آفت زنجره و روشهای کنترل آن

مقدمه:

آفت زنجره یکی از آفات مهم باغات می باشد. در این میان دو گونه زنجره مو و زنجره فلاوا بیشترین خسارت را به گیاهان باغی وارد می کنند. زنجره مو در درختان مثمر به مو، سیب، آلبالو، به، هلو، انار، گلابی و سنجد و در درختان غیر مثمر به سپیدار، زبان گنجشک، نارون، نسترن، ابریشم، ازگیل ژاپنی و تبریزي خسارت میزند.

زنجره فلاوا در درختان مثمر به هلو، به، زردآلو، بادام، گردو، آلبالو،گلابی، آلو و سیب و در درختان غیر مثمر به بلوط، اقاقیا، سرو نقره اي همچنین در گیاهان علفی به علف هاي هرز شیرین بیان و تلخ بیان خسارت می زند. نحوه ي خسارت هر دو گونه شبیه هم بوده و توسط حشرات کامل و پوره هاي سنین مختلف انجام می شود.

مشخصات ظاهري آفت زنجره :

هر دو گونه این آفت داراي سه مرحله زیستی شامل حشره کامل ، پوره و تخم میباشد.

حشره کامل گونه زنجره مو :

زنجره مو به رنگ سبز روشن با چشمهاي فیروزه اي سیر، روشن، سیاه یا قهوه اي و بطول 20 تا 28 میلی متر است. حشرات کامل زنجره مو داراي بالهاي شیشه اي و شفافی هستند و نر این حشرات تولید صدا میکنند.

حشره کامل گونه زنجره فلاوا :

زنجره فلاوا به رنگ سبز روشن با چشمهاي ماشی تا سبز تیره و بطول 22 تا 30 میلی متر است. حشرات کامل زنجره فلاوا داراي بالهاي شیشه اي و شفافی هستند. بین بندهاي شکم حشرات کامل نوار هاي مشکی دیده می شود. و نر این حشرات تولید صدا میکنند

پوره:

آفت زنجره مو و زنجره فلاوا داراي 5 سن پورگی است.

• پوره سن یک به رنگ صورتی با چشمهاي قرمز بطول 1.8 تا 3 میلیمتر و پاهاي جلویی آن کننده است.
• پوره سن دوم به رنگ سفید فاقد چشم و بطول 8 میلیمتر و پاهاي جلویی کننده است.
• پوره سن سوم به رنگ سفید و بجاي چشم دو برجستگی در طرفین سر دارد. محل اتصال سینه به شکم خمیده و طول حشره 15 میلیمتر است پاهاي جلویی این سن پورگی نیز کننده است
• پوره سن چهارم به رنگ کرم با چشمهاي قهوه اي و بطول 23 تا 28 میلیمتر است . پاهاي جلویی پوره سن چهارم نیز کننده و جوانه هاي بال آن مشخص است.
• پوره سن پنجم به رنگ سبز کم رنگ با چشمهاي قرمز و بطول 23 تا 28 میلیمتر است. پاهاي جلویی این سن پورگی نیز کننده است.

تخم:

تخمهاي زنجره دوکی شکل ، به رنگ سفید شبیه دانه هاي ریز برنج و بطول 1.5 میلیمتر میباشد

چرخه زندگی آفت زنجره :

