زنجرک خرما و بررسی راهکارهای کنترل آن

بررسی راهکارهای کنترل زنجرک خرما

مقدمه

خرما یکی از محصولات مهم باغی است که دارای سابقه کشت طولانی در ایران و جهان می باشد. خرما از دیرباز مورد توجه انسان بوده بطوری که در ادیان و کتاب مقدس از آن بعنوان درخت زندگی نام برده شده است. کشور ایران با سطحی بالغ بر ۲۳۰ هزار هکتار و تولیدی حدود هشتصد هزار تا یک میلیون تن بزرگترین کشور خرماخیز جهان به لحاظ سطح زیرکشت و تولید است. این موقعیت همواره با چالش های گوناگونی مواجه بوده و حضور عوامل خسارتز ای گیاهی در نخلستان های کشور از مهم ترین آنها می باشد که زنجره خرما دارای موقعیت ویژه ای است.

زنجره خرما (ommatissus Iybicus)

دارای موقعیت اکولوژیث اختصاصی در مناطق نیمه گرمسیری و جنوب فلات ایران تا سواحل خلیج فارس و دریای عمان است. توان خسارتزایی بالا و تنوع و روش های مبارزه از جمله عواملی است که پردازش به این آفت را ضروری می نماید. مجموعه حاضر حاوی آخرین یافته های تحقیقاتی ، پیرامون بیولوژی، میزبان ها، مناطق انتشار، دشمنان طبیعی، روش های مبارزه با زنجرهای خرما در داخل و خارج از کشور و همچنین نحوه اجرای عملیات مبارزه با هر یک از آفات فوق طی سالهای ۱۳۷۴ لغایت ۱۳۸۲، تحلیل مبارزه سال ۱۳۸۳ با ذکر سطوح مبارزه، میزان مصرف، کارایی سموم و تبیین مشکلات موجود و ارائه پیشنهادات کاربردی در جهت رفع معضلات را در اختیار قرار می دهد.

مناطق انتشار زنجره خرما

زنجرک خرما در کشور های مصر – عراق – لیبی – کویت – عمان – امارات متحده عربی – عربستان صعودی – قطر – بحرین – سودان – فلسطین اشغالی و در ایران نیز استان های کرمان – فارس – هرمزگان – اصفهان – یزد – خراسان – بوشهر – سیستان و بلوچستان و خوزستان و جیرفت پراکنش دارد.

میزبان های زنجره ی خرما

زنجره ی خرما علاوه بر درخت خرما به نخل زینتی Chamerops humilis و نارگیل خسارت وارد می آورد ، لازم بذکر است خسارت بر روی درخت نارگیل بصورت انتقال عوامل بیماریزا بوده و غیرمستقیم می باشد.

بررسی وضعیت سیستماتیلث زنجره ی خرما

زنجرک خرما (ommatissus lybicus)

از راسته جوربالان Homoptera

زیرراسته Auchenorrhyncha

بالا خانواده Fulgoridea

و خانواده ی Fulgoridae

بوده که به لحاظ داشتن خصوصیات زیستی و مرفولوژیث از سایر خرطوم مفصلی هایAuchenorrhyncha متمایز شده است.

گونه Ommatissus lybicus Bergevin

خصوصیات حشره کامل Adult

حشره ماده زنجرک خرما :

حشره کامل ماده به رنگ زرد مایل به سبز بوده و طول بدن آن به ۵-۷ میلی متر می رسد. روی بدن آن چهارده لکه سیاه وجود دارد که دو عدد از آنها در قسمت پیشانی و دو عدد دیگر در قسمت عقب پشت سینه اول قرار دارد . روی حلقه هفتم و هشتم شکم نیز لکه های سیاه رنگ وجود دارد. تخم ریزماده در انتهای شکم از دو زائده اره مانند تشکیل شده که برای قراردادن تخم ها در داخل بافت گیاه استفاده می گردد.

حشره نر زنجره خرما :

حشره کامل نر دارای بدنی بطول ۴-۳ میلی متر بوده که فاقد لکه های سیاه در حلقه های هفتم و هشتم است. حشرات نر و ماده دارای یاث جفت چشم مرکب قرمز رنگ هستند که در طرفین سر قرار دارند.

