لکه قهوه ای برنج
بیماری لکه قهوه ای برنج
(Brown Spot)
بیماری لکه فهوه ای گــسترش جهــانی دارد و از همــه کــشورهای برنج خیز آسیا، آمریکا و آفریقا گزارش شده است. در ایران ابتـدا در سال ۱۳۳۵ توسط پتراک از مزارع برنج شمال کـشور گـزارش گردید. بیماری مذکور در مزارع شهرستانهـای لنجـان، اصـفهان، شهرکرد، میانه، زنجان و دیگر مناطق کشت ایـن محـصول وجـود دارد.
عامل بیماری
بیمــاری لکه فهوه ای بــرنج در اثــر قــارچ Cochliobolus miyabeanus ناشی میگـردد. فـرم غیرجنـسی آن Bipolaris oryzae (Breda de Haan) Shomaker و سـینونیم هـای آن Drechslera oryzae ( Breda de Haan) Subramanian و Helminthosporium oryzae Breda de Haan میباشند.
علایم بیماری
عامــل بیمــاری در شــرایط آبــی و Upland مــیتوانــد روی برگ، غلاف برگ، خوشه، کلیوپتیل وگلـوم بـذر ایجـاد بیمـاری نماید. لکه های گـرد و قهوه ای رنـگ ناشـی از قـارچ عامـل ایـن بیمــاری روی نــشاهای متــراکم در خزانــه هــا کــه بخــوبی تغذیــه نشده اند، به وضوع قابل مشاهده اند و در صورت تـاخیر در انتقـال نشاها به زمین اصلی لکه ها به حـدی افـزایش مـی یابنـد کـه سـبب زردی و سوختگی برگها میشوند. در مزرعه نیز در صـورت فقـر غذایی یا تنش آبی لکه هـای قهوه ای رنـگ روی برگهـا افـزایش می یابد(شکل۱۵) .
بررسیهای انجام شده روی بـذرهای آلـوده در گـیلان نـشان داد که قارچ عامل بیماری همزمان با فراهم شـدن شـرایط مناسـب برای جوانه زنی بـذر بـسرعت رشـد کـرده وباعـث قهوه ای شـدن ریشه های اولیه و کلیوپتیل، و مرگ بیشتر آن ها مـیشـود. بعـلاوه ناهنجــاری و بــد شــکلی جوانــه هــا و گیاهچــه هــا نیــز از عــوارض آلودگی به این بیمارگر است. همچنین قهوه ای شدن ساقه نشا و از بین رفتن آنها از دیگر خسارت این بیماری در خزانه ها میباشـد (شکل۱۶ ) .
قارچ عامل بیماری در شرایط مساعد باعث پوسـیدگی گـردن و محور خوشه، قهوه ای شدن و گـاهی تـشکیل تـوده سـیاه رنـگ روی دانه ها در خوشه میشود(شکل۱۷ ) .
به طوریکه در سـالهای اخیـر عامـل مهـم پوسـیدگی گـردن خوشه در ارقام اصلاح شده مقاوم به بلاست در شمال کشور شده اســتمخــصوصاً.در مرحلــه رســیدن کــه معمــولاً مــصادف بــا بارانهای اخر فصل میباشد، قهوه ای شدن و پوسیدگی گـردن و محور خوشه بشدت در ایـن گونـه ارقـام نظیـر سـپیدرود، خـزر و نعمت افزایش مییابد و گاهی بعـضی آن را بـه اشـتباه بـه بیمـاری بلاست نـسبت مـیدهنـد. بعـلاوه بـذرهـای استحـصالی از چنـین مزارعی نیز، ضـمن اینکـه بـشدت آلـوده بـه بیمـارگر مـیباشـند، دارای درجات مختلفی از بدرنگی و تغییر رنگ از قهوه ای تا سیاه هــستند. هــم اکنــون یکــی از مــسایل مهــم تولیــد بــذر بــرنج رقــم هیبرید(در دست معرفی با نام بهار)، حساسیت شدید بـذور آن بـه این بیماری در مزرعه و انبار مـی باشـد، و چنانچـه از ایـن بـذرها، بدون اینکه قبل از انبار کردن ضـدعفونی شـوند، بـرای کـشت در سال بعد استفاده شود، تهیه نشا با مشکلات عمـده ای روبـرو شـده و عموماً با موفقیت همراه نخواهد بود.
