مهمترین آفات انباری گندم در کشور

شپشه گندم

Sitophilus granarius (Col.; Curculionidae)

این آفت بنابر گزارشهای رسمی از بیشتر شهرهای ایران گزارش شده اسـت. حـشرات کامل به طول 3 تا 4 میلیمتر به رنگ قهوه ای تیره و بدون نقاط قرمز رنگ روی بـالپوشهـا است. فرورفتگیهای روی پیش قفس سینه بیضی شکل است. بـالهـای زیـری تحلیـل رفتـه است و بنابراین حشرات کامل قادر به پرواز نیستند. ایـن حـشره بـه سـبب نداشـتن بـالهـای زیری و نداشتن لکه های خرمـایی روشـن روی بـالپوشهـا، از گونـه S. oryzae بـه آسـانی تشخیص داده میشود . شپشه گندم از آفات مهم گندم و دیگر غلات انبـاری است . حشرات کامل ماده حدود 200 تا 300 تخم میگذارند و در روی هر دانـه تنهـا یـک تخم گذاشته میشود، اما اگر آلودگی شدید باشد بیش از یک تخم هم روی دانـه هـا دیـده میشود. حشرات کامل 7 تـا 8 مـاه زنـده مانـده و در سـال بـه طـور معمـول 4 نـسل تولیـد میکنند. دوره رشدی از تخم تا ظهـور حـشره کامـل در شـرایط بهینـه دمـایی و رطـوبتی (دما، 27 تـا 28 درجـه سلـسیوس و رطوبـت نـسبی حـدود %70 ) نزدیـک بـه 40 روز طـول میکشد. حشرات ماده تخمهای خود را با ایجاد حفره توسـط خرطـوم خـود در درون دانـه قرار داده و لاروها در تمام مدت زندگی خود از درون دانـه هـا تغذیـه مـیکننـد. لارو سـن آخر برای شفیره شدن، حفره ای ایجاد کرده و در آنجـا تبـدیل بـه شـفیره مـیشـود . حـشره کامل با ایجاد سوراخ در سطح دانه به بیرون می آید و فعالیت خود را آغاز میکند. بیشترین آسیب و زیان آفت مربوط به مرحله لاروی آن است.

سوسک کشیش

Rhizopertha dominica (Col.; Bostrychidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از شهرهای آبادان، آبـاده، اراک، ارومیـه، اصـفهان، اهواز، بابل، برازجان، بم، بندرعباس، بوشهر، بهشهر، تبریز، تهران، جیرفت، داراب، دامغان، رودسر، ساوه، سمنان، سیرجان، شبانکاره، شـیراز، قـزوین، قـم، قوچـان، کرمـان، گرمـسار، ماکو و میانه گزارش شده است. اما بر پایه مشاهده ها و گزارشهای غیر رسمی، ایـن آفـت در سراسر ایران پراکنده است. حشره کامل سوسـک کـوچکی اسـت بـه طـول 2.3  تـا 2.8 میلیمتر، پیش قفس سینه آن بزرگ و مانند سپری سر را میپوشاند، به طوری کـه هنگـامی حشره را از پشت نگاه کنیم سر دیده نمیشود. شاخکها ده بندی است که سه بنـد انتهـایی آن درشت و سه گوش مانند است. پشت پیش قفس سـینه دارای فرورفتگـیهـایی دایـره ای است و سطح بالپوشها دارای فرورفتگیهـای خطـی بـسیار مـشخص اسـت. شـکل لاروهـا خمیده و قوسی شکل است . حشرات ماده در طول زنـدگی خـود 300 تـا 500 تخم میگذارند، تخمریزی به طور عموم در سطح دانه ها در انبار صورت مـی گیـرد. لاروهـا در درون دانه چندین بار پوست اندازی میکنند. دمای بهینه برای رشـد ونمـو آفـت حـدود 32 تا 34 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی مناسب نیز بین 60 تا 70 درصد اسـت. ایـن آفـت در مناطق گرم تا 5 نـسل در سـال دارد. آسـیب و زیـان توسـط حـشره کامـل و لارو ایجـاد میشود. لارو در اصل در درون دانه زندگی میکند و در دوران رشدی، همـه مـوارد درون دانه را خورده و تنها پوسته رویی را باقی میگـذارد. حـشرات کامـل از سـطح بیرونـی دانـه تغذیه مـیکننـد و هنگـام تغذیـه مقـداری از مـواد درونـی را بـه صـورت آرد درآورده و بـا فضولات خود مخلوط میکند. این آفت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمـه گرمـسیری بـسر میبرد. در فصل تابستان، به ویژه در مناطق گرم نباید از حملات آن غافل بود.