سایر مشخصات حشره کامل زنجره به شرح زیر می باشد :

شاخک ها از زیر چشم مرکب خارج شده اند و در دو بند اول پوشیده از نقاط حساس، گیرنده عصبی می باشند که بند مزبور بوسیله ی موی نازکی امتداد پیدا می کند. چشم ساده به تعداد سه عدد روی قسمت های گیجگاهی و یک چشم ساده در پائین پیشانی قرار دارد. بال جلویی ممکن است کاملا غشایی و یا فقط در نصف جلویی غشایی و نصف قاعده ای شاخی باشند. طرز رشد پیش ران (Coxa) پاهای وسطی که از محور طولی بدن انحراف پیدا کرده و دور شده اند و طول آن مساوی با مجموع طول پیش ران های جلویی و عقبی است در صورتی که در سایر جنسهای Cicadinea ، پیش ران های وسطی کوتاه و نزدیک به هم است.

خصوصیات مرحله تخم (Egg)

تخم در این حشره بیضی شکل بطول ۰/۸ – ۰/۵ میلی متر به شکل گلابی و کمی برآمده است . حشره ماده در زمان تخم ریزی، تخم ریز خود را در بافت گیاه فرو کرده و سوراخی به قطر ۰/۲ و عمق ۰/۵ میلی متر ایجاد می کند. حشره کامل داخل هر سوراخ یک تخم می گذارد که در روی خطوط مستقیم نزدیک بهم و در یک ردیف قرار دارند. در هر ردیف ۵-۲ تخم بصورت عمودی و کمی مورب مشاهده می شود و محل تخمگذاری زنجره اغلب در سطوح رویی و زیرین برگچه های خرما بوده و به ندرت روی دم برگچه ها و دم خوشه ها صورت می گیرد. بافت نرمتر گیاه محل مناسبی برای تخم ریزی آفت است . نحوه ی فروکردن تخم در بافت گیاه بوسیله زنجره بدین ترتیب است که حشره ابتدا رگبرگ را سوراخ و مقداری از مواد گیاه را بصورت خاک اره خارج می کند ، مواد مذکور در اطراف سوراخ جمع شده و محل تخمگذاری منظره هلالی یا نیمدایره ای پیدا می کند. لازم به ذکر است سوراخ های محل تخمگذاری در بافت گیاه باعث قطع جریان شیره گیاهی می شود

خصوصیات مرحله پورگی (Nymphal)

زنجره خرما دارای ۵ سن پورگی می باشد. که در سنین اول برنگ سفید و در سن های بالاتر برنگ زرد متمایل گردیده و لکه های سیاه رنگ بر روی بدن ظاهر می شود. علائم ظهور بال از سن سوم به بعد قابل مشاهده است که در سن پنجم پورگی کاملا واضح می شود. پوره زنجره پس از خروج از تخم و در انتهای شکم دارای ۱۶ عدد رشته مویی است که با افزایش سن بر طول آنها افزوده می گردد. طول بدن پوره سن یک بطور متوسط ۱/۱ میلی متر، سن دوم ۱/۲ میلی متر، سن سوم ۲/۲ میلی متر سن چهارم ۳ میلی متر و سن پنجم ۳/۷ میلی متر است.

