شپشکهای مرکبات و روشهای کنترل آنها

شپشکهای مرکبات و روشهای کنترل آنها

سپردار قهوه ای مرکبات
Chrysomphalus dictyospermi Morgan

مشخصات و زیست شناسی

سپر حشره کامل این شپشک گـرد، کمـی برآمـده، بـه رنـگ قهـوه ای روشـن بـا حاشیه خاکستری و به قطر ۱٫۵ تا ۲ میلیمتر است .  پوسته هـای پـورگی که تعدادشان به سه عدد میرسد در میانه سپر واقع شده اند. بدن حشره ماده گلابـی شکل و به رنگ زرد لیمویی شفاف می باشد. نرها دو سپر دارند و در آخر سن دوم پرواز میکنند. این سپردار در شرایط شمال ایران زمستان را به صورت پوره های سن یک و دو و ماده های بالغ میگذراند. تخمریزی در اردیبهشت ماه شروع و هر حشره مـاده ۱۵۰ تا ۲۰۰ عدد تخم میگذارد که پس از یک تا دو روز تفریخ میشوند. در شـرایط شـمال ۳ تا ۴ نسل در سال دارد و هر نسل ۶۰ تا ۷۰ روز طول میکشد. این آفت به برگ ها، شاخه های سبز و حتی میوه مرکبات حمله نموده و از شـیره آنها تغذیه میکند. در اثر تغذیه از برگ ها اغلب آنها ریزش نموده و سرشـاخه هـا نیـز خشک میشوند ، میوه ها کوچک مانده و شیرین نمیشوند . در حقیقـت با از دست رفتن برگهای مذکور، میزان فتوسـنتز بـه همـان نـسبت کـاهش یافتـه و در نهایت عوارض گفته شده (با شدت و ضـعف ناشـی از میـزان خـسارت آفـت و دیگـر مسائل داشت) پدیدار میگردند. در میان درختان مرکبات پرتقال و نارنج و لیمو و پـس از آنها نارنگی آلوده میگردد. تا چند سـال قبـل بـزرگتـرین و خطرنـاکتـرین آفـت مرکبات در شمال محسوب میشد ولی در چند سـال اخیـر بـه نـدرت بـه ایـن حـشره برخورد میشود.

دشمنان طبیعی :
کفشدوزک نقاب دار دولکه ای Chilocorus bipustulatus از پرداتور های مفید و موثر در کاهش جمعیت این آفت می باشند.حشرات کامل این کفشدوزک به فراوانی از حالات مختلف سپردار قهوه ای و سایر سپردار ها تغذیه می کنند.  در بین حشرات انگل ، زنبور های خانواده Eulophidae از اهمیت قابل توجه ای برخوردارند. Aphythis chrysomphali   ، به خصوص زیر گونه mazandranica   در کنترل جمعیت این آفت بسیار موثراند.بغیر از گونه مذکور A.maculicornis  ، Prospaltella  ، Aspidiotiphagus citrina   در تقلیل جمعیت این آفت دارای اهمیت قابل توجه ای می باشند.بعلاوه Fusuriume juruanum   از میکروارگانیسم هایی است که این حشزه را پارازیته می کند.گونه دیگری که در غرب هندوستان و ایالات متحده آمریکا و بعضی دیگر از مناطق دنیا انتشار دارد Selenaspidus aticulatus می باشد که به سپردار قهوه ای بسیار شباهت دارد.در این گونه سر سینه از شکم به نحوه بارزی جداست.گفته می شود که منشاء آن از آفریقا بوده است .این گونه در ایران وجود ندارد.

==========================================================================

سپردار قرمز مرکبات
Aonidiella aurantii (Maskell)

مشخصات و زیست شناسی

سپردار قرمز شباهت زیادی به سپردار قهوه ای مرکبات دارد ولی رنگ آن روشنتـر و برجستگی میانی بدن به رنگ قرمز شفاف است. سپر ماده کامل تقریبا گرد و مسطح، به رنگ زرد نیمه شفاف، به طوریکه بدن قرمز نارنجی حـشره در زیـر آن قابـل مـشاهده است. قطر سپر ۱٫۸ تا ۲٫۲ میلیمتر است . سپر حشره نر کوچک تـر ، بیضی شکل و به رنگ زرد مایل به خاکستری میباشـد. تکثیـر ایـن سـپردار بـه روش بکرزایی ـ زنده زایی است و ظاهرا نرها در تولید مثـل نقـشی ندارنـد . تخم ها در داخل بدن تفریخ و پـوره هـا از بـدن حـشره خـارج مـیشـوند. دوره پورگی آن ۲ تا ۲٫۵ ماه به طول می انجامد. در سال تا چهار نسل میتوانـد داشـته باشـد. زمستان گذرانی آن به صورت پوره سن دو است. این سپردار به تمام اعضای درخت شامل شاخه ها، برگ ها و میوه حمله کـرده و از شیره آنها تغذیه میکند . در صـورت شـدت آلـودگی میوه ها رشد نکرده و می ریزند. برگ ها نیز به زردی گراییده و مـی ریزنـد و شـاخه هـای آلوده غالبا خشک میشوند. درختان لیمـو شـیرین و گریـپ فـروت نـسبت بـه بقیـه مرکبات حساسترند.