شپشه برنج

Sitophilus oryzae (Col.; Curculionidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از بیشتر شهرهای ایـران گـزارش شـده اسـت. طـول بدن حشرات کامل 2.5 تا 3.5 میلی متر با بدن کم و بیش استوانه ای به رنگ قهوه ای تیـره بـا چهار لکه نارنجی متمایل به قرمز روی هر یک از بالپوش ها اسـت. در حـشرات کامـل روی پیش قفس سینه پوشیده از فرو رفتگیهای دایـره ای اسـت. حـشرات کامـل دارای بـالهـای زیری کامل و قادر به پرواز هستند. شپشه برنج آفت مهم انباری گندم، بـرنج و دیگر غلات است. هر حشره ماده در طول زندگی خود بیش از 150 عدد و گـاهی تـا 300 عدد تخم میگذارد. طول دوره رشدی آفت از تخم تا حشره کامل در شرایط بهینه رشـد و نمو (دمـا، 27 تـا 28 درجـه سلـسیوس و رطوبـت نـسبی حـدود % 70 ) حـدود 25 روز طـول میکشد. طول عمر حشرات کامل 3 تا 6 ماه بوده که در این مدت حشرات کامل می تواننـد از دانه ها نیز تغذیه کنند. شپشه برنج در سال 5 تا 6 نسل تولید میکند. این آفـت در ایـران در همه انبارهایی که شرایط حفاظتی مناسب ندارند دیده میشود. آسیب و زیان این آفـت نیـز مانند گونه S. granarius است.

شپشه آرد

Tribolium castaneum (Col.;Tenebrionidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از بیشتر شهرهای ایـران گـزارش شـده اسـت. طـول بدن حشرات کامل 3 تا 4 میلیمتر با بدن کشیده و با جوانب کم و بیش مـوازی و بـه رنـگ قهوه ای متمایــل بــه قرمــز اســت. شــاخکهــا از نــوع گــرزی بــا گــرز ســه مفــصلی اســت .

این حشره یکی از آفات انباری مهم گندم به شمار می آید. حشرات ماده حـدود 400 تـا 500 تخم میگذارند. دما و رطوبت نسبی بهینه برای رشد و نمو آفـت بـه ترتیـب 30 تـا 35 درجه سلسیوس و حدود % 70 اسـت. در شـرایط مناسـب رشـد و نمـو طـول دوره زنـدگی حشره حدود 26 روز است. این آفت در شرایط مساعد میتواند نسلهای پی در پـی ایجـاد کند. حشرات کامل قادر به پرواز هستند. لاروها متحرک بـوده و تـرجیح مـیدهنـد از دانـه های خرد شده و بقایای دانه ها تغذیه کنند. حشرات کامل از دانه های شکسته و آرد بخـوبی تغذیه میکنند. آلودگی گندم و آرد به این آفت منجر به ایجـاد بـوی نـامطلوب مـی شـود. آرد آلوده به این آفت بـه سـبب ترشـح مـواد سـمی از غـده هـای بـدن، بـه طور معمـول غیـر بهداشتی و برای پخت نان مناسب نیست. لارو آفـت در دوران لاروی پوسـت انـدازیهـای زیادی دارد که خود این پوسته ها و موهای موجود در سطح بدن اغلـب کیفیـت آرد و نـان پخت شده را به شدت پایین میآورد. دما یکی از عاملهای بسیار تاثیرگذار در زندگی افت بوده به گونه ای که اگر دمای محیط به 4 درجه سلسیوس کاهش پیدا کند همه فعالیـتهـای زیستی حشره متوقف میشود.