زیست شناسی زنجره خرما

زنجره خرما در ایران برای نخستین بار توسط مرحوم افشار در سال ۱۳۱۷ گزارش گردیده است. زنجره خرما حشره ای است سایه پسند، و دارای ۲ نسل در سال می باشد. که نسل تابستانه و زمستانه نامیده می شوند. در جنوب ایران خروج پوره های زنجره از تخم های زمستانه از نیمه دوم اسفند شروع شده و تا اوایل خرداد سال بعد ادامه می یابد پوره ها از بدو خروج از تخم تا مرحله بلوغ پنج بار تغییر سن می دهند. دوره رشد پوره ها حدود ۴۵ روز طول می کشد. زنجره های نسل دوم (بالدار) از اوایل اردیبهشت ظاهر و تا اواخر تیرماه مشاهده می گردند. مدت زندگی آنها حدود ۲۰ روز می باشد. که زنجره ها طی این مدت جفتگیری تخم ریزی می کنند. این تخم ها بعدا نسل تابستانه آفت را تشکیل می دهند. تخم ریزی نسل تابستانه زنجره خرما در نخلستان های جنوبی کشور از اواسط اردیبهشت تا اوایل مرداد دیده می شود. خروج پوره های تابستانه از اواسط تیرماه با تفریخ تخم شروع و تا اواخر مهر طول می کشد. زنجره های بالغ نسل دوم تابستانه پس از جفتگیری از شهریور ماه شروع به تخم ریزی نموده که از شهریور تا مهر ادامه دارد. این تخم ها نسل زمستانه را تولید کرده و تمام زمستان را به حالت تخم داخل رگبرگ ها باقی مانده و در اواخر اسفند ماه پوره های زمستانه ظاهر می شوند. در مناطق مرکزی ایران شامل یزد و کرمان شروع تخمگذاری نسل زمستانه از نیمه اول مهرماه، ظهور پوره حاصل از تفریخ تخم ها از اوایل فروردین ماه، ظهور حشرات کامل از اوایل خرداد آغاز می گردد بگونه ای که مدت نسل زمستانه حدود ۲۳۵ – ۲۱۵ روز است. نسل تابستانه در این مناطق با تخمگذاری از هفته اول خرداد آغاز و ظهور پوره حاصل از تفریخ تخم از هفته اول مرداد و ظهور حشرات کامل نسل تابستانه از نیمه اول مهرماه مشاهده می گردد. در این مناطق مدت نسل تابستانه ۱۴۵ – ۱۲۵ روز است. بر اساس مطالعات بعمل آمده در مناطق نخل خیز کشور فرم غالب زنجره خرما در طی ماههای سال بشرح زیر می باشد.

ماههای اذر – دی – بهمن – اسفند بصورت تخم ، ماه فروردین (تخم – پوره)

ماههای اردیبهشت و خرداد پوره و حشره کامل ، ماههای تیر و مرداد تخم شهریور پوره و ماه مهر حشره کامل.

نحوه ی خسارت زنجره خرما

خسارت زنجره خرما را می توان در دو مرحله رفتار تخم ریزی و تغذیه حشرات کامل و پوره تقسیم بندی نمود. در مرحله رفتار تخم ریزی همانگونه که اشاره شد حشره ماده آفت ، تخم ریز خود را در بافت های زنده و رگبرگ میانی برگچه ها فرو برده و باعث قطع جریان شیره گیاهی و از بین رفتن بافت زنده درخت و سلول های گیاهی محل اطراف تخم ریزی می گردد.

نحوه ی دیگر خسارت مربوط به پوره و حشره کامل است بدین ترتیب که در این دو مرحله پوره و حشرات کامل با فرو بردن خرطوم در داخل بافت برگ از شیره گیاهی تغذیه و قسمت زیادی از این مواد بصورت عسلک از بدن حشره دفع می شود و باعث آغشته شدن سطح برگ به شیره شده که موجبات ایجاد اختلال در اعمال حیاتی گیاه، ضعف و نامرغوبی میوه ها می شوند و سطح رویی و زیرین برگ و گاهی حتی میوه ی خرما آلوده به فضولات زنجره شده و چسبناک می گردند که قشری از قارچ فومازین همراه با گردوغبار تمام قسمت های یاد شده را در بر می گیرد. در نتیجه برگ درختان خرما از سبز روشن به صورت سبز مایل به زرد تغییر می یابد که باعث ضعف درخت می گردد در این حالت تدریجا میوه ها چروکیده و خشکیده و کم شهد میگردند .

پیش بینی و تعیین درجه خسارت زنجرک خرما

خسارت زنجره خرما را از طریق شمارش تعداد تخم های آفت بر روی برگچه می توان تشخیص داد در آلودگی شدید تعداد تخم در هر برگچه ۱۰ عدد به بالا و در آلودگی متوسط ۱۰-۵ عدد و در آلودگی کم پائین تر از ۵ عدد است ، البته اعداد فوق بر اساس عوامل موثر در طغیان زنجره خرما نوع رقم – میزان باردهی – شرایط آب و هوایی قابل تغییر می باشد.