==================================================================

سپردار زرد مرکبات
Aonidiella citrina (Coquillet)

مشخصات و زیست شناسی

این آفت در شمال ایران پراکنده است و اصولا بومی ایران نیست و در سـال ۱۳۳۲ اولین بار توسـط دواچـی و تقـی زاده گـزارش شـده اسـت. از نظـر شـکل ظـاهری و خصوصیات بیولوژیکی شباهت زیادی به سپردار قرمز دارد با این تفاوت که در سـپردار زرد، سطح شکم بیشتر شاخی(اسکلریته) میباشد. خسارت این حشره روی برگ ها، میوه ها و شـاخه هاسـت و بیـشتر روی درختـان جوان و اغلب در پشت برگ ها دیده میشود. محل تغذیه این آفت در برگ زرد رنگ میگردد . از نظر زیست شناسی این سپردار به سپردار قرمز شباهت زیاد دارد. ضمن این کـه، این گونه بر خلاف شپشک قرمز بیشتر در سـطح زیـرین بـرگ بـه صـورت لکـه هـای دسته جمعی به چشم میخورد. زمستان را به صورت پـوره سـن دو و یـا مـاده بـالغ گذرانده و در اوایل خردادماه شروع به تولید مثل پوره زایی میکند. هر ماده ۱۰۰ تا ۱۵۰ عدد پوره میزاید. نسل دوم از اواسط مرداد ماه شروع و تا آخر شهریور ادامه دارد. در شمال ایران سپردارهای زرد و قرمـز هـر دو مـورد حملـه زنبورهـای Aphitis chrysomphali و Prospatella sp. قرار میگیرند. بعضی مواقع میزان پارازیتیسم تـا ۹۹ درصد میرسد. این سپردار در سراسرمناطق شمالی ایران انتشار دارد.

=============================================================

سپردار شرقی مرکبات
Aonidiella orientalis Newst

مشخصات و زیست شناسی

این آفت در تمام مناطق مرکبات کـاری جنـوب کـشور پراکنـده اسـت. عـلاوه بـر مرکبات به بسیاری از گیاهان گرمـسیری دیگـر ماننـد کاملیـا، عنـاب، کرچـک، خرمـا، استبرق و انبه حمله میکند . سپر مـاده کـم و بـیش گـرد، انـدکی محدب و شفاف است. رنگ آن زرد مایل به قرمـز و قطـر سـپر آن ۱٫۳ تـا ۱٫۸ میلیمتـر است. پوسته های پورگی قهوه ای تیره است که در وسط واقع شده است. سـپر حـشره نر بیضی کـشیده و جلـد پـوره آن خاکـستری رنـگ اسـت. ایـن حـشره زمـستان را به صورت پوره سن دو میگذراند. جمعیت سپردار شرقی در باغهایی که هرس منظم در آنها انجام نمیشـود شـدت دارد و در بخشهای داخلی تر تاج درخت و نزدیک سطح زمین مستقر مـیگـردد. ایـن حشره روی برگ، سرشاخه و به ویژه روی میوه ها بیشتر دیده شده و موجـب خـسارت میگردد . روی ایـن شپـشک در جنـوب ایـران زنبـور پارازیتوئیـد Aphitis chrysomphali فعالیت شدید دارد. پارازیتوئید دیگری که توسـط بـاروتی از جیرفت جمع آوری شده و احتمالا نام علمـی آن.Cerapterocerus mirabilis West میباشد روی این آفت فعالیت دارد.

=======================================================================

سپردار سیاه مرکبات
Parlatoria ziziphi (Lucas)

این سپردار که منحصرا در شمال ایران روی مرکبـات شـیوع دارد در اوایـل قـرن بیستم میلادی به همراه نهالهای نارنگی از ایتالیا وارد ایران گردید. تـاکنون و طـی ایـن مدت طولانی نتوانسته مانند دیگر شپشک ها مشکلاتی را در باغهای مرکبات این منطقـه به وجود آورد. این آفت به برگ، میوه و حتی شاخه و تنه حمله مـیکنـد و در صـورت بالا بودن جمعیت میتواند خشکیدن شاخه ها را در پی داشته باشد.

مشخصات و زیست شناسی
سپر ماده تقریبا مستطیلی شکل و با گوشه های گـرد اسـت. رنـگ آن سـیاه بـراق، به طول ۱٫۵ تا ۱٫۷ میلیمتر، جلد پورگی سن اول سـیاهرنـگ کـه در کنـار جلـوی سـپر قرارگرفته و جلد پورگی سن دو نیز سیاهرنـگ بـوده و بخـش عمـده ای از سـطح سـپر حشره را فرا گرفته است. بدن ماده بیضی شکل و رنگ آن بنفش روشـن مـیباشـد، در زیر بدن دارای پرده نازک شکمی است. سپر افراد نر کوچک و باریک، بـه طـول حـدود یک میلیمتر، رنگ آن سفید است.
زمستان را به صورت ماده کامل و پوره های سن دوم میگذراند و در همـان حـال تخم هایی که در اواخر پاییزگذاشته میشوند تا بهار سال آینده به همان صـورت در زیـر سپر باقی می مانند. حشرات کامل در بهار از اواسط اردیبهشت ماه تخمگذاری میکنند و هر حشره ماده ۲۵ تا ۳۰ عدد تخم میگذارد. دوره رشد و نمـو هرنـسل در شـرایط شمال ایران ۶۰ تا ۷۰ روز است و دو نسل کامل و یک نـسل نـاقص در سـال بـیشتـر ندارد. نسل دوم از اوایل شـهریور شـروع گردیـده و تـا مهرمـاه ادامـه دارد. عـلاوه بـر پارازیتوئید A.chrysomphali ، قارچ پاتوژن Fusarium juranum و یک نوع کنـه شکاری نیز از روی این آفت جمع آوری شده است.

