۶ سال پیش

منابع تغذیه زنبور عسل

تغذیه زنبور عسل

تغذیه طبیعی و تغذیه مصنوعی از منابع تغذیه زنبور عسل هستند.

الف – تغذیه طبیعی

شهد (نوش) : نوش یا نکتار، شربت رقیقی است که به وسیله سلول های مخصوصی به نام سلول های نوش زا ترشح می شود، این سلول ها در قاعده گلبرگ ها قرار گرفته ولی ممکن است در سایر قسمت های گیاه حتی در روی دمبرگ و برگ گیاهان نیز وجود داشته باشد. در صورت اخیر، آن را سلول های نوش زای خارج از گل می نامند. برای ترشح نوش سلول های نوش زا باید آب فراوانی جذب و آن را همراه با مواد قندی و سایر ترکیبات نوش از جدار نازک خود خارج کنند. نوش گیاهان پس از ترشح در اثر تبخیر غلیظ شده و به علت اختلاف فشار اسمزی که با مایع داخلی سلول های نوش زا پیدا می کند، ترشح بیش تر نوش را باعث می شود.

عوامل مؤثر در ترشح شهد

نوع گیاه : تولید نوش در گیاهان متفاوت است. به طورکلی اکثر گیاهان زینتی به خصوص آن ها که پرپر هستند، مانندُ : رز، کوکب، داودی و … از نظر ترشح نوش خیلی فقیر هستند. گل های سیب زمینی، گوجه فرنگی، چغندرقند و عده دیگر از محصولات زراعتی برای تهیه نوش کم تر مورد استفاده زنبور قرار می گیرند. برعکس گیاهانی مانند: اسپرس، یونجه، انواع شبدر، پنبه، عده ای از کدوئیان و شکوفه بعضی از گیاهان مانند: آویشن، کاکوتی، انواع تمشک، سماق، زیرفون، کنگر وحشی از منابع با ارزش نوش هستند.

نوع و رطوبت خاک : هر قدر رطوبت خاک بیش تر باشد، گیاهان شاداب تر هستند و آب کافی در اختیار سلول های نوش زا قرار دارد. کمبود رطوبت و خشکی خاک، مانع ترشح نوش می شود. به همین دلیل یک بارندگی شبانه در فصل عسل که متعاقب آن روز گرم و آفتابی باشد، ترشح نوش را به شدت زیاد می کند.

سقوط ناگهانی درجه حرارت : در بهار و تابستان حتی اگر همراه با بارندگی باشد، ترشح نوش گل را متوقف می کند. در مراتع و نقاط کوهستانی گاهی گیاهان گلدار وحشی زیاد دیده می شوند، ولی پایین بودن درجه حرارت که اغلب به دنبال یک بارندگی صورت می گیرد، اگر به مدت چند روز ادامه یابد، موجب تلفات شدید در زنبور عسل دراثر بی غذایی می شود. زیرا در درجه حرارت پایین تبدیل نشاسته به قند به کندی صورت می گیرد.

بادهای تند و گرم : نیز موجب تبخیر شدید در سلول های گیاهی می شود و شدت ترشح نوش را کم می کند.

نور : در هوای مه آلود ترشح نوش کم شده و به عکس در مجاورت نور کافی به خصوص متعاقب یک بارندگی و هوای نسبتاً گرم ترشح نوش چندین برابر می شود.

گرده : بقای کلنی زنبور عسل به خصوص در هنگام تولید نسل بستگی به میزان گرده دارد که در دسترس آن هاست. اگرچه در موارد خاص زنبوران می توانند بدون استفاده از گرده نوزادان خود را پرورش دهند ولی در این حالت تعداد نوزادان پرورش یافته ناچیز و به قیمت زندگی زنبوران پرستار تمام می شود. گرده ی گل برای زنبوران به خصوص نوزادان آن ها منبع مواد سفیده ای (پروتئین)، چربی و نشاسته بوده و حاوی مقدار کافی ویتامین و مواد حیاتی دیگر است. یک کندو به طور متوسط سالانه در حدود ٣٥ کیلوگرم گرده جمع آوری و مصرف می کند.