عوامل موثر در طغیان زنجره خرما

عوامل جوی

1. درجه حرارت : درجه حرارت یکی از مهم ترین عوامل در طغیان زنجره خرما می باشد بدین ترتیب که در مناطق مرکزی ایران در صورت افزایش دما در تابستان و کاهش آن به زیر صفر درجه در زمستان باعث از بین رفتن تخم های زمستان گذران می گردند. بعنوان مثال کاهش شدید درجه حرارت در زمستان سال های ۷۰، ۷۱، ۷۳ و ۷۴ در شهرستان بم باعت کاهش جمعیت ۴۵ تا ۴۸ درصدی آفت در سال های یاد شده گردید و از سوی دیگر افزایش دما در تابستان به دلیل اینکه زنجره خرما تخم خود را در مراحل بافت برگ قرار می دهد باعث تلفات تخم می گردد.
2. رطوبت : رطوبت رابطه ی مستقیمی با طغیان زنجره دارد و در نخلستان های جنوبی کشور هر قدر که میزان رطوبت بالا باشد ظغیان زنجره بیشتر خواهد بود و مشاهده گردیده میزان تخم گذاری بر روی درختانی که در حاشیه نهرهای آب قرار دارند بیشتر است.
3. نور : همانطور که اشاره شد زنجره ی خرما آفتی سایه دوست و آفتاب گریز است لذا وجود سایه در ایجاد کانون و طغیان زنجره موثر می باشد و آفت، تخم های خود را در نقاطی که کمتر در معرض آفتاب قرار دارند می گذراند.
4. باد : رشد جمعیت زنجره با سرعت باد رابطه عکس دارد چرا که باد مانع از تخمگذاری حشرات کامل و نیز جابجایی پوره ها میگردد.
5. باران : باران از یک سو باعث تمیز کردن درختان از وجودشیره های زنجره گردیده و از سوی دیگر باعث فاسد شدن تخم های آفت می شود.

عوامل غیرجوی

• تراکم نخلستان ها : هر قدر میزان تراکم نخل در نخلستان بیشتر باشد جمعیت زنجره خرما افزایش بیشتری خواهد داشت زیرا در نخلستان های متراکم به دلیل رقابت برای جذب نور خورشید، برگ ها بزرگتر و دارای بافتی علفی تر و مناسب برای تخمگذاری و تغذیه آفت خواهند بود. وجود سایه در نخلستان های انبوه باعث افزایش تخمگذاری و فعالیت آفت گردید، و نیز متراکم بودن نخلستان مانع از جابجایی و فعالیت زنجره خواهد شد.
• هرس قبل از تخمگذاری زنجره باعث مهاجرت پوره های آفت زنجرک به برگ های بالایی شده و حشرات کامل در همانجا مجبور به تخمگذاری خواهند گردید که این مسئله باعث افزایش ۲۰ درصدی جمعیت خواهد شد. زیرا در حالت عادی آفت تخمگذاری بر روی ردیف های پایین را ترجیح داده بگونه ای که بر اساس مطالعات بعمل آمده در شهرستان بم، میزان و درصد تخمگذاری روی ردیف های اول یعنی پایین ترین تا دهم یعنی بالاترین ردیف به ترتیب ۱۷، ۱۴، ۱۱، ۱۲، ۸، ۱۱، ۸، ۷، ۶، ۳ درصد بوده که تقریبا سیر نزولی داشته است .
• نوع رقم نخل : زنجره ی خرما دارای رفتار ترجیحی بر روی برخی ارقام خرما است که بر اساس بررسی های بعمل آمده ارقام زاهدی – هلیله ای – مضافتی – کروت – دارای بیشترین حساسیت و ارقام خضراوی – حلاوی – خلیلی – عبداللهی – دارای کمترین حساسیت به آفت می باشند.

