بیماری تانگرو برنج

 (Rice Tungro Disease = RTD )

بیماری تانگرو برنج ( Rice Tungro Disease ) در کشورهاي جنـوب و جنـوب شـرق آسـیا پراکنـده شـده و بـه عنـوان محدودیت جدي براي تولید برنج محسوب میشـود. ایـن بیمـاري در اوایـل دهـه 1950 بـه عنوان بیماري کمبود مواد غذایی مطرح بود و منجر به اپیـدمیهـاي مـصیبت بـار در صـنعت تولید برنج گردید. به زبان مردم فیلیپین کلمه Tungro به معنی رشد تغیر شکل یافته است. بیماري تـانگرو در سـال 1980 در انـدونزي، مـالزي، فیلیپـین و هنـد منجـر بـه اپیـدمی شـد. همچنین از سال 1999 تا سال 2006 هر ساله در فیلیپین بیماري تانگرو اپیدمی شد. خـسارت سالانه جهانی ایـن بیمـاري 1.5 بیلیـون دلار امریکـا و کـاهش عملکـرد بـرنج در جنـوب و جنوب شرق آسیا 10 درصد گـزارش شـده اسـت. ایـن ویـروس مخـرب در انـدونزي طـی سالهاي 1968 تا 1994 حدود 199000 هکتار از اراضی کشت برنج را آلوده نمود. عامل بیماری تانگرو برنج دو ویروس Rice Tungro Bacilliforme Virus (RTBV) و Rice Tungro Spherical Virus (RTSV) است. ویروس RTBV متعلـق بـه جـنس Tungrovirus از خــــــانواده Caulimoviridae داراي DNA دو رشــــــته (dsDNA) میباشد. اندازه پارتیکل این ویروس 300-100×35 -30 nm است. اما ویروس RTSV به جنس Waikavirus از خانواده Sequiviridae تعلق دارد. ژنوم این ویروس RNA تـک رشته (ssRNA) است. پارتیکلهـاي ایـن ویـروس چنـد وجهی بـوده و قطـر آنهـا حـدود 30nm است. بیماري تانگرو توسط یک یا مخلوطی از دو ویروس ایجاد میشود. مطالعات نشان میدهد که واریتـه هـاي TN1 و FK-135 آلـوده بـه دو ویـروس RTBV و RTSV منجر به کاهش بیش از 85 درصدي محصول میگـردد امـا وقتیکـه ایـن دو واریتـه تنهـا بـه ویروس RTSV آلوده هستند هیچ خسارتی مشاهده نمیشـود. ویـروس RTSV بـه عنـوان ویروس کمکی براي انتقال RTBV عمل کـرده و آلـودگی بـه ایـن دو ویـروس منجـر بـه توسعه بیماري و ظهور علایم میگردد.

در سال 1965زنجرك ها (leafhoppers) به عنوان ناقـل بیماری تانگرو برنج مطـرح شـد. بیمـاري تـانگرو توسـط 6 گونـه از زنجـركهـا (N. virescens, N . nigropictus, N.malayanus, N. parvus and R. dorsalis ) به طریق نیمـه-پایـا (semi-persistent) انتقال می یابد و گونه Nephotettix virescens (dist.) به عنوان ناقل غالـب ایـن بیمـاري مطرح شده است. دوره بقاي ویروس توسط زنجرك سبز، 2 تا 4 روز براي RTSV و 4 تـا 5 روز براي RTBV گزارش شده است. زنجرك سبز قادر به کسب RTSV بـه تنهـایی از گیاه آلوده اسـت امـا نمـیتوانـد RTBV را بـه تنهـایی از گیـاه آلـوده کـسب کنـد. انتقـال  RTBV به حضور RTSV بستگی دارد، بنابراین زنجرك ابتـدا از گیـاه آلـوده بـه RTSV تغذیه کرده و سپس آن را کسب میکند.

به طور معمول بیماري تانگرو در مزرعـه بـه آسـانی قابـل تـشخیص نیـست، علایـم ایـن بیماري ممکن است با علایم ایجاد شده توسط عوامل غیرزنده و زنـده اشـتباه شـود. علایـم بیماري Rice Tungro Disease به نوع ارقام بـرنج، حـضور پارتیکـلهـاي ویـروس، مرحلـه رشـدي گیـاه و شـرایط رشدي گیاه بستگی دارد. علایم بارز برنج آلـوده بـه RTBV و RTSV شـامل کوتـولگی، تغییر رنگ به زرد یا زرد تا پرتقالی در برگهاي آلوده (تصویر 17-9 ) ، کاهش پنجـه زنـی، ناباروري خوشه ها و اغلب لکه هـاي سـوزنی (speck) نـامنظم قهـوه اي تیـره روي بـرگهـا میباشد.