===============================================================

سپردار بنفش مرکبات
Parlatoria pergandii Comstoxk

این سپردار در برخی منابع به سـپردار خاکـستری نیـز معـروف اسـت. عـلاوه بـر مرکبات به ماگنولیا، یاس، چای، کاملیا، رازقی و بعضی میزبانان دیگر حملـه مـینمایـد. در سراسر باغهای مرکبات شمال پراکنده است.

مشخصات و زیست شناسی

سپر ماده به صورت بیضی و یا گلابی گرد است. رنگ آن خاکستری و قطـر آن بـه دو میلیمتر میرسد. جلد پورگی سن اول به رنگ زرد قهوه ای که در کنار سپر ماده قـرار گرفته و جلد پورگی سن دوم که قسمت عمده سطح سپر را تشکیل میدهد، به رنـگ خاکستری مایل به زرد میباشد. بدن ماده گرد و به رنگ بـنفش اسـت . سپر افراد نر کوچک، کشیده و به رنگ خاکستری و سپر پورگی آن بـه رنـگ زرد کـاهی است که در راس سپر قرار دارد. این سپردار مانند سپردار سیاه به صـورت پـوره سـن دوم، ماده بالغ و گاهی همراه با تعدادی تخم زمستان گذرانی میکند. هـر مـاده ۳۰ تـا ۲۰۰ عدد تخم میگذارد و دوره تخم ریزی ممکن است ۲ تا ۲٫۵ ماه بـه طـول انجامـد. پوره های حشره در اوایل تابستان ظاهر و روی برگ، شـاخه و میـوه درختـان مـستقر میگردند. این آفت در سال دو نسل کامل و یک نسل ناقص دارد. در مورد این سـپردار
هیچ پارازیتوئید و یاشکارگری گزارش نگردیده است.

===================================================================

سپردار واوی مرکبات
Lepidosaphes beckii (Newman)

این آفت اولین بار در سال ۱۳۲۷ در باغ مرکبات رامسر دیده شده و اکنـون عمـدتا در غرب مازندران تا شرق گیلان انتشار دارد. تنهـا روی مرکبـات و بعـضی از درختـان جنگلی دیده شده است. این آفت برگ، میوه ، شاخه های جوان و بعـضا مسن را نیز مورد حمله قرار میدهد. برگ ها و شاخه های جـوان آلـوده خـشک شـده و منظره سوخته پیدا میکنند. شدت آلودگی در بخش سایه دار درخت شدیدتر است.

مشخصات و زیست شناسی
سپرماده کامل به شکل حرف”واو” وارونه و در عین حال کمی خمیده است. رنگ سپر قهوه ای کم و بیش تیره و طول آن به ۲ تا ۳ و عرض آن به یـک میلیمتـر مـیرسـد . جلدهای پورگی اول و دوم در راس سپر قـرار گرفتـه و بـه رنـگ زرد مایل به قهوه ای هستند. بدن حشره کامل در راس باریک و رنگ آن سفید کرم اسـت. تخم ها بیضی شکل وبه رنگ سفید هستند کـه بـه طـور نـامنظم در زیـر بخـش انتهـایی سپرقرار گرفته اند. سپر نر تقریبا نصف طول سـپرماده طـول دارد، باریـکتـر، راسـت و رنگ آن قهوه ای و تنها یک سپردارد .  زمستان گذرانی اغلب به صورت تخم و یا ماده های کامل است. تخم ها در اواخر بهـار باز شده و در قسمتهای مختلف میزبان پراکنده میشوند. هرحشره ماده ۴۰ تا ۶۰ عـدد تخم میگذارد و در شرایط شمال ایران ۲ تا ۳ نسل درسال دارد. پـوره هـای نـسل اول در اواخر خرداد ماه و نسل دوم در اواخر مرداد ماه و در صورت وجود نسل سوم، پوره هـای این نسل در اواخر آبان ماه از تخم خارج میشوند. نوزادان به رنگ زرد هستند. این آفت موجب بروز لکه های ارغوانی روی میوه ها میشود. کفشدوزک های

Scymnus marginicollis Mann,
 Lindorus lophanthae Bl.
 Chilocorus stigma Say
بــالتوری Chrysopa lateralis Guerin وچنــد گونــه زنبــور پارازیتوئید به شرح زیر از روی این آفت جمع آوری شـده انـد: Prospatella aurantii
Howard، Aspidiotiphagus lounsburyi Berl . &Paol, A. citrinus citrinus

Graford و .Aphytis lepidosapes Compere

=======================================================================

سپردار الفی مرکبات
Lepidosaphes gloverii (Packard)

این سپردار اولین بار درسال ۱۳۲۴ از بندر انزلـی گـزارش شـده و پـس از آن تـا رامسر و تنکابن هم دیده شده است. کوثری خرما، انگور و ماگنولیا را نیز میزبان آن بـه حساب می آورد که احتمالا به کـشورهای دیگـر مربـوط مـیشـود و تـاکنون گـزارش دیگری در کشور ما این موضوع را تایید نکرده است. به اعضای مختلـف درخـت مثـل برگ، میوه و شاخه حمله میکند و شاخه های جوان را ترجیح میدهد.

