تغییرات فصلی جمعیت شته سبز هلو روی ارقام سیب زمینی

تغییرات فصلی جمعیت شته سبز هلو Myzus persicae Sulzer
(Hom., Aphididae) روي تعدادي از ارقام متداول
سیب زمینی در اردبیل

لیلا متقی نیا – قدیر نوري قنبلانی –  جبرائیل رزمجو – هوشنگ رفیعی دستجردي

چکیده
شته سبز هلو، Myzus persicae Sulzer، یکی از مهم ترین آفات مزارع سیب زمینی میباشد که قادر به انتقال ویروسهـاي متعـددي بـه گیـاه سیب زمینی است. تغییرات فصلی جمعیت این شته در طول فصل زراعی سال 1387 در یک مزرعه سـیب زمینـی آزمایشـی در اردبیـل روي 10 رقـم سیب زمینی به نامهاي گرانولا (Granola)، ساتینا (Satina)، مورن (Moren)، آئوزونیا (Aozonia)، کوزیما (Cosima)، اگریا (Agria)، کاسـموس (Cosmos)، کندر (Kondor)، دیامانت (Diamant) و ساوالان (Savalan) در قالب طرح آزمایشی بلوكهاي کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه با شمارش تعداد شته هاي موجود روي برگهاي اول و پنجم بوته هاي این ارقام به فواصل هر سه روز یکبار انجام شد. از نظر تغییرات فصـلی جمعیت شته بین ارقام مورد بررسی اختلاف معنی داري در سطح احتمال پنج درصد مشاهده شد، چنان کـه در طـول سـه مـاه انجـام مطالعـه بیشـترین جمعیت شته روي رقم آئوزونیا دیده شد. در سایر ارقام هر چند تفاوت معنی داري از نظر تراکم جمعیت شته نسبت به هم مشاهده نشد، اما کمترین تعـداد شته روي ارقام کوزیما و کاسموس مشاهده شد. همچنین معلوم شد شته سبز هلـو دو نقطـه، اوج جمعیـت در اردبیـل دارد. بنـابراین، در شـرایط آب و هوایی اردبیل و در بین ارقام مورد بررسی، شته سبز هلو ترجیح کمتري به ارقام کوزیما و کاسموس نشان داد.

