۸ سال پیش

سیستم های تربیت گیلاس

پیشگفتار

احداث باغ میوه با هدف تجاري و اقتصادي، مـستلزم در نظـر گـرفتن عوامـل مختلـف در زمان کشت و سالهاي اولیه رشد درختان می باشد. بدون شک تربیت صحیح درختـان یکـی از مهمترین عوامل می باشد که می بایست توجه و دقت بیشتري نسبت به آن صورت گیرد. درختان میوه در صورتی که در شرایط طبیعی و بدون دخالت انسان رشـد نماینـد، معمـولا پس از طی چند سال به درخت و یا درختچه اي با شاخه هاي متراکم تبدیل می شوند که فاقـد کارآیی لازم از نظر کمیت و کیفیت محصول میباشند. افزون بر این، در چنین درختانی به دلیل پربرگی و نفوذ نامناسب نور به داخل تاج درخت شاخه هاي داخل تاج به تدریج خشک شده و تولید میوه صرفا به سطح بیرونی تاج محدود میشود. تنه درختانی که به روش نامناسب تربیت شده اند، معمولا از استحکام کافی برخوردار نیستند و در صورت بـاردهی زیـاد و یـا کمتـرین فشار دچار شکستگی می شوند. به منظور اجتناب از موارد فوق الذکر فرم دهی و تربیت درختان در سـالهاي اولیـه پـس از کشت ضروري است. از جمله اهداف مهم سیستم های تربیت گیلاس می توان بـه زاویـه بنـدي مناسـب شـاخه و دستیابی به تنه قوي و محکم، افزایش کمی و کیفـی محـصول، افـزایش طـول عمـر اقتـصادي درخت، زود باردهی، کنترل اندازه درخت، افزایش تعـداد درخـت در هکتـار و کـاهش هزینـه عملیات باغی اشاره نمود. لازم به ذکر است انتخاب صحیح روش تربیت درختان میوه مـستلزم در نظر گرفتن شرایط مختلف از قبیل نوع پایه، نوع رقم، شرایط آب و هوایی، خـاك و … نیـز می باشد. درخت گیلاس به دلیل دارا بودن عادت رشد عمودي و غالبیت انتهایی شـدید در صـورت توجه ناکافی در زمینه تربیت، در سالهاي اولیه پـس از کـشت، رشـد رویـشی زیـادي خواهـد داشت و اثرات نامطلوب ذکر شده را به شدت بروز خواهد داد. بنابراین دقت و توجه کافی در خصوص سیستم های تربیت گیلاس ضروري است. مطلب حاضر حاوي مطالب مفید و ارزشمند در خـصوص ضـرورت توجـه بـه تربیـت مناسب و به موقع و روشهاي مختلف تربیت درختان گیلاس است که با هدف آشنایی بیـشتر و تشویق و ترغیب باغداران و کارشناسان به این موضوع منتشر گردیده است.

مترجمان ( تهیه کنندگان ) :
مهندس اندیشه احمدپور ، مهندس محمود حسین نیا ، مهندس جعفر شهامتی فرد

مقدمه

با وجود اینکه اهداف تربیت و هرس درختان به مرور زمـان تغییـرات کمـی داشـته است، نیاز توجه به هرس و تربیت بـه شـکل فزاینـده اي افـزایش یافتـه اسـت. تولیـد کنندگان گیلاس براي تولید محصول قابـل رقابـت در بـازار جهـانی، سـعی زیـادي در افزایش اندازه و کیفیت میوه دارند. امروزه با توجه به این که نیروي کـارگر نـسبت بـه گذشته کمتر در دسترس بوده و گرانتر نیز می باشد، همـه تـلاشهـا بایـستی معطـوف نگهداري آسان درخت، افزایش کیفیت میـوه و سـهولت برداشـت باشـد. یـک سیـستم تربیت خوب، یک اسکلت خوب را فراهم میکند که در نتیجـه اهـداف مـذکور را نیـز تامین خواهد نمود.