روش های کنترل زنجره خرما

روش های کنترل زنجرک خرما در خارج از کشور

همانطور که اشاره شد زنجرک خرما در کشور های مصر – عراق – کویت – لیبی – عمان – امارات متحده عربی – عربستان صعودی – قطر – بحرین – سودان و فلسطین اشغالی انتشار دارد. در کشور مصر هیچ روشی برای کنترل آفت اعمال نمی گردد، در کشور های لیبی و کویت و عربستان سمپاشی زمینی در صورت لزوم انجام می شود و در امارات متحده عربی محلولپاشی ماه های مه تا اکتبر مصادف با اردیبهشت تا مهر، صورت می گیرد. در عراق مناطق کاشت خرما در ماه مه (دهه دوم اردیبهشت) بوسیله هواپیما سمپاشی هوایی می گردد. در عمان سمپاشی هوایی از سپتامبر تا نوامبر مصادف با شهریور تا آبان انجام و در مواردی نیز محلولپاشی زمینی در مهار نسل های اول و دوم آفت انجام می شود. کنترل شیمیایی آفت در ماه مه مصادف با اردیبهشت ماه زمانی صورت می گیرد که انتظار می رود ۷۵% تخم ها تفریخ شده باشد ولی سمپاشی هوایی در این زمان ممکن است باعث طغیان کنه های تارتن شود به همین علت در برخی کشورها ترجیح داده می شود تا عملیات سمپاشی در ماههای سپتامبر تا اکتبر مصادف با شهریور تا مهرماه یعنی زمانی که پوره ها در سنین سوم تا پنجم هستند اجرا شود.
مهم ترین دشمنان طبیعی زنجره خرما که از خارج کشور گزارش شده اند عبارتند از :

بالتوری شکارگر Chrysopa sp

زنبور ﭘﺎرازﻳﺘﻮﺋﻴﺪ .Bracon sp

زنبور ﭘﺎرازﻳﺘﻮﺋﻴﺪ Goniozus sp

کفشدوزک های شکارگر خانواده ی coccinellidae شامل
Coccinella septempunctata
Coccinella udecimpunctata
Chilochorus bipustulatus

کفشدوزک های شکارگر جنس scymnus شامل
Scymnus syriacus
Scymnus araraticus
کفشدوزک Exochomus nigripennis 
زنبورهای Chalcididae 

روش های مبارزه با زنجره خرما در داخل کشور

مبارزه ی بیولوژیک

مهمترین دشمنان طبیعی زنجره خرما که از ایران گزارش شده اند عبارتنداز :

بالتوری شکارگر Chrysopa carnea
زنبور یارازیتونید .Bracon sp
کفشدوزک شکارگر نقاب دار دونقطه ای coccinellidae شامل
Coccinella septempuctata
Coccinella udecimpunctata
Chilochorus bipustulatus
کفشدوزک های شکارگر جنس scymnus شامل
Scymnus syriacus
Scymnus araraticus
کفشدوزک شکارگر chilochorus bipustulatus 
زنبورهای خانواده ی Chalcididae

کوددهی مناسب

بر اساس مطالعات بعمل آمده در درختانی که به نوعی دچار فقر مواد کم مصرف و پرمصرف می باشند میزان خسارت زنجره خرما بیشتر بوده و این مورد بخصوص در درختانی که دارای دچار فقر پتاس می باشند، بیشتر است لذا استفاده از سولفات پتاسیم بطور متوسط به میزان ۴۰۰-۲۵۰ گرم به ازای هر نفر نخل از اواسط بهمن تا اواسط اسفند می تواند موجبات تقویت درخت و جبران خسارت ناشی از فعالیت زنجرک خرما و نیز ضخیم شدن بافت برگچه ها و کاهش فعالیت آفات مکنده از جمله زنجره خرما گردد. لازم به ذکر است توصیه ی کودی بر حسب نتایج آزمایش مربوط به تجزیه خاک و میزان پتاسیم قابل جذب در خاک قابل ارائه است لذا توجه به جدول ذیل ضروری می باشد.

هرس به موقع نخل

حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از تخم های زنجرک خرما بر روی برگهای پایین گذاشته می شود و در صورت حذف دو ردیف اول و دوم می توان باعث کاهش تخمگذاری گردد. لازم بذکر است توجه به زمان هرس ضروری بوده و بهترین زمان آن حدود اسفند و تیر ماه است و در صورت هرس زودهنگام موجبات تخمگذاری بر روی ردیف های بالاتر و خسارت بیشتر فراهم می گردد.

ایجاد فضای مناسب با حذف پاجوش یا تنه جوش

با حذف پا جوش و تنه جوش و خارج کردن آنها از باغ می توان میزبان های آفت را از بین برده و با جلوگیری از ایجاد سایه و رطوبت مانع از افزایش جمعیت آفت گردید.