واژه هاي کلیدي: شته سبز هلو، سیب زمینی، ترجیح
مقدمه
سیب زمینی با نام علمـی Solanum tuberosum L گیـاهی یکساله از تیره Solanaceae است کـه بـراي اسـتفاده از غـده زیرزمینی آن کشت میشود . این گیاه پس از گنـدم، جـو، بـرنج و ذرت به عنوان پنجمین محصول کشاورزي در جیـره غـذایی مـردم جهان محسوب میشود و به دلیل بالا بودن عملکرد آن در هکتار  مورد توجه زارعین میباشـد. در حـال حاضـر کشـت و کـار ایـن محصول در بیشتر نقاط ایران از جمله استانهاي اردبیـل، آذربایجـان غربی و شرقی، همدان، کرمانشاه، خراسان، اصـفهان و تهـران انجـام می گیرد . سیب زمینی داراي ارقام بسیار زیادي می باشد کـه هـر کدام داراي ویژگی هاي خاص خود هستند. در ایران ارقام آئولا، دراگا، کوزیما، مورن، مارفونا، پیکاسو، آگریا، کاسموس و دیامانت بـه عنـوان مناسبترین و سازگارترین ارقام براي کشت در مناطق مختلف توصیه میشوند . گیاه سیب زمینی مورد هجوم شته هاي متعددي قرار میگیرد که یکی از مهمترین آنها شته سـبز هلـو، Myzus persicae Sulzer (Hom., Aphididae) مــیباشــد ایــن شــته گونــه اي چندینخوار و دو میزبانه اسـت کـه میزبـان اول آن درختـان میـوه هسته دار و میزبان دوم آن گیاهان زراعی متعددي از تیره هاي مختلف گیاهی میباشد. اواخر بهار فرمهاي بالدار شته روي میزبانهاي دوم از جمله سیب زمینی مهاجرت مـیکننـد کـه تـا اوایـل پـاییز روي ایـن میزبانها به زاد و ولد میپردازنـد  . خسـارت ایـن شـته روي سیب زمینی به صورت زرد شدگی برگها و توقف رشد آنها ظاهر مـیشود ولی به ندرت اتفاق می افتد که این آفت باعث خشک شدن بوته هاي سیب زمینی شود . شته هاي بـالغ و پـوره هـاي آنهـا ضـمن تغذیه از شیره گیاهی قـادر بـه انتقـال بـیش از 100 نـوع ویـروس مختلف، به گیاهان زراعی متفاوت میباشند که از مهمترین آنهـا میتوان به ویروس پیچیدگی برگ سیب زمینی و ویروس واي سـیب زمینی اشاره کرد . براي کنترل جمعیت این شته در مزارع، کشاورزان به طور معمول از سموم حشـره کـش اسـتفاده مـیکننـد امـا فشـار انتخـاب توسـط حشره کشها تشکیل جمعیت هاي مقاوم به سموم را به دنبـال دارد و همچنین تاثیرات نامطلوب سموم در محـیط زیسـت اسـتفاده از سـایر روشهاي کنترل کم خطر به محیط زیست به ویژه مقاومـت گیاهـان میزبان را الزامی میکند. امروزه در برنامه هاي مـدیریت تلفیقـی آفات کاربرد ارقـام مقـاوم بـراي کـاهش حملـه آفـات در مـزارع و شناسایی منابع مقاومت در ژنوتیپهـاي وحشـی و نیـز در بـین ارقـام اصلاح شده از اهمیت شایانی برخوردار است چرا کـه بـه دلیـل عـدم شناخت کافی در مورد مقاومت یا حساسیت رقمهاي مختلف گیـاه بـه آفات و بیماريها، ممکن است خسارتهاي قابل توجهی به محصـول وارد شود. عوامـل مختلفـی مثـل شـرایط آب و هـوایی، منـاطق مختلـف، دشمنان طبیعی و ویژگیهـاي شـته روي جمعیـت آن اثـر گذاشـته و باعث تغییرات انبوهی جمعیت آن در طول فصل میشود.تغییرات فصلی و تراکم جمعیت شته هاي بالـدار مـزارع سـیب زمینـی در چنـد منطقه استان همدان نشـان مـیدهـد کـه در منطقـه کبودرآهنـگ جمعیت شته هاي ناقل مهم مانند M. persicae پایین میباشـد . در بررسی بین شته هاي موجود در مزارع سیب زمینـی جنـوب غربـی استرالیا، شته سبز هلو بیشترین پراکندگی جمعیـت را داشـت. در بررسیهاي انجام شده در برزیل مشـخص شـده اسـت کـه تغییـرات فصلی جمعیت شته سبز هلو با میزان بارندگی و فنولوژي گیاه میزبـان همبستگی دارد. موگاهد نیز گزارش کرد که زمـانی کـه دو رقـم سیب زمینی Nkola و Sponta در کشـت مخلـوط بـا پیـاز و سـیر کاشته میشوند دینامیسم جمعیت آفات مهم سیب زمینی از جمله M. persicae در مقایسه با مزارعی کـه ایـن دو رقـم بـه صـورت تـک کشتی کاشت میشوند کمتر و میـزان عملکـرد سـیب زمینـی بیشـتر میشود. نوع گیاه میزبان به ویژه نوع رقم نیز میتواند انبوهی شـته را روي گیاه متاثر کند. مشخص شده است کـه دو گونـهي وحشـی S. chomatophilum و S. stoloniferum مقاومــت آنتــی زنــوزي و نیز سیب زمینی رقم کاردینال بیشترین مقاومت آنتی بیوزي را به شته سبز هلو نشان میدهـد . بینکلیـف و راتـن هـم بـا مطالعه مقاومت آنتی بیوزي برخی از ارقام سیب زمینـی نسـبت بـه شـته سـبز هلـو دریافتنـد کـه ارقـام Desiree و King Edward حساسیت بیشتري را به این شته نشان میدهند. پس وجـود مقاومـت در گیاه میزبان میتواند نقش مهمی در کاهش جمعیت آن روي گیـاه داشته باشد. لذا هدف از این مطالعه مقایسه تغییرات فصلی جمعیـت شته سبز هلو در شرایط مزرعه اي روي 10 رقم سیب زمینـی کـه بـه طور معمول در اردبیل کاشته میشوند میباشد تـا بتـوان ارقـامی کـه کمترین جمعیت شته روي آنها مستقر میشود را شناسـایی کـرده و از آنها در برنامه هاي مدیریت تلفیقی آفات استفاده نمود.

