سن گندم (Eurygaster integryceps put)

سن گندم (Eurygaster integryceps put) خطرناکترین آفت مزارع گندم

مقدمه

گندم به عنوان غذای اصلی جوامع بشری و محصول استراتژیک از اهمیت خاصی برخوردار میباشد (زرنگار ۱۳۷۴). این گیاه در شرایط متفاوت آب و هوایی و در خاکهای مختلف قادر به رشد و نمو است. بنابراین تمام سرزمین پهناور ایران با اقلیمهای متنوع خود کم و بیش عرضه کشت گندم می باشد (محقق نیشابوری ۱۳۷۰). با توجه به کمبود منابع آبی در ایران که مهمترین عامل محدود کننده توسعه سطح زیر کشت گندم می باشد، افزایش محصول گندم در واحد سطح در شرایط موجود می تواند به عنوان یکی از مهمترین روش ها در تولید بیشتر این محصول مورد توجه قرار گیرد. افزایش محصول نیز با اصلاح خاک، استفاده صحیح از منابع آبی، کشت مکانیزه، استفاده از بذور اصلاح شده، مصرف صحیح کودهای شیمیایی و حفظ محصول از خسارات آفات گندم و بیماریها میسر می گردد. در حال حاضر، غلات ۷۰ درصد سطح زیر کشت گیاهان زراعی را تشکیل داده و ۵۰ درصد پروتئین مورد نیاز انسان را تأمین میکنند. خسارت ناشی از آفات، بیماریها و علفهای هرز در کشور ما حدود ۳۵-۳۰ درصد برآورد گردیده است که ۱۲-۱۰ درصد آن به حشرات زیان آور اختصاص دارد. بدین معنی که با مدیریت کنترل این عوامل، می توان ۱۰-۱۲ درصد عملکرد واقعی گندم را افزایش داد و آن را به حداکثر عملکرد قابل دسترس در شرایط دیم و آبی نزدیک تر ساخت . گندم سهم عمده ای در برنامه غذایی مردم کشور ما دارد. مصرف سرانه گندم کشور در حدود ۲۴۰ کیلوگرم بوده که این رقم بیش از دو برابر مصرف در دنیا می باشد (متوسط مصرف سرانه جهانی ۹۰ کیلوگرم است)، به همین علت گندم جایگاه ویژه ای در بین محصولات زراعی پیدا کرده است. سطح زیر کشت گندم آبی و دیم در سال زراعی ۹۱-۹۰، ۶۵۵۴۲۱۰ هکتار بوده است که سهم عمده ای در اقتصاد کشور دارا می باشد (بی نام، ۱۳۸۲). عوامل متعددی بر عملکرد محصول موثر می باشد که حفظ محصول گندم از خسارت آفات از جمله سن گندم یکی از مهمترین روش ها در رسیدن به تولید بیشتر وبالاترین کیفیت محصول و گامی در جهت خود کفایی محصول گندم در کشور میباشد.

شناخت سن گندم

سن معمولی گندم با نام علمی Eurygaster integryceps put  با نام عمومی Sunn pest  از راسته Hemiptera  و خانواده Scutelleridae  می باشد (رجبی ۱۳۷۹) . سن گندم به علت نحوه زندگی خود، مشخصات متقاوتی دارد. بعضی از سن ها که در جاهای بلند مانند کوهستان ها زندگی میکنند و از علفهای همان محل تغذیه میکنند، جثه کوچکی دارند. بعضی دیگر از سنها که از مزرعه های گندم و جو تغذیه می کنند، جثه بزرگی دارند. از نظر شکل شتاسی حشرات کامل سن گندم به طول ۱۳-۸ و عرض ۸-۵ میلی متر می باشتد (رجبی ۱۳۷۹، کریچلی ۱۹۹۸). رنگ حشره کامل متغیر و از زرد قهوه ای تا قهوه ای تیره، قرمز، سیاه و زرد کهربایی بوده که با لکه هایی تیره تر در زمینه روشن دیده می شود (رجبی ۱۳۷۹، عبداله ای ۱۳۸۳، کریچلی ۱۹۹۸). سر حشره مثلثی شکل و دارای شیاری باریک در وسط، نزدیک خط فاصل بین سر و سیته، دو چشم ساده و در گوشه جانبی سر، دو چشم مرکب دیده می شود (رجبی ۱۳۷۹، عبداله ای ۱۳۸۳). شاخک ۵ بندی، سپرچه طویل و برجسته که تمام قسمت پشت بدن و بخشی از بال های رویی را پوشانده است و از طرفین آن فقط کنار بال های مذکور و حاشیه ۵ حلقه آخر شکم که هر کدام در طرفین یک لکه سیاه دارد نمایان است .سن های نر و ماده را میتوان از روی حلقه های تناسلی از یکدیگر تشخیص داد .

