بید زیتون

بید زیتون

Olive kernel borer
Prays oleae Bernard
(Lepidoptera: Yponomeutidae)

اهمیت بید زیتون :

در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه نسل اول این آفت (گلخوار) نسل دوم (میوه خوار) و نسل سوم بصورت (برگخوار) که دارای اهمیت بیشتری می باشد. در سال هایی که لاروهای نسل اول باعث نابودی جوانه های گل شده و یک لارو می تواند بیش از 20 جوانه را از بین ببرد، خسارت نسل گل خوار معمولا کم ولی در سالهائی که گلدهی محدود و جمعیت آفت بالا است خسارت آن قابل توجه می باشد . در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه خسارت نسل دوم آفت شامل دو مرحله ریزش میوه بلافاصله بعد از تشکیل (ژوئن ـ اگوست) و بعد از سخت شدن هسته ها (سپتامبرـ اکتبر) بوده و با توجه به خسارت مستقیم روی محصول از خسارت های دیگر دارای اهمیت بیشتری می باشد.

انتشار جغرافیایی:

بید زیتون از کشورهای حاشیه دریای مدیترانه و اروپا و بعضی از کشورهای آسـیائی و آفریقـائی شـامل (کرواسـی، یونان، ایتالیا، مالت، پرتقال، اسـپانیا، اکـراین، یوگـسلاوی سـابق، قبـرس، روسـیه و فرانـسه، ارمنـستان، آذربایجـان، گرجستان، اسرائیل، لبنان، سوریه و ترکیه ،الجزایر، مصر، لیبی، مراکش و تونس) گزارش شده است.

شکل شناسی آفت بید زیتون:

 
حشرات بالغ:

دارای طول 7ـ6 میلی متر با عرض بال 13 تا 15 میلی متر، به رنگ خاکستری سفید تا قهوه ای روشن، بال جلو در بخش عقبی پهن تر، طول آن سه برابرعرض و برنگ خاکستری سفید تا قهوه ای روشن و با پولک های پراکنـده قهوه ای تیره تا سیاه رنگ ، رگبال ها به خصوص رگبال A1 که در میانه بال ناپدید شده، خـاص گونـه بـوده و بـال عقب خاکستری یکدست بدون لکه و با حاشیه های مودار، ساق پای عقب پهن شده از طرفین، بـدون مـو و دارای دو جفت خار است.

 
تخم ها:

تخم مرغی یا دوکی شکل کشیده، شبیه دانه عدس، در ابتدا شیری رنگ و سپس زرد کمرنگ ، به طول 0.5 و عرض 0.4 میلی متر با خطوط شبکه ای روی سطح خارجی است.

لاروها:

در حداکثر رشد 8.5ـ7 میلی متر رنگ آن بسته به محل تغذیه از قهوه ای مایل به سبز(برگخواری) تا سبز مایـل بـه قهوه ای (گلخواری) متفاوت است. سر لارو سیاه، آرواره های بالا قوی با دندانه های خـارجی در حاشـیه جلـویی، دو دندانه میانی بزرگ و دو یا سه دندانه کوچک داخلی، پیش سینه در میانه قهوه ای تیره و در حاشیه ها کمرنـگ تـر، پاهای دروغی بندهای سوم تا ششم شکم کوچک و در اندازه های مختلف و کراکت های کف ایـن پاهـا در دو ردیـف دایره ای آرایش یافته اند. لارو دارای پنج سن است که اندازه کپسول سر آنها را از هم جدا می سازد:
 
 

• کپـسول سـردر لارو سن اول 0.14 تا 0.20 میلی متر
• در لارو سن دوم 0.30 تا 0.34 میلی متر
• در لارو سـن سـوم 0.40 تـا 0.45 میلی متر
• در سن چهارم 0.60 تا 0.62 میلی متر
• در لارو سن پنجم 0.77 تا 0.8 میلی متر است.

شفیره:

5.6 میلی متر، به شکل مخروط وارونه، انتهای جلویی گرد و انتهای عقبی باریک است. رنگ آن قهـوه ای بـوده کـه در بخش شکم تیره تر از سر و سینه است. شفیره داخل یک پیله نازک ابریشمی، تخم مرغی و نیمه شـفاف محـصور است.
 
 
نحوه خسارت بید زیتون :

این آفت در سه مرحله از رشد گیاه شامل بـرگ،گـل و میـوه خـسارت ایجـاد مـی نمایـد:

• مرحلـه خـسارت بـرگ (Phyllophagous) در طی نسل زمستانه آفت قابل مشاهده می باشد و اهمیت اقتصادی آن نـاچیز مـی باشـد.
• مرحلـه خسارت گل (Anthophagous ) با تغذیه مستقیم از گل ها و پوشـاندن گلهـا توسـط تارهـای ابریـشمی همـراه اسـت وخسارت قابل توجهی در این مرحله به درخت میزبان وارد میکند .
• مرحله دیگـر خـسارت میـوه (Carpophagous) است که با ریزش میوه ها قبل ازرسیدن کامل آنها ونیز ایجاد حفره وکانال درون هسته میوه همراه است و هسته های خـالی شده محل مناسبی برای شفیره شدن آفت می باشد.

