خاک پسته (مدیریت – اصلاح)

مدیریت خاک پسته و راهکارهای اصلاح خاک

شناسایی خاک :

قبل از هر اقدامی برای کشت پسته و همچنین تهیه شناسنامه خاک در باغ های موجود ، باید خصوصیات مورفولوژیکی ، فیزیکی و شیمیایی محل مورد نظر مطالعه گردد. به این منظور اقدام به حفر پروفیل به عمق ۲ متر می شود به طوریکه بتوان در این پروفیل نیمرخ عرضی خاک را به طور کامل مشاهده نموده و لایه های مختلف خاک را شناسایی نمود. در پروفیل حفر شده باید خصوصیات خاک باغ پسته از لحاظ ظاهر مانند ضخامت و ترتیب لایه های خاک ، بافت ، ساختمان ، گچ ، آهک ، استحکام ، خلل و فرج و وجود احتمالی لایه های سخت و … مورد توجه و بررسی قرار گیرد (عکس ۱).

همچنین تعیین عمق تراکم ریشه های ریز در پروفیل حائز اهمیت است چون در مدیریت کوددهی ، حفر چالکود و تعیین عمق آن کاربرد دارد (عکس ۲). در باغ پسته پروفیل بهتر است در سایه انداز درختان حفر شود. نمونه برداری خاک نیز از لایه های مختلف خاک انجام می شود. در صورت یکنواخت بودن خاک از اعماق مساوی ۳۰ یا ۴۰ سانتی متری تا حداقل ۱۲۰ سانتی متری نمونه برداری صورت می گیرد. این نمونه ها جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل می گردد. شناسایی خاک و نتایج تجزیه آزمایشگاهی کمک می نماید که محدودیتهای خاک جهت کشت پسته مشخص گردد.

خاک مناسب پسته:

به طور کلی درختان پسته خاک عمیق و با بافت نسبتا سبک تا متوسط را بیشتر می پسندند. خاک دارای لایه بندی ، دارای لایه های سخت تا عمق ۲ متری و زهکشی ضعیف یا به عبارت دیگر نفوذپذیری پایین جهت کشت پسته چندان مناسب نیست. خاک بدون ساختمان یا با ساختمان توده ای معمولا از نظر نفوذپذیری مشکل داشته و برای کشت پسته مناسب نیست. سنگریزه زیاد از عوامل محدود کننده کشت و رشد مناسب پسته به شمار می آید. شوری خاک حداقل باید کمتر از ۸ دسی زیمنس بر متر باشد. نسبت جذب سدیم (SAR) باید حداقل از ۱۵ کمتر باشد. اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی می تواند مناسب باشد. بالا بودن نسبت کلسیم به منیزیم و میزان پتاسیم قابل جذب خاک ، در دراز مدت امتیاز مثبتی برای کشت پسته محسوب می گردد. مقدار گچ و آهک زیاد از عوامل محدود کننده برای رشد اکثر گیاهان می باشد و پسته هم از این امر مستثنی نیست.

شناسایی محدودیتهای خاک و راهکارهای رفع آنها:

بعد از شناسایی خاک و اطلاع از نیازهای کلی درختان پسته از نظر شرایط خاک ، تا حدودی می توان به محدودیتهای خاک برای کشت پسته پی برد و در صورت امکان باید به رفع آنها پرداخت. در زیر به تعدادی از مهمترین محدودیت های خاک که امکان دارد وجود داشته و کشت پسته را با مشکل روبرو سازد، همراه با راهکار رفع محدودیت به اختصار اشاره می شود:

شوری یا وجود املاح محلول بالا و سمیت عناصر سدیم، منیزیم و بر در خاکها.

• راهکار رفع شوری خاک پسته : حذف لایه سطحی خیلی شور از زمین قبل از کشت ، آبشویی سنگین بر اساس نوع خاک و آب آبیاری مصرفی – استفاده از گچ در صورت قلیا (سدیمی) یا شور و قلیا (شور و سدیمی بودن خاک و وجود سدیم تبادلی بالا و پایین بودن نسبت کلسیم به منیزیم در خاک.

وجود لایه هایی با نفوذ پذیری کم و محدود کننده رشد ریشه ( مانند گچ ، نمک یا آهک سخت شده یا رس به مقدار زیاد و متراکم) در بعضی از خاکها که باعث می شود ریشه درختان مخصوصا در سنین بالا کمتر بتواند از خاک عمقی استفاده نماید و در مواردی رشد درختان را نیز محدود کرده و باعث عدم رشد مناسب و محصول دهی کافی درختان پسته می گردد. این لایه ها همچنین نفوذ آب به خاک را محدود نموده و باعث آب ماندگی در پای ریشه و پوسیدگی آن می شود.