حشرات کامل آفت از اوائل خرداد تا اواخر شهریور بتدریج ظاهر میشوند ولی اوج ظهور آنها در دهه اول و دوم تیرماه میباشد. حشرات نر و ماده یک هفته بعد از ظهور جفتگیري می کنند. حشره ماده تخمهاي خود را بصورت دو ردیف خط چین در زیر پوست و داخل چوب شاخه گذاشته و روي آن را با ماده اسفنجی سفید رنگی می پوشاند. شکافهاي تخمگذاري دوکی شکل و بطول 6 میلیمتر است که با رشد شاخه ها باز و مشخص میشوند . تعداد شکافهاي تخمگذاري روي شاخه ها متغیر است اما در هر شکاف بطور متوسط 30 عدد تخم و روي هر درخت به طور متوسط 1000 عدد تخم گذاشته میشود. هر حشره ماده در طول عمر خود که دو هفته است تا 1000 عدد تخم میگذارد. حشرات ماده درختان پرشاخه را به درختان کم شاخ و برگ ترجیح میدهند و از تخم ریزي روي گیاهان ضعیف خودداري میکند. طول دوره جنینی حدود 30 روز است که پس از آن پوره سن یک ظاهر شده و از روي شاخه به روي خاك می افتد. پوره سن یک به سرعت خود را از لابلاي خاك و شکاف زمین به ریشه گیاهان میزبان رسانده و از شیره آن ها تغذیه می کند. پس از تکمیل سنین پورگی، پوره هاي سن 5 از خاك خارج شده و براي تغییر جلد به درخت یا کلوخه ها چسبیده و حشره کامل در مدت 1 تا 2 ساعت از جلد خارج میشود . شدت خروج پوره هاي سن 5 از خاك در دهه اول و دوم تیرماه است. حشرات کامل در ساعات گرم روز در سایه درختان و شاخه ها استراحت میکنند. مقداري از شیره گیاه تغذیه کرده و سپس جفتگیري و تخمگذاري میکنند. دوره تخم تا حشره کامل آفت زنجره مو 4 سال و زنجره فلاوا حدود 8 سال طول میکشد.

نحوه ي خسارت زنجره:

حشرات بالغ درون شاخه هاي جوان درختان میزبان تخمگذاري می کنند. تخمگذاري در شاخه هاي نازك و یا در قسمت نازك شاخه منجر به سبز خشک شدن و در نهایت باعث شکستگی آن میگردد. در باغاتی که این آفت شیوع دارد درختان دچار کم رشدي شده، برگها زرد و میوه ها بسیار کوچک میشوند. درختان بتدریج ضعیف شده و سرانجام خشک میشوند . پوره هاي این آفت پس از خروج از تخم با استقرار روي ریشه درختان میزبان به شدت از شیره گیاهی تغذیه میکنند. پوره سن یک و دو مستقیماً به ریشه هاي فرعی گیاه چسبیده و فاقد لانه و محفظه هستند، در حالیکه پوره هاي سن 3 ، 4 و 5 در اطراف ریشه و محل فعالیت خود لانه گلی ساخته و در آن به تغذیه از شیره گیاهی میپردازند. پوره ها تا شعاع یک متري از طوقه در اطراف ریشه ها مستقر هستند و شرایط کاملاً مرطوب را براي رشد خود ترجیح میدهند. پوره ها با گذشت زمان جهت تغذیه از شیره گیاه روي یک ریشه لانه هاي متعددي می سازند . میزان خسارت آفت زنجره توسط حشرات کامل و پوره ها در تاکستان ها و باغات به طور متوسط 40 تا 50 درصد کل محصول در سال می باشد. فعالیت و خسارت این آفت در زمین هایی که عمق خاك آنها کم است و گیاهان میزبان آفت داراي ریشه هاي متراکم در قسمت هاي سطحی هستند، زیاد تر است. میزان فعالیت آفت زنجره در خاك، مستقل از خصوصیات شیمیایی خاك است.

مدیریت کنترل:

