موش ورامین
موش ورامین
Nesokia indica
(Gray and Hardwicke)
موش ورامین ( Nesokia indica ) جونده ای است با اندام متوسط که طول سـر و بـدن آن ۱۳٫۵ تـا ۲۰ سانتیمتر و طول دم ۹٫۵۰ تا ۱۳ سانتیمتر یعنی در حدود دو سوم طول بدن میباشـد. دم نسبتاً فلسی و موهای خیلی کم و ظریفـی روی آن دیـده مـیشـود . رنـگ بـدن عمـدتاً قهوه ای و ممکن است تیره و روشن باشـد. هـمچنـین بعـضی از آنهـا بـه رنـگهـای خاکستری، قهوه ای خرمایی و یا مایل به زرد نیز دیده میشوند. دندانهای پیـشین فـک بالا قوی ، پهن ، نارنجی و واضح هستند. موش ورامـین در بـین گونـه هـای خـانواده Muridae از نظررنگ دم و دندانهای پیشین مشخص میباشد . این جانور یکی از فراوانترین و خطرناک ترین جوندگان زیان آور درختـان میـوه میباشد. این جانور از طوقه و ریشه گیاهان مختلف نیز تغذیه میکند. مـوش ورامـین در تمام مناطق کشور، به جز نقاط خیلی سـرد انتـشار دارد. لـذا در نـواحی آذربایجـان شرقی ، غربی ، زنجان و همدان تاکنون آثار فعالیت این موش مـشهود نـشده اسـت. در صورتی که در سایر نقاط از استانهای جنوب شرقی و مناطق کویری تـا شـمال ، نقـاط مرطوب و نیمه کویری همه جا میتوان آثار خرابی و وجود این موش را مشاهده کـرد. در اغلب این مناطق موش ورامین به عنـوان یـک گونـه غالـب و عمـومی محـسوب میشود. به طور کلی خسارت این موش عبارت است از ضعف و خـشکیدگی نباتـات و درختان مورد حمله، کاهش و نامرغوبی محـصولات، خرابـی مـزارع و بـاغهـا، خرابـی جداول آبیاری ، جویها و نهرها، هدر رفتن آب، خرابـی کانـالهـای حرارتـی، خرابـی ساختمانها، کاهش و فساد مواد غذایی در انبار میباشد.
مشخصات
موش ورامین ( Nesokia indica ) دارای رنگ بدن خرمایی با زمینه خاکی است ، زیر شکم سفید، زرد تا زیتونی مایل بـه خاکستری است. پوزه عریض، گرد و مدور، گوشها کوچـک، طـول دم یـک سـوم تـا نصف طول بدن بوده و طول بدن به ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیمتر میرسد.
زیست شناسی
لانه موش ورامین ( Nesokia indica ) خیلی منشعب و گسترده بوده، دارای اطاقک استراحت، راهرو و سوراخهای متعدد است. تعداد سوراخ یک لانه به ۵ تا ۲۵ عدد نیز میرسد. عمق لانه در حدود ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر است و گاهی یک موش تا ۷۰ مترمربع از زمـین را اشـغال میکند. بدین ترتیب قسمت مهمی از مزارع مورد هجوم، اغلب به علت کندوکاو موش برای لانه و خارج کردن خاک، اشغال و زیر و رو مـیشـود. بـه علـت فعالیـت مـداوم ریشه خواری، ذخیره غذایی انجام نمیدهـد و بـه همـین دلیـل در لانـه آن اطاقـک ذخیره غذا وجود ندارد. همچنـین در اطاقـک اسـتراحت، زایمـان مـوش نیـز صـورت میگیرد. در مزارع یونجه سوراخهای لانه پراکنده اند ولی در نهالستانها و باغهـا، اغلـب سوراخها به طور ردیفی در کنار درختها دیده میشوند. این جانور بیـشتر در مـزارع و باغهای آبیاری شده ، در کنار و ساحل رودخانه ها و نهرها زندگی میکند. سوراخ موش ورامین به علت خاک بسیار زیادی که در آن ریخته شده است از سایر موشها مـشخص میباشد. موش ورامین خواب زمستانه نداشته و در تمام دوره سال در فعالیت و لانه کنی میباشد. فقط در روزهای خیلی گرم تابستان و خیلی سرد زمستان، از میزان فعالیـت آن کاسته شده و در لانه خود باقی می ماند. در سالهـایی کـه زمـستان و تابـستان آب و هوای متعادلی داشته باشد فعالیت موش همچنان ادامه دارد. بـه عـلاوه در زمـستان هـای سرد، موش ورامین به پناهگاهها، ساختمانها، انبارها و اصطبل حیوانات هجوم