دستور العمل توليد نهال پسته

مقدمه

پسته درختى است دو پايه با نام علمى Pistacia vera که از خانواده Anacardiaceae مى‌باشد. قسمت خوراکى پسته بذر آن مى‌باشد.

درخت پسته، هم در برابر سرماى زمستان و هم در برابر گرماى تابستان پايدار است و از ۲۰- درجه تا ۴۰+ درجه سانتى‌گراد را مى‌پذيرد. مناسب‌ترين خاک براى پسته، خاک لمونى شنى سبک است که چون اين درخت داراى يک ريشه محورى (عميق) است، خاک بايد دست کم دو متر (عمق) داشته باشد. به‌دليل ژرف بودن ريشه، درخت پسته در برابر کم آبى بسيار پايدار است. از ويژگى‌هاى ديگر اين گياه، پايدارى زياد آن در برابر شورى زمين است بر اساس پژوهش‌ها، اين گياه براى رشد نيازى به نمک ندارد. رطوبت زياد هوا و خيس بودن خاک، هر دو براى پسته مضر هستند و رشد و ميزان محصول آن را به شدت کاهش مى‌دهند.

ارقام مهم:

در ايران با وجودى که اقام مختلفى از پسته مانند: اوحدي، اميري، حسني، شستى و غيره شناخته شده‌اند، رسم بر اين است که ميوه اين گياه را بر حسب شکل آن به دو دسته بادامى و فندقى تقسيم کنند که البته هر کدام، انواع متفاوت و درجات مختلف دارند. در آمريکا مهم‌ترين رقم پسته، کرمان نام دارد که در اصل از ايران به آنجا برده شده است.

ازدياد نهال پسته

1- كاشت مستقيم بذر در زمينه اصلي :

پس از آماده سازي زمين به منظور احداث باغ ، بايد ابتدا جوي و پشته هايي به عرض 100-50 سانتيمتر و عمق 70-50 سانتيمتر ايجاد گردد. سپس آن را آبياري نموده و در فصل زمستان نسبت به كشت مستقيم بذور پسته رقم بادامي ريز اقدام مي شود. لازم است كه بذور به مدت 12 ساعت قبل از كاشت خيسانيده و با قارچ كش مناسب ضدعفوني شوند. در يك طرف پشته گودالهايي با عمق 3-2 سانتيمتر و با فاصله 3-2 متر از يكديگر ايجاد و پس از قراردادن بذور در داخل هر گودال روي آن با ماسه پوشانده خواهد شد. در مناطقي كه داراي شرايط شوري خاك و آب هستند ، عرض جويهاي كشت 5/1-1 مترو و عمق آنها حدود 30-20 سانتيمتر در نظر گرفته و كشت بذور در وسط جوي انجام مي شود لازم است محل كشت بذر از سطح جوي حدود 10-5 سانتيمتر بالاتر باشد تا در هنگام آبياري ، آب حدود 5 سانتي متر روي بذور را بپوشاند . طول جويهاي كشت در اين روش بين 50-30 متر و فواصل رديفها حدود 8-6 متر در نظر گرفته مي شود . آبياري بسته به شرايط آب و هوايي و ميزان آب موجود ، پس از سبزشدن بذور هر 15-10 روز يكبار انجام مي شود.

– كاشت پسته در گلدان:

براي اين منظور از كيسه هاي پلاستيكي سياه به قطر 15-10 سانتيمتر و ارتفاع 30-25 سانتيمتر استفاده مي شود . تركيب خاك گلدان شامل ماسه شيرين + خاك زراعي +كود حيواني پوسيده ( ترجيحاً‌ كود گاوي ) مي باشد . دراين روش ممكن است گلدانها به صورت آزاد در كنار يكديگر قرار گيرند يا بصورت كرتي درآيند.
پس از خيسانيدن بذور مورد نظر و ضدعفوني آنها ، 2 عدد بذر در عمق 3-2 سانتيمتري خاك گلدان قرار گرفته و روي آن با ماسه يا خاك اره پوشانيده مي شود. زمان كاشت در گلدان اواخر زمستان و اوايل بهار مي باشد . در صورت توليد نهال گلداني در شاسي يا گلخانه ، مي توان در پاييز يا اويل زمستان نيز اقدام به كاشت بذر نمود. از مزاياي اين روش بالا بودن بازده توليد نهال، سهولت و عدم محدوديت زماني درامر جابجايي گلدان مي باشد .

– كاشت پسته در خزانه :

دراين روش از يك قطعه زمين به مساحت هاي 20×10 يا 30×20 متر استفاده مي شود. پس از آماده سازي زمين با افزودن كود حيواني پوسيده ( 20 تن در هكتار ) ، ماسه بادي ( 60 تن ) و مقداري كود شيميايي ( فسفات آمونيوم به ميزان 400 كيلوگرم در هكتار ) نسبت به اصلاح و تقويت زمين اقدام مي گردد. از اواسط اسفند تا اواسط فروردين ماه ، بذور پسته ارقام بادامي ريز يا قزويني را به مدت 12 ساعت خيسانيده و ضدعفوني مي كنند. در قطعه مورد نظر رديف هايي به فواصل 30-20 سانتيمتر ايجاد و بذور روي رديف ها به فاصله 15-10 سانتيمتري و در عمق 3 سانتيمتر كشت مي شوند. آبياري نهالها ابتدا هر 10-7 روز يك مرتبه و بعد هر 12-10 روز يك مرتبه انجام مي شود .
نهالهاي توليدي در زمستان سال اول يا دوم به زمين اصلي منتقل مي شوند . در هنگام انتقال نهالها بايد دقت لازم در زمان بيرون آوردن آنها از زمين خزانه صورت گيرد تا از قطع شدن نوك ريشه اصلي و پوشش ريشه جلوگيري شود. در صورت عدم رعايت اين مسئله ممكن است ميزان تلفات به 40-30درصد برسد.