• راهکار رفع محدودیت : شکستن لایه سخت با زیر شکن و در صورت عمیق بودن لایه، با وسایل دیگری مانند بیل مکانیکی و حتی لودر در محل کشت درختان و بیرون آوردن لایه سخت با مشورت با کارشناسان خاکشناسی

کم بودن مواد آلی و هوموس در این خاکها به دلیل بازگشت کم بقایای گیاهی به خاک و همچنین درجه حرارت بالا در این مناطق که باعث تجزیه مواد آلی موجود می گردد.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی مختلف خصوصأ کودهای حیوانی در هنگام کشت و همچنین سالهای پس از کشت

کمبود عناصر نیتروژن (ازت) و فسفر در خاک به دلیل اینکه این عناصر بیشتر منشاء آلی دارند و مواد آلی نیز در خاکهای این مناطق کم است.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی مختلف خصوصا کودهای حیوانی در هنگام کشت و همچنین سالهای پس از کشت و استفاده از کودهای شیمیایی از ته بصورت سرپاش و فسفره به صورت چالکود روی کودهای آلی

قلیایی بودن pH خاکها و اثر آن بر بسیاری از خصوصیات خاک از جمله کمبود کیفی فسفر و عناصر کم نیاز مانند آهن ، روی ، منگنز و مس به دلیل رسوب آنها و عدم قابلیت جذب برای گیاه.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد اصلاح کننده pH موضعی خاک مانند مواد آلی ، گچ کشاورزی و اسید سولفوریک

شنی و سبک بودن بعضی خاکها و پایین بودن ظرفیت تبادل کاتیونی آنها و در نتیجه حاصلخیزی پایین.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی خصوصا کودهای حیوانی

درصد آهک نسبتا بالا در خاکهای مناطق پسته کاری که باعث pH بالا و همینطور به طور مستقیم باعث کاهش حاصلخیزی این خاکها می گردد.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد اصلاح کننده pH موضعی خاک مانند مواد آلی ، گچ کشاورزی و اسید سولفوریک

سنگین بودن برخی خاکها مخصوصا در گودالها و اراضی پست و مشکلات ناشی از آن مانند نفوذ پذیری و تهویه کم و مشکل بودن انجام عملیات کشاورزی و باغداری.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی خصوصا کودهای حیوانی و اصلاح ساختمان خاک

وجود سنگریزه زیاد در سطح و در بعضی مواقع در کل پروفیل خاک. چنین خاکهایی معمولا دارای حاصلخیزی پایین بوده و وجود سنگریزه زیاد در سطح نیز باعث ایجاد مشکل در انجام عملیات کشاورزی می شود.

• راهکار رفع محدودیت : کاهش یا حذف سنگریزه های سطحی – عدم استفاده از اراضی دارای سنگریزه زیاد در کل پروفیل خاک جهت کشت پسته

عدم وجود ساختمان مناسب در بسیاری از خاکها که از دلایل نفوذپذیری پایین و تهویه نامناسب در خاکها به شمار می رود.

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی خصوصا کودهای حیوانی

پایین بودن جمعیت میکروارگانیسم های خاکزی

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از مواد آلی خصوصا کودهای حیوانی و استفاده کمتر از کودهای شیمیایی به ویژه کودهای فسفره جهت حفاظت میکرو ارگانیسمهای خاک و همزیستی قارچهای میکوریزا با ریشه درختان پسته در آینده و استفاده از کودهای زیستی (بیولوژیک (مناسب

کمبود مواد غذایی

• راهکار رفع محدودیت : استفاده از کودهای آلی و شیمیایی جهت رفع کمبود بر اساس نتایج تجزیه خاک و توصیه های فنی و کارشناسی که در مورد هر محل می تواند متفاوت و اختصاصی باشد.

اصلاح خاک پسته در باغات

در بحث اصلاح خاک باغات پسته ما معمولا با سه نوع خاک در باغهای پسته سروکار داریم: خاکهای شور ، خاکهای شور و سدیمی و خاکهای سدیمی. در جدول زیر خصوصیات مهم و راههای اصلاح آنها به اختصار ذکر می شود:

جدول ۱- عمده خاکهای نیازمند اصلاح در مناطق پسته کاری ، خصوصیات و راههای اصلاح

همانگونه که در جدول مشاهده میشود تفاوت سه نوع خاک در مقدار املاح محلول خاک (شوری یا ECe) و مقدار سدیم روی سطح ذرات خاک نسبت به کلسیم و منیزیم (که نسبت جذب سدیم یا SAR شاخصی برای آن است) می باشد که این مسئله فقط با آزمایش خاک مشخص می شود. بعد از تشخیص اینکه خاک باغ چه نوع خاکی است می توان نسبت به اصلاح آن اقدام نمود. بنابراین مفهوم اصلاح خاک با توجه به نوع خاک متفاوت است. منظور از اصلاح خاک شور کاهش دادن مقدار املاح محلول خاک به ویژه در ناحیه رشد ریشه درختان است. در این شرایط برای اصلاح خاک باید با آبشویی با آبیاری سنگین املاح محلول خاک در ناحیه ریشه را به اعماق پایینتر هدایت نمود، لازمه این کار علاوه بر آبشویی ، مناسب بودن زهکشی خاک است یعنی اینکه آب به همراه املاح بتوانند به راحتی در خاک حرکت کرده و از ناحیه ریشه خارج شوند. آزمایش خاک و اطلاع از تاریخچه آبیاری باغ در تشخیص وضعیت زهکشی خاک کمک خواهد نمود.

هدف از اصلاح خاک سدیمی تبادل یون سدیم موجود روی سطح ذرات خاک با یون کلسیم و سپس آبشویی سدیم جدا شده از سطح ذرات به خارج از ناحیه ریشه درختان می باشد. کلسیم لازم برای تبادل با یون سدیم روی سطح ذرات خاک باید از گچ کشاورزی اضافه شده به خاک تامین شود. منظور از گچ کشاورزی (اصطلاحا به گچ شوره هم معروف است اما برخلاف اصطلاح به غلط مرسوم ، گچ مورد استفاده نباید شور باشد) خاکی است که درصد بالایی سولفات کلسیم آبدار (گچ) در خود دارد. بنابراین برای اصلاح خاکهای سدیمی علاوه بر آبشویی و زهکشی مناسب خاک به اضافه کردن گچ نیاز است.

خاک شور و سدیمی همانطور که از نام آن پیداست خاکی است که خصوصیات خاک شور و سدیمی که در بالا به آنها اشاره شد دارا میباشد یعنی هم شور است و هم سدیم روی سطح ذرات آن نسبت به کلسیم و منیزیم بالاست. برای اصلاح چنین خاکی نیز مانند خاک سدیمی ، به اضافه کردن گچ کشاورزی همراه با آبشویی با آبیاری سنگین نیاز است. بدیهی است که در این مورد هم زهکشی مناسب خاک شرط الزامی است. بسته به مقدار سدیم موجود در خاک مقدار گچ موردنیاز نیز فرق می کند. تعیین نیاز گچی خاک (مقدار مصرف گچ) با مشورت با کارشناسان خبره امکان پذیر است. پس از محاسبه مقدار گچ مورد نیاز ، گچ با کیفیت مناسب از معدن به باغ حمل شده و بصورت نواری به پهنای حداقل ۱.۵ متر از دو طرف درخت در محل نوار آبیاری درختان ، پاشیده شده و سپس دو نوبت آب سنگین به باغ داده شود. با توجه به نتایج تجزیه خاکهای مختلف از مناطق پسته کاری و تجربیات به دست آمده به نظر میرسد بیشتر خاکهای مناطق پسته کاری استان کرمان خاکهای شور و شور و سدیمی هستند که نیاز به اصلاح دارند و زمان مناسب انجام عملیات اصلاحی ماههای دی و بهمن همراه با سرمای زمستان و فصل خواب درختان می باشد. اما در مناطقی که دور آبیاری خیلی بالاست یا در مورد باغدارانی که به دلیل سطح زیر کشت زیاد زمان لازم را برای اصلاح در اختیار ندارند می توان زمان عملیات اصلاحی را از نیمه دوم آذرماه تا اواخر بهمن در نظر گرفت.

خصوصیات گچ مناسب جهت اصلاح خاک باغ پسته:

گچ مناسب جهت اصلاح خاکهای سدیمی و شور و دیمی در باغهای پسته باید خصوصیات زیر را داشته باشد:

1. شور نباشد (شوری کمتر از ۲ یا حداقل ۴ دسی زیمنس بر متر).
2. درصد گچ (سولفات کلسیم آبدار ، CaSO4.2H2O) آن بالا و حداقل از ۴۰ درصد بیشتر باشد.
3. منیزیم آن بالا نباشد. نسبت کلسیم به منیزیم محلول آن حداقل از ۴ بالاتر باشد.
4. حتی المقدور دارای ذرات درشت (بزرگتر از ۲ میلی متر) نباشد.

تسطیح اراضی در باغات پسته

در صورت مناسب بودن خاک و کلیه شرایط دیگر برای کشت پسته و یا رفع محدودیتهای احتمالی ، باید اقدام به تسطیح اراضی کرد. مدیریت صحیح باغ در آینده خصوصا مدیریت آبیاری وابستگی زیادی به این امر دارد.