حذف درختان اضافه برای ایجاد فضای مناسب در نخلستان

برای ایجاد فضای مناسب در زمان احدات نخلستان و یا حذف درختان اضافه موجود رعایت فاصله ی ۱۰*۱۰ متر بعنوان بهترین گزینه مطرح شده است. در مناطقی از شهرستان بم که این عملیات با همکاری باغداران انجام شده نتایج مثبتی حاصل گردیده بگونه ای که تا ۲۰ درصد از جمعیت زنجرک خرما در سال های پس از اجرای عملیات کاهش یافته است.

استفاده از تله ها و نوارهای زردرنگ چسبدار در کنترل زنجره خرما

پس از نتایج موفق حاصل از کاربرد تله و نوارهای زرد چسبدار و مهار پسیل پسته استفاده از ادوات برای اولین بار و در سال ۱۳۷۹ توسط آقای مهندس آهنگران کارشناس اداره ی حفظ نباتات شهرستان بم مطرح و به دلیل رضایت بخش بودن نتایج پس از آن در سال های ۸۰، ۸۱ و ۸۲ و ۸۳ بصورت روشی مناسب در چارچوب مدیریت تلفیقی ICM.IPM در مناطق نخل خیز کشور به اجرا در آمده است. اهمیت استفاده از این روش زمانی مشخص گردید که رویکرد سازمان حفظ نباتات کشور در جهت کاهش سطوح سمپاشی هوایی در مهار آفات مهم نخیلات پررنگ تر گردید و امروزه می توان به جرئت عنوان نمود که در صورت استفاده از تله و نوارهای زردرنگ و تلفیق آن با سایر روش های غیر شیمیایی نیازی به سمپاش هوایی برای مبارزه با نسل دوم زنجره ی خرما نمی باشد.

مشخصات تله ها و نوارهای زردرنگ

تله های زردرنگ استفاده شده در نخلستان های کشور دارای ابعاد ۴۰*۳۰ سانتی متر می باشد که جنس آنها از پلی اتیلن است.

نوارهای زردرنگ نیز به عرض ۴۰ سانتی متر و به طول چندین متر بوده که جنس آنها از پلاستیک می باشد برای کاربرد تله ها و نوارهای مزبور و با هدف جلب حشرات کامل زنجره خرما از چسب مصنوعی که تولید داخل بوده و یا از ماده ی روغنی STP استفاده می گردد که بدلیل شفافیت از کارایی مناسبی برخوردار است. براساس آزمایشات بعمل آمده طیف نوری رنگ زرد بکار گرفته شده برای مهار زنجره خرما ۵۹۰ تا ۵۹۸ نانومتر می باشد تا باعث جلب آفت گردد و برای تعیین زمان ظهور و اوج حشرات کامل در جهت مقاصد پیش آگاهی و تخمین تعداد تخم و پوره های نسل بعدی از یک سو و مهار حشرات کاملا جلب شده و کاهش جمعیت انتقالی از سوی دیگر کاربرد دارد. در مطالعات بعمل آمده نکات ذیل در کاربرد تله های زرد قابل توجه است.

محل نصب کارت و نوارهای زردرنگ

با توجه به بیولوژی آفت زنجرک خرما هر قدر محل نصب تله به محل زندگی آفت نزدیکتر باشد کارایی تله و نوار زردرنگ بیشتر است لذا بهترین محل نصب ادوات مزبور زیرتاج درخت است که باعث جلب حشرات کامل و پوره های جهنده آفت می گردد .

جهت جغرافیایی نصب کارت و نوارهای زردرنگ

بر اساس مطالعات بعمل آمده، بهترین جهت جغرافیایی نصب تله های زردرنگ به ترتیب غرب، جنوب، شمال و شرق می باشد.

ساعات جلب آفت به تله های زردرنگ

بر اساس مطالعات بعمل آمده بیشترین جلب زنجره به تله های زردرنگ درساعت ۱۰ الی ۱۲ صبح صورت می گیرد و کمترین آنها مربوط به ۱۲ تا ۱۴ و ۱۸ تا ۲۰ است .

تخمین میزان جلب آفت به تله های زردرنگ بر اساس مشاهدات بعمل آمده در نخلستان های مناطق مختلف کشور جلب زنجره خرما به تله های زردرنگ در نسل دوم بدلیل فعالیت آفت بیش از نسل اول بوده و در سطح یکصد سانتی متر مربع نوار، در نسل دوم تا ۱۰۰ عدد و در نسل اول تا ۸۵۰ عدد زنجره شمارش گردیده است .

