پروانه تک نقطه ای برنج

Cirphis unipuncta (Haworth)

Mythimna unipuncta

خانواده:(Lep., Noctuidae)

مناطق انتشار شب پره تک نقطه ای برنج

پروانه تک نقطه ای برنج در همه دنیا انتشار دارد و از استرلیا، چین، فیجی، هندوستان، انـدونزی، ژاپـن، کره، گینه نو، نیوزیلند، پاکستان، فیلیپـین، فرانـسه، پرتقـال، انگلـستان و مـراکش، آمریکـا و جنوب کانادا گزارش شده است. این آفت در ایران ابتـدا در سـال 1341 توسـط برومنـد از شالیزارهای شرق گیلان (شهرستان لنگرود) از روی برگ و سـاقه هـای بـرنج جمـع آوری و شناسایی گردید .

شب پره تک نقطه ای برنج در روسیه به نام کرم چمن و در آمریکا به کـرم پیاده نظام ( ARMY WORM ) معروف میباشد. پروانه تـک نقطـه ای در شـالیزار شـمال ایـران جزء آفت درجه دوم محسوب میگردد.

شکل شناسی Cirphis unipuncta

الف : حشره بالغ

حــشره بالغ شــب پــره ای اســت بــه طــول 15- 17 میلــیمتــر مــیباشــد. در افــراد مــاده عرض بدن با بالهای باز بین 38 تا و  42در نرها بین 33 تا 35 میلـیمتـر مـــی باشـــد. شـــاخکهـــا نـــخ وش و رنـــگ عمـــومی حـــشره بالغ قهــوه ای خاکــستری تــا مایــل بــه زرد خاکــستری مــشاهده مــیشــوند. بــالهــای رویی خاکــستری مایــل بــه زرد تــا قهــوه ای روشــن کــه دارای یــک لکــه کوچــک ســفید رنــگ روی بالها متمایز میباشد. به همین سبب ایـن حـشره را شـبپـره تـک نقطـه ای مـی نامنـد. بعلاوه در لبه کناری بالهای روئـی 7-8 نقطـه و سـیاه و کوچـک بـا نـوار اصـلی مـشخص در دو ردیف وجود دارد. بالهای زیری تیره تر به نظر میرسند. بالهـا نیـز در حاشـیه دارای ریشک نیز می باشند.

ب- تخم

تخمهای این حشره کروی، به رنگ زرد و دارای نقوش مشبک مـیباشـند. ایـن حـشره تخمها را بصورت دسته ای و تا 400 عدد در ردیفهای طولی در برگ قرار میدهد.انـدازه تخمها 0.5 تا 0.6 میلیمتر میرسد

ج –لارو

لاروها به رنگ سبز روشن(زیتونی) تا تیره تا قهوه ای روشـن قابـل مـشاهده هـستند. سـر لارو قهوه ای مایل به سبز با تعدای شبکه تیره میباشـد. و لاروهـا بـا علامـت شـبیه بـه A در جلوی پیشانی تشخیص داده میشود. لاروهای بالغ با چند نوار خاکستری تـا سـیاه در طـول بدن آنها وجود دارد. در طرفین بدن دو نوار روشن کم رنگ طولی وجود دارد که از پشت قفس سینه شـروع تـا بخـش انتهـایی ادامـه دارد. انـدازه لاروهـای کامـل  33تـا40 میلـیمتـر میرسد

د- شفیره

شفیره به رنگ خرمایی تیره تا خرمایی روشن و 17 تا 20 میلیمتر طول دارد. در انتهـای بدن شفیره 4 عدد خار دیده میشود که 2 عدد آن در وسط قرار گرفته و بلندتر از خارهـای جانبی است . دوره شفیرگی تا 16 روز طول میکشد.