مسائل مهم مربوط به تربیت در باغات گیلاس

•   رشد بیش از حد درختان: درختان گـیلاس داراي عـادت رشـد عمـودي بـوده، بسیار بزرگ و قوي هستند. در صـورتی کـه هیچگونـه تربیـت روي درختـان صـورت نگیرد، شاخه هاي بلند با تعداد زیادي شاخه های فرعی تولید می کنند. ایـن ویژگـیهـا مدیریت باغات گیلاس را دچار مشکل و تولید میوه را محدود میکند.
•   تاخیر در باردهی: با انجام تربیت و هرس میتوان اندازه درخت را کنترل نمـود. همچنین هرس گیلاس باعث میشود که درختان گیلاس شاخه های زیاد و نزدیک به هم تولیـد کنند . هرس، خصوصاً در سرشاخه های در حال خواب با سوق دادن درخت بـه سـمت رشد رویشی بیشتر، تمایل به تاخیر تولید میوه را در درختان جوان تحریک میکنـد. در وضعیت هرس معمولی، بیشتر ارقام گیلاس روي پایه های استاندارد بـه نـدرت قبـل از سال پنجم و ششم میوه تولید میکننـد. عـلاوه بـر ایـن، عوامـل دیگـري مثـل عمـق و حاصلخیزي خاك یا تغذیه برگی که سرعت رشد درخت را افزایش مـیدهنـد موجـب تمایل به تاخیر در آغاز گل انگیزي میشوند.
•   زاویه انشعاب شاخه: درختان گیلاس تمایل به تولید شاخه های با زاویه انشعاب کم دارند. در این حالت باردهی دیرتر صورت گرفته و احتمال شکسته شدن شاخه هـا نیـز بیشتر است.
•   با معرفی پایه های پاکوتاه و زودبـارده مثـل Gisela5 ، Gisela6 و 12Gisela بعضی خصوصیات منفی درختان گیلاس میتواند کاهش یابد. با استفاده از این پایه ها درختان در سال سوم شروع به باردهی میکنند، اندازه درختان راحتتر کنترل میشود و شاخه ها به طور طبیعی زاویه بازتري به خود میگیرند. اگرچه بدون مـدیریت و تربیـت صحیح، ممکن است این درختان میوه های ریزتري تولید کنند، هر چند که رشد سـالیانه کافی براي دستیابی به حداکثر کیفیت میوه ضروري است. درشتترین و بهترین کیفیت میوه گیلاس، روي شاخه های فـصل رشـد قبلـی و روي اسـپورهاي 1-3 سـاله تولیـد میشوند. بنابراین هدف یک مدیر باغ باید رشد تعداد زیادي شاخه های جدیـد 25-30 سانتیمتري بر روي درخت و تولید اسپورهاي جدید باشد.

انواع سیستم هاي تربیت گیلاس

سیستم های تربیت گیلاس مختلفی توسط باغداران در دنیا به کار برده میشود . هرکدام از این سیستمها داراي نقاط ضعف و قوتی میباشند. انتخاب سیستم مناسب، به وضعیت کـشت، نـوع رقـم و پایـه، در دسـترس بـودن نیروي کار و نوع مدیریت بستگی دارد. پیش از انتخـاب سیـستم تربیـت لازم اسـت از نحوه تاثیر عوامل مختلف بر روي هم که در انتخاب سیستم نقش دارند اطلاعات کـافی داشته باشیم. سیستمهائی که از لحاظ تجاري و اقتصادي سودمند هستند به شـرح ذیـل میباشند:

•   Steep leader
•   Spanish Bush
•   Vogel central leader

سیستم Steep leader
مشابه سیستم جامی است که اغلب در باغهاي با تراکم کم تا متوسط روي پایه های پر رشد و قوي استفاده میشود. در این شرایط محصول اقتصادي و با کیفیت خـوب از سال هفتم و هشتم تولید میشود. با توجه به این که در این سیـستم درختـان روي پایه های با رشـد زیـاد رشـد مـی کننـد و تولید محصول معمولا تا سـال پـنجم و شـشم شروع نمیشود ، درختان معمولاً بلندتر از سایر سیستمها میباشند. استفاده از این سیستم براي پایه های پاکوتاه نیـز امکـان پـذیر اسـت. در ایـن حالـت زودباردهی به طور موثري افزایش می یابد.

سیستم Spanish bush
با استفاده از این سیستم میتوان یک باغ متراکم با درختان با ارتفاع کم ایجاد نمود. در این حالت بیشتر میوه ها از سطح زمین و بدون استفاده از نردبان قابل برداشت هستند که یک مزیت براي حل مشکل کمبود نیروي کـار و هزینـه بـالاي برداشـت محـسوب میشود. در این سیستم استفاده از پایه های قوي و پر رشد در خاکهاي ضعیف خـصوصاً ارقـــام پرمحـــصول مثـــل Sweetheart امکانپذیر میباشد. در مناطق داراي خاك حاصلخیز و قوي استفاده از پایه پاکوتاه براي کمک به کنتـرل قدرت و سرعت رشد مورد نیاز است. در صورت عدم استفاده از پایه های پاکوتاه (زود بارده) با توجه به این که به منظور تشکیل اسـکلت درخـت چنـدین نوبـت سـربرداري صورت میگیرد، باردهی درخت متناسب با تعداد دفعات سربرداري شاخه ها بـه تـاخیر می افتد. به دلیل کوچک بودن اندازه درخـت ایـن سیـستم نبایـد بـراي منـاطق مـستعد یخبندان و سرمازدگی انتخاب شود.

سیستم Vogel Central Leader
این سیستم براي درختـان زود بـارده و باغـات متـراکم مناسـب اسـت. مـدیریت و نگهداري این باغات آسان است و دستیابی به عملکرد بالا در سـالهـاي اولیـه در ایـن سیستم امکانپذیر است. شکل خاص درختان در این سیستم باعـث نفـوذ مناسـب نـور بـه داخـل درخـت میشود. با توجه به وجود یک محور منفرد در این سیستم ، استفاده از یک پایه پاکوتـاه، براي کنترل ارتفاع درخت ضروري است.

