نکاتی در مورد هرس

اغلب مشاهده می شود که قسمت هوایی یک درخت، بر اثر عوامل مختلف، از قبیل کهولت یا بعضی از آفات و بیماریها، ضعیف و ناتوان شده، قدرت باروری خود را به مقدار زیادی از دست می دهد، در حالی که ریشهٔ آن هنوز قوی و سالم است. در این گونه موارد می توانید با اعمال یک هرس شدید درخت را احیا نمایید. برای این کار باید شاخه یا تنه درخت را قطع کنید حتی ممکن است قسمت اعظم شاخه یا تمام آنها را قطع نمایید. پس از مدتی شاخه های جدید و جوانی بر روی بخش باقی مانده شاخه ها یا تنه ایجاد می شود که باید آنها را به شکل مورد نظر خود درآورید. انجام هرس جوان کردن، در درختان سیب و گلابی بسیار موفقیت آمیز است؛ چون این درختان طبیعتاً قوی هستند و ریشه قوی دارند و همیشه روی پوست آنها جوانه های خفته ای به صورت ذخیره وجود دارد که برای تجدید حیات درخت مناسب می باشند. در این نوع درختان، اگر تمام شاخه ها، پیر یا بد  شکل یا آلوده به  آفت و بیماری باشند، باید آنها را از محل اتصال به تنه قطع کرد تا در بهار به جای آنها جوانه های خفته رشد نمایند.

چنانچه عمل قطع شاخه به قسمتی از شاخه ها مربوط باشد می توان آن را یک مرتبه انجام داد؛ ولی اگر لازم باشد که همهٔ شاخه ها قطع شوند، بهتر است این کار را به تدریج و در ظرف چند سال انجام دهید تا درخت از نظر رویش دچار آسیب نشود و در این کار، در سالهای اول هرس جوان کردن، نخست باید به فکر سلامت درخت بود تا باردهی آن؛ از این رو، ابتدا شاخه های مریض و آلوده به آفت قطع گردند. گاهی شاخه ها ؤتنه درخت، بر اثر کهولت یا بیماری و آفت، به قدری ضعیف، ناتوان و مریض می شوند که مجبور می شوید آن را کف بر کنید؛ یعنی درخت را از بالای ریشه و چند سانتیمتر بالاتر از خاک ببرید. پس از کف بری، به سرعت پاجوشهایی از درخت تولید و رشد می کنند و از آنها درخت جوانی به وجود می آید. اگر کف بری پایینتراز محل پیوند انجام گرفته باشد طبیعتاً نوع پاجوشهای تولیدی از رقم پایه خواهد بود و باید آنها را مجدداً با رقم مورد نظر پیوند نمود . محافظت از پاجوشها در برابر اثر بادهای شدید و سایر عوامل نامساعد، از جمله کارهایی ا ست که باید به موقع انجام گیرد. روش جوان کردن درختان در هلو، بادام و آلو مشابه آنچه که درباره سیب و گلابی ذکر شد، به آسانی امکان پذیر نیست؛ زیرا که این گونه درختان ممکن است در اثر قطع شاخه های مسن یا کف بر کردن از بین بروند. از طرفی برخلاف سیب و گلابی، در این درختان هسته دار جوانه های انتظار یا جوانه های خفته وجود ندارند.

در شکل۴۱ــ۳ هرس جوان کردن بر روی یک درخت انجام گرفته، که در نتیجه تعدادی شاخه جوان تولید شده است. در شکل۴۲ــ۳ یک درخت گلابی مسن که بر روی شاخه های آن هرس و پیوند انجام گرفته است و در شکل ۴۳ــ۳ همان درخت را پس از گذشت ۶ سال مشاهده می کنید.

انجام هرس جوان کردن در هلو فقط زمانی مقدور است که درخت هنوز قدرت خود را از دست نداده باشد. درخت هلو، بخصوص اگر به نحو صحیح تربیت نشده باشد از سال ششم سلامت و قدرت خود را به تدریج از دست می دهد و اگر پس از این موعد، به تجدید حیات آن اقدام شود حاصلی نخواهد داشت. درختانی را که به این روش هرس می شوند، برای اینکه تقویت شده و به خوبی میوه  دهند باید با کود دادن آنها را تقویت کنید.

