مگس گیلاس

مگس گیلاس

نام علمی Rhagoletis cerasi Loew

راسته Diptera

خانواده Tephritidae

نام عمومیcherry fruit fly می باشد.

مگس گیلاس در ایران فراوان است. در نشریات آمریکایی از مگس گیلاس بنام های R,cingulata و R.fausta نام برده شده است . خسارت این آفت مربوط به لاروهای آنست که از گوشت (pericarp ) تغذیه می کنند .لاروها با ترشحات مخصوص خود باعث تخریب بافت ها می شوند و یک نوع رسیدن بی موقع و حتی لهیدگی ایجاد می کنند.بعلاوه وجود بقایا وفضولات آنها همراه با خود کرمها میوه ها را عملا” غیر قابل استفاده میکنند .بطور کلی خسارت این آفت روی میوه های دیر رس و آلبالو بیشتر است.بعلاوه در مورد واریته های مختلف گیلاس از نظر میزان آلودگی اختلاف فاحش مشاهده می شود. اصولا واریته های با پوست نازک ولطیف نسبت به واریته هایی که میوه دارای پوست ضخیم است مقاومت کمتری دارند . خسارت این آفت در اکثر نقاط میوه خیز ایران مشاهده میشود ودر بعضی از مواقع خیلی شدید است.در پارهای از نشریات خارجی این آفت روی گوجه و آلو وحتی گلابی نیز ذکر شده است. که این مورد باید دقیقا بررسی شود تا خسارت این آفات با خسارت مگس مدیترانه اشتباه نشود میوه های آلوده از روی رنگ مات میوه در محل آلودگی و فشردگی مختصر آن مشخص می شوند .

بیولوژی و مشخصات مگس گیلاس:

مگس گیلاس زمستان را بصورت شفیره (پویاریم) وبشکل کپسول های قهوه ای رنگ وبیضی شکل بطول 4 تا 6 میلیمتر در زیر خاک می گذرانند. حشرات کامل که کمی کوچکتر از مگس خانگی هستند در اواسط بهار تا اواخر بهار مصادف با آبدار شدن میوه گیلاس ظاهر میشوند این حشرات به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه مات هستند. پشت سینه در عقب زرد رنگ است و روی شکم در بعضی گونه ها تعدادی خطوط سفید رنگ عرضی مشاهده میشود که وسیله تشخیص است.درگونه (R.cingulata) این نوارها به تعداد چهار عدد می باشد.ولی در R.cerasi این خطوط دیده نمی شود. بر عکس در این گونه روی صفحه پشت سینه چهار نوار طولی روشن دیده می شود. بالها شفاف است ولی در روی آن تعدادی نوارهای دودی رنگ وجود دارد که مجموعا عدد 118 را روی بال مجسم میکند.پاها وشاخک ها در این گونه نارنجی رنگ می باشد.حشره ماده در انتهای شکم مجهز به تخم ریز کشیده و نوک تیز می باشد بدان وسیله تخم های خود را در نسج نبات قرار می دهد . حشرات کامل پس از ظاهر شدن مقداری از مایعات روی برگها و گیاهان دیگر تغذیه می کنند و پس از جفت گیری تخمهای خود را داخل نسج میوه قرار می دهند بر خلاف مگس مدیترانه در این آفت معمولا در داخل هر میوه یک لارو دیده می شود ولی گاهی چندین کرم هم دیده شده که شاید نتیجه تخمریزی چند حشره ماده در یک میوه باشد. تخم مگس گیلاس سفید رنگ و به طول 2 میلی متر می رسد .

هر حشره ماده حدود 70 تا100 تخم می گذارد دوره تغذیه لاروها معمولا کوتاه است و از 20 روز هم تجاوز نمی کند لاروها سفید رنگ با قسمت قدامی باریک و قطعات دهانی سیاه رنگ می باشد میوه های آلوده به ساده گی از روی رنگ مات میوه در آلوده و فشرده مختصر آن مشاهده می شود لاروها پس از تکمیل دوران تغذیه میوه را ترک کرده و داخل خاک می شوند وبمدت کوتاهی بحالت پویاریم در می آیند این حشره هم در سال فقط یک نسل دارد.

شفیره بیضوی شکل به طول 3-5 میلی متر و به رنگ قهو ه ای روشن است.