شپشه آرد

Tribolium confusum ( Col.;Tenebrionidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از بیـشتر شـهرهای ایـران گـزارش شـده اسـت. ایـن حشره همانند به شپشه آرد (T. Castaneum) بوده ولی بندهای شاخک آن گرزی نبوده و بـه سـمت انتهـا بــه تـدریج پهـن مـیشــود. همچنـین حـشرات کامـل قــادر بـه پـرواز نیــستند .

زیست شناسی آفت و چگونگی آسیب و زیـان و تغذیـه آن هماننـد  شپـشه آرد (T. castaneum) بوده و تنها شرایط مطلوب دمایی آن تا حدودی با گونه قبلی متفـاوت اسـت. به گونه ای که T. castaneum بیشتر مربوط به مناطق جنوبی و T. confusum بیشتر مربـوط به نواحی شمالی کشور است . البته هر دو گونه از مناطق مختلف کشور گردآوری شـده انـد ولی فراوانی آنها در مناطق با یکدیگر متفاوت است.

لمبه گندم

Trogoderma granarium (Col.;Dermestidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از شهرهای آبـادان، آبـاده، اراک، ارومیـه، اسـتهبان، اصفهان، اهواز، کرمانشاه، بجنورد، برازجان، بم، بندرعباس، تبریز، تربـت حیدریـه، تهـران، جهرم، خرمشهر، داراب، دامغان، پارس آباد، رفـسنجان، سـاوه، سـبزوار، جیرفـت، سـمنان، شاهرود، شبانکاره، شیراز، قصرشیرین، قم، قوچان، کاشان، کاشمر، کـرج، مـشهد، مینـاب، مهاباد، نقده، نیشابور و همدان گزارش شده است. اما بر پایه مشاهده ها و گـزارشهـای غیـر رسمی، این آفت در سراسر ایران پراکنده است. حشره کامل به طول 2 تا 3 میلیمتـر، بیـضی شکل، به رنگ قهوه ای تیره، اغلب با لکه هـای قرمـز و آجـری رنـگ اسـت . لارو بـه طـول حدود 5 میلیمتر، دارای بدنی پشم آلود و به رنگ قهوه ای متمایل به زرد تا قهوه ای طلایـی هستند

این حشره یکی از آفات انباری مهم گندم به شـمار مـی آیـد. حـشرات مـاده 50 تـا 80 عدد تخم میگذارند و در شرایط مناسب طول دوره زندگی آفت حـدود 25 روز اسـت. در شرایط نا مساعد لارو آفت می تواند تا 4 سال در حالت دیاپوز بسر ببرد. دمـا و رطوبـت نسبی بهینه رشد و نمو آن به ترتیب 33 تا 37 درجه سلسیوس و 25 تا %30 است. لمبه گنـدم در شرایط مساعد میتواند نسلهای متمادی ایجاد کند. این آفت در نواحی گـرم و خـشک پراکندگی بیشتری دارد و در گذشته برای کشور جزو آفات قرنطینه ای به شمار آمده اسـت. گندمهای آلوده به این آفت به علت آمیختـه شـدن بـا فـضولات و یـا پوسـته هـای لاروی و موهای کنده شده از بدن لارو به سرعت کیفیت خود را از دست میدهند و نـانهـای پختـه شده از آردهای آلـوده بـه لارو موجـب بـروز ناهنجـاریهـایی در دسـتگاه گـوارش انـسان میکند.