زیست شناسی

این حشره زمستان را بصورت لارو و گـاهی شـفیره در خـاك مـیگذرانـد. در شـرایط گیلان پروانه های آفت شبها فعالیت داشته و دارای خاصیت نورگرایی مثبت (فنوپردیـسم) بوده و با سرعت زیادی بطرف نور پروازمی نمایند. حـشرات کامـل در تمـام روز غیـر فعـال هستند. جفتگیری و تخمریزی بعد ازغروب آفتاب صـورت مـیگیـرد. عمومـاً نرهـا عمـر کوتاهی داشته و در مدت کوتاهی بعداز جفتگیـری مـیمیرنـد. حـشرات مـاده ایـن آفـت تخمهای خود را در دسـته هـای 80-20 و گـاهی 100 عـددی در روی یـا زیـر بـرگ قـرار میدهند. افراد ماده 500 تـا 700 عـدد تخـم مـیگـذارد و تـا 5 روز تخـمریـزی مـیکننـد. پروانه های ماده اکثراً در مزارعی که حاشیه آن از تراکم علفهـای هـرز بیـشتری برخـوردار است تخمریزی میکنند و تخمهـای خـود را بطـور دسـته جمعـی و یـا ردیفـی روی سـطح تحتانی برگهای پژمرده و یا پوسیده گیاهان (گرامینه ها) وحشی و مواد گیاهی خـشک شـده قرار میدهد. لاروهای نوزاد اکثراً در بین غلاف برگ مخفی میشوند واز سن دوم تـا سـوم از حالت اختفا خارج میگردند. لاروهای نوزاد (نئونات) ابتدا از پارانشیم بین رگبرگهـای سطوح فوقانی برگها تغذیه مینمایند، اما لاروهای سنین بعدی از همه قـسمتهـای بـرگ تغذیه میکنند.

این حشرات فقط شبها تغذیه میکننـد. طـول دوره رشـد لاروی 19تـا 25 روز میباشد. لاروها روزها گیاه میزبان خـود را رهـا کـرده و بـه زیـر کلوخـه هـای خـاك ، شکافهای زمین، زیر برگها و یا پایه گیاهان مخفی شده و شبها از پناهگاه خـود خـارج شده و کلیه قسمتهای سبز گیاه را مورد حمله و تغذیه قرار میدهند. لاروهای این آفت حرکت دسته جمعی داشته و به مزارع برنج و کشتزارهای مختلـف برای دستیابی به غذا حالت مهاجرت به خودشان میگیرند. در گیلان، لاروها در عمـق 1 تـا 3 سانتیمتری سطح خاك و زیر کلوخه های خاکی، زیر برگها و بقایای خشک گیـاهی و یا بین ساقه های برنج نزدیک سطح خاك تبدیل به شفیره میشوند. پروانه تک نقطه ای برنج در شرایط گیلان 3 تا 4 نسل ایجاد میکند. شب پـره هـای نـسل اول در اوایـل مـرداد مـاه و شب پره های نسل دوم در اواسط شهریورماه ظاهر میگردند.

میزبانها

شب پره تک نقطه ای دارای میزبانهای متعددی از جمله برنج، سـوروف ، اویارسـلام ، یولاف، خیزران، جـو، کلـم، لوبیـا، شـبدر، گنـدم، ذرت، نیـشکر، یونجه، گوجه فرنگی، کتان و سوژا، چغندر قند، تنباکو، آرتیـشو، ارزن و بعـضی از علـف های هرز حاشیه مزارع می باشد.

خسارت و اهمیت اقتصادی

آلودگی این حشره دراواخر فصل زراعی در برنج بخصوص 3 تا 4 هفته قبل از خوشـه دهی اتفاق می افتد. خسارت تغذیه ای این حشره عموماً از قـسمتهـای انتهـایی بـرگهـای برنج میباشد. در صورت تغذیه از برگ ها چنانچه به طور متوسط 25 تا % 30 بـرنج بـدون برگ شود، بیش از %50 منجر به کاهش عملکرد خواهد شـد .

لارو این آفت از قسمتهای مختلف گیاه برنج از قبیل برگ، خوشـه هـا و سـایر انـدامهـای هوایی برنج تغذیه میکند خـسارت آن در شــالیزار شــمال ایــران بخــصوص در گــیلان در اواخــر مــرداد یــا اوایــل شهریور ماه که معمولاً مصادف با زمان ظهور خوشه برنج میباشد اتفاق میافتد. در این هنگام لاروها خوشه های برنج را شدیداً مورد حمله قـرار داده و در اثـر تغذیـه از خوشه چه ها موجب قطع و ریزش آنها میگردد در نتیجه مقدار زیادی خوشه به همـراه دانـه به زمین میریزند . با توجه به اینکه درسال های اخیر به علـت پـرورش گیـاه برنج پس از برداشت (برنج رتون) رونق یافته است، می تواند به عنوان میزبـان اصـلی مـورد حمله این حشره قرارگیرد و خسارت زیادی به محصول برنج وارد نمائید.