علائم خسارت Rhagoletis cerasi Loew:

لارو جوان پس از تفریخ تخم، ضمن تغذیه در درون میوه آلوده فضولات خود را نیز همانجا بجا گذاشته و به این وسیله تخریب بافت میوه تشدید می شود. بر این اساس، بخشی از میوه آلوده که محل فعالیت لارو آفت است حالت لهیدگی پیدا می کند. این حالت در ارقام میوه درشت مانند تک دانه، به سادگی از بیرون قابل رویت نمی باشد. اما پس از شکافتن میوه، می توان آلودگی را مشاهده کرد. لارو پس از اتمام تغذیه، میوه را ترک کرده و از نظر رفتاری، بدن خود را به صورت خمیده در آورده و خود را بر روی زمین پرتاب میکند. سپس به درون خاک رفته و تبدیل به شفیره می شود. شفیره مذکور تا اواسط اردیبهشت، به همان حال مانده و بسته به منطقه همزمان با تغییر رنگ ارقام دیررس، به حشره کامل تبدیل و چرخه تکرار می گردد.

مدیریت کنترل آفت مگس گیلاس:

کنترل آفت به روشهای مختلف زراعی، فیزیکی و شیمیائی(طعمه پاشی مسموم و سم پاشی تاج درخت) امکان پذیر است.

الف – کننرل زراعی:

انجام شخم پاییزه به تنهایی و همراه با دادن پخاب زمستانه (در مناطق سردسیر) باعث از بین رفتن بخش زیادی از فرم زمستان گذران آفت می شود. این روش زمانی نتیجه مطلوب می دهد که کل سطح باغ بخصوص اطراف تنه درختان نیز شخم یا بیل زده شود، زیرا بیشترین میزان از فرم زمستانه آفت در آن منطقه قرار گرفته است. همچنین لازم است این کارها به صورت فراگیر و توسط همه باغداران انجام شود تا از جابجایی حشرات بین باغات مختلف جلوگیری گردد.

ب – کنترل فیزیکی:

حشرات کامل آفت به رنگ زرد جلب می شوند. آویزان کردن تله های زرد رنگ به همراه ماده جلب کننده مخصوص (استئارات آمونیوم) قبل از تغییر رنگ ارقام دیررس می تواند آلودگی زیر ۵۰٪ را کنترل نماید. از آنجا که در فواصل نزدیک، قره بینایی حشره در جلب آنها به تله رنگی بیشترین تاثیر را دارد، بنابراین بهتر است تله ها در ضلع جنوبی درختان نصب شوند. همچنین لازم است برگ های اطراف تله ها حذف شوند تا در اثر وزش باد، تله از حالت عمودی خود خارج نگردد. چنانچه سطح چسبنده تله با برگ یا هر شی دیگراشغال شود، لازم است سریعا حذف شوند(شکل شماره ۴)

ترکیب روش های زراعی و فیزیکی، در صورتی که به صورت فراگیر انجام شوند می توان آلودگیهای شدید را نیز کنترل نمود

ب – طعمه پاشی مسموم:

روش جدیدی است که با کمک آن می توان آفت را با کمترین آلودگی های زیست محیطی کنترل کرد. برای اینکار محلول پروتئین هیدرولیزات ۳ ٪ را به همراه سم مالاتیون ۳ درهزار تهیه کرده و با سمپاش پشتی تلمبه ای محلول فوق را تنها روی تنه درختان می پاشند. در صورت نبود پروتیین هیدرولیزات می توان از ملاس چغندر قند نیز استفاده کرد. در این حالت لازم است غلظت آن را تا دو برابر(۶ در هزار) افزایش داد. اینکار با توجه به خشکی هوا در زمان خسارت آفت لازم است ۳ نوبت و به فواصل ۴ روزه تکرار شود. اولین نوبت، سه روز پس از ظهور اولین حشره کامل است. عدم نیاز به ادوات خاصی ، مصرف ناچیز سم به همراه تاثیر مستقیم روی حشره هدف، از جمله مزایای این روش است. اگر در هر هکتار ۳۰۰ اصله درخت غرس شده باشد، در سه نوبت تنها ۹۰۰ درخت محلول پاشی می گردد. از آنجا که برای هر درخت حداکثر ۲۰۰ سانتیمتر مکعب مصرف می شود، بنابراین در مجموع (۹۰۰x۲۰۰) جمعا ۱۸۰ لیتر محلول مورد نیاز است یعنی ۶۰ لیتر در هر نوبت. همچنین هزینه ناچیز تهیه سمپاش پشتی تلمبه ای نیز از جمله دیگر مزایای آن است که هر باغداری از پس خرید آن بر می آید. میزان سم مصرفی نیز به این ترتیب حداکثر ۲۷۰ سانتی متر مکعب می باشد.

