۸ سال پیش

بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج

(Bactreial Leaf Blight of Rice =BLB )

بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج ناشـی از بـاکتري Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo) براي اولین بار در سال 1884 در جنوب ژاپن مشاهده شد. این بیماري به دلیل گسترش ارقام برنج با عملکرد بالا و حساسیت زیاد به نیتروژن در سه دهه گذشته بـه یک بیماري مهم در اکثر کشورهاي برنج خیز جهان و به خـصوص در کـشورهاي گرمـسیر آسیا تبدیل شده است. بلایت باکتریایی برنج بیماري شـایع و مخربـی اسـت کـه میلیونها هکتار از اراضی کشت برنج را در سراسر آسیا تحت تاثبر قرار میدهد . بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در شرایط طبیعی باعث 10 تا 20 درصد و در آلودگیهای شدید 50 تا 70 درصد کاهش محصول میشود . دامنه خسارت بیماری به مرحله آلودگی برنج به عامل بیماری ، درجه حساسیت ارقام و تا حد زیادی شرایط محیطی بستگی دارد .

در ایران باکتري Xanthomonas اولـین بـار توسـط خـوارزمی در سـال 1345 از بـذر بــرنج گــزارش شــد. ســپس ذاکــري و همکــاران در ســال 1362 بــا اســتفاده از آزمــونهــاي بیوشیمیایی باکتري Xanthomonas oryzae را از بذور ارقام آمل1 و آمل 3 جداسازي و شناسایی کردند. قاسمی و همکاران در سال 1387 و خشکدامن و همکـاران در سـال 1388 بر اسـاس آزمـونهـاي انجـام شـده بـاکتري X. oryzae pv. oryzae را بـه عنـوان عامـل بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج از خزانـه و مـزارع بـرنج اسـتان گـیلان گـزارش کردنـد. عامـل بیماري سوختگی باکتریایی برگ برنج (Xoo)، باکتري زردرنگ، لعابی، گرم منفی میله اي شکل با یک تاژك قطبی است. دامنه میزبانی باکتري Xoo وسیع است. این باکتري عـلاوه بر برنج دامنه وسیعی از گیاهان خانواده گرامینه را آلوده میسازد. ایـن میزبـانهـا بـه عنـوان منبع مایه آلوده کننده اولیه براي باکتري و جایگاهی براي بقا محسوب میشوند. علایم بیماري به واریته یا فیزیولوژي گیاه برنج، بیماريزایـی بیمـارگر و شـرایط آب و هوایی بستگی دارد. بلایت باکتریایی در تمامی مراحل رشدي برنج به وقوع می پیوندد، امـا افزایش شدت بیماري در مرحله پنجه زنی تا بلوغ است. بیمـاري داراي سـه علایـم مـشخص سوختگی برگ (leaf blight)، پژمردگی یا کرسک (kresek) و زردي برگ (yellows) میباشـد. علایـم سـوختگی بـرگ متـداولتـر بـوده ولـی در مرحلـه کرسـک بیشترین خسارت به گیـاه وارد مـیشـود. در زردي بـرگ ، بـاکتري در خـود بـرگ وجـود ندارد. اولین علایم بیماري در مزرعه یک تا سـه هفتـه بعـد از انتقـال نـشاء بـه زمـین اصـلی (معمولاً از مرحله حداکثر پنجه زنی) به صورت نوارهاي زرد رنگ در طول پهنک برگ یـا زردي در نوك برگهاي جوان دیده میشود کـه بـه تـدریج تغییـر رنـگ داده و بـه رنـگ سفید متمایل بـه خاکـستري تبـدیل مـیشـوند . در صـورت شـدت بیمـاري برگها به سـرعت خـشک مـیشـوند امـا بـرگهـاي قـدیمیتـر علایمـی از بیمـاري Bactreial Leaf Blight of Rice نـشان نمیدهند.

علایم این بیماري شبیه به علایم کمبود مواد غذایی بـه خـصوص کمبـود پتاسـیم میباشد و در نگاه اول علایم بیماري به کمبود عناصر غذایی نسبت داده مـیشـود. ولـی در مزرعه آلوده به باکتري X. o. pv. oryzae بوته شاداب و سـبز بـوده و فقـط یـک یـا دو برگ و در شرایط آلـودگی شـدید چنـدین بـرگ جـوان علایـم زردي را نـشان مـیدهنـد. بوته هاي داراي علایم بیمـاري باکتریـایی بـه طـور پراکنـده در مزرعـه دیـده مـیشـوند.

در صورتی که در مزارع داراي کمبود عناصر غذایی، کل بوتـه ضـعیف مـیباشـد و هـمچنـین برگهاي پائینی و قدیمی گیاه علایم زردي را نـشان مـیدهنـد. در منـاطق گرمـسیر علایـم پژمردگی یا کرسک از مرحله نشاکاري تا مرحله پنجه زنی اتفـاق مـی افتنـد. بـرگ گیاهـان آلوده پژمرده شده و به سمت بالا پیچ میخورند، رنگ برگها نیز تغییر کرده و متمایـل بـه خاکستري میشوند، سپس برگهـا زرد شـده و پژمـرده مـیشـوند و سـرانجام گیـاه از بـین میروند. ترشح اوز (ooze) باکتري به شـکل قطـره هـاي شـیري رنـگ روي سـطح بـرگ (تصویر 14- 9 ) ، از علایم ویژه این بیماري و منبعی از مایه آلوده کننده ثانویه میباشد.