مکانیسم جمع آوری گرده : ابتدا زنبور خود را روی پرچم می کشاند با آرواره های خود بساک ها را فشرده می کند و با زبان خیس کرده تا دانه های گرده خیس و چسبناک شوند. بدینترتیب، مقادیری گرده به قطعات دهان، موهای سر و سایر قسمت های بدن به خصوص زیر سینه و شکم می چسبد. موهای منشعبی که سطح بدن و اندام های مختلف زنبور عسل را پوشانیده برای چسبیدن و نگاه داری گرده به وجود آمده اند. پس از آن که به ترتیب فوق مقداری گرده جمع آوری شد، زنبور شروع به پرس زدن و جمع کردن این گروه از سر و سایر قسمت های بدن و انتقال آن بر روی ساق پاهای عقبی می کند. این عمل ممکن است در موقعی صورت گیرد که حشره در محلی موقتاً استراحت می کند و یا این که اغلب در حال پرواز و هنگامی که در جست و جوی گل دیگریست. در هر حال دانه های گرده مرطوب از روی قطعات دهان و موهای سر توسط پاهای جلویی جمع آوری شده و پاهای میانی معمولاً گرده های آزادی را که روی موهای سینه و سطح زیرین شکم قرار دارند، جمع آوری می کند. در عین حال گرده هایی که توسط دو جفت پای جلویی جمع آوری شده به پاهای عقبی که در ثلث خلفی آن در قسمت داخل منطقه ای وجود دارد که مجهز به چند ردیف موهای ریز بوده و توده های گرده در آن جا جمع می شوند. این قسمت را اصطلاحاً سبد گرده می گویند. در عمل انتقال گرده بر روی سبد گرده بند اول پنجه پاهای سوم اهمیت بسیار دارد. در کارگران این بند نسبت به سایر بندها پهن تر و دارای ردیف های مشخص از موهای زبر و درشت است که شانه نامیده می شود. وقتی که توده گرده به ترتیب فوق جمع آوری شد، زنبور کارگر با عجله به کندو باز می گردد و به محض رسیدن به علت گرسنگی از پرستاران غذا می گیرند و یا این که از ذخیره عسل می خورند. در هر حال پس از لحظه ای زنبور آماده خالی کردن بار خود در داخل سلول های مربوطه است. برای این منظور معمولاً زنبورها سلول هایی را که بلافاصله بعد از سلول های پرورش نوزاد قرار دارند، برای ذخیره گرده انتخاب می کنند. این سلول ها اغلب به صورت نیم حلقه ای دراطراف منطقه نشو و نمای نوزادان در روی شان ها ملاحظه می شود. برای قراردادن توده های گرده جمع آوری شده، زنبور کارگر لبه سلول را با پای جلویی خود نگاه داشته و بدنش را طوری خم می کند که انتهای شکم آن به لبه مقابل سلول برسد، در این حالت پاهای عقبی خود را به صورت آزاد در داخل سلول رها کرده و با پاهای میانی توده گرده را از روی ساق پا به داخل می زداید. فشردن گرده در داخل سلول و صاف کردن سطح آن بر عهده زنبورهای جوان است. این زنبورها به محض برخورد به توده فشرده نشده گرده در داخل سلول ها، سر خود را داخل سلول کرده و در حالی که آرواره ها را بسته اند، به کمک پیشانی و آرواره سطح آن را صاف می کنند. در ذخیره گرده زنبوران معمولاً مقداری نوش یا عسل با آن مخلوط می کنند. رنگ توده گرده در داخل سلول بعد از مدتی به علت رطوبت تیره ولی اسید لاکتیک حاصله مانع گندیدگی آن در مراحل بعدی می شود. تعداد دفعاتی که یک زنبور کارگر در روز برای جمع آوری گرده از کندو خارج می شود، تابع نوع و شرایط رشد گیاه، درجه حرارت، سرعت باد و رطوبت نسبی و احتمالاً عوامل دیگر است.

ب– تغذیه مصنوعی

به دو منظور به کندوها غذای مصنوعی (شربت) داده می شود.