شپشه دندانه دار

Oryzaephilus surinamensis (Col.;Tenebrionidae)

شپشه دندانه دار بنا بر گزارشهای رسمی از شهرهای آبادان، آذرشهر، آشتیان، اراک، اردبیل، ارومیه، اشنویه، اصفهان، اهواز، کرمانشاه، بندرعباس، بوشهر، بوکان، تبریز، تکاب، تنکابن، تهران، چالوس، خلخال، جهـرم، خرمـشهر، داراب، دامغـان، دلیجـان، پـارس آبـاد، رشـت، رودسر، ساوه، سـلماس، سـمنان، شـاهین دژ، قـزوین، قـم، کاشـان، کـرج، مـشهد، مینـاب، میاندواب، مهاباد، نقده و ورامین گزارش شده است. اما بر پایـه مـشاهده هـا و گـزارشهـای غیررسمی، این آفت در سراسر ایران پراکنده است. حشرات کامل سوسـکهـایی بـا طـول 2.5 تا 3.5 میلیمتر، بدن باریک و به رنگ قهوه ای تیره هستند. شش زائده دندانـه ماننـد در طول هر طرف پیش قفس سینه وجود دارد و به این جهت به شپشه دندانه دار مشهور هـستند. حشرات کامل دارای بالهای رشد کرده بوده ولی قادر به پرواز نیستند، به سرعت میدونـد و میتوانند به آسانی وارد محصولات بسته بندی شوند. لاروها دارای سر قهوه ای و بدن زرد رنگ هستند. بدن لارو طویل با سه جفت پای قفس سینه ای است . این حشره یکی از آفات گندم انباری و فرآورده های آن است. حـشرات مـاده در طـول زندگی خود بین 200 تـا 300 عـدد تخـم مـیگذارنـد. تغذیـه لاروهـا و حـشرات کامـل از دانه های شکسته شده انجام میشود. چرخه زندگی آفت از تخم تا حشره کامـل در شـرایط مناسب حدود 22 تا 28 روز و در شرایط نا مساعد حدود سـه مـاه طـول مـی کـشد. در سـال میتواند به طور میـانگین 4 تـا 5 نـسل ایجـاد کنـد و در منـاطق گرمـسیری بـدون توقـف بـه زندگی خود ادامه داده و دست کم 6 تا 8 نسل در سال تولید کند. میزان آسـیب رسـانی آن بسیار شدید و در مدت کوتاهی میتواند زیانهای سنگینی ایجاد کند . چون طول عمـر ایـن حشره بالاست، بنابراین در مدت کوتاهی جمعیت طغیانی چشم گیری ایجاد میکند.

بید غلات

Sitotroga cerealella (Lep.;Gelechidae)

این آفت بنا بر گزارشهای رسمی از شهرهای آبادان، بند انزلی، بندر تـرکمن، بوشـهر، رشت، رودبار، شبانکاره، صومعه سرا، قائمـشهر و هـشتپر گـزارش شـده اسـت. امـا بـه نظـر میرسد هم اکنون و بر پایه مشاهده ها و گزارشهای غیررسمی، این آفـت دارای پـراکنش بیشتری در کشور باشد. پهنای بدن پروانه با بالهای باز در حدود 13 تا 19 میلیمتـر و طـول آن 6 تا 9 میلیمتر میباشد . بالهای جلو باریک و در انتها نوک تیز و به رنگ زرد و بـدون نقش و نگار خاصی است. در حاشیه بالهای جلو و عقب ریشکهای بلند دارد. این حـشره تا حدودی شبیه بید لباس است .