مواد و روش ها

این تحقیق در فصل زراعی سال 1387 در شرایط مزرعه اي روي 10 رقم سیب زمینی به نـام هـاي اگریـا، گرانـولا، دیامانـت، سـاتینا، کاسـموس، کوزیمـا، آئوزونیـا، مـورن، کنـدر و سـاوالان انجـام شـد. نمونه برداريها در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشـاورزي دانشـگاه محقق اردبیلی در زمینی به مساحت حدود 300 متر مربع انجام گرفت. غده هاي بذري این ارقام سیب زمینی از مرکـز تحقیقـات کشـاورزي اردبیل تهیه شد. غده هاي ارقام مورد بررسی در قالب طـرح آزمایشـی بلـوكهـاي کامل تصادفی در چهار تکرار و 40 کرت آزمایشی کشت گردیـد. هـر کرت آزمایشی شامل چهار ردیف دو متري به فواصل 75 سانتی متر از یکدیگر بود و غده هاي سیب زمینی به فاصله هاي 25 سـانتی متـر از یکدیگر روي ردیف و در عمق 10 سانتی متر در نیمه دوم اردیبهشـت ماه کشت شد. در طول آزمایش هیچ نوع حشره کش و یا قارچ کشـی روي بوته ها سمپاشی نشد و علفهـاي هـرز موجـود در چهـار نوبـت وجین دستی شد. نمونه برداري از شته ها در اوایل تیر ماه و همزمان با ظهور آلودگی بوته ها به شته انجام شد. در این نمونه برداريها از هـر کرت چهار بوته به صورت تصـادفی انتخـاب و از هـر بوتـه دو بـرگ مرکب سیب زمینی شامل اولین برگ کامل از بـالا و پنجمـین بـرگ کامل از بالا در همان ساقه (در مجموع هشت برگ مرکب از هر کرت که به عنوان واحد نمونه برداري در نظر گرفته شد) انتخاب شـد و بـه فواصل هر سه روز یکبار تعداد شته هاي M. persicae موجـود روي برگها در همان محل و بدون قطع برگ سیب زمینی و با اسـتفاده از ذره بین دستی شمارش شد. شمارش شته ها تا اواخر شهریور مـاه کـه مصادف با زرد شدن برگها و نزدیک خشک شدن بوته ها بـود، ادامـه پیدا کرد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آمـاري SAS، تبدیل داده ها با استفاده از log10 و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمـال پـنج درصـد انجـام گرفـت و نمـودار مربوطه با استفاده از برنامه Excel ترسیم شد.

نتایج

فعالیت شته سبز هلو در مزرعه آزمایشی از اوایل تیـر مـاه شـروع شد و به تدریج جمعیت آن روي ارقام مختلف افـزایش یافـت. از نظـر تـراکم جمعیـت شـته روي ارقـام مـورد بررسـی تفـاوت معنـی داري 9)،df= 27؛ (F= 2/96 در سطح احتمال پنج درصد مشاهده شد. آمار سه ماهه نشان داد که بیشترین جمعیت شته روي رقم آئوزونیـا دیـده شد. در میان نه رقم دیگر هر چند تفاوت معنی داري از نظر تراکم جمعیت شته وجود نداشت اما تفاوتهایی در میان آنها مشـاهده شد، به طوري که در بین آنها بیشترین تعداد شـته روي رقـم کنـدر و کمترین تعداد شته روي ارقام کوزیما و کاسموس دیده شد ، هم چنین از نظر تراکم جمعیت شته در بین مـاههـاي نمونـه بـرداري (تیر، مرداد و شهریور) تفاوت معنی داري در سطح احتمال پنج درصـد مشاهده شد. به طوري که بیشترین تراکم جمعیـت شـته در تیـر مـاه مشاهده شد. در این ماه بیشترین تعداد جمعیت شته روي رقم آئوزونیا مشاهده شد و در سایر ارقام نیز علیـرغم معنـی دار نبـودن، کمتـرین تعداد شته روي رقم کوزیما مشاهده شد . زمان وقوع اولـین اوج جمعیت شته روي تمام ارقام مشابه و در 21 تیر ماه مشاهده شـد. بیشترین (میانگین شته ها در هر هشت برگ مرکب) تعداد شته در این تاریخ روي رقم آئوزونیا مشاهده شد ، ولی در بین سایر ارقام نیز علیرغم حضور جمعیت بالایی از شته تفـاوت معنـی داري از نظـر تعداد شته ها مشاهده نشد. بعد از این تاریخ همانطور که در شکل یک مشهود است جمعیت شته بـه تـدریج کـاهش یافـت و در مـرداد مـاه کمترین (میانگین شته ها در هر هشت برگ مرکب) تعـداد شـته روي ارقام گرانولا و کاسموس و بیشـترین تعـداد شـته روي رقـم آئوزونیـا مشاهده شد. جمعیت شته در نیمه دوم مرداد مـاه در حـداقل تعـداد خود مشاهده شد و در این زمان تراکم جمعیت شته روي بیشتر ارقـام نزدیک به صفر بود. بار دیگر در نیمه اول شهریور ماه جمعیت شـته با نوسان جزئی افزایشی را نشـان داد کـه مـیتـوان آن را بـه عنـوان نقطه اوج جمعیت شته در نظر گرفت. البته در این ماه متوسط تعداد جمعیت شته روي ارقام کشت شده در مزرعه در مقایسه با تیر ماه بـه طور چشمگیري پایین بود ولی باز هم تفاوتهـایی از ایـن نظـر بـین ارقام مورد مطالعه وجود داشت، به طوري که کمترین تعداد شـته روي رقم گرانولا مشاهده شد.