تکنیکهاي تربیت و هرس

1. سربرداري از محل چوب یکساله
این برش، موجب تحریک رشد شاخه های جـانبی شـده و اغلـب در مراحـل اولیـه سیستم تربیت گیلاس براي تولید شاخه های قوي بکار میرود. سربرداري در چوب جوان قـدرت رشـد نـواحی اطـراف محـل بـرش را افـزایش میدهد در نتیجه این سربرداري باعث تاخیر میوه دهی میشود. این برش در سیستمهاي Spanish Bush وSteep Leader بکار میرود.

2. سربرداري از محل چوب مسن تر
این برش باعث تقویت رشد شاخه های جانبی میشود و اثرات افزایش رشـد ماننـد سربرداري از محل چوب یک ساله را ندارد. بنابراین به همان نسبت تاخیر در میوه دهی کمتر خواهد بود. با این برش معمولا تعدادي از جوانه های میوه حذف شده و محـصول کاهش می یابد. این نوع برش اغلب براي حذف شاخه های خشک شده یـا شاخه های آویزان و در همه سیستمهاي تربیت گیلاس به کار میرود.

3.   کوتاه کردن شاخه (Stub cut)
این نوع برش براي جوان سازي شاخه های میوه دهنده و حفـظ بـاردهی آنهـا بکـار میرود. این برش به دو صورت انجام میگیرد :
•   شاخه های موجود از فاصله 2.5 سانتیمتر تا چند متر از محل پیدایش شـاخه (تنه) به منظور تحریک تولید شاخه جدید بریده میشوند. این برش وقتی بکار مـیرود که شاخه جانبی که بتواند جایگزین شاخه انتهائی شود، وجود نداشته باشد. جوانه های موجود یا خفته ازپایین نقطه برش رشد میکنند و یک شاخه جدید انتخـاب مـیشـود. این نوع برش در هر سه سیستم براي حفظ کیفیت و اندازه میوه انجام میشود.
•   در سیـستمهـاي Vogel central leader و Steep Leader زمـانی کـه یـک شاخه فرعی شروع به رشد عمودي کند یا به رشد کامل برسد میتوان نسبت بـه کوتـاه کردن آن اقدام نمـود. بنـابراین یـک شـاخه ثانویـه جانـشین شـاخه انتهـایی مـیشـود. شاخه های اولیه جانبی باید چند جوانه بالاتر از محل رشد شاخه فرعی سربرداري شوند (شکل 5 ) . نکته مهم این که طول شاخه فرعی باقی مانده باید از طول کوتاه شده بیـشتر باشد. این امر باعث جلوگیري از رشد شاخه های عمودي از محل برش و کاهش قدرت رشد شاخه ثانویه شده و آنرا در حالت افقی حفظ مینماید.

4. برش تلفیقی
تلفیقی بین دو نوع برش قبلی است که براي کنترل قدرت رشد درختان جوان بکـار میرود. در این روش یک شاخه قوي و داراي رشد عمـودي بـه عنـوان شـاخه مـوقتی سربرداري شده و در همان زمان شاخه ضـعیف کنـار آن نیـز بـه عنـوان شـاخه دائمـی سربرداري میشود. هدف از این کار جلوگیري از رشد بیش از حـد شـاخه ضـعیفتـر (پس از سربرداري شاخه قويتر) میباشد. در این روش سربرداري، تربیت شاخه های دائمی با قدرت رشد مناسب امکان پذیر میشود. در نتیجه پتانسیل تـاخیر در میوه دهی نیز کاهش می یابد . ایـن بـرش در سیـستمهـاي Steep Leader و Spanish Bush در سالهاي اولیه تربیت درخت کاربرد دارد.

5. تنک کردن (Thining cut)
در این شیوه شاخه بطور کامل حذف میشود و موجب باز شدن تاج درخت و نفوذ بهتر نور به داخل تاج درخت میشود. این روش نسبت بـه سـربرداري شـاخه موجـب تحریک رشد در سطح بیشتري از درخت میشـود و در نتیجـه تـاثیر کمتـري در قـوي شدن درخت دارد. تنک کردن شاخه براي کاهش تاخیر در میوه دهی موثر نمیباشد. این نوع برش در هر سه سیستم بکار برده میشود.

6. هدایت شاخه
اکثر ارقام گیلاس شاخه های با عادت رشد عمودي و زاویه کم با تنه دارند. بنابراین اتصال شاخه به تنه ضعیف بوده و خطر شکستن شاخه وجود دارد. عادت رشد عمودي موجب باریکتر شدن تاج درخت و در نتیجه کاهش نفوذ نور به داخل درخت میشود. براي پهن کردن قاعده درخت و تقویت شاخه، باید زاویـه شـاخه را بـا تنـه اصـلی افزایش داد. باز کردن زاویه شاخه علاوه بر افزایش نفوذ نور باعث کاهش رشد درخـت شده و زود باردهی را در درخت تحریک میکند. براي باز کردن زاویه شاخه در سیستم Steep leader و Spanish Bush میتوان یک تکه چوب را بـین تنـه و شـاخه تـازه روییده درخت قرار داد. این کار بایستی زمانی که شاخه هنوز سبز و نرم اسـت و طـول شاخه حـدود 7-10 سـانتیمتـر اسـت انجـام گیـرد. در آب و هـواي گـرم و مرطـوب که احتمال آلودگی شانکر باکتریایی زیاد است و یا براي هدایت شاخه ها بـا زاویـه بـاز در سیستم Vogel میتوان از گیره لباس استفاده نمود. در سیـستم Steep Leader و Vogel central leader شاخه های جوان به صورت افقی هدایت میشوند.