مشخصات و زیست شناسی

این سـپردار باریـک و طـرفین آن مـوازی و بـه آسـانی از سـپردار واوی و بقیـه سپردارها قابل تشخیص است. طول آن ۲٫۵ تا ۳٫۵ میلیمتر، به رنگ قهوه ای تیره و سـپر آن کاملا راست است. جلدهای پورگی به رنگ زرد روشن، بخش انتهایی آن به رنگ نـارنجی، تخم ها سفید مایل به پشت گلی که در دو ردیف منظم در زیر سپر قرارگرفته انـد. سـپر نـر کوچک تر و باریکتر از سپر ماده به طول ۱٫۵ و عرض ۰٫۵ میلیمتراست، رنـگ آن نـسبت به رنگ ماده روشنتر است . زمستان را به صورت پوره های سن دوم و یا ماده بالغ میگذراند، گاهی زیر سـپر ماده مقداری تخم نیز دیده میشود. پوره های نسل اول از اواسط اردیبهـشت مـاه ظـاهر میگردند. این آفت در شرایط شمال کشور سه نسل دارد. زنبور پارازیتوئید Prospatella elongata در شمال روی آن بسیار فعال اسـت و جمعیت آفت را تاکنون کنترل نموده است. برخی از مواقع، میزان پارازیتیسم تا بـیش از ۶۰ درصد نیز میرسد.

====================================================================

سپردار کاملیا
Hemiberlesia rapax (Comstock)

این سپردار که مانند سپردار بنفش مرکبات، سپردار خاکستری نیز نامیـده مـیشـود ابتدا در سال ۱۳۲۶ از نواحی شمالی ایران توسط کریـوخین گـزارش شـده و اکنـون در سراسر مرکبات کاریهای شمال پراکنده است و غیر از مرکبات به درختان توت ، انجیر، شمشاد رسمی و چای نیز حمله میکند.

مشخصات و زیست شناسی
سپر ماده خاکستری و یا قهوه ای روشن با لبه تقریبا سفید، دارای شـکلی مـدور است.سپر پورگی در مرکز قرار ندارد و رنگ پـوره سـن اول قهـوه ای تیـره و سـن دوم روشنتر است. قطر سپر ماده ۱٫۵ تا ۲٫۲ میلیمتر، رنگ بدن در زیر سپر بـنفش و بیـضی شکل است. سپر حشره نر باریک و کشیده و طول آن حدود دو میلیمتر اسـت، رنـگ آن سفید، تا مایل به زرد تا قهوه ای تغییر میکند. زمستانگذرانی به صورت ماده بـالغ و گاهی پوره سن دوم میباشد . زنده زا هستند و نوزادان حدود دو هفته پـس از خـروج به سن دوم میروند و حدود سه هفته بعد بالغ میشوند. حداقل سه نسل در سـال دارد. فاقد اهمیـت اقتـصادی اسـت و نیـاز بـه مبـارزه نـدارد. خـسارت آفـت روی بـرگ و شاخه های میزبان دیده میشود.

======================================================================

بالشک مرکبات
Pulvinaria aurantii Cockrell

این شپشک برای اولین بار در سال ۱۳۲۶ روی مرکبات و برگ خرمنـدی و چنـد گیاه دیگر در رشت توسط کریوخین مشاهده و پـس از آن توسـط فـرحبخش از دیگـر مناطق مرکباتکاری شمال کشور جمع آوری گردید. علاوه بـر مرکبـات بـه بـسیاری از گیاهان دیگر آسیب میرساند.

مشخصات و زیست شناسی
ماده بالغ این آفت بیضی شکل و اندکی محدب، به طول ۳٫۵  و عرض ۳ میلیمتـر، به رنگ مایل به قهوه ای است، در امتداد پشت بدن حشره مـاده نـوار پـر رنگـی دیـده میشود . کیسه تخم این حشره در انتهـای بـدن ترشـح مـیگـردد و۷ میلیمتر طول و ۴ میلیمترعرض دارد. زمستان گذرانی اکثرا به صورت پوره سن دوم است، در بهار بالغ شده و از اوایـل اردیبهشت ماه شروع به تخم ریزی کرده و این تخم ها را در کیسه ای که در انتهـای بـدن ترشح کرده است قرار میدهد. پس از حدود ۲ هفته نوزادن از تخم ها خارج و با دو بار تغییرجلد بالغ میشوند. هر حشره بالغ به طور متوسط ۱۵۰ عدد تخم مـیگـذارد. ظهـور پوره های نسل دوم حشره همزمان با اواسط شهریورماه تا اواسط مهرماه است. پوره هـای جوان در پشت برگ ها و روی سرشاخه های جوان و حتی میوه ها مستقر مـیگردنـد. در شرایط شمال دو نسل در سال دارد. در بعضی از سالهـا کـه رطوبـت هـوا زیـاد باشـد قـارچی بنـام Cephalosporium lecanii Z. روی آن فعالیـت دارد و جمعیـت آنرا کنترل میکند. جهت کنترل آفت میتوان از روغنهای حشره کش به نـسبت %۱ اسـتفاده کرد. این ترکیبات پوره های سن یک و دو را به خوبی کنترل کرده و روی پوره های سـن سه نیز موثر هستند.

