زراعت کنجد (کاشت ، داشت ، برداشت) ( قسمت دوم )

زراعت کنجد (کاشت ، داشت ، برداشت) ( قسمت دوم )

برای مطالعه زراعت کنجد ( قسمت اول ) به پست آن مراجعه کنید.

روش های کنترل علف های هرز:

مبارزه شیمیایی :

الف) یکساله ها:

• استفاده از علف کش ترفلان %۴۸ امولسیون به میزان ۲تا ۳ لیتر در هکتار ،قبل از کاشت و اختلاط با خاک
• استفاده از علف کش لاسو %۴۲امولسیون به میزان ۵ لیتر در هکتار ،بعد از کاشت ،قبل از سبز شدن محصول و علف های هرز. وجود رطوبت کافی در خاک ،تاثیر آن را زیاد می کند.( موثر هم برای باریک برگ ها و هم پهن برگ ها)
• گالانت %۱۲.۵ امولسیون به میزان ۲ لیتر در هکتار(صرفا مناسب برای باریک برگ ها)
• نابوـاس %۱۲.۵  امولسیون به میزان ۳ لیتر در هکتار

کنترل گل جالیز:

برای این انگل هیچ سمی معرفی نشده است .بهترین روش مبارزه ،مکانیکی است و بایستی از گل دادن و پخش بذر این انگل به جد جلوگیری نمود.

ب) چند ساله ها:

کنجد گیاهی پهن برگ است و لذا سموم مورد ستفاده در کنترل شیمیایی باریک برگ ها ،آسیبی به آن نمی زند ، در اینجا به تعدادی از علف کش های مورد استفاده در کنترل علف های هرز دائمی باریک برگ اشاره می شود:

• علف کش گالانت به میزان ۳ لیتر در هکتار برای کنترل قیاق و ۲ لیتر در هکتار برای کنترل مرغ
• علف کش سوپر گالانت به میزان ۱.۵لیتر در هکتار برای قیاق و ۱ لیتر برای مرغ
• علف کش نابوـاس به میزان ۴.۵ لیتر در هکتار برای کنترل قیاق
• علف کش فوکوس% ۱۰ امولسیون به میزان ۲ لیتر در هکتار برای مرغ
• علف کش آژیل %۱۰ امولسیون به میزان ۱.۵ لیتر در هکتار برای مرغ و تکرار ان در صورت نیاز

مبارزه غیر شیمیایی :

این نبات در مراحل رشد در مقابل علفهای هرز حساس و قادر به رقابت با آنها نیست و به دلیل در این مرحله عملیات وجین ضرورت دارد . در کشت ردیفی استفاده از پنچه غازی یا کولتیواتور سبک بهترین روش مبارزه با علفهای هرز می باشد. استفاده از برنامه تناوب صحیح نیز توصیه می گردد. همچنین انجام یک آبیاری در هنگام تهیه زمین با هدف سبز شدن علفهای هرز و مبارزه با آنها تاثیر قابل توجهی دارد انجام وجین دستی در مرحله،۳و۶و۸ هفتگی ،بعد از کشت نیز توصیه می شود.

تناوب زراعی کنجد:

کنجد به عنوان کشت تابستانه می تواند در تناوب زراعی جایگزین اکثر نباتات گردد ولی بهترین نباتات برای کاشت کنجد گیاهان وجینی هستند زیرا در زراعت گیاهان وجینی مبارزه مستمری با علفهای هرز صورت می گیرد که این امر زراعت کنجد را موفقیت آمیز می نماید . بعلت اینکه بقایای گیاهی زراعتهای پیشین مانع سبز یکنواخت کنجد می شوند بایستی از کشت آن پس از ذرت ، آفتابگردان و گیاهان با ریشه سخت اجتناب نمود . کنجد را می توان در مناطق گرمسیری ایران مانند فارس ، کرمان و خوزستان بعد از گندم و جو کشت نمود . رعایت تناوب ۴ـ۲ ساله در کشت کنجد به منظور جلوگیری از شیوع امراض و افات ضروری است .