7. هرس تابستانه
هرس تابستانه در هر سه سیستم میتواند مورد اسـتفاده قـرار گیـرد ولـی انجـام آن درسیستم Spanish Bush وVogel central leader بسیار مهم اسـت، زیـرا هـرس تابستانه نسبت به هرس خواب قدرت رشد کمتري را در درخت القا میکند، که موجب تسریع باردهی در درختان جوان میشود. هرچند که با ترکیب مناسـب سیـستم تربیـت، رقم و پایه میتوان باردهی درخت را افزایش داد ، اما در هنگام نیاز با اسـتفاده از هـرس خواب می بایست در باردهی تعادل ایجاد نمود. به علاوه شاخه های جانبی کـه بـه دنبـال هرس تابستانه تشکیل میشوند عموماً داراي زاویه باریک میباشند.

8. استفاده از پرومالین
به جاي سربرداري شدید که موجب تاخیر در باردهی درخت میشـود مـیتـوان از پرومالین براي افزایش شاخه زایی استفاده نمود. پرومالین را میتـوان بـا رنـگ لاتکـس ترکیب کرده و بر روي شاخه های یکساله در مرحله نوك سبز جوانه ها بکار بـرد. بـراي دستیابی به بهترین نتیجه محل انشعاب شاخه های جانبی باید به طور کامل رنـگ شـود. براي تقویت شاخه زایی ممکن اسـت قطـع یک سوم طـول شـاخه قـوي ضـروري باشـد. پرومالین در فصل بهار در دماي بالا یا متوسط قابل استفاده است. بهتر است دمـاي روز در حدود 15 درجه سانتیگراد باشد. پرومالین براي افزایش شاخه زائـی و زود بـاردهی براي کلیه سیستمها قابل استفاده است.

9. خراشیدن (Scoring)
خراشیدن روش دیگري است که براي تحریک شاخه زایی بکار مـیرود. ایـن روش در هر سیستم میتواند بکار رود. بریدگی شـاخه تـا عمـق کـامبیوم بـالاي جوانـه بایـد گسترش یابد. براي ایجاد قدرت رشد کافی میبایست یک برش پهن در یک سوم تا نـصف محیط شاخه ایجاد نمود. ابزارهاي مورد استفاده نیز در بدست آوردن اثر مطلوب بـسیار مؤثر است.

اجراي سیستم هاي تربیت درختان گیلاس

1 – روش تربیت Spanish Bush
در این روش تعداد زیاد شـاخه هـا، به کاهش قدرت درخت کمک میکند و موجب تشکیل درخت با تـاج کوچـک شده، نگهداري و برداشـت محـصول را سریع و آسان مـیکنـد. از آنجـائی کـه اندازه درخـت کوچـک اسـت نـور بـه راحتی به داخل درخت نفوذ مـیکنـد و میوه با کیفیت بالا تولید میشود. بعلاوه تراکم بالاي درخت در هر هکتار باعـث افزایش عملکرد میشود.

1 – 1 – روش تربیت Spanish Bush در زمان کشت نهال
سربرداري نهال
با توجه به حاصلخیزي خاك و نوع رقـم، فاصله درختان روي ردیف ها 2.5 تـا 3 متـر و فاصله ردیف ها 4.5 تا 5.5 متر در نظـر گرفتـه میشود . در زمان تورم جوانه ها معمولا سربرداري از فاصله 30-75 سانتیمتر بالاي خاك، بـا توجه به ارتفاع شاخه اولیه و وجود جوانه های زیر محـل سـربرداري انجـام مـیگیـرد. شاخه های رشد کرده از پائین محل سربرداري براي تشکیل زاویـه بـاز بـا تنـه بایـستی هدایت شوند (شکل 8 ) .

1 – 2 – روش تربیت Spanish Bush در اولین فصل رشد
1 – 2 – 1 – سربرداري شاخه های اولیه
زمانیکه شاخه های اولیه، 50 تا 60 سانتیمتر رشد نمایند سربرداري انجام میشـود، در این حالت شاخه ها به اندازه کافی قوي شده و در اثر سربرداري رشد بیشتري در آنها انجام خواهد شد. کلیه شاخه ها 15 سـانتیمتـر بـالاتر از محلـی کـه در زمـان کـشت سربرداري شده اند (همگی در یک سطح) ، قطع میشوند . این تنها برش در اولین فـصل رشد است(شکل 9 ) .