1. آماده سازي زمین و تهیه بستر کاشت : براي فعالیت آفت زنجره ، خاك هاي رسی بسیار مناسب است لذا هنگام تهیه بستر بایستی خاك را به گونه اي تغییر داد که بافت سبک و شنی ایجاد شود. خاکهاي سبک و شنی ، آب و کود را در سطح خاك نگه نمی دارند لذا ریشه هاي سطحی در سطح خاك ایجاد نمی شوند در نتیجه ، دسترسی پوره ها به ریشه دیرتر صورت می گیرد و تلفات طبیعی زیادتري به آنها وارد می شود. این خاکها براي ایجاد دالان خروجی توسط پوره هاي سن 5 و همچنین تهیه لانه تغذیه اي براي پوره هاي سن 3 به بعد نامناسب بوده و دالان سازي توسط پوره هاي آفت در این خاكها به سختی انجام میشود. از طرفی در این خاكها شکافهاي عمیق تا سطح ریشه دیده نمیشود، در نتیجه پوره ها به راحتی نمیتوانند خود را به ریشه رسانده و روي آنها مستقر میشوند.
2. انتخاب ارقام مناسب: ارقام مقاوم به آفت زنجره مو به ترتیب غوره آب، یاقوتی، شاهرودي، مهديخانی (مهرگان) ، صاحبی، فخري و عسگري (بی دانه) می باشند.
3. نحوه تربیت و هرس : در تاکستان ها تربیت موها به صورت خوابیده باعث حفظ رطوبت و پناهگاهی براي حشرات کامل زنجره مو می شود، لذا تربیت ایستاده علاوه بر پیشگیري از بیماریهاي قارچی، موجب سهولت عملیات باغبانی، خشک ماندن سطح خاك (پوره هاي سن یک آفت زنجره مو به محض خروج و برخورد با سطوح داغ خاك در مدت چند ثانیه میمیرند)، مشخص شدن بهتر شاخه هاي حاوي تخم و شکار بهتر حشرات کامل آفت زنجره مو توسط پرندگان می شود . در خصوص سایر درختان نیز هرس فرم دهی توصیه می شود.
4. مدیریت علفهاي هرز: به منظور حذف علف هاي هرز حاوي تخم آفت و جلوگیري از دسترسی پوره ها به ریشه آن ها بایستی علف هاي هرز در ماه هاي مرداد و شهریور وجین و معدوم شوند. به منظور افزایش جمعیت و کارآیی دشمنان طبیعی زنجره، همچنین کنترل علف هاي هرز توصیه میشود در صورت امکان نسبت به کاشت مخلوط یا انفرادي گیاهان گلدار مانند شوید، بومادران، هویج وحشی، ماشک، جو و گل اشرفی اقدام گردد.
5. آبیاري مرتب و کافی: آبیاري سطحی باعث گسترش ریشه درختان در سطح خاك میشود در نتیجه دسترسی پوره هاي سن اول آفت به ریشه ها با سهولت انجام میشود. بنابراین آبیاري درختان بایستی به میزان کافی و به طور منظم انجام شود. آبیاري در هنگام اوج خروج پوره هاي سن 5 آفت باعث تسهیل در دالان سازي و خروج آسانتر آنها از خاك میشود. لذا توصیه میشود در صورت امکان قبل و بعد از این زمان (دهه اول و دوم تیرماه) آبیاري بطور محدود انجام شود.
6. تقویت درختان: درختان بایستی در زمستان از طریق چالکود و در بهار و تابستان از طریق محلول پاشی با کودهاي مایع تقویت شوند.. محلول پاشی براي افزایش میوه دهی یک نوبت در اواخر پاییز و یک نوبت هنگام متورم شدن جوانه ها در بهار طبق فرمول زیر انجام شود.

اوره ( 5 کیلوگرم)، سولفات روي ( 5 کیلوگرم)، اسید بوریک ( 5 کیلوگرم)، آب ( 1000 لیتر)

در زمستان براي هر درخت بارده با فرمول زیر چالکود انجام گیرد.

سولفات پتاسیم منیزیم 1 کیلوگرم، سولفات پتاسیم 1 کیلوگرم، سولفات آمونیوم 1 کیلوگرم، سولفات روي 100 گرم، سولفات منگنز 50 گرم، سولفات مس 50 گرم، کود حیوانی به مقدار لازم.