کاشت کنجد:

فاصله خطوط کشت

در کنجد به علت تنوع در شاخه بندی گیاه ،فاصله خطوط کاشت می تواند بین ۴۵ تا ۷۰ سانتی متر باشد همچنین فاصیه بین بذور روی خطوط بین ۳ تا حد اکثر ۱۵ سانتی متر باشد و خارج از این محدوده توصیه نمی شود.

عمق کاشت کنجد

بسته به نوع خاک ،عمق کاشت متغیر بوده و از ۲ تا ۵ سانتی متر تغییر می کند.همچنین فاکتور های زمان کاشت ،و میزان رطوبت خاک ،در تنظیم عمق کاشت موثر است.

روش کاشت کنجد:

کنجد را به دو روش می توان کاشت:

دستی : در این روش ،پس از تهیه زمین ،می توان با باز کردن شیارها ،بذور را در میان شیارها بصورت دستی کاشت ،در حالتی دیگر ،پس از تسطیح زمین ،اقدام به پخش بذور کرده و سپس ،اقدام به شیار کشی می کنند

روش مکانیکی : در این روش می توان از بذر کارهایی که مخصوص ریز دانه ها یی نظیر سبزی و پیاز هستند ،سود جست .در این موارد بایستی ،نسبت به تنظیمات بذر پاش دقت کرد تا ،توزیع یکنواخت بذور در حداگثر ممکن ،صورت پذیرد.

تاریخ کاشت کنجد

در تعیین تاریخ کاشت کنجد رعایت سه نکته اساسی ضروری است .

اول : درجه حرارت مناسب جهت سبز کردن

دوم : پایداری دمای هوا به منظور اینکه پس از سبز کردن افت حرارت پدید نیاید

سوم : زمان گلدهی مصادف با گرمای بیش از حد نگردد زیرا منجر به عدم باروری گلها شده و تعداد کپسولهای تشکیل شده کاهش می یابد .

حداقل حرارت خاک برای جوانه زدن و سبز شدن کنجد حدود ۲۰ درجه سانتیگراد است . در این حرارت کنجد ۴ تا ۷ روزه سبز می شود . کاشت می تواند هنگامی انجام شود که میانگین شبانه روزی حرارت هوا به ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد رسیده باشد . با توجه به شرایط جوی مناطق کشت کنجد و نیازهای این نبات ، کنجد یکی از آخرین زراعتهای بهاره است که کشت می گردد . در مناطق گرمسیر کشت کنجد اغلب بعد از برداشت گندم و جو انجام می شود . در مناطق پنبه کاری می توان یک تا دو هفته پس از پنبه به کشت کنجد اقدام نمود . در مناطقی که ذرت و سویا کشت می گردد باید حداقل ۲۰ روز پس از سویا این نبات را کاشت .

میزان بذر مصرفی کنجد

در زراعت کنجد میزان بذر مصرفی با توجه به وزن هزاردانه و تراکم های مختلف متفاوت می باشد.اما به طور کلی ،میزان بذر مصرفی توصیه شده ، بین ۲ تا ۵ کیلوگرم در هکتار می باشد.اما عملا بدلایلی از قبیل ،عدم تهیه بستر مناسب کاشت،ادوات نامناسب کاشت،بذور کهنه یا با قوه نامیه کم،عدم مراعات عمق کاشت،مصرف بذر بیشتر بوده و در روش دستی به ۷تا ۹ کیلوگرم در هکتار هم می رسد.

برخی از ارقام کنجد مورد استفاده در  زراعت کنجد کشور:

آبیاری کنجد :

کنجد به طور معمول در برابر خشکی مقاوم است . با این وجود گیاهچه کنجد در برابر کمبود آب بیش از حد حساس است . همچنین در زمان گلدهی و اوایل دانه بندی نیز به کم آبی حساس می گردد . آبیاری بسته به نوع زمین کشت بطریق کرتی ( غرقابی ) یا جوی و پشته صورت می گیرد . این نبات بویژه در مراحل اول گیاهچه ای در برابر پوسیدگی ریشه و سایر بیماریهای قارچی ناشی از مردابی شدن یا رطوبت اضافی حساس است . انجام کشت کنجد به صورت هیرم باعث افزایش درصد جوانه زنی و نیز تسریع در آن می شود.هر چند که گیاه کنجد به عنوان یک گیاه مقاوم به خشکی و گرما شناخته شده است. با این وجود برای تولید و عملکرد بیشتر نیازمند رطوبت است، بنابراین در صورت مشاهده تشنگی گیاه باید به نسبت به انجام آبیاری حتی الامکان در هنگام شب اقدام نمود. البته آبیاری بیش از اندازه و پی در پی نیز برای کنجد زیان آور است، به دلیل آن که موجب شدت یافتن بیماری بوته میری و پوسیدگی ذغالی کنجد در این گیاه می گردد.