تخم سن گندم کروی، سبز رنگ و ۱-۰/۷ میلی متر میباشد و معمولاً در دو ردیف و در هر دسته ۱۴-۱۰ عدد روی برگهای میزبان گذاشته شده و توسط ماده چسبناک، سطح تخمها به سطح برگ می چسبند.

سن گندم دارای ۵ مرحله پورگی میباشد. پوره های جوان سن اول تقریباً گرد و ۱/۲ میلی متر طول دارند. رنگ پوره ها سبز کمرنگ تا زرد بوده، به تدریج تیره شده و ۶۰-۵۰ دقیقه بعد کاملاً سیاه می گردند. رنگ پوره ها پس از اولین پوست اندازی سرخ آجری است که تا زمان بلوغ تقریباً به همین حالت باقی می ماند. طول دوره پورگی در شرایط مساعد حدود یک ماه است (بهداد ۱۳۶۹، رجبی ۱۳۷۹) در پوره های سن دوم و سوم شکم روشن ، سر و قفس سینه تیره، اما در سن چهارم پورگی، بال های جلویی و در سن پنجم بال های عقبی شروع به رشد می نماید. نشو و نمای تخمها در شرایط طبیعی و دمای ۲۰ درجه سانتی گراد، حدود ۹ تا ۱۰ روز طول می کشد.

بعد از تفریخ تخمها، پوره ها قبل از آنکه به سمت خوشه ها پراکنده شوند به صورت دسته جمعی در اطراف پوسته های تخم شان باقی میمانند(عبدالهی ۱۳۸۳، کریچلی ۱۹۹۸). دوره تخم ریزی حشرات ماده در نهایت ۳۰ الی ۵۰ روز طول می کشد. طول دوره پورگی حدود ۲۰ تا ۴۵ روز است که مصادف با مرحله جوانه زنی تا خمیری شدن دانه های گندم می باشد. دمای ۲۴-۲۰ درجه سانتی گراد و بارندگی ۲۵ -۳۲ میلی متر در ماه شرایط بهینه رشدی برای سن معمولی گندم محسوب میگردد . پوره ها بیشتر عمرشان را روی ساقه و خوشه غلات سپری میکنند و در صورت گرمی هوا تغذیه خود را در طول شب ادامه میدهند. در گرمای روز، بیشتر پوره ها در جستجوی پناهگاهی در برگهای پایین تر یا در خاک هستند. سن گندم بالغ نسل جدید برای بقای خود نیازمند کسب ذخایر چربی بیشتری می باشند. در سنین آخر پوره ها، تحرک کمتری دارند و اغلب به مدت چند ساعت بی حرکت باقی میمانند.

در این مرحله، اگر گندم ها زود برداشت شوند، سن گندم قادر نخواهند بود که به میزان کافی چربی در بدنشان ذخیره سازند و این مسئله در بقای آنها در آینده تاثیر زیادی خواهد داشت (عبداله ای ۱۳۸۳، کریچلی ۱۹۹۸). سن گندم در طول دوره زیستی، فقط ۱ تا ۲/۵ ماه بر روی گیاهان سبز به حالت یک حشره فعال بوده و بقیه سال را بر حسب منطقه فعالیت، به حالت استراحت در زیر پوشش گیاهی دامنه تپه ها یا در جنگلهای بلوط غرب کشور در زیر برگهای ریزش کرده بلوط و برخی دیگر از درختان و درختچه ها به سر می برند. این دوره استراحت دارای دو فاز می باشد:

• تابستان گذرانی در طول ماههای گرم و خشک در اخر تابستان و پائیز
• زمستان گذرانی در طول ماههای خیلی سرد و زمستان (رجبی۱۳۷۹، عبدالهای ۱۳۸۳، کریچلی ۱۹۹۸)

جمعیت آفت سن گندم در محلهای استراحت یا زمستان گذرانی اغلب مجتمع با تراکم حدود ۱۰ تا ۱۲۰ سن در هر مترمربع میباشد.