1 – 2 – 2 – بستن شاخه ها به طرف پائین
تا پائیز اولین فصل رشد ، رشد طولی شاخه های ثانویـه بایـستی حـدود 50 تـا 60 سانتیمتر باشد. در این زمان دو نخ (سیم) موازي را در دو طرف ردیف درخت درسطح زمین کشیده و آنها را روي زمین ثابت مینمایند. شاخه های ثانویه را با نخ روي زمین بسته تا زاویـه شـاخه درخـت بـاز و گـسترده شود. بعد از سپري شدن فصل رشد دوم (سـال دوم) میتوان نسبت به بـازنمودن نـخهـا اقـدام نمود. گـسترده کـردن تـاج درخـت در ارقـامی مانند Lapins که داراي عـادت رشـد عمـودي هستند بسیار مهم است( شکل 10 ).

1 – 3 – روش تربیت Spanish Bush ، در بهار سال دوم
1 – 3 – 1 – سربرداري شاخه های ثانویه
در صورتی که رشد شاخه های ثانویه به 50 تا 60 سانتیمتر رسـیده باشـد، در سـال دوم از فاصله 25 سانتیمتري و در طـول دوره گلـدهی سـربرداري مـیشـوند، در غیـر اینصورت باید صبر نمود تا به طول 50 تا 60 سانتیمتر برسند و مجدداً کلیه شاخه ها را از ارتفاع یکسان سربرداري نمود (شکل 11 ) .

1 – 3 – 2 – سربرداري شاخه های فرعی
تا اواخر بهار، شاخه های فرعی روي شاخه های ثانویه بایستی حدود 60 سـانتیمتـر رشد کرده باشند. به غیر از شاخه های مرکز تاج و شاخه های افقـی، سـایر شاخه ها از محل 25 سانتیمتر بالاتر از برش قبلی سربرداري میشوند. همه این شاخه ها از ارتفـاع یکسان قطع میشوند. شاخه های افقی را بـه حـال خـود رهـا مـی کنـیم. بنـابراین، ایـن شاخه ها میتوانند میوه تولید نمایند. حفظ شاخه های مرکز درخت هم باعث القاء ایجـاد عادت رشد گسترده در درخت میشود. بعد از شروع باردهی درخت میتوان نسبت بـه حذف این شاخه ها اقدام نمود. سربرداري شاخه های فرعی آخرین برشی است که در مرحله تربیت درخت صورت میگیرد. این نوع برش روي شاخه های فرعی بویژه در ارقـامی کـه داراي عـادت رشـد عمودي و شاخه دهی ضعیف هستند مانند Bing و Lapins و همچنین براي پایـه هـاي قوي مانند مازارد و مهلب اهمیت ویژه اي دارد. بـراي ارقـام داراي عـادت شـاخه دهـی معمولی مانند Sweetheart و پایه های ضعیف مانند Gisela5 ، سربرداري شاخه های فرعی ممکن است چندان ضروري نباشد.

1 – 3 – 3 – تنک کردن به منظور نفوذ بهتر نور
همزمان با سربرداري شاخه های فرعی ممکن است حذف تعـدادي از شاخه ها بـه منظور نفوذ بهتر نور ضروري باشد. در این حالت شاخه های قـوي و عمـودي حـذف شده و شاخه های ضعیف و افقی براي تولید میوه نگهداري میشوند. از همین مرحله از رشد درخت در هر نوبت هرس، شاخه های اضافی را باید تنک نمود. همزمان، رشد درختان قوي را بایـستی کنتـرل نمـود و تـا شـروع بـاردهی درخـت استفاده از کودها را کاهش داد به نحوي کـه میـزان رشـد سـالانه درخـت کمتـر از 60 سانتیمتر باشد (شکل 12 ) .

1 – 4 – روش تربیت Spanish Bush ، بعد از برداشت یا خواب، در زمان بلوغ
1 – 4 – 1 – جوان سازي شاخه های میوه دهنده
در زمان بلوغ، شاخه های ثانویه یا فرعی، شاخه های دائمی تـاج درخـت را تـشکیل میدهند. میوه ها معمولاً روي شاخه های دائمی تاج تشکیل میشوند. براي حفـظ انـدازه میوه، شاخه های میوه دهنده میبایست به طور منظم جوانسازي شوند. بدین منظور هـر ساله 25 درصد از شاخه های میوه دهنده حذف میشوند و بدین ترتیب در هـر 4 سـال یکبار کل شاخه های میوه دهنده درخت جوانسازي میشوند. این نـوع هـرس بـه طـور معمول بعد از برداشت محصول و به عنوان هرس تابستانه انجام مـیگیـرد. در صـورتی که از ارقام پاکوتاه و یا درختان با قدرت رشد کم استفاده میشود، هرس میبایـست در طول فصل خواب به منظور تشویق رشد ، افزایش قدرت درخـت و انـدازه میـوه انجـام شود (شکل 13 الف).

1 – 4 – 2 – تنک کردن براي نفوذ نور
شاخه های داخل تاج درخت که در جلوگیري از نفوذ نور به درخت دخیل هـستند ، همچنین شاخه های قوي و عمودي بایـستی حـذف شـوند. در حـالی کـه شاخه های ضعیفتر و افقی براي تولید میوه حفظ میگردند (شکل 13 ب).