ســوختگی باکتریــایی بــرگ بــرنج یــک بیمــاري آونــدي مــیباشــد، بــاکتري از طریــق روزنه هاي (هیداتودها)، زخمهـا یـا منافـذ ایجـاد شـده در پایـه غـلاف بـرگ در اثـر ظهـور ریشه ها و زخمهاي ایجاد شده توسط حشرات یا پرندگان و طوفانها در پهنـک بـرگ وارد گیاه میشود و در فضاي بین سلولی زیر اپیدرم تکثیـر یافتـه و سـپس از طریـق آونـد چـوب وارد گیاه شده و گسترش مییابد. در طول چند روز سلولهاي باکتري و پلـی سـاکاریدهاي خارج سلولی آوندهاي چوبی را پر کـرده و اوز بـاکتري بـه شـکل قطـره بـه بیـرون ترشـح می یابند. اوز تولید شده به وسیله باد یا باران انتقال می یابد و منجر به ایجاد آلودگی در گیـاه می گردند، به ویژه زمانی که طوفان موجب ایجاد زخم در گیاه می گـردد. ورود پـاتوژن بـه داخل گیاه از طریق زخم بیشتر از منافذ طبیعی است. همچنـین زخـمهـاي جدیـد نـسبت بـه زخمهاي پیر مستعدتر به بیماري هستند. با وجود اینکه این باکتري بـذرزاد اسـت امـا انتقـال این باکتري از طریق بذر همواره مورد سئوال بوده است. به طور کلی انتقـال بـاکتري عامـل بیماري از طریق بذر آلوده، بقایاي آلوده برنج در مزرعـه، علـفهـاي هـرز میزبـان اطـراف مزرعه، آب آبیاري، به وسیله انسان (از طریق نشاکاري)، باد، باران، سـیلاب و تمـاس گیـاه آلوده با گیاه سالم صورت میگیرد. از شرایط مطلوب براي توسعه بیماري میتوان به درجه حرارت بالا 30 – 25 درجه سانتیگراد، رطوبت زیاد، بارندگی، سـیلاب، بـاد شـدید، میـزان بالاي کود نیتروژنه، pH پایینتر از 5/5ـ 4.1 اشاره کـرد. معمـولاً وقـوع بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در مـزارع موجود در زمینهاي کم ارتفاع، نواحی مرطوب بـا زهکـشی پـایین و مـستعد بـه سـیل، بـالا است. همچنین خسارت سوختگی باکتریایی در برنجهـایی کـه رنـگ بـرگ آنهـا تیـره تـر است، بیشتر میباشد که علت این امر را میتوان به بالا بـودن مقـدار ترکیبـات نیتروژنـی در برگهاي تیره و افزایش سرعت فتوسنتز، رشد سریع برنج و افزایش تراکم گیاه نسبت داد. نژادهاي (پاتوتیپهاي) مختلفی از ایـن بـاکتري روي کولتیوارهـاي مختلـف بـرنج گـزارش شده است. ظهور نژاد جدید از باکتري به سرعت رخ میدهد. این باکتري بسیار تغییـرپـذیر بوده و ساختار جمعیت آن تحت تـأثیر تغییـرات محیطـی از قبیـل تغییـرات فـصلی و وجـود ژنهاي مقاومت به بیماري در کولتیوارهاي کشت شده قرار میگیرد.

به طور کلی روشهاي زیر براي مدیریت بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج پیشنهاد شده است:

استفاده از ارقام مقاوم : مقاومت برنج به باکتري عامل بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در مراحل رشدي مختلف متفاوت بوده و منطبـق بـا ژنوتیـپ میزبـان بـه عنـوان مقاومـت گیـاه جـوان ( مرحلـه نـشا) و مقاومت گیاه بالغ مطرح میباشد. تا کنـون 29 ژن مقاومـت R بـه BLB در ارقـام هنـدي و تعدادي از واریته هاي ژاپنی و گونه هاي وحشی برنج شناسایی شده است.
تیمار بذر با آب داغ 57 درجـه سـانتیگراد بـه مـدت 10 دقیقـه قبـل از کـشت منجـر بـه نابودي اینوکلوم میشود.
ضـــدعفونی بـــذر توســـط ســـولفات روي (%2) و نیـــز ترکیبـــات مـــسی از جملـــه اکسی کلرورمس وکوپراکسید قبل از بذرپاشی خزانه است.
پیـشگیري از گــسترش بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج در منــاطق عــاري از آلـودگی بــا اجـراي قرنطینــه بــراي جلوگیري از انتقال بذور آلوده − جلوگیري از زخمی شدن نشاءها هنگام انتقال از خزانه به زمین اصلی
از بین بردن علفهاي هرز، راتونهاي آلوده به باکتري و بقایاي گیاهی اطراف مـزارع بـه دلیل جلوگیري از زمستانگذرانی باکتري − زهکشی مناسب در زمان غرقاب شدید − عدم استفاده زیاد از کود نیتروژنه
استفاده از کود سولفات پتاسیم در زمینهاي داراي کمبود پتاسیم
آغشته نمودن بذر بـرنج بـا جدایـه هـاي آنتاگونیـست Pseudomonas fluorescens و نیــز جدایــه هــاي آنتاگونیــست Bacillus spp کــه داراي فعالیــت آنتاگونیــستی علیــه o. pv. oyzae هستند.