اهمیت انتخاب پایه مناسب درختان پسته

یکی از مهم ترین تصمیماتی که در احداث باغ پسته اتخاذ می شود انتخاب پایه مناسب است. در باغات پسته ایران از پسته بادامی برای پایه و از ارقام مختلف مثل احمد آقائی ، اکبری ، اوحدی و غیره برای پیوند استفاده می شود که همگی از نوع پسته معمولی با نام علمی (Pistacia vera) هستند . پایه ها معمولا مستقیما در باغ کاشته یا از نهال بذری پسته استفاده می شود . هر بذر پسته از نظر صفات ژنتیکی با بذر دیگر حتی اگر از یک درخت و یک خوشه هم باشند به علت دخالت گرده های نر گوناگونی که در تلقيح بذر شرکت داشته اند ، متفاوت است. بنابراین پایه های بذری هیچ یک با پایه دیگر یکسان نیستند و آثارشان بر روی پیوندها متفاوت است . خصوصیات مختلفی مانند میزان محصول ، تابعی از یک پایه خوب است که رقم مورد نظر بایستی روی آن پیوند زده شود(۱)  .محققین امریکایی ابتدا گونه های مختلف خانواده پسته را از چین تا خاورمیانه ، شمال آفریقا و آمریکا جمع آوری کرده و به تحقیق درباره نحوه عملکرد آن ها پرداختند. برای انتخاب پایه از پسته معمولی ( P , vera) شروع کردند که به علت عدم مقاومت در برابر بیماری های نماند و گموز پایه مناسبی تشخیص داده نشد . انتخاب های بعدی آتلانتیکا  ( P.atlantica )  و تربينتوس ( P.terebinthus ) بودند که بعدا آتلانتیکا به علت یکنواختی قطر نهال ها و سهولت پیوند بر تربينتوس ترجیح داده شد(۲). مشکل بعدی که ابتدا در منطقه سان خوان کالیفرنیا پدیدار شد بیماری قارچی به نام ورتیسیلیوز ناشی از قارچ ورتیسیلیوم (Verticillium) بود . این بیماری باعث اختلال در رسیدن مواد غذایی از طریق آوندها به اندام های گیاه شده که باعث ضعف ، زردی ، پژمردگی ، زوال تدریجی درختان و نهایتا مرگ درخت می شود. بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی و کندی رشد ، آتلانتیکا را از صحنه خارج کرد و اینتگریما با نام تجاری (Pioneer Gold ( PG1 و بعدا دو هیبرید PG2 و UCB1 معرفی شدند (۲) .  دانشگاه کالیفرنیا در طی سال های ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۲ آزمایشاتی جهت تحقیق در مورد مقاومت در برابر سرما، شوری، ورتیسیلیوم، سال آوری و میزان محصول روی درختان پسته با پایه های مختلف انجام داده که نتایج آن به شرح زیر است:

مقاومت به سرما

این آزمایش روی درختان پیوند خورده زیر ۲ سال در زمستان ۱۹۹۰-۱۹۸۹ در کالیفرنیا انجام شد. سرما در آن سال به مدت ۱۱ شب به حداقل ۱۷- درجه سانتی گراد رسید. در این آزمایش ۴۱ درصد درختان پایه PG1 خشک شدند در صورتی که هیچ یک از درختان پایه UCBI خشک نشدند(۳). لازم به ذکر است که با استفاده از روش های بیوتکنولوژی و اصلاح باغی و نیز نگهداری نهال ها در بهترین شرایط نهال هایی تولید شده است که پیش از دو سالگی قادر به پیوند شدن هستند .

مقاومت به شوری

برای بررسی مقاومت به شوری دو تحقیق به مدت ۸ سال یکی در باغ و دیگری در گلخانه انجام شد. همه نمونه ها نسبت به شوری تا ds / m ۸ مقاومت نشان داده و کاهش رشد و محصول نسبت به شاهد نداشتند. باید دانست که در شوری بالای ds / m ۱۲ همه پایه های پسته مورد آزمایش کاهش رشد و محصول داشتند(۲) .