بیماریهای کنجد :

از جمله بیماری های مهمی که گیاه کنجد را در طول زراعت کنجد مورد تهدید و حمله قرار می دهند، می توان به بیماری های زیر اشاره کرد :

گل سبز یا فیلودی : این بیماری از بیماری های مهم کنجد در بیشتر نقاط ایران می باشد . تشکیل کلروفیل در اجزای گل و سبز شدن گلبرگها و عدم تشکیل کپسول های بذر از علایم مهم این بیماری می باشد . آلودگی در ابتدای رشد سبب کوتاهی ساقه می گردد تمام اجزای گل به استثنای پرچم شبیه برگ شده ، حالت فیلودی (Phyllodg) به خود می گیرند. گل های آلوده عقیم می گردند قوه نامیه بذر از بین رفته و وزن هزار دانه به طور قابل ملاحظه ای تقلیل می یابد.عامل این بیماری یک فیتوپلاسما می باشد این بیماری دامنه میزبانی نسبتا محدودی دارد و از روی تعدادی دیگر از گیاهان از جمله کلزا نیز گزارش شده است . این فیتوپلاسما توسط یک نوع زنجرک بنام Circulifer haematoceps منتقل میشود.

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این بیماری اقدام کرد :

• تنظیم تاریخ کاشت
• استفاده از ارقام مقاوم (ارقام کرک دار و تک شاخه حساس تر از ارقام بی کرک و چند شاخه هستند).
• مبارزه با ناقل بوسیله سموم سیستمیک
• سمپاشی بوته ها با متاسیستوکس یک در هزار یا حشره کش دیگر علیه زنجره های ناقل بیماری

بوته میری یا پژمردگی فوزاریومی : یکی از خطرناک ترین بیماری های این گیاه می باشد . در هر مرحله از رشد ،گیاه را آلوده می سازد.زرد شدن برگ ها اولین علائم قابل مشاهده بیماری می باشد. عواملی چون Phytorhthora nicotianae، Verticillium dahliae، Fusarium oXysporum f. sp.sesame باعث ایجاد بیماری می شوند که به تمام این بیماریها بطور کلی بوته میری می گویند. البته ورتیسلیوم کمتر دیده شده است.بهترین دما برای توسعه قارچ در شرایط مزرعه ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد.عامل بیماری ،خاکزاد و بذر زاد ، می باشد .

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این بیماری اقدام کرد :

• استفاده از ارقام مقاوم بهترین روش مبارزه است.
• تنظیم سیستم آبیاری( آبیاری بایستی بصورت خطی باشد)
• برقراری آیش و تناوب
• ضد عفونی خاک با قارچ کش های سیستمیک نظیر کاربندازیم و بنومیل ۰.۱ درصد

پوسیدگی ذغالی ریشه : از بیماری های مهم کنجد می باشد و دامنه گسترش وسیعی دارد.الودگی بذر کنجد به عامل این بیماری،باعث مرگ گیاهچه وکاهش تراکم بوته در مزرعه می گردد.در مرحله گیاهچه ،ریشه ها پوسیده و قهوه ای رنگ می شوند و گیاهچه می میرد.عامل بیماری قارچی است به نام Macrophomina phaseolina که دارای طیف وسیعی از میزبان ها ،می باشد که در خاک و بذر زنده می ماند.