در کشورهای اروپایی بموجب برنامه هایی که چندین کشور مجاور دریای مدیترانه و آلمان اجرا می کنند حشرات نر را به تعداد زیاد پرورش داده و پس از عقیم کردن با اشعه گاما در نواحی میوه خیز رها می کنند تخم هایی که حشرات ماده جفتگیری کرده با نر های عقیم شده در میوه میگذارند هرگز باز نمی شوند وبدین ترتیب نتایج بسیار خوبی در مبارزه با این حشرات بدست آوردند.

ت – کنترل شیمیائی:

اصولا کنترل شیمیائی آخرین راه کنترل آفات است. از آنجا فاصله بین تغییر رنگ تا برداشت محصول بسته به رقم بطور متوسط دو هفته است، بنابراین لازم است نوع سم (ترکیب موثر روی آفت) و زمان مصرف آن به گونه ای انتخاب شود تا در زمان برداشت و عرضه محصول به بازار، خطری متوجه مصرف کننده نگردد. برای کنترل آفت می توان از سم مالاتیون به نسبت ۲ تا ۳ در هزار استفاده کرد. زمان سم پاشی ۵ – ۴ روز پس از شکار اولین مگس توسط تله می باشد. سمپاشی در بهار قبل از تخم ریزی بطور کلی هنگامی که دو سوم گلهای درخت ریخته شد به ترتیب زیر عمل می شود :

مالاتیون به نسبت 2.5 در هزار و یا دیازینون 60 در صد به نسبت 1.5 در هزار و یا گوزاتیون 20 درصد به نسبت 2 در هزار این سمپاشی سه هفته بعد باید تکرار شود .

رديابی و کنترل

اولين اقداماتي كه براي تعيين زمان سمپاشي برعليه مگس هاي ميوه انجام مي گرفته شامل استفاده ازتقويم هاي خاص هرمنطقه بوده است. به دليل افزايش حساسيت انسان به باقي مانده حشره كش¬ها، لزوم كاهش استفاده از حشره كش¬ها و در عوض افزايش اثر آنها را درپي داشته است كه براي رسيدن به اين هدف، يك سيستم رديابي صحيح امكان اين عمل را فراهم مي سازد.استفاده از تله ها و ساير روشهاي نمونه برداري، قسمت مهمي ازمطالعات بررسي اكولوژي و فعاليتي حشره را در مزارع فراهم مي آورد كه در شرايط ايده آل اطلاعات زيادي در باره جنبه هاي فعاليت حشرات بدست مي دهد. حشرات مختلف در شرايط متفاوت، تله ها و روشهاي نمونه برداري خاص خود را مي طلبد. روشهاي نمونه برداري براي گونه هاي خاص ومقاصد خاص برا ي گونه هاي ديگر قابل تعميم نبوده و عملا غيرقابل استفاده است.

تله هاي چسبناك بطور وسيع براي بدام اندازي حشرات بالدار كوچك بخصوص آفات نباتي استفاده مي شوند اين سطوح چسبنده معمولا با جلب كننده هاي رنگي، بويايي و يا عوامل شيميايي (فرمونها ) بكار مي روند. تله هاي چسبناك يا جلب كننده هاي رنگي معمولا هر دو جنس حشره را جلب مي كنند وكمتر تحت تاثير حرارت و رطوبت محيط قرار مي گيرند. اين تله ها معمولا بسياري از حشرات مفيد را نيز جلب مي كنند. استفاده از اين تله ها درمبارزه با مگس هاي سفيد، زنجرك ها، مگس سياه مركبات و پسيل مركبات بسيار موفقيت آميز بوده است.تله هاي زرد وسياه ، قرمز ويا زرد و كره هاي كوچك شبيه ميوه بطور وسيع بعنوان جلب كننده مگسهاي ميوه مورد استفاده قرار مي گيرند. كره هاي رنگي بعنوان محل تخمگذاري بسيار مهم هستند. معمولا”جلب كننده هاي رنگي با جلب كننده هاي بويايي ازقبيل هيدروليزات پروتئين ، نمكهاي آمونيوم ، فرمون ، پارافرمون يا تركيبي از آنها همراه است. تله هاي رنگي در تركيب با مواد سمي و چسبنده براي رديابي ، تعيين گونه ، تخمين تراكم جمعيت و مديريت مبارزه با مگسهاي ميوه بكار مي روند. انتخاب تله در مرحله اول به نوع حشره اي كه بايد رديابي شود بستگي دارد و درمرحله بعد شرايط آب وهوايي است كه نوع تله را مشخص مي سازد .