سن گندم برای رساندن خود به متاطق زمستان گذرانی قادر است مسافتی حدود ۵۰-۳۰ کیلومتر پرواز نماید (عبدالهی ۱۳۸۳، کریچلی ۱۹۹۸). مهاجرت سنهای بالغ زمستان گذران به سمت مزارع از اواخر اسفند و اوایل فروردین شروع شده و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد. حشرات کامل پس از استقرار و تغذیه، جفتگیری و تخم ریزی می نمایند. با اتمام سنین پورگی و در نهایت ظهور حشره کامل نسل جدید، یک نسل تکمیل می گردد. ظهور حشرات بالغ مصادف با گرم و خشک شدن هوا می باشد. مهمترین میزبان های سن گندم، ارقام مختلف گندم، جو و چاودار است که حشره به آنها حمله کرده و از آنها تغذیه میکند (رجبی ۱۳۷۹).

مراحل زندگی سن گندم به طور خلاصه

زندگی سن گندم سه مرحله دارد.

• حشره کامل

حشره کامل سن معمولی گندم پس از ورود به مزرعه از برگ، ساقه و جوانه مرکزی گیاه گندم تغذیه می کند. بعد از یک تا دو هفته تغذیه، سن مادر جفتگیری میکند و هر حشره ماده حدود ۷۰تا ۸۰ تخم در دسته های ۱۴ تایی زیر برگ های گندم میگذارد. تخمها پس از مدتی باز می شوند و پوره ها (نوزادان سن ) خارج می شوند.

• پوره ها

پوره ها ۵ مرحله را میگذرانند تا به حشره کامل نسل جدید سن تبدیل شوند. پوره های سن اول سن گندم خیلی کوچک و تیره رنگ هستند و در قسمت پایین بوته های گندم و پشت برگ ها در سایه زندگی میکنند. پوره های سن اول تا اواسط سن دوم بدون حرکت و تغذیه میمانند. پس از این مرحله، دوره تغذیه و رشد شروع میشود. هر چه پوره ها بزرگتر می شوند، از گندمها بیشتر تغذیه میکنند و خسارت زیادی میزنند.

• سن بالغ

پس از آنکه دوره تغذیه سنهای بالغ نسل جدید تمام شد، آنها به مکان های تابستان گذرانی می روند. این عمل برای دور شدن از گرمای محیط مزرعه برای سن گندم لازم است تا در یک محیط آرام و خنک استراحت کنند. پس از بارندگی های پاییزه، سن ها محل خود را عوض می کنند و به قسمتهای جنوبی و آفتابی می روند و تا پایان زمستان در آن مکان ها باقی می مانند.

شدت و شیوه خسارت سن گندم

خسارت سن معمولی گندم به گیاه گندم به دو صورت کمی و کیفی می باشد.سن مادر خسارت خود را منحصرا به صورت کمی وارد میکند . در صورتیکه خسارت پوره ها و نسل جدید حشره کامل هر دو جنبه کمی و کیفی را در بر دارد .

سن مادر خرطوم خود را در هر نقطه ای از گندم که خارج از خاک قرار دارد وارد می کند و طبیعتاً علائم خسارت نیز تفاوتهایی دارد. از جمله می توان از تغذیه سن مادر از پهنک برگ (در آن نقطه، برگ باریک و زرد می شود)، محلی در زیر خوشه که می تواند هر نقطه ای در طول ساقه باشد (در آن صورت، خوشه سقید می شود)، و محلی روی خوشه که منجر به سفید شدن خوشه از محل نیش حشره تا انتهای خوشه می گردد نام برد (رجبی ۱۳۷۹). خسارت کمی سن گندم در سال های مختلف بسته به شدت حمله شامل نابودی ۲۰ تا ۱۰۰ درصد کل محصول می باشد (طلایی حسنلویی ۱۳۷۸). در مورد خسارت کیفی گندم که منجر به تخریب دانه می شود و کیفیت آن از نظر نانوایی و چه از نظر طعم و بوی حاصل برای انسان تغییر می کند، مشاهداتی در سراسر کشور صورت گرفته و دیده شده است که این آفت می تواند تا صد در صد دانه ها را مورد حمله قرار دهد. حمله به دانه عمدتاً توسط پوره های سن سوم، چهارم، پنجم و حشرات کامل نسل جدید صورت می گیرد. به عبارت دیگر، تجمع و تغذیه پوره های سن دوم از خوشه ها به طور مقایسه ای کمتر است. آفت، هر چه به ستین آخر پورگی نزدیکتر می شود به میزان شدت خسارت پوره افزوده می گردد تا آنجا که خسارت حشرات کامل سن گندم نسل جدید، خطرناک ترین مرحله از نظر خسارت وارده به دانه می باشد.