مبارزه شیمیایی با زنجره خرما

عملیات مبارزه ی شیمیایی با زنجره خرما در قالب مبارزه زمینی و هوایی انجام می گیرد. این عملیات برای مهار پوره های زنجره براساس شرایط آب و هوایی هر منطقه متغیر است ولی دامنه ی زمانی از دهه سوم فروردین ماه تا دهه دوم تیرماه را در بر می گیرد. در سال ۱۳۸۲، بیشترین سطح مبارزه ی شیمیایی به استان کرمان ، با ۳۵۱۰ هکتار به تفکیک ۱۸۲۰ هکتار زمینی و ۱۶۹۰ هکتار هوایی و کمترین آن به استان اصفهان با ۵۰ هکتار مبارزه ی زمینی تعلق داشته است . در سال ۱۳۸۲ سموم استفاده شده در مهار زنجرک خرما ، حشره کش دیازینون امولسیون ۶۰ % با دوز توصیه شده ۲ در هزار در مبارزه ی زمینی و ۲ لیتر در هکتار در مبارزه هوایی و سم رلدان امولسیون ۴۰% با دوز توصیه شده ی ۲ در هزار در سمپاشی زمینی و ۲ لیتر در هکتار مبارزه ی هوایی بوده است.

ارزیابی عملیات مبارزه با زنجره خرما در استان های نخل خیز کشور

استان هرمزگان

زنجره خرما در استان هرمزگان از آفات کلیدی نخیلات است و در اصطلاح محلی شیرو نامیده می شود . این آفت دارای ۲ نسل بوده تفریخ تخم ها و خروج نسل زمستانه زنجره از اواسط اسفندماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه می یابد. پوره های خارج شده از تخم پس از گذراندن چندین نسل پورگی که حدود ۴۵ روز طول می کشد تبدیل به حشره بالغ شده که تا اواخر اردیبهشت می توان حشرات بالدار نسل زمستانه را مشاهده نمود. در طول این دوره یعنی اواخر اردیبهشت تا اوایل تیرماه حشرات بالغ سن های مختلف نسل زمستانه زنجره جفت گیری کرده و تخم های نسل تابستانه بوجود می آید. تخم های نسل تابستانه آفت در مردادماه شروع به تفریخ شدن نموده بطوری که تا نیمه اول مهرماه پوره های زنجره قابل مشاهده است. حشرات بالغ نسل تابستانه پس از جفت گیری، تخمگذاری نموده که تا اواخر مهرماه بطول می انجامد و تخم های نسل زمستانه تشکیل می گردد. از این به بعد که دوره رشد و نمو جنین درون تخم است معمولا تا اسفندماه طول کشیده و از اواسط اسفندماه مجددا شاهد تفریخ تخم و تکرار سیکل آفت در نخلستان های استان هرمزگان می باشیم. زنجرک خرما به ارقام مضافتی – پیارم – خنیزی – خاصویی – شاهانی – مرداسنگ – آلومهتری – هلیلی – شیخ عالی – زرک و کلک سرخ خسارت می زند. زنجره خرما در مناطق فین، قلعه قاضی – خورگو – سرخون شهرستان بندر عباس و بخش مرکزی رودخانه – برنطیق – غیبی – کمیز – بالاشهر – جغبن – زیارتعلی شهرستان رودان و نزرج – محدونیه – برآفتاب – به غنی – مرکزی – مرکز احمدی شهرستان حاجی آباد و مرکزی بخش سندرک – ماکیان – گورزانک – راونگ – حاج خادمی و تلنگ شهوار شهرستان میناب فعالیت دارد. در سال ۱۳۸۳ در استان هرمزگان در سطح ۳۵۸۸ هکتار بصورت شیمیایی با زنجره ی خرما مبارزه شده که ۲۸۲۰ هکتار آن مبارزه هوایی و ۷۶۸ هکتار مبارزه زمینی بوده است در این استان تلاش های زیادی برای کاهش سطح مبارزه هوایی انجام که با تقویت شبکه های مراقبت و پیش آگاهی عملیات مبارزه هوایی از ۶۲۲۲ هکتار در سال ۱۳۷۴ به ۲۸۲۰ هکتار در سال ۱۳۸۳ رسیده است که با توجه به مسائل موجود در خور توجه و قدردانی است.

