شانکر بوتریوسفریایی
بیماری شانکر بوتریوسفریایی درختان سیب و روشهای کنترل آن
استان آذربایجان غربی با داشتن نزدیک به 50 هزار هکتار از باغات سیب به عنوان بزرگترین تولید کننده سیب درختی از جایگاه ممتازی در تولید محصولات باغی کشور برخوردار میباشد. بررسی و مطالعه عوامل محدود کننده تولید سیب در استان آذربایجان غربی از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. یکی از مهمترین عوامل محدود کننده تولید سیب بیماریهای این محصول میباشند. در میان عوامل بیماریزای خطرناک روی درختان سیب، قارچهای موجود در خانواده بوتریوسفریاسه (Botryosphaeriaceae) حائز اهمیت بوده بطوریکه بیماریهای ناشی از این قارچها (بیماری شانکر بوتریوسفریایی) در سالهای اخیر خسارتهای فراوانی را در سطح باغات استان آذربایجان غربی وارد آورده اند.
عامل بیماری و اهمیت آن
قارچهای تیره Botryosphaeriaceae در یک راسته مستقل و جدا بنام راسته Botryosphaeriales و در رده Dothideomycetes از شاخه Ascomycota قرار دارند. این قارچها دارای انتشار جهانی بوده و به حالتهای ساپروفیتی، پارازیتی و اندوفیتی زندگی کرده و سبب سرخشکیدگی، شانکر، بلایت شاخه، لکه برگی، پوسیدگیهای میوه و بذر و جاروی جادوگر در دامنه وسیعی از گیاهان میزبان در عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی شده و خسارتهای عمده ای را از منظر اکولوژیکی و اقتصادی بر جای میگذارند. در این میان بیماری شانکر بوتریوسفریایی، یکی از بیماریهای مهم درختان سیب میباشد که به طور عمده توسط دو گونه Botryosphaeria dothidea و Diplodia seriata ( Botryosphaeria obtusa) ایجاد میشود. قارچهای این تیره در طبیعت بیشتر به صورت فرم غیر جنسی مشاهده میشوند. لازم بذکر است که با توجه به شیوع بیماری شانکر بوتریوسفریایی در سطح باغات سیب استان آذربایجان غربی در سالهای اخیر به منظور بررسی و شناسایی عوامل عمده بیماری مذکور مطالعه ای توسط حنیفه و همکاران در سال 1389 انجام گرفت و مشخص گردید که عامل عمده زوال درختان سیب استان قارچ Diplodia sp. یکی از فرمهای غیر جنسی قارچهای تیره Botryosphaeriaceae میباشد
علائم بیماری
گونه های این تیره مسئول ایجاد علایم گوناگونی از جمله پوسیدگی های میوه، لکه برگی و شانکرهای شاخه، ساقه و تنه در روی درختان سیب میباشند. با توجه به اینکه آب و هوای مناطق عمده کاشت سیب در ایران بویژه استان آذربایجان غربی معتدل و تاحدودی خنک میباشد لذا علائم پوسیدگیهای میوه و همچنین لکه برگی در استان شایع نبوده و تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر وجود این علائم ارائه نگردیده است و عمده علائمی که در باغات سیب استان مشاهده گردیده، شانکر و خشکیدگی شاخه و تنه درختان سیب میباشد . قارچ، پوست و بافت چوب نرم را از بین برده و سبب نواحی بافت مرده که شانکر نامیده شده، میشود. علایم شانکر (خوره) بوتریوسفریایی بسته به گونه و سن میزبان و همچنین شدت تنشهای بوجود آمده متغیر میباشد. استرس خشکسالی و آسیبهای زمستانه باعث افزایش آلودگی و توسعه شانکر میشود. شانکرها باعث ایجاد فلس و کاغذی شدن پوست بیرونی شده که اغلب نارنجی رنگ میباشد. بافتهای زیرین شانکر آبکی یا لزج و قهوه ای میباشند. اکثر شانکرها عمیق نیستند، و حداکثر تا بخش چوب توسعه می یابند. نشانه های بیماری در سطح تنه و شاخه های اصلی درختان مسن با سن بالای 15 سال به صورت تغییر رنگ بافت پوست به قهوه ای، نرم شدن بافت پوست، ایجاد شکاف های کوچک در سطح پوست و خارج شدن شیره سیاه رنگ از شکاف های موجود در بخش آلوده و در نهایت پوسته پوسته شدن بخش آلوده دیده میشود. در غالب موارد بخش چوب بدون تغییر رنگ باقی مانده و با پیشرفت بیماری قهوه ای شدن سطح چوب نیز مشاهده میگردد. به علت تخریب سیستم آوندی در پوست آلوده، بخشهای بالایی گیاه شروع به بروز زردی و ریزش برگها، چروکیدگی میوه ها و نهایتاً خشکیدگی شاخه می نمایند (شکل 2 ) .
قارچ B. dothidea در شرایط آب و هوایی گرم رشد بهتری داشته، و دمای مطلوب برای ایجاد آلودگی در حدود 30 درجه سانتیگراد میباشد. در حالیکه دمای مطلوب برای ایجاد آلودگی توسط قارچ Diplodia seriata ( Botryosphaeria obtusa) حدود 20 درجه سانتیگراد میباشد.