براي چالکود مقادیر کودهاي شیمیایی با کود حیوانی مخلوط شده و در چاله هایی که به قطر و عمق نیم متر در سایه انداز درختان و در مسیر آبیاري ایجاد میشود ریخته شده و فقط 5 سانتیمتر روي چاله را با خاك می پوشانیم. از مخلوط کردن خاك با مخلوط کودها جلوگیري شود.

در فصل بهار 3 هفته بعد از ریزش کامل گلبرگها محلولپاشی با کود کامل میکرو به نسبت 3 کیلوگرم در 1000 لیتر آب انجام شود.

7. شخم و پابیل کردن زمین باغ : هنگام خروج پوره ها یعنی از اوائل تیرماه بیل زدن پاي درختان موجب خراب شدن دالانهاي خروج پوره ها شده و آنها را در معرض پرندگان قرار میدهد.
8. حذف شاخه هاي حاوي تخم آفت: از اوائل تیرماه تا اواخر مردادماه بایستی شاخه هاي حاوي تخم آفت را بطور مرتب حذف نمود. با توجه به اینکه تعداد زیادي از تخمهاي زنجره توسط زنبور پارازیتوئید Oligosita sp. پارازیته میشوند لازم است شاخه هاي حاوي تخم هرس شده در محل باغ درون سطلهاي بزرگ نگهداري شوند تا ضمن جلوگیري از نفوذ پوره هاي آفت به درون خاك با حفظ و حمایت پارازیتوئیدها باعث تثبیت جمعیت آنها شویم.
9. محلول ریزي سم : براي کنترل پوره هاي سن اول آفت که به تازگی از تخم خارج شده و روي خاك افتاده اند می توان از سم آبیاري استفاده کرد. براي این منظور از سم ایمیداکلوپراید (کونفیدور) به نسبت نیم در هزار همراه آبیاري و در کل سایه انداز درخت استفاده می شود. با توجه به طول دوره جنینی آفت وبه دلیل خروج تدریجی پوره ها از تخم، عملیات سم آبیاري بایستی اول مرداد انجام و پانزدهم مرداد تکرار شود. استفاده از سم دیازینون به مقدار 15 لیتر در هکتار به همراه آبیاری دراواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت . سمپاشی عقیم کننده ها بعد از بیرون آمدن حشره کامل . سمپاشی سم کونفیدور به مقدار نیم یا یک در هزار و یا دیازینون 2 در هزار در زمان بیرون آمدن زنجره از خاک محلولپاشی پودر سپيدان(كائولين) به مقدار 50 کیلو گرم به همراه 1 لیتر صابون محلولپاشی در زمان بیرون آمدن زنجره ها برای جلوگیری از تخم گذاری .
10. پایداري کنترل آفت : به دلیل طول دوره یک نسل آفت، موارد 4 تا 9 بایستی هر ساله و به مدت چهار تا 8 سال تکرار شود.

خلاصه مطالب:

• آفت زنجره داراي سه مرحله زیستی (حشره کامل، پوره و تخم) می باشد.
• حشرات بالغ زنجره، درون شاخه هاي نازك و یا در قسمت نازك شاخه تخمریزي کرده و باعث شکستگی و خشک شدن شاخه ها می شوند. در باغاتی که این آفت شیوع دارد درختان دچار کم رشدي شده، بتدریج ضعیف و سرانجام خشک میشوند.
• این آفت داراي 5 سن پوره گی است و هر 4 تا 8 سال یکبار چرخه زندگی خود را کامل می کند.
• پوره هاي آفت با استقرار روي ریشه، از شیره گیاهی تغذیه کرده و باعث ضعیف و خشک شدن درختان می شوند.
• براي جلوگیري از خسارت این آفت لازم است از کاشت درختان در خاکهاي رسی خودداري و نسبت به اصلاح بافت خاك و خواص فیزیکی آن اقدام شود.
• در زمان خروج پوره ها از خاك (طول تیرماه) زمین باغ شخم زده شود و در طول ماههاي تیر و مرداد شاخه هاي حاوي تخم آفت حذف شوند .

نگارنده : محمد سعید امامی