استان فارس

زنجره خرما در استان فارس اصطلاحا شیرو نامیده می شود و در مناطق فراشبند، دهرم شهرستان فیروزآباد، منطقه خشت کازرون، جویم لارستان، فورگ و آبشور داراب از آلودگی بیشتری برخوردار است در شهرستان جهرم علیرغم سطح بالای کشت نخیلات ، آفت از تراکم چندانی برخوردار نیست. این آفت در سال دو نسل داشته و پوره های نسل اول آن در فصل بهار و نسل دوم اواخر تابستان و اوایل پاییز فعالیت می نماید. بر اساس بررسی های بعمل آمده در کانون های آلودگی نخلستان های استان فارس، کلیه تخم های زمستان گذران آفت زنجرک خرما در دهه اول خرداد تفریخ شده، عمده جمعیت بصورت پوره و درصدی نیز از پوره تبدیل به حشره ی کامل شده اند. همچنین حداکثر جمعیت نسل دوم آفت مصادف با زمان رسیدن محصول بوده و هنگام برداشت، جمعیت بالایی از پوره ها و حشرات کامل را می توان روی درخت مشاهده نمود که شیره ی حاصل از فعالیت آفت در این نسل قابل توجه است. در نخلستان های استان فارس به دلیل مخلوط بودن باغات از نظر ارقام خرما، برداشت محصول تدریجی بوده و لذا انجام سمپاشی با نسل دوم آفت توصیه نمی گردد. عملیات مبارزه شیمیایی با زنجره ی خرما استان فارس در سطح ۳۲۲۳ هکتار انجام شده که کلا به مبارزه زمینی اختصاص داشته هیچگونه مبارزه هوایی با آفت انجام نشده است و بدین ترتیب استان فارس بعنوان اولین استان نخل خیز کشور است که در راستای حذف کامل سمپاشی هوایی برای مهار زنجره خرما قدم برداشته است. سموم استفاده شده در استان دیازینون امولسیون ۶۰% و رلدان امولسیون ۵۰% بوده که با دوز توصیه شده ۲ در هزار مصرف شده اند.

استان کرمان

زنجره خرما در مناطق کرک – براوات – نارتیچ – قادرآباد – قیصرآباد – پشترود – اسفیکان – دهشتر – دولت آباد انصاری – مرکز بم – محمدآباد شیخ – ناصر آباد – مومن آباد و مهدی آباد شهرستان بم و مناطق مختلف و شهرستان تهران فعالیت دارد. ارقام هلیلی – مضافتی و کروت حساسیت بیشتری به آفت دارند. زنجره ی خرما در مناطق یاد شده ۲ نسلی بوده و زمستان گذرانی آن بصورت تخم می باشند آفت زنجرک خرما دارای ۵ سن پورگی است و در همه فصول سال می توان حالت های مختلف آن را مشاهده کرد. زنجرک خرما در شهرستان بم از نیمه اول آذرماه بصورت تخم زمستان گذران بوده و ماههای دی ، بهمن و اسفند را بصورت تخم در بافت های گیاهی و خصوصا برگها می گذراند از دهه سوم اسفندماه تفریخ تخم ها آغاز و در ماههای فروردین و اردیبهشت و تا دهه دوم خرداد اغلب بصورت پوره و در اواخر خرداد و ماه تیر بصورت حشره کامل و تیر و مرداد بصورت تخم، اواخر مرداد و شهریور و اوایل مهرماه بصورت پوره و از دهه دوم مهر لغایت نیمه اول آذر بصورت حشره کامل می باشد. عملیات مبارزه شیمیایی بازنجره خرما بدلیل شرایط خاص پس از زلزله بم به لحاظ سطح مبارزه و میزان سموم مصرفی رشد بیشتری نسبت به سال ۱۳۸۲ داشته است. بدین ترتیب که در سال جاری در سطح ۳۹۱۳ هکتار با آفت مبارزه شده که ۲۹۱۰ هکتار هوایی و ۱۰۰۳ هکتار زمینی است. سموم استفاده شده، دیازینون امولسیون ۶۰% و رلدان امولسیون ۵۰ % و اکتلیک امولسیون ۵۰ % است.