1 – 4 – 3 – سربرداري شاخه های میوه دهنده براي افزایش اندازه میوه
براي کاهش میزان بار درخت و افزایش اندازه میوه درسال آینده شاخه های بـارده طویـل بعـد از برداشـت محـصول و یـا در طـول دوره خـواب سـربرداري مـیشـوند (شکل14 الف).

1 – 4 – 4 – سرزنی شاخه های بلند و جانبی درخت به طور منظم در پائیز
در زمان بلوغ، درختان از ارتفاع 2.4 متري و همچنین بـه صـورت جـانبی سـرزنی میشوند تا ارتفاع و عرض تاج درخت کنترل شود (شکل 14 ب).

2 – روش تربیت Steep Leader
در این روش امکان احداث بـاغ بـا تـراکم متوسط روي پایه های با رشد استاندارد وجـود دارد. هر شاخه عمودي بـه عنـوان یـک محـور جداگانه که شاخه های جوان و میوه بـا کیفیـت بالا تولید میکند تربیت میشود( شکل 15 ).

2 – 1 – روش تربیت Steep Leader در زمان کشت
سربرداري:
درختان با توجه به حاصلخیـزي خـاك، انـدازه ادوات بـاغی و سـطح مهارت باغدار به فاصله 4.8 تا 6 متر روي ردیف و 5.5 تا 7.5 متر بـین ردیـف کـشت میشوند. در زمان کشت، با توجه به ارتفاع مناسب شاخه های اولیه تشکیل دهنـده تـاج درخت نهال از ارتفاع 75 تا90 سانتی متر از سطح زمین سربرداري میشود. بـا اسـتفاده از چوب و یا گیره لباس میبایست نسبت به بازکردن زاویه شاخه های تشکیل شده پس از سربرداري اقدام نمود ( شکل 16 ).

2 – 2 – روش تربیت Steep Leader در اولین فصل خواب
انتخاب محورها: درصورتی که فاصله روي ردیفها کمتر از 6 متر است، 3 شـاخه به عنوان محور اصلی حفظ میشود. در غیر اینصورت 4 شاخه که به خوبی روي نهـال توزیع شده اند، به عنوان محور انتخاب میشوند. در محورهاي انتخاب شده می بایـستی یک زاویه باز با تنه ایجاد نمود، ولی بایـد اجـازه داد کـه محورهـا تقریبـاً بـه صـورت عمودي رشد نمایند. ممکن است نگهداري، یک یا دو محور دیگر نیز بصورت موقتی مورد نیاز باشد که این محورها شامل شاخه های قوي هستند و در صورتی که حذف شوند باعث تـضعیف درخت میشوند. به منظور تشویق شاخه دهی و تشکیل شکل دوکی، محورهاي انتخاب شده از فاصله 60 تا 90 سانتیمتري از تنه اصلی سربرداري میشوند (شکل 17 الـف و ب).

2 – 3 – روش تربیت Steep Leader در فصل خواب دوم
2 – 3 – 1 – انتخاب شاخه های ثانویه با حفظ رشد انتهایی
در هر محور، یک شاخه به عنوان شاخه دائمی تشکیل دهنده تاج انتخاب مـیشـود. این شـاخه حـدوداً از ارتفـاع 60 سـانتیمتـر بـالاتر از منـشاء آن سـربرداري مـیشـود . ( شکل 18 ) .

2 – 3 – 2 – ایجاد یک شکل دوکی دائمی
روي هر محور (تاج) یک شاخه بیرونی انتخاب و به منظور تشکیل یک دوك دائمی روي زمین بسته میشود. این شـاخه بـه فاصـله 60 تـا 90 سـانتیمتـر از محـل قاعـده سربرداري میشود ( شکل 19 ) .

2 – 3 – 3 – نگهداشتن شاخه های ثانویه موقت براي انتقال قدرت رشد
به منظور کنترل رشد بیش از حد درخـت تـا زمـان شـروع بـاردهی، ممکـن اسـت نگهداري چند شاخه ثانویه موقت ضروري باشد. ایـن شاخه ها حـدوداً از فاصـله 60 سانتیمتر سربرداري میشوند ( شکل 20 ).

2 – 4 – روش تربیت Steep Leader تا سن باردهی (هرس خواب یا بهار)
حذف از محل شاخه های ضعیف
شاخه های کوچک و ضعیفتر را به عنوان شاخه دائمی انتخاب و شاخه های قويتر حذف میشوند (شکل 21 الف). به منظور تشویق تولیـد میـوه زمـانی کـه درخـت بـه مرحله بلوغ میرسد، شاخه های موقت نبایستی سربرداري شـوند و وقتـی کـه درخـت شروع به باردهی نمود و رشد درخت کم شد نـسبت بـه حـذف ایـن شاخه ها اقـدام میشود (شکل 21 ب).