====================================================================

بالشک دراز اندام
Pulvinaria floccifera (Westwood)

این شپشک به دلیل اینکه نسبت به گونه قبل کیسه تخم طویل تر دارد، بـه نـام بالشک دراز اندام خوانده میشود علاوه بر مرکبات به بسیاری از گیاهـان دیگـر ماننـد چای نیزحمله میکند. در سطوح زیرین و رویی برگ ها و گـاهی نیـز روی شـاخه هـای جوان فعالیت دارد. در تمام مناطق شمالی ایران پراکنده است.

مشخصات و زیست شناسی

از هر نظر شباهت زیادی به بالشک مرکبات دارد. طول بدن در مادههـای بـالغ ۲٫۵ تا ۳٫۵ و عرض آن ۲ تا ۲٫۵میلیمتر است. کیسه تخم باریک و دراز به طول حدود ۱۲ میلیمتر و عرض ۲ تا ۲٫۵ میلیمتر با رنگ سفید برفـی اسـت . پـوره هـا پهن، به رنگ سبز که در زیر برگها متمرکز میشوند. زمستان را به صورت پوره سن دو زیر برگ های سـبز مرکبـات مـیگذرانـد و در اواخر اردیبهشت ماه کامل شده و پس از ترشح کیـسه تخـم، شـروع بـه تخـم ریـزی میکند. تعداد تخم ها در داخل هر کیسه تا۲۰۰ عدد میرسد. تخم هـا بیـضوی، بـه رنـگ زرد مایل به قهوه ای است. پوره ها ۲ تا ۴ هفته از تخم خـارج و روی بـرگ وشـاخه هـا مسقر میگردند. معمولا زیر برگ و گاهی روی شاخه ها فعالیت دارند و هیچگـاه روی میـوه دیـده نشده اند. درختان آلوده به قارچ فوماژین یا دوده آلوده میشـوند. در برخـی از سـالهـا خسارت آن شدید است و حتی سایر شپشک های مرکبات را تحت فشار قرارداده و تنها بعضی از آنها مانند شپشک استرالیایی با جمعیت اندک و پراکنده به چـشم مـیخورنـد. این شپشک نیز توسط قارچ Cephalosporium مورد حملـه قرارمـیگیـرد. در غـرب مازندران در سالهای اخیر جمعیت این آفت حالت طغیانی یافته و سمپاشیهـای رایـج نیز بعضا روی آن اثر مطلوب ندارند.

======================================================================

شپشک نرم تن قهوه ای
Coccus hesperidum Linnaeus

این شپشک اولین بار در سـال ۱۳۲۴ توسـط کـوثری گـزارش شـده و عـلاوه بـر مرکبات به بسیاری از گیاهان دیگر مانند خرزهره، ، چای، نخل و غیره حملـه مـیکنـد. دارای ترشحات شیرینی است که شاخه ها و برگ ها را آغشته میکنـد. ایـن شپـشک در اکثر نقاط کشور بهخصوص در سراسر شمال ایران انتشار دارد.

مشخصات و زیست شناسی
حشره بالغ بدنی بیضی شکل و نامتقارن دارد. طول بدن ۲٫۵ تا ۴ و عرض آن ۲ تا ۳ میلیمتراست. رنگ آن در مرحله پورگی زرد مایل به قهوه ای تیـره اسـت. در پـشت بدن یک خط برجسته طولی بدن را از طول به دو بخش نامتقارن تقسیم میکنـد . شاخک ها نازک و دارای هفت بند که بندهای سـوم و چهـارم از بقیـه بلنـدتر هستند. تخم ها چند ساعت پس ازخروج از بدن تفریخ میشوند. نوزادان تا نیمه دوره رشدی متحرک هستند. در شرایط آزاد طبیعت شمال ۲ تا ۳ نـسل در سـال دارنـد ولـی درگلخانه ها نسل آنها در تمام سال استمرار دارد. تولیـد مثـل ایـن حـشره بـه صـورت پارتنوژنزی – زنده زایی و بدون دخالت نرها انجام میگیرد، در حقیقت تخم هـا در بـدن ماده ها تفریخ میشوند. زمستان را در شرایط طبیعی بـه صـورت پـوره سـن دوم و یـا حشره کامل نابالغ میگذراند. این آفت به شاخه ها و برگ های جوان حمله میکند و در پـشت بـرگ و در طـول رگبرگ ها و روی ساقه های سـبز از شـیره نبـاتی تغذیـه مـینمایـد . ترشحات شیره موجب بروز قارچ فوماژین مـیگـردد. ایـن شپـشک پارازیتوئیـد فعـالی به نام Coccophagus lycimnia Walk. دارد که گاهی تا ۹۰ درصـد از سـپر آفـت را پارازیته و سوراخ میکنـد. زنبـوردیگری بـه نـام C.scutellaris Dalm نیـز روی ایـن شپشک فعالیت دارد.