تغذیه تشویقی یا تحریکی : فعال کردن ملکه برای تخم ریزی بیش تر برای قوی کردن کندو (از نظر جمعیت) که این تغذیه را تشویقی یا تحریکی می نامند. مقدار شربت مورد نیاز برای تحریک زنبوران در فصل بهار برای کندوهای قوی 5 لیتر و برای کندوهای ضعیف یک چهارم لیتر است. چون هدف اصلی از تغذیه تحریکی فقط به منظور افزایش کندو در اوایل بهار است، باید شربت را هر روز به کندو بدهیم. دادن شربت زیاد سبب می شود که زنبوران آن را ذخیره کنند و چون زنبوران برای ذخیره کردن شربت غلظت آن را زیاد می کنند، زنبوران تمایل زیادی برای استفاده از این ذخیره برای تغذیه لاروها و افزایش جمعیت کندو نشان نمی دهند. بهتر است در صورت امکان تغذیه تحریکی را نسبت به افزایش جمعیت کندو با همان نسبت (یک به یک) بیش تر کرده و در صورت نیاز (ضعیف بودن چراگاه) تا خاتمه فصل نرها ادامه یابد.
جلوگیری از ضعیف شدن کندوها : به دلیل نبودن شهد و گرده گل در منطقه و دراثر نبودن غذای کافی در کندو زنبوران قادر به انجام وظایف محوله نبوده و ملکه نیز از تخم ریزی خودداری و درنتیجه کندو ضعیف می شود.

مقدار شربت تهیه شده باید از نظر کمی و کیفی طبق اصول صحیح باشد. زیرا اگر مقدار شربت بیش از اندازه باشد کندوهای ضعیف نمی توانند آن را در مدت کوتاهی مصرف کنند و به علت رقیق بودن آن (نسبت یک به یک) در داخل کندو سریع تر تخمیر شده و در دستگاه گوارش زنبور عسل تولید گاز می کند که همین امر باعث فشارآوردن به کیسه هوای زنبور عسل می شود. درنتیجه زنبوران قادر به پرواز نیستند و پی در پی می افتند که این حالت شبیه بیماری نوزما است.

طرز تهیه ی شربت برای تغذیه زنبور عسل در زمستان

معمولاً غلظت شربت محرک بهاری را به نسبت ١ به ١ (یک کیلوگرم شکر در یک لیتر آب) درنظر می گیرند و نتیجه خوبی که این نسبت نشان داده، به این علت است که این نسبت تا حدودی شبیه گل ها است. برای تغذیه زنبور عسل در زمستان بهتر است از شربتی به نسبت ٣ به ٥ (دارای ٥ قسمت شکر و ٣ قسمت آب) استفاده شود. هم چنین ثابت شده که زنبوران این نسبت شربت را در مقابل سایر غلظت ها با سرعت عمل بیش تر و صرف کم ترین انرژی به غذای زمستانی تبدیل می کنند. لازم است که در تغذیه زمستانی کندوها، قبلاً مقدار غذای موجود (ذخیره شده) در داخل هریک از کندوها را تا حدودی محاسبه نموده و سپس بقیه غذای مورد نیاز هر کندو را محاسبه کرده و به وسیله شربت نیاز کندوها را برطرف کرد تا این که کندوها به مقدار کافی غذای ذخیره شده برای گذراندن فصل زمستان داشته باشند. اصولاً مقدار غذای زمستانی مورد نیاز یک کندو را بر مبنای تعداد شان هایی که روی آن ها را از زنبور پوشانده است، (پر از زنبور باشند) برآورده می کنند و به ازای هر شان با توجه به نوع کندو مثلاً برای یک کندوی لانگستروت 1.500 کیلوگرم و یک شان دادانت را حدود ٢ کیلوگرم شکر برآورد می کنند. علاوه بر آن مقدار یک کیلوگرم شکر نیز به خاطر صرف انرژی در موقع تبدیل شربت به عسل مصنوعی و انتقال آن به حجره ها، شان ها در نظر گرفت.

و برای محاسبه شربت مورد نیاز هر کندو را از رابطه

مثال : کندویی از نوع لانگستروت دارای ٦ شان پر از زنبور داریم. اگر ذخیره غذایی آن ٤ کیلوگرم عسل باشد، با شربتی به نسبت ٢:٣ (سه قسمت شکر ٢ قسمت آب) تغذیه می شود. حجم شربت مورد نیاز را محاسبه کنید.

حل : ابتدا فاکتورهای لازمه را محاسبه می کنیم:

شکر مورد نیاز کیلوگرم ٩=1.5×٦
برای صرف انرژی برای تبدیل شربت به عسل ١ کیلوگرم نیاز است. ١٠=١+٩
با توجه به ٤ کیلوگرم ذخیره عسل کندو شکر کمکی مورد نیاز ٦= ٤-١٠
برای محاسبه آب مورد نیاز با استفاده از تناسب

غارت کندوهای زنبور عسل و راه های جلوگیری از آن

زمانی که وضعیت چراگاه ها بسیار ضعیف باشد و به طوری که مقدار شهد گل تکافوی تعداد کندوهای موجود در منطقه را نداشته باشد، تعدادی از زنبوران مسن کندو برای رفع نیاز ساکنین کندو به کلنی های ضعیف حمله کرده و شروع به غارت غذای آن کندوها می کنند. به طوری که تعداد زنبور غارت گر زیاد شده و زنبوران غارت گر سعی می کنند ملکه را کشته و بعد بی نظمی در داخل کندو به وجود آمده و کندو را به نابودی بکشانند. در صورتی که در طبیعت شهد کافی موجود باشد، زنبوران حتی به عسل نیز توجه نخواهند کرد.