حمله آفت از گندمزار و هنگام رسیدن محصول آغاز میشود و با برداشت محـصول بـه انبار منتقل شده و فعالیت خود را ادامه میدهد. حشرات ماده به طور میانگین 150 عدد تخـم میگذارند. تخمها در بین دانه های غلات گذاشته میشود. لاروهـا پـس از تفـریخ بـه درون دانه نفوذ میکنند و تا کامل شدن دوره رشدی در آنجا باقی می ماننـد. لارو پـیش از شـفیره شدن پوسته دانه را خورده و تنها لایه بسیار نازکی باقی میگذارد تا حـشره کامـل بتوانـد از آنجا بیرون آید. این پدیده در ذرت بهتر از گندم دیده میشود. دوره رشدی این حـشره بـر حسب دما فرق می کند. این آفت به طور معمول به غـلات خـرد نـشده حملـه مـی کنـد. در انبارها معمولا تنها 10 تا 15 سانتیمتری لایه رویی محصول مورد حمله قرار میگیرد. ایـن آفت به انواع غلات به ویژه گندم و ذرت آسیب و زیان میزند. دانه های آلوده به آفت بو و مزه نامطبوعی داشته و آردی که از گندمهای آلوده به این آفت تهیه مـیشـود بـرای پخـت نان کیفیت مناسبی نخواهند داشت.(Liposcelis spp. (Psocoptera, Liposcelidae این آفت بر پایـه گـزارشهـای رسـمی از شـهرهای ارومیـه، اهـواز، بنـدرانزلی، کـرج و تهـران گزارش شده است. اما به نظر میرسد هم اکنـون و برپایـه مـشاهده هـا و گـزارشهـای غیـر رسمی، ایـن آفـت دارای پـراکنش بیـشتری در کـشور باشـد. ایـن آفـات حـشراتی بـا جثـه کوچک (کمتر از 6 میلیمتـر) هـستند. بـدن نـرم، پهـن و سـفید رنـگ، پـوره هـا هماننـد بـه حشرات کامل اما کوچکتر و کمرنگتر از حشرات کامل هستند . حشرات کامل عمر به نسبت طولانی دارند. دوره زنـدگی در دمـای 27 درجـه سلـسیوس و رطوبـت نسبی %70 حدود 21 روز طول میکـشد. حـشرات مـاده در حـدود 100 تخـم در سـه هفتـه میگذارند و میتوانند تا 51 روز بدون تغذیه زنده بمانند. این آفات به گندم و فرآوردههای آن مانند آرد خسارت وارد میکنند، به ویژه هنگـامی کـه محـصول بـه مـدت طـولانی و در شــرایط انبــاری نــا مناســب (رطوبــت بــالا) در انبــار مانــده باشــد. در مــواردی کــه آلــودگی گندمهای انباری به کپکها نیز وجود داشته باشد شرایط فعالیت برای این آفات مناسـبتـر است. رطوبت دانه بیش از 12.5 ٪  برای فعالیت آفـت مناسـب اسـت. در بیـشتر مواقـع آفتـی درجه دوم به شمارآمده و در صورتی که درصد دانه هـای شکـسته در محـصول زیـاد باشـد، جمعیت آفت رو به فزونی میگذارد. به علت اندازه کوچک آفت، با چشم غیر مـسلح بـه آسانی دیده نمیشوند و لذا آلودگی محصول به آفت هنگامی آشکار میشود که جمعیـت آن به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کرده باشد.

کنه های انباری گندم

تا کنون 44 گونه کنه متعلق به 18 خانواده از گندم های انبـاری منـاطق مختلـف کـشور گزارش شده است. البته شماری از این گونه ها به عنوان شـکارگر، از کنـه هـای زیـان آور و حشرات زیان آور گندمهای انباری تغذیه میکنند.

برنامه مدیریت آفات انباری در سیلوها و انبارهای گندم

مرحله پیش از ورود محصول به انبار

الف – نظافت و بهداشت انبار:

هنگام ذخیره سازی گندم های جدید ، هرگز نباید آنهـا را با گندم های مانده از سال پیش در یک مکان نگهداری کـرد. زیـرا دانـه هـای سـالهـای پیش و بقایای آنها یکی از مهمترین کانونهای آلودگی حـشرات هـستند و آغـاز آلـودگی در انبار میتواند از این کانونها باشد. در این حالت باید محـصول سـالهـای پـیش بـه طـور کامل از انبار یا سیلو خارج و بقایای آن نیز به طور کامـل جـارو شـده و از بـین بـرده شـوند. همه نقاط انبار یا سیلو به ویژه شکافها، پشت دیوارهای انبار، بین دیوارها، محوطـه اطـراف به شعاع سه متر و همینطور دیگر جاها و تجهیزاتی که احتمال وجود بقایای گندم در آنجـا وجود دارد بایستی نظافت شود.