محل وارد شدن خرطوم حشره به دانه گندم، به شکل نقطه ای تیره و هاله ای گرد و رنگ پریده به دور آن نقطه خودنمایی میکند، علاوه بر آن وسط دانه اندکی چروکیده می شود و حبابهایی مانتد تاول روی آن ظاهر می گردد و از طرفی وزن هزار دانه و درصد استخراج آرد کاهش می یابد (طلایی حسنلویی ۱۳۷۸). بزاق سن گندم حاوی آنزیم پپتیداز (آنزیم پروتئولیتیکی) می باشد که سبب تجزیه گلوتن می شود (طلایی حسنلویی ۱۳۷۸). گلوتن ماده ای پروتئینی است. اگر درصد آلودگی بالا باشد به دلیل تجزیه گلوتن و تخریبی که در نشاسته به وجود می آید خمیر حاصله چسبندگی لازم را ندارد و در تنورهای معمولی می ریزد و با تجزیه گلوتن خمیر حالت الاستیکی و یا قابلیت ارتجاعی خود را از دست داده و اگر نان به صورت حجمی یا قالبی با ماشین تهیه شود، چون گلوتن قدرت نگهداری گاز کربنیک حاصل از تخمیر نشاسته را در خود ندارد در مغزنان خلل و فرج تشکیل نمی شود مغز این گونه نانها معمولاً نپخته و خمیر مانده و حالت پوکی نان سالم را ندارد و اگر بیشتر حرارت ببیند سفت و استخوانی می شود. نان پخته شده بدبو است و مزه خوبی ندارد(طلایی ۱۳۶۹) در کشور ما سن گندم (Eurygaster integryceps ) دارای اهمیت اقتصادی می باشد و امروزه در سطح وسیعی از مزارع گندم کشور خسارت فراوانی وارد می سازد. هر ساله سطحی نزدیک به یک میلیون هکتار در سالهای اخیر علیه آفت سن گندم عملیات سمپاشی صورت می گیرد. در حالیکه سطح مبارزه در اغلب کشورهای سن خیز نظیر شوروی، مجارستان، رومانی و بلغارستان بسیار نزول داشته است در حالیکه سطح سمپاشی در ایران در سالهای اخیر افزایش چشمگیری را نشان میدهد. در سالهای قبل از آن چنین روندی دیده نمی شد و وسعت و شدت این گسترش هیچگاه چنین دامنه ای نداشته است.

راههای کاهش عوارض و اثرات منفی سن زدگی

روشهای متعددی برای مبارزه با آفت سن گندم در مزرعه وجود دارد. سمپاشی به موقع، مبارزه بیولوژیکی با استفاده از زنبورهای پارازیتوئید، استفاده از ارقام بذر مقاوم به سن و ارقام دانه سخت جهت کشت، تناوب زراعی و برداشت سریع گندم از مهمترین روش های پیشگیرانه برای کاهش جمعیت و خسارت سن گندم تلقی می گردند. در واقع با شعار پیشگیری بهتر از درمان، خسارتهای کمی و کیفی حاصل از سن را می توان در مزرعه به حداقل رساند. در حالیکه پس از بروز سن زدگی روش ها و مواد محدودی جهت کاهش اثرات و بهبود آن وجود دارد که به شرح زیر است:

– اختلاط گندم های سن زاده با سالم

– بوجاری کردن گندم و جدا کردن دانه های سبک و چروکیده سن زده

– جلوگیری از فعالیت پروتئولیتیکی بزاق سن گندم

الف – مشروط کردن گندم سن زده که در حقیقت حرارت دادن گندم بوده و به دو صورت زیر قابل اجراست:

• تنظیم رطوبت گندم در ۱۷/۵% و اعمال دمای ۷۲ درجه سانتیگراد به مدت ۱ ساعت،
• قرار دادن گندم در اتوکلاو تحت اثر بخار آب خیلی داغ به مدت ۳ دقیقه. حرارت باعث غیر فعال شدن پروتئاز و جلوگیری از تأثیر آن بر بخش سالم گلوتن گندم شده در نتیجه اثر سن زدگی را کاهش می دهد.

ب – پایین آوردن pH خمیر با استفاده از مخلوط اسید لاکتیک و فسفات کلسیم که این عمل سبب مهار شدن آنزیم پروتئولیتیک خواهد شد بدون اینکه بر فعالیت آنزیم آمیلاز دانه تأثیر منفی بگذارد. pH بهینه برای فعالیت آنزیم پروتئولیتیک موجود در بزاق سن حدود ۸/۵ است. بنابراین برای بهبود بخشیدن به خواص گندم سن زده می توان اسیدیته خمیر را افزایش داد.

ج – استفاده از گلوتن جهت بازسازی گلوتن هیدرولیز شده گندمهای سن زده که با توجه به رقم گندم باید مقادیر متفاوتی مورد استفاده قرار گیرد.

د – افزودن اسید اسکوربیک (ویتامین C) سبب کاهش اثرات سن زدگی می گردد. در مجموع در رابطه با گندم های سن زده اثر بهبود دهندگی اسید آسکوربیک بهتر از گلوتن است.

روشهای پیشگیری و کنترل سن گندم (Eurygaster integryceps put)

به منظور پیشگیری و کنترل سن گندم از کاربرد مداوم آفتکش ها در بلند مدت می بایست خودداری کرد. در اغلب آفات مثل حشرات، کنه ها، نماتدها و بیماری ها و علفهای هرز ثبت شده است که یک مدیریت تلفیقی شامل بکارگیری عملیات زراعی و کنترل بیولوژیکی می باشد. آفت کشها فقط زماتی بکار گرفته می شوند که سایر روش های کنترل نتواند جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی پایین بیاورد. بهترین روش برای کنترل آفات روشی است که بتواند بر مبنای محاسبات اقتصادی قابل دوام و بی خطر برای محیط زیست باشد.

• کتترل زراعی

این روش ها شامل مجموعه اقداماتی است که می تواند از طغیانهای جدی سن گندم بدون نیاز به کاربرد آفتکش جلوگیری کند و غالبا نقش پیشگیری دارند. برداشت زود هنگام، زود کاشتن و یا کاشت واریته های مقاوم تر ، وجین کردن کامل علفهای هرز در تمام طول فصل، تناوب کشت با محصولاتی غیر ازغلات، به زراعی در کشت غلات که باعث میشود گیاه بهترین رشد و نمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت شود.

• کنترل بیولوژیکی

 به دلیل اثرات فوری و آشکار بسیاری از آفتکشهای در دسترس، استراتژی مبارزه بیولوژیک بر علیه سن گندم در مقایسه با مزایای روش های شیمیایی کاملا مورد غفلت قرار گرفته است. به عنوان مثال میتوان از ۷ گونه زنبور از خانواده Hym:Scelionidae و همچنین ۵ گونه مگس از خانواده DIp:Tachinidae نام برد.

• کنترل شیمیایی

 به صورت کلی همه آفت کش ها اثر مرگ و میر لازم بر روی سن گندم را دارند ولی کاربرد آفت کشها همیشه باعث کاهش جمعیت سن گندم نمی شود. ; سم هایی که برای کتترل این اقت استقاده می شود می توان پیرتروئیدهای مصنوعی مانند دلتامترین و نیز هیدروکربنهای کلره و ارگانوفسفاتها را نام برد.