اصولاً غارت در اثر ضعف چراگاه ها پیش می آید. لذا لازم است برنامه چراگاه های زنبور را طوری تنظیم کرد تا در تولید شهد یا گرده گیاهان آن منطقه خلأیی به وجود نیاید که باعث غارت زنبورها شود، از طرفی همین امر سبب کاهش جمعیت در کندوها خواهد شد. هم چنین خسارت ناشی از کمبود مواد غذایی در منطقه در مورد سایر کندوها کم تر از غارت کندوهای غارت شده نخواهد بود. چون به علت کمبود غذا افزایش جمعیت کندو متوقف می شود هم چنین غارت کندو تنها به منزله ی نابودی یک کندو نبوده بلکه سبب سرایت بیماری از یک کندو به کندوی دیگر و از یک زنبورستان به زنبورستان دیگر خواهد شد.

نحوه ی تشخیص غارت

ناآرامی و نزاع در مقابل دریچه ی پرواز به طوری که جلوی کندوی غارت شده تعدادی زنبور مرده و تعدادی زنبور گلاویز شده با زنبوران دیگر به چشم می خورند.
حرکات تند و عصبی است و اگر از شروع آن چند ساعتی بگذرد، پس از غارت کندو ممکن است کندوهای مجاور نیز مورد حمله قرار بگیرند.

نحوه پیش گیری و دفع غارت :

در ابتدای فصل بهار و مواقع کمبود گل و شهد و خصوصاً پاییز که بیش تر احتمال غارت وجود دارد، در موقع کار با کندو باید اقدامات احتیاطی زیر انجام گیرد:

کندوها با احتیاط و فقط در موقع لزوم (صبح اول وقت یا غروب) بازدید شوند.
در موقع بازدید از بازگذاشتن در کندو خودداری شود و بهتر است پارچه نمداری همراه داشت و در موقع برداشتن در خارجی روی قاب ها با این پارچه پوشانده شود و حتی اگر قاب ها نیز برداشته می شود، آن را با پارچه نمدار پوشانید.
تغذیه کندوها در اواخر روز انجام شود.
کلیه سوراخ ها و شکاف های کندو گرفته شود.
در شروع غارت دریچه پرواز کندوهای مورد حمله به اندازه عبور یک یا دو زنبور تنگ شود.
موقع کمبود شهد برای سرگرم کردن زنبوران غارتگر بهتر است خارج از زنبورستان مقداری شربت شکر همراه با عسل گذاشته و زمانی که زنبوران پیر سرگرم هستند، عملیات بر روی کندوهای زنبورستان انجام گیرد.
استخراج عسل را در خارج از زنبورستان و در فاصله چند کیلومتری از آن انجام داده و پوکه ها را برای پاک کردن و ترمیم با احتیاط در موقع غروب در کندو قرار داد.

روش های متوقف کردن غارت کندو

دریچه پرواز کندو را آن قدر تنگ کرده تا محل عبور یک زنبور بیش تر نباشد.
در مورد کندوهای ضعیف جلوی در ورودی آن را با شاخ و برگ و گیاه پوشانیده تا مانع ورود زنبوران مهاجم شود.
وقتی که به علت غارت جلو کندو شلوغ است، می توان از مواد دورکننده (سرکه یا اسید کربوریک) آغشته به دستمال در جلوی سوراخ پرواز یا جاهایی که از آن جا زنبور مهاجم وارد می شود، قرار میدهیم.
در موارد خیلی حاد می توان جای کندوی غارت شده را عوض کرد.
در کندوی غارت شده را بسته و برای مدتی (حدود ٢٤ ساعت) آن را در جای خنک نگه داری و یا به محل دورتری در فاصله ٤ کیلومتر منتقل کرد. در چنین حالتی با تهویه هوای کافی از خفه شدن زنبور جلوگیری می شود.

دانلود فایل PDF مقاله منابع تغذیه زنبور عسل