مدیریت

الف – حفاطت و پیشگیری آفت

بازدید تله های نوری و خاکی ( Pit fall trap ) به منظور وجود آفت از بوته های بـرنج بطور هفتگی (مرحله رویشی) و بازدید روزانه از خوشه بطور منظم و مرتب (مرحله زایشی) صورت گیرد.

ب – کنترل زراعی و فیزیکی

• زهکشی مزرعه و خشک نمودن چمـنزارهـا یـا بـاتلاقهـا از تجمـع لاروهـا جلـوگیری نموده و باعث پراکنده شدن آنها میشود. از طرف دیگـر زهکـشی مزرعـه موجـب جـذب بیشتر کلسیم از خاك شده و در نتیجه سبب سخت شدن بافت گیـاه شـده وآن را نـسبت بـه آفت مقاوم میسازد.
• جمع آوری بقایای گیاهی در حاشیه مزرعه و روی مرزهـا درکـاهش جمعیـت لاروهـای زمستان گذران مؤثر است.
• از بین بردن علفهای هرز حاشیه مزرعه برنج درزمان فعالیـت آفـت از جملـه اقـداماتی است که میتواند جمعیت این آفت را کاهش دهد.
• ایجاد گودالهایی خاکی بـرای جمـع آوری لاروهـا در مـسیرحرکت لاروهـا درحاشـیه مزرعه و روی مرزها.
• استفاده از تله های نوری برای جلب و شکار پروانه تک نقطه ای برنج. درکـشور چـین یک تله به ازای 2.3 هکتار برای شکار شب پره استفاده میکنند. برای این منظور و به جهت کاهش هزینه مصرف برق توصیه میشود که چند ساعت بعد از غروب خورشید لامپ هـا را روشن نمود، و لازم نیست لامپ تا صبح روشن شود.

ج- کنترل بیولوژیکی شب پره تک نقطه ای برنج

دشمنان طبیعی: علاوه بر زنبور تریکوگراما کـه تخـم هـای پروانه تک نقطه ای برنج را انگلی میکند. زنبور پارازیتوئید دیگری به نام Telenomns minimus Ashmead موجـب پارازیتـه شدن دستجات تخم آفت میگردد. مگـس Winthemia sp. از خـانواده Tachinidae از دشمنان طبیعی شب پره تک نقطه ای برنج میباشد که از لاروهای شب پره تک نقطه ای برنج نیزتغذیـه مـی نماینـد. زنبورهای جنس Apanteles sp. روی این حشره فعالیت می نماید.

عباسپورو تقی پـور در ســال 1381 و 1383 فعالیــت زنبــور پارازیتوئیــد Meteorus gyrator Thunberg از خانواده (Braconidae) را از لاروهای انگلی شده پروانه تک نقطه ای برنج در برنج کاریهـای نشتا رود، تنکابن و رامسر، گزارش نموده است. زنبور مـذکور پارازیتوئیـد داخلی سنین مختلف لارو شب پره تک نقطه ای برنج است. ایـن پارازیتوئیـد لارو سـن سـوم این آفت را ترجیح میدهد. هر زنبـور مـاده قـادر اسـت بطـور میـانگین 80 عـدد لارو را در دوره زندگی یک ماهه خود پارازیته نماید. نسبت جنسی آن 1:1 است. این پارازیتوئید قادر است بین 10 تا 30 درصد لاروهای شب پره تک نقطه ای برنج را در ماههای بحرانی طغیـان جمعیت (مرداد و شهریور ماه) پارازیته نموده و از بین ببرد. وجود میزبانهای مختلـف بـرای این پارازیتوئید در بین آفات گیاهان زراعی، صیفی جات و درختان جنگلی باعـث شـده تـا این زنبور جمعیت خود را در فصول غیر زراعی حفظ نمـوده و بـا شـروع فعالیـت آفـت بـه لاروهای شب پره تک نقطه ای برنج در مزارع برنج حمله و آنها را پارازیته نماید.