2 – 5 – روش تربیت Steep Leader در زمان بلوغ (هرس خواب یا تابستانه)
2 – 5 – 1 – حذف شاخه های خیلی قوي
شاخه هایی که قطر قاعده آنها از دو سوم قطر تنه اصلی بیشتر اسـت، حـذف مـیشـوند. بیشترین قطر چوب شاخه باید در پائین درخت باشد. زمانی که روي درخـت عملیـات هرس انجام میگیرد، ایده بزرگ، کوچکتر و کـوچکترین را بایـستی بـه خـاطر داشـت (شکل 22 الف).

2 – 5 – 2 – جوان سازي شاخه ها
هر محور میبایستی به عنوان یک شکل دوکی مستقل تربیت شود. بـه دلیـل اینکـه، بهترین میوه های گیلاس روي چوبهاي جوان تولید میشوند، با کوتاه کـردن یـک یـا دوشاخه قدیمی در هر سال باید به جوان سازي شاخه های بارده اقدام نمود. این شـاخه ثانویه نباید بیش از 3 سال عمر نماید (شکل 22 ب).

2 – 5 – 3 – حفظ مسیرهاي نور
به منظور حفظ کیفیت محصول در داخل درخت، شاخه هایی که باعث سایه انـدازي روي شاخه های پائینتر میشوند، حذف میگردند (شکل 23 الف).

2 – 5 – 4 – حذف شاخه های درهم رفته
شاخه های درهم رفته باعث متراکم شدن تاج درخت و تولید میوه های ریز میشوند، بنابراین بایستی نسبت به حذف آنها اقدام نمود (شکل 23 ب).

2 – 5 – 5 – حفظ ارتفاع مناسب درخت
زمانی که درخت به حداکثر ارتفاع رسید شاخه های نوك درخت از محل یک شاخه جانبی ضعیف حذف میشوند (شکل 24 الف).

2 – 5 – 6 – کاهش شاخه های انتهایی محورها به یک شاخه
یک شاخه انتهایی در هر محور اصلی حفظ شده و بقیه حذف مـیشـوند. همچنـین زمانی که شاخه های مجاور هم داراي اندازه یکسان باشند یکی از آنها حذف مـیشـود. این کار به کاهش سایه دهی در داخل تاج درخت کمک میکند (شکل 24 ب).

2 – 5 – 7 – سرزنی شاخه های پائین تر
سرزنی شاخه های پائین تـر باعـث تقویـت مجـدد ایـن ناحیـه از درخـت و تولیـد میوه با کیفیت بالا میشـود. در ایـن شاخه ها حفـظ قـدرت رشـد مـشکل مـیباشـد. تنها شاخه هایی سرزنی میشوند که از روي زمـین و بـا اسـتفاده از یـک قیچـی هـرس دسته بلند قابـل دسترسـی هـستند. شاخه های بـالاتر بـه نـدرت احتیـاج بـه سـرزنی دارند. سرزنی در شاخه های بالا، باعث تحریک رشد شاخه های جدید و افـزایش سـایه دهی میشود.

2 – 5 – 8 – حفظ شکل هرمی در درخت
در درختان بالغ براي نفوذ و توزیع بهتر نور و تولید میوه بـا کیفیـت بـالا در داخـل درخت، اندازه شاخه ها از پائین به بالا باید از الگوي بزرگ، کوچک و کـوچکتر تبعیـت نماید . ( شکل 25 ) .

3 – روش تربیت Vogel central leader
با توجه به خـصوصیت و طبیعـت ذاتـی رشـد عمـودي و محـور مرکـزي درخـت گیلاس، این روش، به هرس اولیه کمی نیاز دارد . خصوصیات رشدي نسبتاً کم و تراکم کشت متوسط در این روش باعث دستیابی به عملکرد بالا در سـن پـایین تـر مـیشـود ( شکل 26 ) .

3 – 1 – روش تربیت Vogel central leader در زمان کشت
سربرداري نهال
با توجه به حاصلخیزي خاك، نوع پایه، منطقه و اندازه ماشین آلات درختان با فاصله 2.5 تا 3.5 متر روي ردیف و 4.5 تا 5.5 متر بین ردیفها کشت میشوند. با توجه به ارتفاع مناسب براي باردهی، نهال در ارتفاع حدود 75 تا 90 سانتیمتر بالاي سطح زمین سربرداري میشود (شکل 27 ). این روش با فواصل ذکر شده براي اجرا با پایه های پاکوتاه و نیمه پاکوتاه مناسب است.

3 – 2 – روش Vogel central leader در اولین بهار
3 – 2 – 1 – حذف جوانه ها در زمان تورم جوانه
در زمان تورم جوانه در اوایل بهار دو جوانه بالایی را حفظ نمـوده و 5 تـا 6 جوانـه پائینتر را حذف مینمایند. این روش باعث کاهش رقابت محور اصلی و تولیـد شـاخه با زاویه باز میشود ( شکل 28 ) .

3 – 2 – 2 – ایجاد زاویه در شاخه ها
زمانی که شاخه های انتهایی بـه انـدازه 7-10 سـانتیمتـر رشـد کردنـد، گیـره اي در بـالاي شاخه ها در حالی که زاویه 90 درجه با شاخه اصلی تشکیل داده اند ، قرار داده میشود. بعد از 2-3 هفته گیره ها را به سمت نوك شاخه حرکت داده، تا شاخه ها افقی بمانند. در این هنگام از مصرف کود اجتناب میشود تا باردهی هر چه سریعتر آغاز شود. همزمان اگر جوانه های بالایی رشد کنند، شـاخه ضـعیفتـر بـراي تـشکیل محـور جدیـد انتخاب، و بقیه حذف میشوند ( شکل 29 ).