======================================================================

شپشک مومی یا ستاره ای مرکبات
Ceroplastes sinensis Del Guercio

این شپشک در سال ۱۳۱۴ با نهالهـای آلـوده از فلـسطین وارد ایـران گردیـده و اولین بار در سال ۱۳۱۶ توسط کوثری از شمال ایـران گـزارش شـده اسـت. عـلاوه بـر مرکبات تعداد زیادی از درختان مثمره و غیرمثمره دیگر را مورد حملـه قـرار مـیدهـد. روی سطوح زیرین و رویی برگها، شاخه ها و حتی میوه ها دیده میشود.

مشخصات و زیست شناسی
بدن شپشک ماده کامل به طول ۵ تا ۶ و عرض ۳ تا ۵ و ارتفاع آن ۳ تا ۴ میلیمتـر است و از یک لایه مومی ضخیم پوشیده میباشد . ایـن لایـه مومی پهن، بیضوی و محدب بوده که از سطح پشتی به رنگ سفید مات مایل به صـورتی کم رنگ و در قسمتهای جانبی به رنگ سفید دیده میشود. افراد نـر کوچـک تـر، بیـضی شکل و در هر پهلو دارای سه زائده سفید رنگ هستند. در سن اول پـورگی، پوشـش نیم کروی پشتی شامل هشت پولک نوکدار تقریبـا یکـسان اسـت کـه یکـی در وسـط وهفت عدد در اطراف آن قراردارند. پوره ها قبل از بلوغ سـتاره ای شـکل هـستند. رنـگ آنها بنفش است و زمستان را به صورت پوره های سـن دو و یـا حـشره کامـل نابـالغ به سرمی برند و معمولا در تیرماه شروع به تخم ریزی میکند. هرحـشره مـاده ۴۵۰ تـا ۱۰۰۰ عدد تخم میگذارد. پوره ها پس ازخروج از تخم در سطح رویی برگ و در امتداد رگبرگ ها شروع به تغذیـه مـیکننـد . در شـرق مازنـدران ۲ نـسل درسال دارند که نسل اول در اواخر خرداد تا اوایل تیر ماه و نسل دوم از اواخر شهریور تا اوایل مهرماه فعالیت دارد. ترشحات این شپشک باعث رشد فوماژین روی شاخه و برگ درختان میگردد. در حال حاضر با مبارزه ای که علیه سایر آفات صورت میگیرد کنترل میشود.

===============================================================

شپشک نرم تن ثانوی
Coccus pseudomagnoliarum Kuwana

این شپشک اولـین بـار در سـال ۱۳۲۴توسـط کـوثری از گنبـد کـاووس از روی مرکبات گزارش شده است. در حال حاضر نیز به غیر از استان گلستان و شرق مازندران، گزارشی از جای دیگر در دست نیست. خسارت آن نسبت به شپـشک نـرم تـن بـسیار کمتر است.

مشخصات و زیست شناسی
مشخصات ظاهری این شپشک مشابه شپشک نرم تن قهـوه ای اسـت ، با این تفاوت که نرمتن ثانوی در مرحله پورگی به رنگ قهوه ای تیـره و در مرحلـه بلوغ خاکستری است ، شاخکها ۸ مفصلی و بدن نسبت به محـور طـولی متقـارن و در سال نیز تنها یک نسل دارد. حشره بالغ درمدت ۲ تا ۳ مـاه ۱۰۰۰ تـا ۱۵۰۰ عـدد تخـم میگذارد. پوره ها از اوایل خرداد ماه از تخم خارج و در سطح زیرین بـرگ هـا متمرکـز میشوند و از اوایل پاییز از برگ ها به روی شاخه های جوان مهاجرت نموده و در همان جا به صورت ماده نابالغ زمستان گذرانی میکنند. خسارت این گونه مشابه گونه قبـل است. از نظر خسارت اهمیت اقتصادی ندارد و مبارزه علیه آن توصیه نمیشود.

====================================================================

شپشک آردآلود مرکبات
Planococcus citri (Risso)

مشخصات و زیست شناسی

این گونه بسیار پلی فـاژ اسـت و تقریبـا در سراسـر کـشور روی گیاهـان مختلـف فعالیت دارد. حشره ماده کامل بیضی شکل، به رنگ کرم و بـه طـول ۲٫۵ تـا ۵ میلیمتـر است. بدن پوشیده از گرد سفید رنگ ناشی از ترشحات مومی است. در اطراف بـدن ۱۷ جفت زائده انگشتی شکل کوتاه با فواصل مساوی دیده میشود. یک جفت دیگر که در انتهای بدن قرار گرفته است قدری بلندتر میباشند . حشرات نر به رنـگ قهوه ای مایل به زرد، دارای شاخکهای ۱۰ مفـصلی و مودارهـستند. شـکم اسـتوانه ای و دارای دو رشته بلند دمی که طول هرکدام از آنها به اندازه طول بدن میباشد. هر حشره ماده به طور متوسط ۱۸۰ عدد تخم مـیگـذارد کـه پـس از حـدود دو هفته تفریخ میشوند. در شرایط شمال ایران جمعیـت عمـده پـوره هـای نـسل اول از اواسط اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه بـه چـشم مـیخورنـد. زمـستان را بـه صـورت پوره های سن ۲ و حشره کامل به سر می برند. در شرایط شـرق مازنـدران ۳ نـسل در سال دارند. پوره های سن یک اردیبهشت ماه در پشت برگها و شاخه های جوان مـستقر میشوند و پوره های بعدی با حضور بـر روی میـوه از شـیره آن تغذیـه مینمایند. در بین درختان مرکبات لیمو شیرین، نارنج و پرتقال تامسون ناول و تانجلو و نارنگی محلی بیشترین آلودگی را نشان میدهند.