 

4- پيوند درختان پسته :

سه نوع روش پيوندزني در ايران مرسوم است :
1- پيوند لوله اي 2- پيوند شكمي 3- پيوند اسكنه اي

پيوند اسكنه اي و پيوند شكمي از قديم الايام در ايران كاربرد داشته ، كه به تدريج كنار گذاشته شده است . هم اكنون استفاده از پيوند لوله اي به دليل سادگي ، سرعت عمليات و درصد بالاي جوش خوردن بين پايه با پيوندك رواج يافته و 99 درصد درختان پسته با استفاده از اين روش تكثير مي شوند. از آنجا كه درخت پسته از نوع درختان صمغ دار است ، ايجاد هرگونه خراش در تنه يا در شاخه هاي آن موجب تراوش صمغ مي گردد كه در مجاورت هوا سفت مي شود. بنابراين در پيوند شكمي نهال پسته ، شكاف افقي در پايين شكاف عمودي به شكل زده مي شود ( پيوند شكمي در درختان ميوه معمولاً‌ به شكل T است ) تا صمغ مترشحه از شكاف افقي مانع رويش و رشد جوانه پيوندك نشود .

آماده سازي پايه ، تهيه پيوندك وانجام عمل پيوند زني :
به منظور سهولت درعمل پيوند ، نخست پايه موردنظر انتخاب مي گردد.در اسفند ماه نهالهاي 3-2 ساله پسته در زمين اصلي سربرداري مي شوند.
پس از رشد جوانه هاي جانبي بر روي پايه سربرداري شده بسته به نوع آرايش تنه درخت 3-1 شاخه جانبي بر روي پايه اصلي نگهداري شده و ساير شاخه ها حذف مي شوند.
در پيوند لوله اي هم اندازه بودن قطر پايه و پيوندك ضروري است ، به همين منظور ابتدا پايه و شاخه مناسب پيوندك انتخاب مي شود.
زمان مناسب براي پيوندنهالهاي پسته به طور عمده در اواخر ارديبهشت تا اوايل خرداد يعني هنگامي است كه درخت به راحتي پوست مي دهد و دماي هوا در حد معتدل قرار دارد .
براي تهيه پيوندك حدود 3-2 سانتيمتر بالاتر از جوانه ، شاخه را قطع كرده ، سپس از 2 سانتي متري زير جوانه با چاقوي پيوندزني پوست دور تا دور بريده مي شود . بعد با انگشت پوست برش خورده را به آرامي چرخانده تا پوست حاوي جوانه را به راحتي و به طور كامل از چوب جدا شود.
پيوندك آماده شده به شكل استوانه اي حاوي جوانه مي باشد . شاخه هاي جانبي نگهداري شده بر روي پايه نيز سربرداري شده و سپس به فاصله 3-2 سانتي متر از بالا دور تا دور شاخه برش داده مي شود و به روش تهيه پيوندك ، پوست جدا مي شود.
پس از آماده شدن پايه و پيوندك ، پيوندك را كه به شكل استوانه است داخل چوب قرار داده و به آرامي به سمت پايين فرستاده تا در محل خود استقرار يابد.

نسبت درختان نر و ماده :
زمان گلدهي و طول دوره گلدهي ارقام مختلف بستگي به شرايط آب و هوايي هر منطقه دارد . انتخاب ارقام نر و ماده اي كه زمان گلدهي يكسان داشته باشند ، تطابق زمان گلدهي ايجاد كرده و درصد موفقيت تشكيل ميوه را بالا مي برد . با توجه به تجربيات و يافته هاي تحقيقاتي درايستگاههاي تحقيقاتي پسته در مناطق مختلف دنيا نسبت 9: 1 درختان نر به ماده در باغ توصيه مي شود. كه در هنگام پيوند درختان و يا احداث باغ بايد مورد توجه قرار گيرد.
معمولاً‌ به منظور اطمينان از وجود گرده كافي در زمان گلدهي ، در جهت عمود بر باد غالب منطقه يك رديف از مجموعه اي از ارقام نر زودگل ، متوسط گل و ديرگل پيوند مي گردد تا بتواند حداكثر همپوشاني را با ارقام ماده موجود ايجادنمايد.

عمليات بعد از پيوند :
پس از پيوند آبياري بايد منظم و به فواصل 14 روز يكبار انجام شود. جوانه ها و پاجوشهايي كه از زير محل پيوندك و بر روي پايه ايجاد مي شوند قطع گردد.