هرس برای تغییر نوع رقم
گاهی دلایلی ایجاب می کند که رقم پیوندک را تغییر دهید. مثلا اگر رقم پیوندک از نوع بازار پسند نباشد، این کار را باید انجام دهید. در چنین مواقعی به دو شکل کف بر کردن و ایجاد پاجوش یا کوتاه کردن شاخه ها می توانید عمل کنید و سپس در ناحیه بریده شده شاخه ها یا تنه، پیوند رقم مورد نظر را انجام دهید.

اصول انجام عملیات حذف و کوتاه کردن شاخه ها:

طرز بریدن انواع شاخه ها با یکدیگر فرق می کند:
الف – شاخه های چوبی یکساله: در این نوع از شاخه ها، برش باید از حدود نیم سانتیمتری بالای جوانه صورت گیرد و مقطع برش به صورت مایل، با زاویه ۴۵ درجه و در جهت مخالف استقرار باشد ( شکل ۴۴ــ۳ ) . اگر محل برش کاملا نزدیک جوانه باشد، ممکن است جوانه از بین برود.
ب – شاخه های چوبی نسبتاً قطور: اگر شاخه چوبی شده باشد و قطر آن بیش از سه سانتیمتر باشد، معمولا برش را با قیچی انجام می دهند. باید سعی کنید پس از برش زائده ای از شاخه در روی تنه یا شاخه اصلی باقی نماند. بهتر است برش به شکل مایل و از بالا به پایین انجام گیرد تا آب و قطرات باران در روی آن باقی نماند. به این ترتیب، محل برش به آسانی التیام خواهد یافت و مانعی بر سر راه جریان شیره پرورده نخواهد بود ( شکل ۴۵ــ۳  ) .

گاهی لازم است به منظور جوان کردن درخت یا حذف قسمتهای آلوده آن از آفات و بیماریها، یک شاخه تنومند یا قوی را از تنه جدا کرد. در موقع قطع این گونه   شاخه ها باید طوری عمل کنید که در موقع کنده شدن شاخه قسمتی از پوست تنه با آن کنده نشود و صدمه ای به بخشهای باقی مانده درخت وارد نیاید. برای این منظور، به ترتیب زیر عمل کنید:

الف – برای کنترل سنگینی شاخه اولین برش را از فاصلهٔ حدود۳۰ سانتیمتری تنه آغاز کنید. در این برش تا حدود یک چهارم قطر     شاخه را از ناحیهٔ زیر آن شاخه ببرید ( شکل ۴۶ ــ۳ ) .این برش از کنده شدن پوست تنه در صورت شکستن شاخه جلوگیری می کند.
ب – اکنون از فاصلهٔ حدود ۵ سانتیمتر جلوتر از رو به روی محل برش اول، شاخه را از بالای آن کاملا ببرید ( شکل۴۷ــ۳  ) .
ج – اگر باقی مانده شاخه بر روی تنه هنوز سنگین است، برش دیگری مشابه دو برش قبل از فاصلهٔ ۵ تا ۸ سانتیمتری محلهای برش اول و دوم انجام دهید. سپس برای آخرین برش، از محل ته شاخه اقدام کنید ( شکل ۴۸ــ۳  ).
د – محل برش باید کاملا صاف باشد. برای این کار می توانید از یک چاقوی نوک خمیده باغبانی استفاده کنید. این کار باعث التیام سریعتر محل زخم خواهد شد ( شکل ۴۹ ــ۳ ) .
در  شکل   ۵۰  ــ۳ محل برشها به ترتیب نشان داده می شوند.

نحوه قطع تنه درخت مسن:
برای قطع تنه درختان بزرگ و کهنسال، به شرح زیر عمل کنید:
•    ابتدا تنه را از جهتی که می خواهید درخت را بیندازید، با استفاده از یک اره تیز، تا ثلث قطر آن به طرف پایین ببرید (شکل ۵۱ ــ۳ــ الف). ٔ
•    از زیر محل برش قبلی، به طور افقی، تنه را تا رسیدن به محل برش قبلی ببرید. از جای بریدگی قطعه چوب بریده شده را جدا کنید. به این ترتیب اطمینان می یابید که با اتمام برش، درخت در جهت مورد نظر خواهد افتاد ( شکل ۵۱ ــ۳ــ   ب ).
•    از جانب مخالف درخت، حدود ۴ سانتیمتر بالاتر از ته محل قطعه چوب جدا شده تا شکستن و افتادن کامل درخت، آن را به حالت افقی ببرید ( شکل ۵۱ ــ۳ــ ج ).