=====================================================================

شپشک آردآلود لیموترش (شپشک آردآلود جنوب)
Nipaecoccus viridis  Newstead

این حشره علاوه بر مرکبات به بسیاری از گیاهان دیگر مانند مو، توت، انار، انجیر، خرزهره و حتی پنبه خسارت می زنـد و بـا ترشـحات خـود موجـب جلـب فومـاژین میگردد. به لیموترش بیش از سایر مرکبات آسیب میرسـاند. در تمـام منـاطق جنـوب کشور از فارس تا زابل پراکنده است.

مشخصات و زیست شناسی
بدن حشره کامل بیضی، به طول ۲٫۵ تا ۳ میلیمتراست. سطح بدن پوشیده از گـرد سفید مومی بوده، در کنار حلقه های سر و سینه رشته های مومی نـدارد، تنهـا در طـرفین حلقه های انتهایی شکم ۶ تا ۷ جفت رشته های کوتاه موی سفید رنگ دارد . این شپشک در شرایط جنوب ایران در تمام سال فعال است و تخـم هـای خـود را که به ۵۰۰ عدد می رسند در داخل توده تارهای مومی نازک و سفید رنـگ مـیگـذارد. این تخم ها معمولا روی شاخه ها، دمبرگ هـا و میـوه هـا بـه صـورت تـوده هـای انبـوهی قرارگرفته اند . هر نسل حشره در شـرایط مناسـب حـدود ۴۵ روز طـول میکشد. این شپشک به درختان مرکباتی که زیر نخلها کاشته میشوند حمله میکنـد و علاوه بر تغذیه با ترشحات عسلک نیز به درختان آسیب می رساند.

=========================================================================

شپشک استرالیایی
Icerya purchasi Maskell (Margarididae)

شپشک استرالیایی اولین بار در سال ۱۳۰۷ در بابل روی مرکبات مشاهده گردیـد. بعدها کریوخین و کوثری آنرا روی میزبانهای دیگری مثل گـل ابریـشم، انـار، افـرا و بسیاری دیگر از میزبانان گزارش نمودند. این آفت در حال حاضـر نـه تنهـا در سراسـر نوار ساحلی شمال ، بلکه در گلخانه های تهران و شیراز نیز دیده شده است. این شپشک در مقابل گرمای شدید و خشک حساس اسـت و در تابـستان کـه گـلهـا را خـارج از گلخانه قرار میدهند به راحتی از بین میروند.

مشخصات و زیست شناسی
این شپشک سپر ندارد. پوره ها و ماده ها دارای شاخک و پـا هـستند و کـم وبـیش روی میزبان تغییر مکان میدهند. ماده بـالغ بـه طـول ۴ تـا ۶ میلیمتـر و بـه رنـگ زرد، نارنجی و یا قهوه ای مایل به قرمز روشن دیده میشود. حشره بالغ قبل از تخم ریزی با ترشحات خود کیسه تخمی به طول ۱۰ تا ۱۵ میلیمتر درست مـیکنـد و در داخـل آن ۶۰۰ تا ۸۰۰ عدد تخم میگذارد . تفریخ تخم در تابستان چنـد روز و در ماههای سرد ۲ تا ۵ ماه به طول می انجامد. پوره هـای نـوزاد بـه رنـگ قرمـز بـا پاهـا و شاخک های تیره هستند که در انتهای بدن آنها شش موی باریک بـا طـول برابـر طـول بدن وجود دارد و این موها به صورت شعاعی قرار دارند. پوره های سن اول و دوم روی سرشاخه ها و برگ ها مستقر میشوند، در صورتیکه پوره های سن سوم وحشرات کامـل عمدتا تنه و شاخه ها را ترجیح مـیدهنـد . افـراد نـر کـمتـر بـه چـشم میخورند و تولید مثل بدون جفت گیری انجام میگیرد. زمستان گذرانی در شرایط شمال ایران به صورت ماده کامل و یا پوره های سن دو میباشد. این حشره در سال سه نـسل دارد. با مکیدن شیره میزبان باعـث ضـعیف شـدن درختـان مرکبـات مـیگـردد و در آلودگی شدید ممکن است به خشکیدن درخت منجر گردد. ترشـحات عـسلک نیـز بـه سهم خود در ضعف درختان نقش دارد.

======================================================================

مبارزه با شپشکهای مرکبات

الف – دشمنان طبیعی

کفشدوزک استرالیایی    Rodalia cardinalis (Muls.)