 
 
زیست شناسی آفت بید زیتون :

شرایط آب و هوایی مختلف روی زمان و نحوه ظهور بید زیتون تاثیر گذار می باشد، . این آفت در مناطق مورد انتشار دارای سه نسل در سال است ، لارو نسل اول از جوانه های گل، گل آذین و ساقه های جوان درخت، لارو نسل دوم از بذر و هسته میوه و لارو نسل سوم از برگ ها و ساقه های جوان تغذیه می کند. این آفت هومودینامیک بوده و زمستانگذرانی آن بصورت لارو نسل برگخوار می باشد . در شرایط آب و هوائی مدیترانه ای درماه مارس تبدیل به شفیره می شود.،در شرایط آب و هوائی سرد و در دمای زیر 7 درجه سانتیگراد این آفت قادر به فعالیت نمی باشد. در حاشیه جنوبی دریای مدیترانه مانند سواحل آفریقا ، حشرات بالغ در اوایل بهار ( ماه مارس ) ظاهر میشوند و برای مدت 50تا 55 روز پرواز میکنند . اوج پرواز آنهادر ماه آوریل بوده و در ماه می به اتمام میرسد. در مناطق شمالی دریای مدیترانه مانند یونان، ایتالیا و جنوب فرانسه حشرات بالغ از اواخر مارس تا اوایل آوریل ظاهر میشوند که اوج پرواز آنها از آخر آوریل شروع و در آخر ماه می به اتمام میرسد. شب پره ها، شب فعال و در روز زیر برگ ها مخفی میشوند . ماده های بکر، تولید فرمون جنسی می کنند که حشرات نر را جلب می کند ، زمان جفت گیری صبح زود و یا سپیده دم اتفاق افتاده و بعد از یک یا دو ساعت پایان می یابد. پس از جفتگیری ، ماده ها در صورتی که دمای هوا مناسب ( بالاتر از 10 تا 12 درجه سانتیگراد ) باشد قادر به تخمگذاری هستند. تخمگذاری با فتوپریود تنظیم می شود که در عصر آغاز و در تاریک و روشن بیشتر می شود. تخم های حشرات نسل اول وقتی گل ها از نظر فنولوژی کامل شدن تخم ها گذاشته می شوند. تخم ها معمولا روی کاسه گل و بندرت روی گلبرگ ها گذاشته شده و پس از 12ـ9 روز تفریخ می شوند. لاروهای خارج شده کاسه گل را سوراخ و به پرچم می رسند. گلهای مورد حمله توسط تارهای ابریشمی لارو به هم متصل شده، شفیره نسل اول بصورت پیله ضعیف یا به صورت لخت زیر پوست و شکاف های درخت یا روی زمین ایجاد شده و دوره شفیرگی آنها 15ـ10 روز طول می کشد.

تخم های حشرات نسل دوم آفت روی کاسه گل ها و تعداد کمی روی میوه گذاشته می شوند. بعد از 6ـ3 روز تخم ها تفریخ شده و لارو میوه را سوراخ می کند که میوه های آلوده سیاه شده و ریزش میکنند . لارو همچنین می تواند وارد هسته میوه شود . اگر میوه ها قبل از شفیره شدن لاروها بریزند، شفیره داخل خاک و اگر این مرحله قبل از ریزش میوه ها باشد شفیره در شکاف های درخت و شاخه ها تشکیل می گردد. تعداد تخم حشرات ماده این نسل 45 عدد در هر حشره ماده است. تخم های حشرات نسل سوم آفت روی سطح بالایی برگ ها و نزدیک رگبرگ اصلی گذاشته می شوند. بعد از یک تا دو هفته تخم ها تفریخ شده و لارو از پارانشیم برگ تعذیه می کند. لارو از مهر تا دی ماه داخل تونلی که در برگ ایجاد کرده باقی مانده و در نزدیکی انتهای تونل پوست انداخته و از سوراخ خروجی در سطح زیرین برگ خارج می شود . لارو سن دوم نیز به همان ترتیب وارد همان برگ یا برگ های دیگر شده به صورت مینوز از سطح زیرین برگ تغذیه می کند و به همین ترتیب لاروهای سن سوم از برگ خارج و دوباره وارد می شوند. لارو سن سوم در پایان تغذیه، تاولی روی برگ ایجاد می کند و لارو سن چهارم از کوتیکول پایینی و پارانشیم برگ تغذیه می کند و هرگز به کوتیکول بالایی برگ تماس پیدا نمی کند . لارو سن چهارم پس از رشد در بین دو تا سه برگ به هم پیچیده شده توسط تارهای ابریشمی در زیر پوست شاخه ها، تنه و برگ های ریخته شده روی زمین تبدیل به شفیره می شود. در صورت عدم وجود جوانه گل و میوه، آفت از برگ ها تغذیه می کند.

ردیابی:

از روشهای مختلفی برای ردیابی و شکار حشرات کامل این آفـت اسـتفاده میگـردد. اسـتفاده از فرمـون جنـسی (Tetradeceno Z7Al 1(83400) به همراه تله های مناسب، امکان شکار شب پره های نـر ایـن حـشره را فراهم ساخته است. ازجمله رایجترین آن استفاده از تله های دلتا به همراه یک گرم فرمون فـوق در ارتفـاع 1.5 – 2 متری از سطح زمین در در زیر تاج درخت می باشد که لازم است این تلـه هـا را هـر10ـ 7 روز یکبـار بازدیـد و بـه فواصل زمانی هر 30 روز یکبار تعویض نمود. همچنین جهت لاروهای نسل برگخوار آفت از روش بدام اندازی با استفاده از تله های نواری مقـوایی کنگـره دار در اطراف شاخه های درختان میتوان استفاده کرد. نمونه برداری از گل ها و جوانه ها، میوه و برگ درخت به صورت تصادفی و هفتگی صورت می گیرد. ایـن نمونـه هـا در آزمایشگاه بررسی می گردد. به علاوه سطح آلـودگی، جمعیـت سـنین مختلـف رشـدی لارو، درصـد پارازیتیـسم، شکارگری و مرگ و میر نیز قابل اندازه گیری است.