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این بیماری اقدام کرد :

• استفاده از ارقام متحمل بهترین روش مبارزه است.
• ضد عفونی بذور با کاربندازیم و بنومیل ۰.۱ درصد و یا با تیرام با دز ۰.۳ درصد
• برقراری آیش و تناوب
• ضد عفونی خاک با قارچ کش های سیستمیک نظیر کاربندازیم و بنومیل ۰.۱ درصد

آفات کنجد  :

رایج ترین و مهم ترین آفات کنجد در زراعت کنجد عبارتند از :

آگروتیس یا طوقه بر : این آفت در مراحل اولیه روبش و جوانه زنی باعث خسارت می گردد.

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این آفت اقدام کرد.

• از طعمه پاشی استفاده شود، این عمل با مخلوطی از ۱۰۰ کیلوگرم آرد یا سبوس گندم سه کیلوگرم سم سوین و ۱۴ـ۱۲ لیتر آب انجام میگیرد. محصول حاصل که حالت خمیری شکل بخود گرفت، در سطح مزرعه در اواخر روز و قبل از غروب آفتاب که جمعیت آگروتیس در سطح خاک درحال افزایش است انجام گیرد.
• عمل سمپاشی با سم دورسبان به مقدار دو لیتر در هکتار انجام گیرد(در شب).

شته سبز هلو : این شته بر روی اکثر گیاهان فعال است.شایع ترین گونه آن ،بر روی کنجد فعال است.رنگ ان سبز روشن ،متمایل به زرد می باشد.در روی شکم نوارهای رنگی مشاهده می شود.این شته ها برگ ها را خورده و برگ ها به سمت پایین منحرف می شوند.رشد بوته های جوان مختل شده و عملکرد کاهش می یابد.این شته ناقل بسیاری از بیماریهای ویروسی نیز می باشند.

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این آفت اقدام کرد :

• استفاده از واریته های مقاوم
• استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک ها ،مگس های سیرفیده ،و بالتوری ها
• استفاده از شته کش های سیستمیک

کرم برگخوار چغندر : از آفت های پلی فاژ بوده و شب پره ای بطول ۱۳ـ۱۰ میلی متر می باشد.از تمام قسمت های برگ تغذیه می کنند.و برگ ها را بصورت مشبک در می آورند.و حتی می توانند مزرعه را کلا نابود کنند.

با روشهای زیر می توان نسبت به کنترل این آفت اقدام کرد :

• شخم زمستانه و یخ آب نقش مهمی در کنترل جمعیت این آفت دارد. کاشت زود هنگام
• استفاده از یکی از سموم فسفره یا کاراباماتی با ملاحظه عوارض زیست محیطی آنها

کرم قوزه (HelicoVerpa armigera) : این آفت از حشرات پلی فاژ بوده و میزبان های متعددی دارد.حشره کامل شب پره ای بطول ۲۰ـ۱۲ میلیمتر و عرض ۴۰ـ۳۰ میلی متر است.کرم قوزه بسته به شرایط آب و هوایی بین ۳ تا ۵ نسل دارد.لاروهای جوان این آفت ،از پارانشیم برگ ها تغذیه می کنند .سپس به میوه حمله می کنند .و با سوراخ کردن کپسول ها ،از محتویات آنها تغذیه می کنند .

با روش زیر می توان نسبت به کنترل این آفت اقدام کرد:

• پس از جمع آوری محصول ،زمین را شخم عمیق می زنند تا لانه های زمستانی آنها تخریب گردد.
   

زمان برداشت کنجد :

بهترین تاریخ برداشت کنجد در زراعت کنجد زمانی است که برگهای پایینی شروع به زرد شدن نموده و همزمان کپسولهای تحتانی باز می شوند . رسیدگی کپسولها در کنجد از پایین به بالا صورت می گیرد . انتظار برای رسیدن تمامی کپسولها باعث ریزش دانه ها از کپسولهای پایینی و افت عملکرد می شود لذا قبل از رسیدن همه کپسولها بوته ها درو می شوند . پس از درو دسته های کنجد را بصورت عمودی یک یک تا دو هفته در معرض جریان هوا قرار می دهند تا ضمن خشک شدن همه کپسولها باز شود و بذر ها را بتوان از انها خارج نمود . سپس می توان دانه ها را با تکان دادن بوته در محلی که برای آن در نظر گرفته شده است جمع اوری نمود .برای جلوگیری از افت عملکرد و از بین رفتن دانه های کنجد از قبل باید کف انبار یا محل خرمن بوته های کنجد را با وسایل مناسب عایق نمود . سیمان کردن انبار یا پهن کردن برزنت قابل توصیه می باشد .