اصول حذف شاخه های اضافی
در هر درخت، ممکن است شاخه هایی وجود داشته باشند که بودن آنها مضر بوده و باید از درخت جدا شوند؛ مثل پاجوشها. در شکل ۵۲ ــ ۳ انواع شاخه ها نشان داده شده اند. همانطور که مالحظه می کنید، در انجام هرس، حذف شاخه های زیر در اولویت قرار دارند:

• شاخه هایی که شدیداً آلوده به بیماری یا  آفت هستند و دفع آنها بسیار مشکل و پرهزینه است.
• شاخه هایی که شکسته اند.
• شاخه هایی که مستقیماً رو به طرف زمین رشد می کنند.
• شاخه هایی که با همدیگر تماس دارند و باعث زخمی شدن یکدیگر می شوند؛ یکی از آن دو باید قطع شود.
• شاخه های نرک؛ یعنی شاخه هایی که به طور عمودی و مستقیماً به طرف بالا رشد می کنند.

تنک گل و میوه
یکی دیگر از اعمالی که برای افزایش کیفیت محصول و گاهی جلوگیری از بروز  تناوب باردهی محصول در بعضی از درختان میوه انجام می  گیرد، هرس گل و بخصوص هرس میوه هاست. در واقع هرس و تنک، دو عمل مکمل همدیگرند. در اکثر درختان میوه تعداد شکوفه هایی که در یک سال تولید می شود، به مراتب بیش از قدرت باردهی و تولید درخت است و اگر این شکوفه ها همگی به بار بنشینند، میوه هایی که تولید می شوند ریز ونامرغوب خواهند شد. از این رو نیاز به تنک شدن دارند. مثال در درختان سیب اگر ۵ تا ۶ درصد گلها تبدیل به میوه شود و بقیهٔ گل و میوه ها ریزش نماید بسیار ایده ال است و در گیلاس و آلبالو در ٣۵ــ ٢۵ درصد گلها به میوه تبدیل شوند محصول بسیار خوبی تولید میشود. البته در بسیاری از درختان اغلب عمل تنک به طور طبیعی انجام می گیرد ولی گاهی باز هم تعداد میوه های باقی مانده بیش از حد زیاد است. بنابراین باید با دست یا وسایل دیگر و یا با مواد شیمیایی، نسبت به تنک گل یا میوه اقدام کنید.

در شکل۵۴ ــ۳ تنک گل، در شکل های ۵۵ــ۳ــ الف و ب میوه های روی یک شاخه درخت سیب قبل و بعد از تنک و نیز در شکلهای     ۵۶ــ۳ــ الف وب  میوه های روی یک شاخه آلو قبل و بعد از تنک مشاهده می شوند.در شکل     ۵۷ــ۳ میوه های یک شاخه هلو قبل از تنک و در شکل     ۵۸ــ۳ میوه های همان شاخه را پس از تنک مشاهده می کنید که بین دو میوه مجاور هم حدود ۱۵ تا ۲۲ سانتیمتر فاصله وجود دارد.در تنک سیب نیز این فاصله حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتراست ( شکل     ۵۹ــ ۳ ).
بعضی از درختان میوه، به علت کم بودن وزن میوه های آنها در مقایسه با سایر درختان، نیاز چندانی به تنک ندارند؛ مثل آلبالو و گیلاس.ولی در سیب، گلابی، هلو و گاهی آلو نیاز به تنک محسوس می باشد.

هرس ریشه
در زمان انتقال نهال از خزانه به زمین اصلی نیز هرس ریشه صورت میگیرد. با توجه به شیوه ازدیاد گیاهان و تهیه  نهال در خزانه، معمولا درختان میوه را، حدود یک تا چهار سال در خزانه نگهداری می کنند. بدیهی ا ست درختان در طول این مدت دارای سیستم ریشه ای قوی می شوند که در هنگام جابه جایی درخت و انتقال به   بستر اصلی تعدادی از این ریشه ها صدمه می بیند و قطع می شود. بنابراین لازم است به هنگام کاشت نهال در بستر اصلی، ریشه های قطع شده و ناصاف    یا زخمی یا ریشه هایی را که بیش از حد طولانی هستند قطع کنید.

این نوع هرس را «هرس ریشه» می نامند. در موقع هرس ریشه، باید توجه داشته باشید که بین حجم ریشه و تاج درخت تناسبی برقرار باشد ( شکل   ۶۰ــ۳) . معمولا هرچه مقدار حجم قسمت هوایی نهال بیشتر باشد، باید حجم ریشه را نیز بیشتر در نظر گرفت. ( شکل    ۶۰ــ۳ )