بحث

در تحقیق حاضر میانگین کمترین تعداد جمعیت شته سبز هلو (در هشت برگ مورد مطالعه) در هر سه ماه انجام بررسی روي کاسـموس و کوزیما دیده شد و میانگین بیشترین تعداد شته نیز روي رقم آئوزونیا مشاهده شد. این تحقیق نشان داد که در شرایط آب و هوایی اردبیـل رقم آئوزونیا میزبان مطلوبتري براي افزایش جمعیت شته سـبز هلـو بوده و نسبت به سایر ارقـام داراي تـرجیح بیشـتري اسـت در نتیجـه میتوان آن را به عنوان رقمی که داراي مقاومت کمتـري نسـبت بـه شته سبز هلو است در نظر گرفت و برعکس ارقام کاسموس و کوزیما ترجیح کمتري دارند و در مقایسه با سایر ارقام جمعیت کمتري از شته روي آنها مستقر میشود. بینکلیف و راتن  نیز ارقـام Desiree و King Edward را به عنوان ارقام حساس و ارقـام Ulster Tarn، Record و Maris Piper را به عنوان ارقام به نسبت مقاوم به شته سبز هلو گزارش کرده اند.

رسولیان نیز نشان داد که ارقام یـوکن گلـد، ردگلـد، رزگلـد و کنبــک داراي بــالاترین حساســیت و ارقــام نورشــیب و انــاوي داراي بالاترین مقاومت نسبت به شته سبز هلو هستند. در یک تحقیق دیگر جمعیت شـته روي سـیب زمینـی وحشـی S. cardiophyllum بـه دلیل وجود مقاومت آنتی بیوزي بسیار کمتـر بـوده اسـت و همچنـین جمعیت شته سبز هلو در سیب زمینیهای وحشی