تاریخچه مبارزه شیمیایی علیه سن گندم در ایران

در دهه های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰، ددت (گودرزی و واعظی ۱۳۳۸) و بیشتر ارگانو فسفاتها (Ops)، مانتد دیازینون و تری کلروفن (دیپترکس، رتیسیفون، کلروفوس) موثر بودند. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ نسل جدیدی از ارگانوفسفاتها مثل فنتیون (جواهری، ۱۹۷۳)، کلروپیریفوس (پوپوو و همکاران ۱۹۸۶)، متومیل (هیل ۱۹۸۷)، فوکسیم (اسمیر نووا و کا لابینا ۱۹۹۱) و ترکیبات دیگر از قبیل دیازینون، مالاتیون، متیل پاراتیون ( اسکاف ۱۹۹۳) و مخلوطی از ارگانو فسفاتها مانتد فنتیون یا تریکلروفن، مالاتیون (نوووژیلو و همکاران ۱۹۸۲، رادچنکو و همکاران ۱۹۸۶) جایگزین تولیدات قدیمی تر شدند . پایرتروئیدهای مصنوعی و پریمفوس متیل یا آکتیلیک (استاروتسین و همکاران ۱۹۸۸) و لامباداسی هالوترین (اسمیر نووا و کالابینا، ۱۹۹۱) نیز به کار گرفته شده اند. اخیراً در دهه ۱۹۹۰، فقط پایرتروئیدهای مصنوعی مانند دسیس بایر آلمان (جوردن و پاسکو ۱۹۹۶) به دلیل سمیت کم برای پستانداران، محیط زیست و زنبور پارازیتوئید سن گندم بنام Trissolcus بکار گرفته شده اند. آفت کشهای متداول که هیدروکربنهای کلره، ارگنوفسفاتها یا پیرتروئیدهای مصنوعی هستند، مرگ و میر بالایی را برای سن های غلات ایجاد می کنند (عبداللهی ۱۳۸۳). مصرف دسیس  در سطح وسیع در ایران برای کنترل سن گندم با مقدار مصرف کم (۰/۳ لیتر در هکتار ) بر کارائی دسیس مهر تائید نهاده است. حتی در مزارعی که آلودگی بیش از ۳۰۰ عدد سن گندم در مترمربع وجود داشته است، از نابودی این آفات مهم تا ۱۰۰% توسط دسیس حکایت دارد.