خسارت
قارچ عامل بیماری در شرایط مـساعد باعـث قهوه ای شـدن و پوسیدگی خوشه و نشا، کاهش کمیت و کیفیت بـرنج مـیگـردد بطــوریکــه در ژاپــن یکــی از عوامــل مهــم بلایــت خوشــه و نــشا میباشد. در بررسیهای انجام شده در گیلان مشخص گردید کـه در خوشه های آلوده ارقام سپیدرود، خـزر و بجـار میـانگین تعـداد بذر در هر خوشه، میانگین وزن هر خوشه و وزن هزار دانـه نـسبت به خوشه های سالم کاهش داشته است. این نـوع خـسارت توسـط دیگــر محققــان، از ســایر کــشورها نیــز گــزارش شــده اســت، در آمریکای مرکزی در بیماری شدید، %۱۰۰ بذرها آلـوده بـوده کـه منجر به مرگ نشاها در فصل زراعی بعد شده است. مـرگ و میـر نــشاها در فیلیپــین ۱۰-۵۸ درصــد و در پورتوریکــو %۱۵ گــزارش شده است درنیجریه کاهش محصول درآلودگی شـدید %۳۰-۴۳، در آلودگیهای متوسط %۱۲ برآورد گردید، ولی درآلودگیهـای کم کاهش محصول معنیدار نبود . از هند خسارت آنرا در مناطق تروپیک بـیش از %۲۰ ذکـر کردنـد کـه بیـشتر در انتهـای مرحلـه پنجه زنی و وقتی که میکروالمانتها بـرای تولیـد مثـل مـصرف مـی گردد، اتفاق میافتد. تاکنون بیتشرین خسارت وارده بـه محـصول در بنگال اتفاق افتاده که ۵۰ تا %۹۰ کاهش محصول داشـته اسـت که سبب قحطی سال ۱۹۴۴ در این کشور بود.
چرخه بیماری و همه گیری
منبع اولیه آلوده گی، بذرهای آلـوده هـستند ولـی بیمـارگر در بقایای گیاهی آلـوده نیـز زمـستان گذرانی مـیکنـد و مـی توانـد از عوامل آلوده گی در خزانـه و مزرعـه محـسوب شـود. در شـرایط گیلان قـارچ عامـل بیمـاری پـس از ۱۳٫۵ مـاه از بـذرها و گـردن خوشــه هــای آلــوده، نگهــداری شــده در انبــار قابــل جداســازی بوده است. دمــای بهینــه بــرای آلــودگی بــین ۲۰ تــا ۳۰ درجــه ســانتیگراد گزارش شده است ولـی بیمـارگر مـیتوانـد در حـرارت ۱۶ تـا ۳۶ درجه نیز سبب آلـوده گـی شـود. بعـلاوه بـرای ایجـاد آلـودگـی رطوبت بیش از %۸۹ موردنیاز اسـت. بیمـاری لکه فهوه ای بـرنج اصولا در خاکهایی که دچار عدم تعادل مواد غذایی یاکمبود آن هستند، شایع است. پتاسـیم، منیـزیم، آهـن، نیتـروژن و سیلـسیم از عناصری هستند که کمبود آنها سبب بروز بیماری مـیشـود. اثـر نیتروژن و کمبود آنرا به وضوح میتوان در خزانـه هـا، کـه نـشاها بصورت متراکم رشد یافتـه انـد، مـشاهده کـرد. اگـر چنـین خزانـه هایی بخوبی با اوره تغذیه شوند علایم بیماری روی بـرگ خیلـی کم ظاهر مـیشـوند، حتـی پـس از شـروع و ظهـور آلـوده گـی بـا مصرف اوره به صورت سرک بیماری متوقف میشود، و یـا پـس از انتقال نشا به زمین اصـلی کـه بخـوبی تغذیـه شـده اسـت، دیگـر بیماری توسعه نمییابد. قارچ عامل بیماری لکه قهوه ای برنج ممکن است تا مدت ۲-۳ سال روی بقایای گیاهی زمستان گذرانی نماید . در بهار تحت شرایط مساعد اسپورها جوانه زده و ظرف چند ساعت ایجاد اپرسوریوم یا مکه در سطح برگ می نماید . این اندام مستقیما از طریق کوتیکول و اپیدرم ویا روزنه های بزرگ وارد برگ می گردد . اولین نشانه های بیماری لکه قهوه ای برنج پس از ۲۴ ساعت ظاهر می شود و پس از چند روز ممکن است اسپورهای قارچ تشکیل شود و به این وسیله انتشار ثانوی قارچ صورت گیرد و به همین ترتیب در شرایط مساعد هر چند روز کیبار قارچ تجدید نسل می کند . در هندوستان بررسی شده که اسپورهای قارچ در بهار در هوای اطراف مزارع برنج معلق بوده و از این طریق ممکن است آلودگی اولیه ایجاد شود . علف های هرز گندمیان نیز می توانند میزبان قارچ قرار گیرند و آلودگی اولیه ایجاد شود . علف های هرز گندمیان نیز میتوانند میزبان قارچ قرار گیرند و آلودگی اولیه را موجب شوند . عوامل درجه حرارت ، رطوبت و نور در تمام دوره رشد قارچ مورد نیاز است . در مورد درجه حرارت اپتیمم گزارش های مختلفی وجود دارد و به طور کلی ۲۵ درجه سانتیگراد است . آب آزاد در سطح برگ برای تندش اسپور و نفوذ قارچ ضرورت دارد .