روش های برداشت کنجد :

برداشت دستی کنجد ( سنتی ) :

بهترین زمان برداشت زمانی است که رنگ برگ ها و کپسول ها زرد رنگ شده است و با برداشت مناسب میتوان تا حد زیادی از ریزش دانه ها جلوگیری نمود. برای این کار ابتدا بوته ها را توسط دست برداشت نموده و پس از دسته بندی، بایستی آن ها را به صورت سروپا (چاتمه)قرار داد تا بعد از گذشت چند روز کاملا خشک شوند. در این حالت با چند تکان تدریجی دانه های گیاه از غلاف ها جدا خواهند شد.

کنجد را هنگامی برداشت می کنند که دانه ها در کپسول های پایینی رسیده باشند. اگر چه در این مرحله برگ ها ریزش یافته است اما کپسول ها هنوز سبز می باشد. ارقام شکوفا را با دست از خاک بیرون کشیده و یا با داس درو، سپس دسته بندی می نمایند. دسته ها را ۲ تا ۳ روز در مزرعه به طور ایستاده بر هم تکیه داده تا از رطوبت آن ها کاسته شود. سپس دسته ها را روی برزنت یا پلاستیک به طور وارونه تکان می دهند. دانه هایی که به این طریق به دست می آید کیفیت بسیار خوبی دارد. پس از این عمل بوته ها را با کمباین یا خرمن کوب و یا ضربات چوب می کوبند تا بقیه ی دانه ها جدا شود. ارقام ناشکوفا را می توان با دروگر برداشت نمود و سپس همانند ارقام شکوفا عمل کرد و یا بوته ها را موور درو و در مزرعه رها کرد تا خشک شود. پس از آن بوته های خشک شده را با کمباین مجهز به انگشتی های بلند کننده مورد برداشت قرار داد. وجود ترکیبات لزج و مخاطی در ساقه و نیام ها سبب می شود که دوران خشک شدن طولانی باشد. به همین جهت کمباین کردن مستقیم ارقام ناشکوفا به دلیل طولانی گشتن دوران خشک شدن عملی نیست.

برداشت مکانیزه کنجد :

کنجد به علت رشد نامحدود بودن گیاه کنجد و عدم همزمانی در رسیدن کپسولها و امکان ریزش دانه ، برداشت مکانیزه کنجد به سهولت میسر نمی گردد . جهت انجام برداشت به روش مکانیزه با استفاده از محلول پاشی با موادی به Reglone سعی می شود که ریزش دانه به حداقل ممکن تنزیل یابد . هنگام محلول پاشی زمانی است که %۷۵ـ %۶۵ کپسولها از سبز تیره به سبز روشن تغییر رنگ داده باشند . پس از محلول پاشی هنگامی که اکثریت غالب کپسولها به قهوه ای تیره تغییر رنگ دادند رطوبت نیز کاهش یافته و امکان برداشت مکانیزه فراهم می گردد . سرعت برداشت کمباین حداکثر ۶ـ۴ کیلومتر در ساعت بوده و در صورتیکه کمباین دارای سیستم Airjet نیز باشد درصد ریزش تقلیل خواهد یافت .

انبارداری کنجد:

از دیگر مهم ترین فرآیندها در زراعت کنجد بحث انبارداری کنجد می باشد .از کیسه کردن کنجد همراه با مواد زائد مانند بقایای بوته و بذر علف های هرز و خاک و غیره بایستی پرهیز کرد.چون باعث بالا رفتن رطوبت محصول می گردد. رعایت موارد بهداشتی در کنجد بسیار مهم است چرا که غالبا کنجد مورد مصرف مستقیم انسان قرار می گیرد .برای نگه داری محصول برای زمان طولانی ،محصول بایستی کاملا خشک باشد و در دمای حدود ۱۸درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی حدود ۶درصد انبارداری گردد.