همچنین علاوه بر پارازیتوئید مذکور، 3 گونه پارازیتوئیدهایی که در مرحله لاروی این آفت انگلی فعالیت میکنند شامل

Tachinidae Compsilura concinnat ( Meigen )

(Robineau-Desvoid) Tachinidae   Peribaea Tibialis

Cotesia rufricus Haliday(Braconidae)

میباشند. فعالیت گونه های مذکور روی لارو پروانه تک نقطه ای برنج و از غرب مازندران گزارش شده است. بیشترین درصد پارازیتیسم روی لاروهای نسل سوم آفت مشاهده شده است.گزارش شده است که در برخی از سالها این پارازیتوئید ها تا 50 درصد لاروها را از بین میبرند. هر سه گونه پلی فاژ بوده و در صورت عدم دسترسی به لارو پروانه تک نقطه ای برنج ، به لاروهای سایر میزبانهای خود حمله میکند و بدین ترتیب میتواند نسل خود را در طبیعت حفظ نمائید . از شکارگرهای مهم آفت پروانه تک نقطه ای برنج میتوان سن آندرالوس را نام برد که می تواند با تزریق خرطوم خود محتوای بدن سنین مختلف لاروی را مکیده وآنها را تلف کند . ازدیگرشکارگرهای مزراع برنج، عنکبوتها هستند نقش که مهمی را در شکار لاروهای آفات حشره ای در مزارع برنج دارند هستند.

همچنین کریمی و همکاران تـاثیر بـاکتری باسـیل را روی لاروهـای سـن سـوم پروانه تک نقطه ای برنج خوب ارزیابی نموده اند.

د- کنترل شیمیایی شب پره تک نقطه ای برنج

بهترین زمان سمپاشی علیه این آفت اواخر خرداد و اوایل تیر ماه می باشـد. زیـرا در ایـن موقع حشره کشهای موردنظر روی بوته های کوتاه و جوان برنج که شاخه و برگ کمتـری دارند به محلول سمی آغشته شده و باعث تلف شدن آنها میگردد. در مرحله زایـشی گیـاه برنج (تشکیل خوشه ها) نیز لازم است در صورت طغیان این آفت در مزارع برنج از سموم فسفره (محلول) به نسبت 1 تا 1.5 لیتر استفاده گردد. لازم به یادآوری است چون لاروهـای این آفت در غروب و شب بـه فعالیـت مـیپـردازد محلـولپاشـی سـموم فـسفره در غـروب صورت گیرد.

• معمولا درخرداد ماه به طور محدود و در شهریور ماه و ماههای مهـر و آبـان بـه طـور نـامحدود جمعیت لاروها افزایش مـییابـد. اگـر چنانچـه مـزارع بـرنج در تابـستان بـا گرمـا و خشکی شدید مواجه شود، جمعیت لاروها به طور طغیانی افزایش مییابد.
• به دلیل اینکه فعالیت تغذیه ای لاروها از بوته های برنج در غروب و شبها انجام میشود لازم است با استفاده از یک حشره کش امولسیون ماننـد دیـازینون % 60 بـه مقـدار1 تـا 1.5 درهزار(100 تا 150 سی سی سم در 100 لیترآب) یا با حشره کش فنیتروتیون به نـسبت 1 تـا 1.5 درهزار با استفاده از سم پاش موتوری سمپاشی شود.
• محلول پاشی طوری انجام شود که محلول سمی به همه قسمتهای گیاه تماس پیدا کند و یا حشره مذکور در معرض محلول سمی قرار گیـرد، تـا در صـورت تغذیـه از انـدامهـای گیاهی مورد نظر تلف شوند.
• در بعضی مواقع سمپاشی علیـه سـاقه خـوار و بـرگ خـوار و تـک نقطـه ای ممکـن اسـت همزمان با شد در آن صورت با محلـولپاشـی و ترجیحـاً از نـوع امولـسیون (در آب شـیری میشود) به مقدار مجاز استفاده نمایید. در نتیجه نه تنها در مصرف سم و هزینـه تولیـد بـرنج صرفه جویی میشود بلکه در حفظ محیط زیست و سلامت خودتان و سایر موجودات زنده کمکهای ارزنده مینمایید.
• پخش طعمه مسموم ویـا گـرد پاشـی در اطـراف مزرعـه و روی مرزهـا در موقـع طغیـان ضروری می باشد.

همچنین میتوانید با مراجعه به پستهای زیر سایر آفات برنج را نیز بررسی نمایید

کرم ساقه خوار برنج

زنجره سبز برنج

ملخ آسیایی

مگس خزانه برنج

سرخرطومی ریشه برنج