برگهاي آلوده جوان ظاهري ابلقی دارند و داراي نقاط کلروزیس بـین رگبـرگ میباشند در حالیکه در برگهاي پیر لکه هاي نوك سـوزنی بـا انـدازه هـاي متفـاوت ظـاهر میگردد. RTBV علایمی مشابه اما خفیـفتـر از علایـم تـانگرو در گیاهـان آلـوده ایجـاد میکند. RTSV به تنهایی موجب علایم غیرقابـل تـشخیص از قبیـل کوتـولگی خفیـف در گیاه ایجاد میکند. در ارقام مقاوم آلوده تأخیر در خوشه دهی ظاهر میشود، در حالیکـه در ارقام حساس گل تشکیل نمیشود. گیاهان آلوده حساس، نـشاهاي آلـوده بـه ویـروس، راتـون آلـوده موجـود در مزرعـه و زنجركهایی که از گیاهان آلوده تغذیه کـرده انـد منـابع اینوکلـوم ایـن بیمـاري محـسوب میشوند. هر چند به دلیل مرگ نشاي آلوده بـه ویـروس انتقـال بیمـاري از طریـق نـشا کـم است. آلودگی اولیه از بذر صورت میگیرد اما مطالعات انجام شـده نـشان داد کـه تفـاوتی بین نشاهاي حاصل از کاشت بـذور عـاري از آلـودگی و آلـوده مـشاهده نـشد، ایـن نتیجـه نشانگر عدم اهمیت بذر در آلودگی اولیه میباشد.

اپیــدمیولوژي بیمــاري تــانگرو بــه دو ویــرس RTSV و RTBV، مجموعــه گونــه هــاي زنجرك هـاي ناقـل (N. virescens, N . nigropictus, N.malayanus, N. parvus and R. dorsalis  )  بـه ویـژه گونـه N. virescens، بـرنج بـه عنـوان میزبـان، تعـدادي از علفهاي هرز به عنوان میزبانهاي ثانویه و شرایط محیطی شامل دما و بارنـدگی و شـرایط بیولوژیکی از قبیل دشمنان طبیعی و کشاورز مرتبط است. مشاهده علایم بـارز بیمـاري تـانگرو روش معمـول بـراي تـشخیص ویـروس در مزرعـه است، اگرچه گاهی اوقات علایم ایجاد شده توسط عوامـل غیـربیمـارگر از قبیـل آبدهـی بیش از حد، کمبود مواد غذایی یا خسارت حشرات ظاهر میشود. روشهاي معمـول بـراي پی بردن به وجـود ویـروس بعـد از مـشاهده علایـم شـامل روشهـاي سـرولوژیک از قبیـل (ELISA)Enzyme-linked immunosorbent assay، simplified ELISA، (LF)Latex flocculation test و (PHA)passive hemagglutination test در گیاه آلوده بـه ویـروسهـاي RTSV و RTBV و در حـشره ناقـل اسـت.همچنـین PCR روشی حساس و سریع براي تشخیص RTBV در برگ برنج است. که میزان حساسیت این روش 10³ تا 10⁴ بیشتر از ELISA است.

اقدامات پیـشگیرانه از روشهـاي مـستقیم کنتـرل مـؤثرتر هـستند، زیـرا گیـاه آلـوده بـه ویروس نمیتواند درمان شود. در بین روشهاي موجـود کاشـت ارقـام مقـاوم و روشهـاي زراعی توصیه میشود. همچنین استفاده از کنترل حشره ناقل به دلیل گسترش سریع بیماری تانگرو برنج ، انتقال سریع ویروس با تغذیه کوتاه مدت توسط زنجره به گیـاه و حرکـت مـداوم زنجره به مزارع مجاور ناکارآمد است. دو نوع مقاومت به تانگرو در میزبان مشاهده مـیشـود.

 1- مقاومـت بـه ناقـل ( مقاومـت مزرعه اي = Field resistance )  : که زنجره نمیتواند از گیاه تغذیه کند و ویـروس را تکثیـر کند بنابراین انتقال ویروس صورت نمیگیرد.

 2 – مقاومت به ویـروس : ویـروس نمـیتوانـد روي گیاه بقا داشته باشد. هم اکنون تعدادي از واریته هاي امیدبخش مقاوم بـه ویـروس کـه داراي مقاومت پایدار میباشند در فیلیپین معرفی شده اند.

روشهاي کنترل بیماري تانگرو شامل موارد زیر میشود:

• تنظیم زمان کاشت و کاشت واریتـه هـاي زودرس: بـا آگـاهی از الگـوي فـصلی چرخـه زندگی زنجره ها میتوان زمان کاشت برنج را به گونه اي تنظیم نمود که وقتی جمعیت ناقـل به اوج میرسد گیاه بالغ گشته و براي تغذیه زنجره مناسب نباشد. بدین صورت مـیتـوان از وقوع بیماري فرار کرد.
• شخم مزرعه براي زیر خاك کردن بقایا : شخم مزرعه منبع اینوکلوم ویروس را کـاهش میدهد. همچنین تخم و مکان پرورش زنجره ناقل را نابود میکند.
• ریشه کنی گیاه آلوده : این روش به کاهش وقوع بیماري تانگرو کمک میکند. امـا تنهـا در زمانیکه وقوع بیماري پایین باشد مؤثر است. این کـار تـا حـدي غیـرممکن اسـت زیـرا برخی گیاهان که سالم به نظر میرسند آلوده به ویروس هستند.
• کاشت مستقیم بذر: کاشت مستقیم بـذر در مزرعـه منجـر بـه کـاهش تـراکم کـشت در مزرعه شده و تعداد میزبان براي زنجره ناقل کاهش مییابد و احتمال پیـدا کـردن میزبـان را براي زنجره کاهش میدهد.

همچنین میتوانید با مراجعه به پستهای زیر سایر بیماریهای برنج را نیز بررسی نمایید

بیماری بلاست برنج

بیماری سوختگی غلاف برگ برنج یا شیت بلایت

بیماری پوسیدگی طوقه برنج ( ژیبرلا )