این کفشدوزک که Novius هـم نامیـده مـیشـود تنهـا روی شپـشک اسـترالیایی فعالیت دارد. لاروها و حشرات کامـل ایـن کفـشدوزک روی مراحـل مختلـف زنـدگی شپشک استرالیایی تغذیه میکنند. قـدرت زاد و ولـد زیـادی دارد و بـه سـرعت تکثیـر میشود. یک لارو تا ۲۱۰ و هر کفشدوزک بـالغ تـا۲۵۰ عـدد حـشره کامـل شپـشک استرالیایی را میخورد . این کفشدوزک تا ۸۰۰ تخـم مـیگـذارد. رنـگ تخم ها قرمز آجری و شکل آنها بیضوی است. این کفشدوزک در سراسر نوار سـاحلی شمال هر جا که شپشک استرالیایی باشد وجود دارد. برخی از سالهـا بـه دلیـل سـرمای شدید و یا سمپاشی بیرویه جمعیت آن محدود و جمعیت آفـت حالـت طغیـانی پیـدا میکند. در چنین صورتی باید آنرا ازمناطقی که فـراوان اسـت جمـع آوری و در محـل مورد نیاز رهاسازی نمود. برای هرکانون شپشک اسـترالیایی ۲۰ تـا ۲۵ عـدد لارو و یـا شفیره کفشدوزک لازم است تا آلودگی را از بین ببرد.

کفشدوزک نقابدار دولکه ای    Chilocorus bipustulatus L.
حشرات کامل این کفـشدوزک بـه فراوانـی از مراحـل مختلـف شپـشک قهـوه ای مرکبات و سپردار قرمز مرکبات تغذیه میکنند .

کفشدوزک کریپت    Cryptolaemus montrouzieri Muls.
این کفشدوزک روی شپشکهای آردآلود و بالشکها فعالیت دارد و از پـوره هـا و حشرات بالغ این شپشک ها تغذیه میکند. ایـن کفـشدوزک در حـال حاضـر در شـمال کشور پرورش داده میشود .

زنبور   Aphytis chrysomphali ssp. Mazandranica Kirukhin
این زنبور در شرایط مساعد سپردار قهوه ای مرکبات را کنتـرل مـیکنـد، در همـان حال روی سپردار قرمز نیز فعالیت دارد . گونه های دیگر این جنس روی سپردار قهوه ای، قرمز و زرد شرقی به خوبی فعال هستند. گونه های زنبور جنس Coccophagus نیز روی گونه های مختلـف شپـشک هـای نرم تن فعالیت دارند .

قارچ فوزاریوم    Fusarium juruanum P. Henn.
این پاتوژن، حشره کامل سپردارهای قرمـز، قهـوه ای و زرد مرکبـات را پارازیتـه میکند. قارچ پاتوژن Cepholosporum lecanii نیـز از پارازیـتهـای مهـم بالـشک مرکبات، بالشک دراز اندام، شپشک نرم تن و شپشک نرمتن ثانوی است.

ب – مبارزه شیمیایی
مبارزه شیمیایی با شپشک های مرکبات در صورت لـزوم در سـه مرحلـه انجـام میگیرد.
•    سمپاشی زمستانه: در صورت بالا بودن تراکم شپـشک هـا در اواخـر اسـفند مـاه یعنی قبل از شروع رشد جوانه ها از روغن ولک با توجه به شرایط آب و هوایی ۱٫۵ تـا ۲ لیتر روغن درصد لیتر آب به صورت محلول پاشی پس از سپری شدن اوج سرمای زمستان و قبل از بیداری درختان انجام می‌شود (روغن‌های زمستانه دارای هیدروکربن اشباع کمتری هستند). استفاده گردد. این مبارزه اغلب در مورد گونه‌هایی عمل می‌شود که حشره به صورت پوره و یا حشره کامل می‌باشد. این روش در مورد شپشکهای زیر خانواده Lecaninae که دارای بدن بدون محافظ می‌باشند خیلی مؤثر است (مانند شپشک سیاه زیتون).
•    سمپاشی تابستانه: بهترین زمـان سـمپاشـی زمـانی اسـت کـه حـداکثر جمعیـت پوره های سن اول خـارج شـده باشـد . ایـن زمـان بـرای هرمنطقـه از طریـق شـبکه پیش آگاهی اعلام میگردد. سمپاشی با ترکیباتی مثـل آزینفـوس متیـل بـه نـسبت دو در هزار،اتیون به نسبت ۱٫۵ تا ۲ در هزار به همراه ا درصد روغن ،  آدمیرال به نسبت ۰٫۵ تا ۰٫۷۵ در هزار و یا دورسبان به نسبت ۱٫۵ در هزار همراه با روغن ولک به نسبت یک لیتر در صد لیتر آب استفاده گردد. در استان مازنـدران، اثـر بخشی روغن های معدنی با غلظت %۱ روی بالشک مرکبات که یکی از مهمترین آفـات این محصولات در منطقه است، به اثبات رسیده است.
•    سمپاشی پاییزه: در صورتیکه آفت در مبارزه تابستانه بـه خـوبی کنتـرل نـشده باشد، به صورت لکه گیری روی نسل دوم شپشک ها انجام میشود. این مبـارزه غالبـا بـا اوایل شهریور تا اوایل مهر ماه همزمان میباشد.