ب – کاربرد آفت کـشهای مناسـب:

پـس از پایـان عملیـات نظافـت، آفـت زدایـی و سمپاشی با یک ترکیب مناسب ضروری است. به این منظور باید همه سطوح درونی انبار یـا سیلو و همینطور درها، پنجره ها، زیر سقف و دیگـر نقـاط محلـول پاشـی شـوند. عملیـات محلول پاشی باید برای سطوح بیرونی دیوار انبار و یا بدنه سیلو تا ارتفاع پنج متری از سـطح زمین صورت گیرد. سموم مجاز در کـشور کـه قابـل اسـتفاده بـرای ایـن مرحلـه هـستند در جدول5ـ 1 نوشته شده اند.

لازم به یادآوری است که ترکیبات بالا بـرای محلـولپاشـی در انبارهـای خـالی توصـیه شده اند و عملیات محلولپاشی باید دست کم 10 تا 15 روز پـیش از ورود محـصول جدیـد به انبار انجام شود. توصیه میشود علفهای هرز و گیاهان خودرو کـه در حاشـیه سـاختمان انبار و یا سیلو وجود دارند با علف کش مناسب از بین برده شوند.

مرحله ورود محصول به انبار:

در هنگام ورود محصول به انبار نیز میتوان، گنـدم را بـا برخـی از ترکیبـات مخلـوط و آنها را در برابر حملهی آفات انباری مصون نگه داشت. البته با توجـه بـه قـوانین موجـود در کشور، این حالت در مورد گندمهایی است کـه مـصرف خـوراکی انـسانی نداشـته و بـرای مصارف خوراک دام و بذر برای کاشت در سال بعـد نگهـداری مـیشـوند. در ایـن حالـت میتوان از ترکیبات زیر استفاده کرد.

• پودر سیلیس با نام تجاری درای اساید به میزان 1 تا 2 در هزار به صورت اختلاط با بذر.
• خاک دیاتومه بـا نـام تجـاری Detia DE بـه میـزان 1.5 گـرم در هـزار بـه صـورت اختلاط با بذر.

به این منظور میتوان هنگام ورود بذر به انبار، به صـورت خودکـار میـزان مـورد نظـر از ترکیب را بر روی تسمه نقاله دارای گندم اضافه کرد.

مرحله پس از ورود محصول به انبار:

هنگام انبارداری گندم و از هنگامی کـه دمـای محـیط بـه بـالاتراز 13 درجـه سلـسیوس میرسد، بازدید و نمونه برداری از گندم باید به طور منظم و هر دو هفته یکبار انجـام گیـرد. در این نمونه برداریها توجه به مراحل مختلف زیستی آفات انباری از جمله لاروهـایی کـه از درون دانه ها تغذیـه مـیکننـد ضـروری اسـت. بـا گـرمتـر شـدن هـوا، بازدیـدها و نمونـه برداریهای پیوسته باید به طور هفتگی انجام شود.

در هنگام آلودگی گندم به آفت و یا به منظور جلوگیری از آلودگی گندمهـای انبـاری به آفت میتوان از ترکیبات حشره کـش تـدخینی (سـموم گـازی) اسـتفاده کـرد. ترکیبـات گازی مناسب عبارتند از فسفید آلـومینیم و فـسفید منیزیـوم. در جـدول5ـ 2 مـدت زمـان مناسب برای تدخین(فومیگاسیون) بر پایه دمای محیط نوشته شده است.

گاز فسفین به میزان 3 تا 5 گرم (از هر سـه گـرم فـسفید آلـومینیم و یـا فـسفید منیـزیم جامد 1 گرم گاز فسفین تولید میشود) در هر متر مکعب فضای بسته و یا 3 تـا 5 گـرم گـاز فسفین به ازاء هر تن از محصول بهصورت ضد عفونی زیر پوشش پلاستیکی.

شما میتوانید با مراجعه به پستهای زیر سایر آفات گندم را نیز بررسی نمایید

سن گندم

سوسک سیاه گندم

سوسک قهوه ای گندم

پروانه برگخوار مینوز گندم

شته روسی گندم

شته معمولی گندم

سوسک برگخوار غلات

تریپس گندم

شپشک ریشه گندم

زنبور ساقه خوار گندم

پروانه خوشه خوار گندم