مـیبـرد. قدرت و رشد دندانهای پیشین، موش را قادر میسـازد کـه ریـشه نهـالهـا را مـورد حمله قرار داده و حتی موجب قطع آنها میگردد. بـه علـت فعالیـت زیـاد لانـه کنـی و خارج نمودن خاکها، همیشه توده بزرگی از خاک در اطـراف سـوراخ لانه مـوش ورامین دیده میشود و ایـن پدیـده یکـی از خـصوصیات ایـن مـوش بـوده و موجـب شناسایی آن میگردد. هر چند فعالیت موش ورامین داخل لانه و خوردن ریـشه نباتـات اغلب در تمام ساعات شبانه روز انجام میگردد، ولی خروج آن از لانـه بیـشتر در شـب میباشد. موش ورامین از نظر تولید مثل فعال بوده و میتـوان گفـت کـه در تمـام دوره سال به این کار مشغول است. موشها در حدود ۴ تـا ۵ مـاهگی بـالغ شـده و آمـاده تولید مثل میباشند. دوره آبستنی ۲۰ تا ۲۲ روز طول میکـشد. در بهـار و پـاییز ایـن شرایط مناسبتر و در گرمای تابستان و سرمای زمـستان خفیـفتـر اسـت. در سـال در حدود ۵ تا ۶ نسل تولید میکند و زمستان را در پناهگاهها و سـاختمانهـا مـیگذراننـد. بچه ها در بدو تولد چشم بسته و برهنه (بدن بدون مو) بوده و دوره شیرخوارگی آنها تا ۳ تا ۴ هفته طول می کشد. تعداد بچه های این نسل ۲ تا ۸ عدد تعیین شده است.
روشهای جلوگیری از خسارت موش ورامین ( Nesokia indica )
در مورد موش ورامین ( Nesokia indica ) نیز بنا بر خصوصیات فعالیت و خسارت آن ضـرورت دارد برنامه مستمری در چـارچوب مـدیریت تلفیقـی بـرای جلـوگیری از خـسارت آن در محیطهای انتشار این موش اجرا گردد.
در شرایط صحرایی
از آنجا که موش ورامین ( Nesokia indica ) عمدتًا یک موش صحرایی است، مبارزه با آن قویـاً باید در مزارع و بـاغ هـا متمرکـز شـده و از گـسترش دامنـه انتـشار آن بـه سـاختمانهـا، حتی الامکان جلوگیری شود. روشهای مبارزه با این موش در شـرایط صـحرایی متنـوع بوده و اهم آنها به ترتیب زیر میباشند:
روشهای مکانیکی
• شکار موش: تعدادی از موشها هنگام خروج از لانه مورد حملـه زارعـین قرار میگیرند و از بین میروند، مخصوصا زمان آبیاری نسبت شکار موشها قابل توجه است.
• تله گذاری: در گلکاریها و خزانه ها که سطح کـشت محـدود مـیباشـد، بـا تله گذاری میتوان تلفات مؤثری به موشها وارد نمود.
روشهای زراعی
• شخم: شخم نسبتا عمیق تا عمیق میتواند لانه موش ها را خـراب کنـد. بـا توجه به عمق لانه ها، در اثر این عمل، لانه ها کاملا خراب شده و نـوزادان در لانه ها از بین میروند. تعدادی از موشهای بالغ نیـز تلـف شـده و بقیـه مجبـور بـه تـرک لانـه میشوند. در صورتی که شخم به طور اصولی و کامل صورت گرفته و کـرتهـا و سـر مرزها را دربر گیرد، تلفات زیادی به موشها وارد میشود که گاهی تا %۷۰ نیز میرسد. با شخم زمین، موشها اغلب به حاشیه های مزارع و باغها و جاهای بلند پناه میبرنـد و پس از چند روز دوباره برگشته و شروع به ایجاد لانه جدید میکنند، از ایـنرو بـرای حصول نتیجه کافی از شخم، همیشه باید متعاقب آن آبیاری و یخ آب انجام شود.
• یخ آب زمستانه: در زمستان ، هنگام برودت هوا و یخبنـدان، بـا انجـام عمـل سنتی یخ آب، لانه ها را آب فرا گرفته و یخ بسته، در نتیجه علاوه بر آب، سـرما نیـز بـه داخل لانه ها نفوذ نموده و تلفات شدید موشها را موجب خواهد شد.
• تناوب: به طوری که اشـاره شـد نباتـاتی مـورد حملـه مـوش ورامـین قـرار میگیرند، که مانند یونجه دارای ریشه قوی باشند و برعکس گیاهانی چـون غـلات کـه ریشه کم و افشان دارند مورد علاقه این گونـه مـوش نیـستند. بـا برقـراری تنـاوب یونجه گندم، میتوان جمعیت این موش را در یک مزرعه به طور محسوسی کاهش داد.