اثرات منفی سن زدگی بر خصوصیات آرد استحصالی

آفت سن گندم معضل اساسی فرآورده های آردی در ایران است و به همین دلیل سالانه میزان زیادی از گندم تولیدی ایران در قالب ضایعات خمیر یا سوخته دور ریخته می شود . بزاق سن گندم حاوی آنزیم پروتئولتیکی می باشد که باعث تجزیه و تخریب پروتئین به خصوص گلوتن شده، الاستیسیته گلوتن را کاهش داده و به صورت سیال در میآورد که در نتیجه خمیر حاصل از گندم سن زده شل و بی دوام بوده و فرم نمی گیرد. تقلیل خواص رئولوژیکی و یا نقصان یا کاهش قوام و پایداری و نیز کمی مقاومت به کشش خمیر اولین تظاهرات ناشی از تأثیر پروتئاز است. آنزیم پپتیداز وارد شده به دانه جذب آب آرد را نیز کاهش داده و تخلل خمیر را کم و فشردگی آن را افزایش و در مجموع کیفیت نانوائی را کاهش میدهد. در شرایط خسارت یکسان کاهش کیفیت در گندم های سخت کمتر از گندم های نرم می باشد . وجود یک نقطه سیاه که اطراف آن را هاله شفافی احاطه کرده نشان دهنده محل گزش این آقت می باشد. به منظور تسهیل در خروج مواد مغذی موجود در آندوسپرم دانه ، این حشره بزاق خود را که حاوی آنزیمهای پروتئولیک می باشد را به داخل دانه تزریق می کند. این آنزیمها در داخل دانه باقی می ماند و آردی که از این دانه تهیه می گردد تحت تاثیر بقایای آنزیم از کیفیت نانوایی مناسبی برخوردار نمی باشد. در اثر فعالیت آنزیم پروتئاز ساختمان گلوتن می شکند و در اثر آن خمیر نرم می شود. در نتیجه خمیر تهیه شده از چنین آردی سیال و چسبنده است و همچنین محصول تهیه شده از آن بافتی فشرده و نامناسب دارد. از تحقیقات انجام شده در زمینه آسیب حاصل از سن زدگی بر روی نشاسته نتایج واحدی حاصل نشده است. برخی محققین افزایش فعالیت دیاستاتیک در اثر سن زدگی را گزارش دادند. در حالیکه سایرین این فعالیت را در دانه سن زده نرمال ارزیابی کرده اند. علت این امر ممکن است مربوط به اختلاف گونه های مختلفی باشد که در آسیب نقش داشته اند. در مورد تعیین حداقل درصد سن زدگی که می تواند کیفیت نانوائی را به صورت جدی کاهش دهد تحقیقات زیادی موجود است که نتایج آن ها کاملا با هم متفاوت است. دلایل مختلفی برای این عدم انطباق ذکر شده است. یکی از این دلایل ممکن است مربوط به گونه های مختلف آفت باشد که در آسیب نقش داشته اند. از دیگر دلایل احتمالی تفاوت حساسیت گلوتن در ارقام مختلف گندم نسبت به هیدرولیز توسط آنزیم پروتئاز گندم است. گندم های نانی که دارای کیفیت خوبی هستتد نسبت به ارقامی که کیفیت پایینی دارند در مقابل اثرات شدید پروتئاز سن حساسیت کمتری دارند. از مهمترین ترکیبات ساختمانی آرد گندم که تعیین کننده کیفیت ناتوایی است پروتئینها هستند. در طی تحقیقات انجام شده روی محتوی پروتئینی گندم های سن زده مشاهده شده است که سن زدگی بیش از آنکه روی کمیت این پروتئینها اثرگذار باشد روی کیفیت آنها موثر است. گلوتن مهمترین ترکیب ساختمانی گندم است که در تعیین خصوصیات ویسکوالاستیک خمیر نقش دارد. با افزایش نسبت گندم های آسیب دیده، کاهش مشخصی در محتوی گلوتن و نتایج فارینوگراف شامل زمان گسترش خمیر ، مقاومت خمیر و پایداری خمیر در برابر عمل اختلاط مشاهده می شود. به دنبال نتایج بدست آمده از اجرای طرح جامع سن گندم که توسط بخش تحقیقات سن گندم و با همکاری سازمان حفظ نباتات در ۸ پایلوت کشور اجرا گردید، سن گندم از یک آفت عمومی به یک آفت همگانی تبدیل شد. آفات عمومی آن دسته از آقاتی به شمار می آیند که تمام عملیات مبارزه و هزینه های انجام آن به عهده دولت است، اما در خصوص آفات همگانی دولت نقش حامی و هدایت کنندگی را دارا است و انجام عملیات مبارزه و پرداخت هزینه های آن به عهده ی کشاورزان می باشد. این طرح در ارتقای دانش و آگاهی کشاورزان و افزایش مشارکت آنها در نمونه برداری ها و تصمیم گیری ها برای انجام مبارزات، موثر بوده است.

بررسی منابع

آمارنامه کشاورزی، محصولات زراعی و باغی سال زراعی ۸۱-۸۲. وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، دفتر امار و فناوری اطلاعات، جلد اول، نشریه شماره۸۳/۰۶ آذر ماه ۸۳

جواد زاده سیاهکرودی، م. ۱۳۷۰. بررسی میزان حساسیت جمعیت های مختلف سن گندم نسبت به حشره کش فنیتروتیون،پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته حشره شناسی کشاورزی، گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران

رجبی، غلامرضا. ۱۳۷۹. اکولوژی سن های زیان آور گندم و جو در ایران، وزارت کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ۳۴۳ صفحه.

 رخشانی، ا. ۱۳۸۱. اصول سم شناسی کشاورزی (آفت کشها)، چاپ اول تهران: انتشارات فرهنگ جامع،

زرنگار، علی، ۱۳۷۴. امکان مبارزه فیزیولوژیکی با سن گندم (EurygSter integriceps put ) به پایان نامه کارشتاسی ارشد در رشته حشره شناسی کشاورزی، گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۶۰ صفحه.