S. capsicibaccatum ،
S. multiinterruptum،
S. berthaultii ،
S. stoloniferum ،
S. polyadenium
S. tarijense

کمتر بوده و این ژنوتیپ ها ازمقاومت بـه نسـبت زیـادي برخوردار بوده اند . در تحقیق حاضر بیشترین تراکم جمعیـت شـته در تیـر مـاه روي بوته هاي ارقام موجود در مزرعه مشاهده شد و اولین اوج جمعیت شته نیز در تیر ماه مشاهده گردید، زیرا در این زمان بوته ها در اوایـل رشـد رویشی خود هستند و کیفیت غذایی بوته ها به ویـژه بـه علـت وجـود اسید آمینه گلوتامین براي تغذیه شته ها مطلـوب اسـت. اوج جمعیت این شته در شهر بهبهان (که یک منطقه گرمسیري اسـت) در دهه دوم فروردین ، در مزارع سیب زمینی ازبکستان در اواخر مرداد و اوایل شهریور ماه است و در یونان روي توتون در مـرداد و اوایل شهریور ماه گزارش شـده اسـت، از طـرف دیگـر حـاکم بودن شرایط دمایی مطلوب با میانگین دمـاي ماهانـه 18 درجـه ي سیلسیوس و حداکثر دماي ماهانه 23.6 درجه سلسـیوس توجیـه دیگري براي فراوانی جمعیت این شته در تیر ماه در منطقه اردبیـل است. این شته در دماي 20 درجه سلسیوس کلونیهـاي بزرگـی را تشکیل میدهد و نیز پوره هاي ایجاد شده از شته هاي بالغ بزرگتر نیـز کلونیهاي بزرگتري ایجـاد مـیکننـد . مطالعـات حیـات زاده و  همکاران در پاکستان نیز نشان داد که اوج جمعیت این شـته بـه دلیل حاکم بـودن شـرایط آب و هـوایی مطلـوب در اردیبهشـت مـاه مشاهده میشود. جمعیت شته در واحد نمونه روي رقمهاي مختلف در مرداد ماه بـا میـانگین حـداکثر دمـاي ماهانـه 27.2 درجـه سلسـیوس بـه طـور چشمگیري کاهش یافت و در حداقل تعداد خود در مزرعه مشاهده شد و تقریباً میزان آلودگی روي رقمهاي مختلف در سـطح مسـاوي قـرار گرفت. در مزارع سیب زمینی یاسوج نیز جمعیت شـته در هفتـه اول مرداد ماه به حداقل میرسد . در خوزستان و جنوب ایران زمانی که دماي هوا به بالاتر از 26 درجه سلسیوس افزایش می یابد شته سـبز هلو به مناطق خنکتر مهاجرت میکند و وقتی میانگین روزانه دمـا به بیشتر از 30 درجه سلسیوس میرسد ایـن شـته دیگـر در مـزارع یافت نمیشود . مطالعات نیاز و ایوب در پاکستان نیـز نشـان داده است که روند رشد جمعیت شـته سـبز هلـو در ارتبـاط بـا دمـاي محیط و رطوبت نسبی است و جمعیت شته سبز هلو هر سال در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت به اوج خود مـیرسـد و در اوایـل خـرداد بسته به تغییرات دما و رطوبت نسبی ناپدید میشود. جمعیت شته سبز هلو در اردبیل در نیمـه اول شـهریور مـاه بـا نوسان جزئی روند رو به بالایی را نشـان داد کـه مـیتـوان آن را بـه عنوان نقطه اوج دوم جمعیت شته بـه حسـاب آورد. نتـایج بررسـی تغییرات جمعیت شته سبز هلو در مزارع سیب زمینـی یاسـوج توسـط صباغان و سلیمان نژادیان نیز نشان دهنده وجود دو نقطه اوج جمعیت به ترتیب در هفته سوم خرداد و هفته سوم شـهریور مـاه است. در مزارع سیب زمینی نیوزیلند نیز استافکنز و تولون وجـود دو نقطه اوج جمعیت را براي شته سـبز هلـو گـزارش کـرده انـد، در ضمن کاهش چشمگیري در متوسط تعداد جمعیت شته در واحد نمونه روي ارقام کشت شده در مزرعه در شهریور مـاه نسـبت بـه تیـر مـاه مشاهده شد. احتمالا” افزایش غلظت اسید آمینهي گلوتامات در اواخر دوره رشدي گیاه سیب زمینی که باعث کاهش کیفیت غذایی شیره براي شته ها و کاهش پارامترهاي زیستی شته روي گیاه میشود، دلیل ایـن کـاهش جمعیـت باشـد و نیـز اسـتافکنز و تولـون در بررسیهاي خود در نیوزیلند دریافتند که در یک مزرعه سیب زمینی سمپاشی نشده و نزدیک به برداشت محصول شته ها با شدت آلـودگی بالا روي علفهـاي هـرز تـاجریزي در مزرعـه مشـاهده مـیشـوند و شته هاي کمتري روي گیاهان سیب زمینی یافت مـیشـوند. از طـرف دیگر با در نظر گرفتن تاریخ کاشت و شروع تدریجی خنک شدن هـوا در اردبیل بوته ها به اواخر دوره رشدي خود میرسـند و لـذا امکـان افزایش جمعیت براي شته وجود ندارد و به همـین دلیـل نقطـهي اوج دوم جمعیت در سطح پایینتري قرار میگیرد. بنابراین، با توجه به نتایج بدست آمده از این تحقیق و بـا در نظـر گرفتن این که حداکثر حضور و فعالیـت شـته در اردبیـل در تیـر مـاه مشاهده شده، توصیه میشود که اقدامات کنترلی لازم براي جلوگیري از گسترش جمعیت شته در تیر ماه انجام گیرد. در میـان ارقـام مـورد بررسی نیز با در نظر گرفتن مطلوب بودن رقم آئوزونیا بـراي افـزایش جمعیت شته می توان به جاي کاشت این رقم در مزارع از سایر ارقـام سیب زمینی استفاده کرد و یا در صـورت کاشـت، از ترکیبـی از سـایر ارقام سیب زمینی که جمعیتهاي کمتري روي آنها مستقر میشوند و خسارت کمتري را متحمل میشوند، استفاده کرد. ولـی بـا توجـه بـه نتایج به دست آمده بهتر است از ارقامی که تراکم جمعیت آفـت روي آنها کمتر است استفاده کرد. در این صورت است کـه مـیتـوان بـه کاهش خسارت غیر مستقیم آفت از طریق انتقال ویروسها، در مزارع امیدوار بود.