• از بین بردن علف های هرز: علف هـای انبـوه و متـراکم در بـاغ هـا و مـزارع، به ویژه گونه های زراعی با ریشه قوی نظیر خارشتر و مرغ از عوامـل تجمـع و ازدیـاد موش ورامین میباشند، لذا از بین بردن آنها یکی از راههای مبارزه است.
• آبیاری: آبیاری کرتی به روش غرقاب که حتی سـر مرزهـا را فـرا مـیگیـرد، همچون یخ آب زمستانه در طول سال تلفات مستمر موشها را باعث شده و مانع از بـالا رفتن جمعیت آنها خواهد شد.
• کارآیی جانوران شکاری: در مزارع، باغها و مراتع، فعالیت جانوران شـکاری مانند گربه، کلاغ و باز، کم و بیش مشهود میباشد.
مبارزه شیمیایی
در شرایط حاد و بحرانی که موش ورامین ( Nesokia indica ) تراکم و فعالیت گسترده و زیـادی دارد، مبارزه شیمیایی ضربه قاطعی به ایـن مـوش وارد نمـوده و جمعیـت آن را بـه شـدت کاهش خواهـد داد. مبـارزه شـیمیایی علیـه مـوش ورامـین در شـرایط صـحرایی بـه صورتهای زیر اعمال میشود.
• طعمه مسموم: طعمه مسموم معمولاً از اختلاط یکی از موشکـشهـا بـا یکی از مواد مورد تغذیه موش تهیه میشود. از سموم مناسب فـسفردوزنگ مـیباشـد که برحسب جاذبیت مواد غذایی در دوره سال، با یکی از موادی که مـورد احتیـاج و علاقه موش میباشد مخلوط و آمـاده شـده و در دسـترس آن قـرار مـیگیـرد. بـدین جهت، طعمه مسموم ممکن است به صورتهای زیر علیه موش مـورد اسـتفاده قـرار گیرد.
طعمه مسموم فسفردوزنگ و دانه گیاهان: برای ساختن این طعمه مسموم یکـی از دانه های گندم، خربزه، آفتابگردان یا هندوانه را با نـسبت %۵ بـا فـسفردوزنگ تهیـه میکنند. این طعمه ها بیشتر در پاییز و زمستان که موش به غذاهایی با انرژی بیشتر نیـاز دارد به کار میروند. طعمه مسموم فسفردوزنگ با مواد غذایی آبدار چـون ریـشه گیاهان مانند چغندرقند و هویج، میوه درختان، علوفه سبز، که عمدتاً در فصول گرم بهار و تابستان مورد استفاده قرار میگیرند. بعضی طعمه های مسموم آماده و ساخته شده به صورت تجاری نیز در بازار وجـود دارند و میتوان آنها را بدون تغییر شکل، برای مبارزه با موش به کـار بـرد. در سـطوح وسیع و تراکم زیاد لانه هـا، بـرای صـرفه جـویی در مقـدار طعمـه مـسموم و دقـت و نتیجه گیری بیشتر در عملیات مبارزه، لازم است قبلاً لانه ها کوبیـده شـوند و روز بعـد لانه های باز شده علامتگذاری و مشخص شده و طعمه گذاری در آنها انجام شود.
نکته : در ساخت طعمه مسموم باید دقت شود که طعمه حتی الامکان با بدن انسان تماس نیابد زیرا در اینصورت بوی بدن انسان باعث میشود موشها از طعمه تغذیه نکنند .
• سموم گازی: در بهار و پاییز که رطوبت خاک قابل توجه میباشد، همچنـین پس از آبیاری در لانه هایی که گستردگی و انـشعاب زیـادی ندارنـد، اسـتفاده از سـموم گازی علیه موش ورامین از تأثیر بالایی برخوردار میباشد. این سموم عمدتاً بـه صـورت گرد و قرص بوده که بسیار سمی و خطرناک میباشند و در استعمال آنها باید جوانـب احتیاط را کاملا رعایت کرد و فقط در هنگام ضـرورت و اضـطرار بـه آنهـا پرداخـت. جهت استفاده از سموم گازی در یک مزرعه و محل، باید پس از لانه کوبی در لانه هـای باز شده، مقدار لازم از سم را داخل لانه ریخت و آن را مسدود نمود تا گاز تصعید شده از سم، روی موش و بچه ها اثر کرده و آنها را از بین ببرد. در باغها و مزارعی که علیـه آفات سمپاشی میشوند، محیط فعالیت موش ورامین نیز ممکن است کم و بـیش آلـوده به سم شده و روی این موش تأثیر داشته باشد. اگرچه مهمترین روش کنترل مـوشهـا اسـتفاده از طعمـه مـسموم اسـت، ولـی اقدامات پیشگیرانه در انبار نیز میتواند جلوی خسارت را بگیرد.