مقاومت در مقابل بیماری های خاکزی

تحقیقی طولانی مدت نشان داده است که PG1 و UCB1 هر دو در مکان هایی با آلودگی قارچی سنگین جان به در برده اند. دو پایه هر کدام مکانیزم دفاعی خاصی نسبت به قارچ ورتیسیلیوم داشتند به گونه ای که درخت های PG1 دچار آلودگی دیده شدند ولی مقاومت کردند. درخت های UCB1 تقریبا آلوده نشدند در حالی که پایه های آتلانتیکا و PG2 به آسانی مبتلا شدند و به سرعت قارچ ورتیسیلیوم در رشد و محصول دهی آن ها اثر گذاشت و باعث تلفات بسیار سنگین شد. قارچ فایتوفتورا عامل بیماری گموز نیز در شرایطی باعث خشک شدن درخت می شود. در زمین هایی که زیر کشت باغات بادام بوده و سپس به باغ پسته تبدیل شده اند قارچ دیگری به نام آرمیلاریا ممکن است مشکل ساز باشد. در جدول زیر مقاومت پایه های مختلف نسبت به سه نوع قارچ مورد بحث آمده است (۲) .

( **** کمترین مقاومت و * بیشترین مقاومت در جدول بالا ).

تأثیر پایه ها بر کمیت محصول پسته

پایه های مختلف تأثیر قابل توجهی بر میزان محصول پسته دارند اما متاسفانه تا کنون در ایران توجه چندانی از طرف کشاورزان به اهمیت انتخاب پایه مناسب درختان پسته نشده است. در کالیفرنیا برای بررسی اهمیت انتخاب پایه مناسب درختان پسته تعدادی درخت با پایه های PGl ، UCB1 وPG2 و آتلانتیکا با پیوند یکسان (از رقم کرمان در نظر گرفته شده و به مدت ۱۲ سال از ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۱ میزان محصول این درختان جداگانه جمع آوری شد. نتیجه به طور کاملا مشخص به نفع UCB1 بود که وزن خشک محصول قابل عرضه به بازار آن ۴۵ درصد بیشتر از آتلانتیکا ، ۱۵ درصد بیشتر از PG2 و ۱۹ درصد بیشتر از PG1 به ثبت رسید(۲) .

پایه UCB1 نتیجه تحقیقات و آزمایشات ارزشمند ، طولانی و پرهزینه دانشمندان آمریکا است که هم اکنون در ایران نیز به تولید انبوه رسیده است . امید است با توجه به غنای ژنتیکی پسته در کشور ما تحقیقات پیوسته و گسترده ای صورت پذیرد و پایه ای معرفی گردد که برخاسته از اقلیم ایران و قابل رقابت با موفق ترین پایه پسته کنونی ایالات متحده باشد.

منابع مقاله اهمیت انتخاب پایه مناسب درختان پسته :

1 – محمدی (الف) و بنی هاشمی (ض)، ۱۳۸۷، تاثیر سطوح مختلف کلرید سدیم بر بیماری پژمردگی ورتیسلیومی پسته در محیط آبکشت؛ علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی سال ۱۲ شماره ۴۵.

Ferguson (L), 2008. Pistachio production manual, 5th edition -2

3- Epstein (L) et al., Rootstock effects on pistachio trees grown in verticillium dahliae infested soil

نگارنده : کوروش بهرام زاده ابراهیمی عضو پیوسته انجمن پسته ایران

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد :

پسیل پسته

تغذیه پسته و توصیه کودی باغات پسته

کاربرد روغن ولک در درختان پسته

بیماری گموز پسته

عوامل موثر بر پوکی مغز پسته

سرخشکیدگی درختان پسته

احداث باغ پسته

آفتاب سوختگی پسته در زمان رشد مغز

دانلود فایل PDF مقاله اهمیت انتخاب پایه مناسب درختان پسته