3 – 3 – روش تربیت Vogel central leader ، هرس بهاره تا زمان بلوغ
3 – 3 – 1 – ادامه تربیت شاخه ها
در صورتی که محور مرکزي در طول دوره فصل رشد قبلی بیش از 80 سـانتی متـر رشد کرده باشد، سربرداري می شود. محور اصلی را بایـستی هماننـد سـال اول تربیـت نمود. دو جوانه بالایی را حفظ نموده و 5 تا 6 جوانه بعدي را حذف مینمایند . در شاخه های در حال رشد نیز از گیره لباس براي باز کـردن زاویـه شـاخه اسـتفاده میشود. شاخه ها به نحوي انتخاب میشوند که بصورت مارپیچی روي تنه اصـلی قـرار گیرند و در طول تنه به صورت یکنواخت توزیع شده باشـند. زمـانی کـه شاخه ها بـه مرحله بلوغ میرسند، به منظور بهبود نفوذ نور، تعدادي از شاخه های نزدیـک بـه هـم حذف میشوند ( شکل 30 ).

3 – 3 – 2 – تنک کردن شاخه ها
درصورت نیاز، به منظوربهبود نفـوذ نـور و توزیـع مناسـب آن در داخـل درخـت، میبایستی شاخه های تازه روئیده را تنک نمود ( شکل 31 ) .

3 – 4 – روش تربیت Vogel central leader، بهار یا تابستان سال دوم و سوم
3 – 4 – 1 – حفظ غالبیت انتهایی روي شاخه های فرعی
در شاخه های جانبی، جوانه انتهایی از محل ظهور شاخه های فرعی حذف میشـود. همچنین شاخه هایی که بـه صـورت عمـودي از روي شاخه های جـانبی اولیـه ایجـاد میشوند درصورتی که فاصله آنها با تنه کم باشد، حذف و یـا کوتـاه مـیشـوند. سـایر شاخه هایی که روي شاخه های جانبی اولیه رشد مینمایند حفظ شده و بـه آنهـا اجـازه داده میشود تا به عنوان شاخه های قابل جایگزینی رشد نماینـد. همچنـین شاخه های جانبی اولیه که به صورت قوي و عمودي رشد میکنند کوتاه مـیشـوند. بایـد اطمینـان داشت که یک بخش چوبی زنده از این شاخه ها حفظ شده باشد ( شکل 32 ).

3 – 4 – 2 – کوتاه کردن و یا حذف شاخه های ضخیم
به منظور نفوذ و توزیع بهتر نور در داخل درخت، شاخه هایی که قطـر آنهـا، نـصف قطر تنه اصلی هستند کوتاه و یا حذف میشوند ( شکل 33 ).

3 – 4 – 3 – حفظ نفوذ نور و تشویق تولید شاخه های میوه دهنده
به منظور تحریک تولید شاخه های میوه دهنده جوان و تولید میوه با انـدازه مناسـب، هر ساله در فصل بهار، تعدادي از شاخه های جانبی کوتاه مـیشـوند. ابتـدا شاخه های آویزان و سپس شاخه های قدیمیتر که 3 تا 4 سال میوه داده اند، حذف میشـوند. بـین تعداد شاخه های میوه دهنده و شاخه های جوان شده باید تعادل وجود داشته باشد. براي حفظ درخت به شکل دوکی، شاخه های پـائینتـر در فاصـله بیـشتري از تنـه اصـلی و شاخه های بالایی در فاصله کمتري از تنه اصلی کوتاه میشوند ( شکل 34 ).

3 – 5 – روش تربیت Vogel central leader، بهار یا تابستان در زمان بلوغ
روشهاي ذکر شده براي نفوذ بهتر نور داخل درخت و رسـیدن بـه حـداکثر انـدازه میوه را در هر سال بایستی تکرار نمود . در یک درخت بالغ و بزرگ، در هر سال ممکـن است 10 تا 15 برش به منظور جوان سازي انجام گیرد، اما هر درخت باید بـه صـورت مجزا مورد ارزیابی قرار گیرد. در درختان ضعیف تر و یا درختان با باردهی بیش از حد، به برشهاي بیشتري نیاز است.

3 – 6 – روش تربیت Vogel central leader، در زمان بلوغ بعد از برداشت
حفظ ارتفاع درخت
تا زمان کند شدن رشد درخت، هیچ اقدامی براي کنترل انـدازه درخـت مـورد نیـاز نیست. ارتفاع درخت را میتوان از طریق برش نوك درخت از محل یک شاخه افقـی و ضعیف جانبی کنترل نمود. با توجه به قدرت درخت میتوان به اندازه 120 سانتیمتر از ارتفاع درخت را حذف نمود ( شکل 35 ) .