کنترل
چون قارچ عامل بیماری بـذرزاد بـوده و عامـل اصـلی شـروع بیمــاری در خزانــه مــیباشــد، ضــدعفونی بــذر بهتــرین راه کنتــرل بیماری در خزانه است، ضمن اینکه تغذیـه مناسـب خـاک خزانـه نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برای ضد عفونی بذر قاچکشهـای سلست ( ۲٫۵ % ) و تریفمین (%۱۵) به ترتیب به نسبتهـای ۲ و ۳/۳ میلی لیتر در یک لیتر آب توصـیه مـی شـوند. در مزرعـه برطـرف کردن اختلالات تغذیه ای خاک عامـل مهـم در کـاهش بیمـاری محسوب میشود کـه آنهـم امـری بـسیار مـشکل اسـت، ولـی در خاکهایی که دچار چنین عارضه ای نیـستند، کـوددهـی مناسـب و جلوگیری از تـنش آبـی در کـاهش آلـودگیهـای ثانویـه توصـیه مــیشــود. در بــسیاری ازمنـــابع در زمینــه بیمارهــای گیـــاهی و بیماریهای برنج به سراحت برای کنترل شـمیایی بیمـاری لکه قهوه ای برنج در مزرعه توصیه ای نشده است. هر چند در بعضی منابع محلول پاشی بــا قارچکــشهای ادیفنفــوس و مــانکوزب را در کــاهش بیمــاری موثر گزارش کرده اند اما به نظر نمیرسـد کـه ایـن قـارچکشهـا تـــاثیر معنـــیداری در کـــاهش بیمـــاری داشـــته باشـــند، حتـــی قارچکشهای تریفمین و سلست در بررسیهای مـشاهده ای تـاثیر قابل توجه ای در کاهش بیماری در کرتهای تولیـد بـذر هیبریـد در موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت نـشان نـداده انـد. شـاید تنها موردی از ثبت قـارچکـش بـرای بیمـاری لکـه قهوه ای بـرنج مربــوط بــه امریکــا و ایــالت مینــسوتا باشــد کــه فقــط یــک نــوع قارچکش یعنی تیلت را برای کنترل بیماری لکه قهوه ای برنج درگونه های برنج وحشی ثبت و مصرف میکنند. در اینباره گزارش شده است که این قارچکش بخوبی بیماری لکه قهوه ای برنج را کنترل کرده و بـدون آن بیمـاری لکه قهوه ای برنج بــسیار شــدید ظــاهر مــیشــود و کــل محــصول را نــابود مــیکنــد. قارچکشهای جدید دیگری نیز برای کنترل لکه قهوه ای برنج مورد آزمایش قرار گرفته ونتایج خوبی هم داشته اند.
قـــارچکش آزوکـــسی ســـتروبین Azoxystrobin بـــا نـــام quadris تأثیر بیشتری از قـارچکش تیلـت نداشـته اسـت ضـمن اینکه قارچکش گرانی است .
قــارچکش جدیــد دیگــر بــه نــام اســتراتگو Stratego کــه ترکیبــــــی از پروپیکونــــــازول و تریفلوکــــــسی اســــــتروبین (trifloxystrobin) است که اثر آن به خوبی اثر تیلت و یـا کمـی بهتر از آن است. این قارچکش هم خیلی گرانتر از تیلت است.
تیسدال بافرو کردن بذور به مدت ۱۶ ساعت در اب سرد وسپس به مدت ۱۵ دقیقه در اب گرم ۵۴درجه سانتی گراد برای ضدعفونی بذور نتیجه مثبت گرفت .سوزوکی (۱۹۳۰)چنین یافت که قارچ عامل لکه قهوه ای برنج در اثر فروبردن بذر به مدت ۵ دقیقه در اب گرم ۵۵درجه کشته می شود . مهمترین مورد در کنترل بیماری لکه قهوه ای برنج رعایت اصول تغذیه وکاربرد صحیح مواد غذایی در خاک وممانعت از فشارهای طبیعی به ابیاری نامناسب است.