طالبی جهرمی، خ، ۱۳۸۶. سم شناسی آفت کش ها چاپ دوم. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،

طلایی حسنلویی، رضا. ۱۳۷۸) گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، ۹۹ صفحه

هیربد، عباسعلی، ۱۳۸۰. عملکرد مبارزه همگانی علیه سن غلات در سال زراعی ۸۰-۱۳۷۹ و ارزیابی ان در دو سال اخیر.

– سازمان حفظ نباتات.۱۳۸۰ گزارش عملکرد مبارزه همگانی علیه سن غلات در سال زراعی ۸۰-۷۹ و ارزیابی آن در دو سال اخیر

– رضا بیگی، م . ۳۷۹ ا. بررسی مکانیسمهای مقاومت ارقام گندم نسبت به سن گندم Eurygaster integriceps Put و رابطه زیر واحدهای گلوتن و نشاسته آندوسپرم با میزان مقاومت . رساله دکتری حشره شتاسی کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی

Abdel-Aal, Y.A. I. and Soderlund, D. M. 1980. Pyrethroid-hydrolyzing esterases in southern armyworm larvae: Tissue distribution properties and selective inhibition. Pesttic. Biochem. Physiol. 14, 232—۲۸۹. Cao, CH. W., Zhang, J., Gao, X. W., Liang, P. and Guo, H. L. 2008. Overexpression of carboxylesterase gene associated with organophosphorous insecticide resistance in cotton aphids, Aphis gossypii (Glover). Pesticide Biochemistry and Physiology. 90: 175–۱۸۰. Chang, CH, Lee, P., Liu, CH, and Cheng, W. 2006. Trichlorfon, an organophosphorus insecticide, depresses the immune responses and resistance to Lactococcus garvieae of the giant freshwater prawn Macrobrachium rosenbergii. Fish & Shellfish immunology. 20:574– ۵۸۵. Enayati, A.A.,Vontas, J. G. and Small, G. J. 2001. Quantification of pyrethroid insecticides from treated bednets using a mosquito recombinant glutathione S-transferase. MedVet Entomol. 15(1): 58–۶۳. Erlanger, T.E., Enayati, A. A. and Hemingway, J. 2004. Field issues related to effectiveness of insecticide-treated nets in Tanzania. Med Vet Entomol. 18: 153–۱۶O. Fast, P.G. 1964. Insect lipids: a review, Mem, ent. Soe, Canada, No. 37:1–۵۰. Feder, D., Valle, D., Reinbold, H. and Garcia, E.S. 1988. Azadirachtin-induced sterilization in mature females of Rhodnius prolxus. Zeitschrift Fur Natur forschung C-A. Journal of Biosciences 4:3: 908–۹۱۳. Field, L. M. and Devonshir, A. L. 1991. Insecticide resistance by gene amplification in Myzus persicae pp240–۲۵۰. In Denholm, I., Devonshir, A. L. and D. W. Hollomon (eds). Resistance’91: achievements and developments in combating pesticide resistance. Elsevier Applied Science. London and New York. Gao, J-R. and Zhu, K. Y. 2002. Increased expression of an acetylcholinesterase gene may confer organophosphate resistance in the greenbug, Schiraphis graminum (Homoptera: Aphididae). Pesticide Biochemistry and Physiology. 73: 164–۱۷۳. Pesticide. Biochemistry and Physiology. 54:12–۲۳.

. Cristina M Rosell, Saja and J Sadowska (2002). Amylase activity in insect (Aelia and Eurygaster)damaged wheat. J Sci food Agric 82:977-982

. Every, D., Sutton, K.H., Shewry, P.R., and Tathum A.S. (2005).Specificity of action of an insect

proteinase pursied from wheat grain infested by the New Zealand wheat bug. Journal of Cereal Science, 42:185-197.

. G. Hariri, P. C. Williams and F. jaby ElBaramein (200). Influence of pentanomid insects on physical

dough properties and tow-layered flat bread baking quality of Syrian wheat Journal of cereal science 31: 111-118.

Kostyukovsky, M., and Zohar, D. (2004). Sun pest Eurygaster integriceps put and wheat quality.

International Quality Grains Confernce Proceedings

. Rosell, C.M., Wang, J., Aja., S., Bean, S. and Lookhart, G., (2003). Effect of Aelia spp. And Eurygaster spp. Damage on wheat proteins. Cereal Chemistry,80