روشهای کنترل بیماری
مدیریت مؤثر بیماریهای درختان میوه ایجاد شده توسط قارچهای تیره Botryosphaeriaceae معمولاً از طریق کنترل تلفیقی بدست میآید، که شامل مدیریت ارقام حساس، شرایط محیطی، مدیریت درخت و کاربرد مواد شیمیایی می باشد که در این روشها عمدتاً حذف منابع اینوکولوم (کنیدیها) مدنظر قرار میگیرند. در مورد کنترل بیماریهای شانکر از جمله شانکر بوتریوسفریایی درختان سیب ، در ابتدا بایستی نهالهای سالم و عاری از بیماری جهت کاشت انتخاب شوند. زیرا اکثر گیاهان سالم و قوی نسبت به بیماری شانکر مقاوم میباشند. همچنین جهت کاشت از محل مناسب استفاده شود. برای مثال، کاشت گیاهان نورپسند در سایه می تواند آنها را در معرض بیماری شانکر قرار دهد. در درختان قدیمیتر، حفاظت یا بهبود آنها با استفاده از هرس صحیح، عملیات به زراعی و آبیاری مناسب انجام گیرد. استرسهای محیطی از جمله استرس خشکسالی، درختان را در معرض توسعه شانکر قرار میدهد، پس بنابراین آبیاری آنها در زمان خشکسالی مهم می-باشد. با توجه به اینکه این قارچها فرصت طلب بوده و گیاهان تحت استرس را از طریق منافذ موجود آلوده می کنند، بایستی گیاهان را از ایجاد زخمهای غیرضروری محافظت کرد. همچنین نظارت و کنترل دقیق حشرات، کنه ها و دیگر عوامل موثر در ایجاد زخم و انتشار بیماری، دارای اهمیت میباشد. شاخه هایی که دارای علایم شانکر هستند بایستی در زمان خشک بودن آب و هوا حداقل 15 تا 20 سانتیمتر پایینتر از بافت آلوده سریعاً هرس شده و محل هرس ضدعفونی و با استفاده از چسب پیوندی پوشیده شود. جهت ممانعت از انتشار بیماری از طریق ابزارآلات هرس، سطوح آنها در بین برشها با الکل یا مایع سفید کننده % 10 بایستی ضدعفونی شود. کشاورزان بایستی ایجاد زخم را به حداقل رسانده و گیاهان قوی و تنومند را حفاظت و نگهداری کنند. بافتهای آلوده شده بایستی هرس و ضدعفونی شوند. بقایای گیاهی آلوده بایستی از بین بروند چونکه قارچ به مدتهای طولانی روی این شاخه های هرس شده میتواند اسپورزایی کند. بدلیل اینکه این قارچها علاوه بر سیب از روی بیش از 100 جنس گیاهی شامل درختان و درختچه های با ارزش باغی گزارش شده اند، مدیریت شانکر سیب موجبات کاهش بیماریهای ناشی از این قارچها روی درختان دیگر نیز میشود . در مورد کاربرد قارچکشها اخیراً 2 قارچکش از گروه استروبیلورینها شامل کرزوکسیم متیل (استروبی) و تری فلوکسی استروبین (فلینت) و همچنین قارچکش بنومیل از گروه بنزیمیدازولها جهت کاربرد روی سیب برای کنترل شانکر بوتریوسفریایی به ثبت رسیده و در کاهش بیماری موثر میباشند که بصورت برگپاشی یا استفاده بر روی محل شانکرزده کاربرد دارند و همچنین سمپاشی درخت قبل از گلدهی (قبل از باز شدن جوانه ها) آلودگی برگها و میوه ها را نیز کاهش میدهد. با وجود کاهش علائم بیرونی شانکر توسط کرزوکسیم متیل (استروبی)، تری فلوکسی استروبین (فلینت) و بنومیل لازم بذکر است که هیچیک از این قارچکشها سبب کنترل شانکر بصورت قطعی در آوندهای چوبی درختان نمیشوند و در بررسیها مشخص شده که قارچ دوباره از داخل چوب قابل جداسازی میباشد. بر این اساس روشهای کنترل شیمیایی بطور کامل مؤثر نبوده و بهداشت و عملیات زراعی مناسب بهترین روشهای کنترل بیماری شانکر بوتریوسفریایی میباشند. البته در مورد کاربرد سموم زمان سمپاشی خیلی مهم بوده زیرا دما و دوره های رطوبتی نقش حیاتی در رشد عامل بیماری و توسعه آن دارند و بایستی در نظر گرفته شوند. در ارتباط با ارقام مقاوم طی بررسیهای صورت گرفته مشخص گردیده که ارقام سیب نسبت به بیماری مذکور حساسیت متفاوتی دارند بطوریکه رقم Gala حساسیت کمی داشته و ارقام Golden Delicious و Granny Smith نسبت به گالا حساسیت بیشتری دارند. همچنین پایه (rootstock) تأثیر خیلی زیادی روی حساسیت و مقاومت ارقام داشته بطوریکه ارقام COOP 10، Granny Smith و Smoothy، زمانیکه روی پایه M9 پیوند زده شده باشند خیلی حساستر هستند نسبت به زمانیکه روی پایه MM106 پیوند زده شده باشند.