مدیریت خزانه برنج برای جلوگیری ازعوامل بیماریزا:
وقوع و شدت بیماری های گیاهچه در سال های اخیر رو به افزایش بوده و در مواقعی که فصل بهار هوای سرد، توأم با بارندگی باشد. خروج و استقرار گیاهچه در خزانه، تحت تأثیر قرار گرفته و درصد زیادی از خزانه ها علائم متنوعی از علائم گیاهچه ای را بصورت سوختگی، پژمردگی، پوسیدگی و زردی نشان می دهند. در مواردی از دست رفتن همه گیاهچه ها در خزانه باعث شده تا کشاورز مجدداً اقدام به خزانه گیری نماید. در این شرایط که با تغییرات ناگهانی درجه حرارت محیط همراه می باشد، تعداد زیادی از گیاهچه ها در شرایط تنش قرار گرفته و دچار مرگ و میر می شوند. تنش ایجاد شده سبب می شود تا عوامل بیماری زای گیاهچه و پارازیت های فرصت طلب در این شرایط درصد بالای مرگ و میر گیاهچه ها را در خزانه باعث شوند. از طرفی عدم مدیریت صحیح زراعی باعث شیوع بیماری ها در خزانه شده و تعداد زیادی از گیاهچه ها در خزانه تحت تأثیر شرایط نامساعد رشدی قرار می گیرند. از آنجائی که مدیریت صحیح زراعی قسمتی از مدیریت مبارزه با بیماری ها در خزانه می باشد، در صورت آشنایی کشاورزان با نحوه مدیریت صحیح ، جمعیت عوامل بیماری زا به اندازه ای نمی رسند که باعث ایجاد خسارت شوند. درصورت آشنایی کشاورزان با بیماری های مهم گیاهچه در خزانه، ضمن اینکه شناخت و آگاهی کشاورزان نسبت به عوامل خسارت زا افزایش می یابد، آنها را برای مدیریت صحیح بیماری در خزانه هدایت می نماید. دو دسته از عوامل بیمارگر در خزانه ها وجود دارند، ۱- عوامل بیماری زایی که با بذر همراه هستند. مانند بیماری پوسیدگی طوقه(ژیبرلا)، بلاست و لکه قهوه ای ۲- عوامل بیمارگر خاکزی که محل زندگی و فعالیت آنها در خاک می باشد. مانند تعدادی از قارچهایی که دارای سختینه و باکتری های مولد بیماری پوسیدگی و لهیدگی
توصیه های کاربردی به کشاورزان، مروجان و بهره برداران:
• استفاده از بذر بوجاری شده و سالم که از مزارع سالم و عاری از عوامل بیماری زا تهیه شده باشند.
• ضدعفونی بذر با قارچکش هایی مانند تریفمین ۳/۳ در هزار و سلست به میزان ۲٫۵ در هزار.
• قارچکشها به صورت تناوبی استفاده شوند. در استفاده از قارچکش ها سموم امولوسیون و سمومی که حالت مایع روان دارند(FS ) بر سموم پودر وتابل ارجحیت دارند.
• احداث خزانه در محلی که بافت خاک سبکی داشته واز لحاظ مواد غذایی نیز غنی باشد. همچنین در سال قبل زراعی، بیماری های خاکزی در محل احداث خزانه شیوع نداشته باشد.
• احداث خزانه بصورت جوی پشته ای باشد.
• کاشت بذر در خزانه در درجه حرارت های حداقل ۱۲ الی ۱۴ درجه سانتیگراد صورت گیرد، بطوریکه در یک هفته آینده هوای خوبی پیش بینی شده باشد.
• در نظر گرفتن میزان مناسب تراکم بذر در واحد سطح (تنک درنظر گرفتن بذر هنگام کاشت آن).
• جلوگیری از حالت غرقابی و ماندابی دائم آب در خزانه. نحوه آبیاری بطریق گردشی بوده و تناوب خشکی و آبیاری در خزانه رعایت شود.
• تهویه مرتب خزانه ها در هوای گرم و آفتابی صورت پذیرد.
• سمپاشی خزانه ها درصورت مشاهده علائم بیماری بلاست براساس نظر کارشناسان حفظ نباتات منطقه با قارچکش های وین، بیم یا هینوزان به میزان یک در هزار صورت پذیرد. سمپاشی خزانه با دوز بالای علف کش ( قبل از کاشت) ، قارچکش و استفاده بیش از حد کود ازته باعث مرگ و میر گیاهچه می شود. بین مصرف علف کش و کود دهی در خزانه و یا سمپاشی با قارچکش باید ۷ روز فاصله باشد.
دانلود کلیپ آموزشی بیماری لکه قهوه ای برنج