سپاسگزاري

بدین وسیله از ایسـتگاه تحقیقـات کشـاورزي اردبیـل در تهیـه غده هاي بذري سیب زمینی تقدیر و تشکر میشود.

منابع

1- حجت س.ح. .1377 فهرستی از شته هاي ایران و میزبانهاي آنها. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
-2 حسن پناه د.، نیک شاد خ. و حسنی م. .1387 تولید سیب زمینی بذري. انتشارات حافظ اندیشه.
-3 خانجانی م. .1384 آفات سبزي و صیفی ایران. انتشارات دانشگاه بو علی سینا. همدان.
-4 خواجه پور م. .1375 تولید نباتات صنعتی. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.
-5 رسولیان غ. .1371 تاثیر ارقام مختلف سیب زمینی بر طول عمر، نسبت زنده ماندن و قدرت تولید مثل شته سبز هلو. مجله علوم کشاورزي، جلـد 23، شماره 3 و 4، صفحات 25 تا .33
-6 سلطانی ه.، رضوانی ع. و کریمی روزبهانی ع. .1385 بررسی نوسان جمعیت شته هاي بالدار مزارع سیب زمینی در استان همـدان. مجلـه آفـات و بیماري هاي گیاهی، جلد 74، شماره 1، صفحات 33 تا .43

-7 صـباغان ك. و سـلیمان نژادیـان الـف. .1385 تغییـرات فصـلی شـته سـبز هلـو Myzus persicae (Aphididae) و زنبـور پارازیتوئیـد آن Aphidius matricariae بر روي سیب زمینی در مناطق بهبهان و یاسوج. مجله علمی کشاورزي، جلد 29، شماره 4، صفحات 154 تا .162
-8 کاظمی م.ح. و طالبی چایچی پ. .1377 اکولوژي شتهها. انتشارات دانشگاه تبریز.

-9 نیلی احمد آبادي ع. .1377 راهنماي تولید سیب زمینی خوراکی. انتشارات نشر آموزش کشاورزي.
10- Alvarez A.E. 2007. Resistance mechanisms of Solanum species to Myzus prsicae. Ph.D. dissertation.
Wageningen University. Wageningen, the Netherlands . 11- Alvarez A.E ., Tjallingii, W.F., Vleeshouwers, V ., Dicke, M. and Vosman, B. 2006. Location of resistance factors in the leaves of potato and wild tuber bearing Solanum species to the aphid Myzus

persicae. Entomologia Experimentalis et Applicata, 121(2): 145-157. 12- Berlandier F.A. 1997. Distribution of aphids (Hemiptera: Aphididae) in potato growing areas of

Southwestern Australia. Australian Journal of Entomology, 36 (4): 365-375 . 13- Bintcliffe E.J. and Wratten S.D. 1982. Antibiotic resistance in potato cultivars to the aphid Myzus

persicae. Annals of Applied Biology, 100 (2): 383-391. 14- Blackman R.L. and Eastop V.F. 2000. Aphids on the world’s crops: an identification and information
guide. Wiley, London, United Kingdom.

15- Boukhris-Bouhachem S., Souissi R., Turpeau E., Rouze-Jouan J., Fahem M., Brahim N. B. and Hulle M. 2007. Aphid (Hemiptera: Aphidoidea) diversity in Tunisia in relation to seed potato production. Annales