می باشد لذا سمپاشی با سموم قارچکش بصورت دوره ای و بر اساس توصیه کارشناسان حفظ نباتات توصیه می شود.
۱۳- تغذیه قلمه ها :
با توجه به شستشوی مداوم قلمه ها توسط سیستم میست لازم است تغذیه قلمه ها با کودهای کامل ( ماکرو و میکرو ) بصورت محلول پاشی از یک ماه قبل از انتقال و به فواصل هر ۲۰ روز یک بار ( جمعاً ۲ نوبت ) انجام گردد.
* تذکر : دستورالعمل تغذیه قلمه ها باید با استفاده از توصیه های کارشناس و متخصص صورت گیرد.
۱۴- سرمایش، گرمایش و تهویه گلخانه :
درخصوص ایجاد سرما می توان از کولر و یا سیستم پوشال و پنکه استفاده کرد و برای گرم نمودن محیط گلخانه نیز می توان از سیستم حرارت مرکزی و لوله های آب گرم بهره جست و با توجه به تاثیر تهویه مطلوب در جلوگیری از اشاعه بیماریها و تعدیل نمودن دمای گلخانه نصب فن یا هواکش توصیه می شود.
۱۵- بهداشت گلخانه میست :
الف – خارج نمودن برگهای ریخته شده از سطح بستر کشت.
ب- تمیز نگهداشتن راهروهای گلخانه میست همراه با شیب مناسب جهت خروج آب اضافی.
ج- تعبیه حوضچه صدعفونی در ابتدای ورودی گلخانه جهت ضدعفونی کفش ها در هنگام ورود.
د- گذاشتن دمپائی های مخصوص جهت تعویض کفشها هنگام ورود به گلخانه.
ه- جلوگیری از ورود افراد متفرقه به داخل گلخانه.
دستورالعمل انتقال قلمه های ریشه دار به گلدان
====================================
سه ماه پس از کاشت قلمه ها در بستر ریشه زایی ( میست ) و بعد از ریشه دار شدن قلمه ها بایستی نسبت به انتقال قلمه های ریشه دار اقدام و قبل از انتقال نهال ها، عمل مقاوم سازی (hardening) روی آنها انجام شود در گلخانه میست باید به تدریج فواصل آبپاشی را زیاد نمود این عمل در مورد نهال های زیتون بین ۱۰ تا ۲۰ روز طول خواهد انجامید. نهالهای مقاوم شده پس از انتقال تلفات کمتری خواهند داشت. درجه حرارت گلخانه میست بایستی تدریجاً به ۲۶-۲۳ درجه سانتی گراد و رطوبت به ۵۵ تا ۶۵ درصد کاهش یابد.
انتقال قلمه های ریشه دار به گلدان :
بعد از ریشه دار شدن قلمه ها و هنگام انتقال آنها، مواردی را به شرح زیر بایستی رعایت نمود :
۱- بهترین زمان انتقال قلمه ها زمانی است که طول ریشه ها بین ۲٫۵ تا ۵ سانتی متر باشد.
۲- برای جداکردن قلمه های ریشه دار از بستر به هیچ وجه نباید آنها را کشید بلکه با استفاده از بیلچه های مناسب بستر را به آرامی جابجا نموده تا قلمه های ریشه دار در کمال سلامت از خاک خارج گردند.
۳- قلمه هایی که ریشه های آنها کنده شده، بلافاصله باید در گلدان کاشته شده و آبیاری گردند تا خاک گلدان به ریشه ها بچسبد.
۴- ریشه قلمه ها قبل از کاشت بایستی با سموم قارچ کش مانند کاپتان یا بنومیل ضدعفونی گردند.
۵- قبل از انتقال قلمه ها، آموزش کارگران ضرورت دارد.
۶- برای رشد مناسب نهالها، مخلوط های خاکی ویژه ای باید تهیه گردد. برای تهیه خاک گلدانها با بافت مناسب، به نسبت حجمی یک قسمت شن ( ماسه ) ، یک قسمت مواد آلی ( خاک برگ ضدعفونی شده یا پیت خزه ) و یک قسمت خاک لومی مورد استفاده قرار می گیرد.
۷- گلدانهای مورد استفاده بایستی حداقل ۱۵ سانتی متر قطر و ارتفاعی بین ۳۰-۲۵ سانتی متر داشته باشند.
۸- آبیاری گلدانها بایستی طوری انجام شود که نه خاک آنها خشک شود و نه ته گلدانها حالت باتلاقی بخود بگیرد. در روزهای اول آب کمتر و دفعات بیشتر مناسبتر است بعد از کاشت قلمه های ریشه دار سریعاً نسبت به آبیاری گلدانها اقدام گردد.
۹- مدت نگهداری قلمه ها در گلخانه انطباق برای استقرار بهتر و بیشتر قلمه های ریشه دار حداقل ۴۵ روز در نظر گرفته می شود.
۱۰- به منظور جلوگیری از رشد و نمو بیماریهای قارچی و نماتد لازم است بایستی کف محل نگهداری نهالها، با نایلون یا بتون پوشش داده شود.
۱۱- در صورتیکه در گلخانه انتظار عملیات هرس، تغذیه، آبیاری مناسب، دفع آفات و امراض انجام گردد، نهالها می توانند به رشد خود ادامه داده و برای انتقال آماده گردند.
۱۲- پس از ریشه دار شدن قلمه ها ( بعد از گذشت چهار ماه ) با نگه داشتن ۲ الی ۳ شاخه بر روی نهالها و حذف شاخ و برگهای اضافه در ماه چهارم، عملیات هرس آغاز شده و پس از گذشت ۹ ماه ( در ماه دهم ) با تک شاخه نمودن و با حذف شاخه های جانبی ( تا ارتفاع ۸۰ سانتی متر ) و رشد محور مرکزی تکمیل می گردد.
۱۳- بایستی در نظر داشت، انجام عملیات دفع علفهای هرز و آفات و امراض، هرس، قیم گذاری و اتیکت گذاری از اهم وظایف تولیدکنندگان نهال می باشد.
۱۴- لازم بذکر است، اتیکت گذاری و تعیین مشخصات نهالها، یکی از موارد ضروری و واجب جهت توزیع سریعتر نهالها می باشد.
۱۵- جهت تغذیه قلمه های ریشه دار که از بستر خاک جدا شده اند و به گلدانها منتقل می گردند، تغذیه کودی با کودهای میکرو و ماکرو (NPK) به صورت محلول ( دو هفته یکبار ) در طول فصل رشد ضروری است.
۱۶- استفاده از سموم قارچ کش جهت پیشگیری یا مبارزه با امراض، با در نظر گرفتن توصیه های کارشناسان حفظ نباتات الزامی است.
استاندارد نهال زیتون آماده فروش
– ارتفاع نهال : ۸۰ سانتی متر ( نهالهای مصرفی در مناطق گرمسیری با ارتفاع حداقل ۶۰ سانتی متر)
– میانگین قطر نهال : ۱ سانتی متر
– ویژگیهای خاص تنه نهال : نهال تک تنه، سالم، بدون علائم آفتاب سوختگی و بیماریهای فیزیولوژیکی
– عمر نهال : ۲-۱٫۵سال
– نحوه توزیع : گلدانی
