تغذیه مرکبات

تغذیه مرکبات

مقدمه

پرورش مرکبات در جنوب چین و هندوچین به ویژه جنوب ویتنام از ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح آغاز شده است. بنابر نشانه های تاریخی، عبریها از سده بیستم پیش از میلاد با مرکبات آشنایی داشته اند. از کناره های جنوبی دریای مازندران به عنوان دومین کانون گسترش کشت مرکبات نام برده میشود. در جنگهای صلیبی، مرکبات از کشورهای کناره جنوبی دریای مدیترانه به اروپا برده شده است. ترنج یا بادرنگ اولین میوه شناخته شده مرکبات در ایران است که براساس نوشته های ”تیوفراستوس” گیاهشناس یونانی از ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در منطقه شوش و شوشتر کاشته می شده است. نارنج، لیمو ترش و لیمو عمانی در حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ سال پیش و توسط اعراب به ایران آورده شده است. درخت پرتقال به احتمال زیاد در قرن ۱۶ میلادی توسط پرتغالیها از اروپا به ایران آورده شده است و به این دلیل آن را پرتقال نامیده اند. کشت اقتصادی مرکبات در ایران از ۳۰۰ سال پیش در شمال کشور آغاز شده و به جنوب کشور رفته است. تولید مرکبات در جهان از اهمیت بسزائی برخوردار است و یکی از منابع بسیار مهم تولید ثروت، مبادﻻت تجاری و اشتغال بکار ساکنین حدود ۱۲۵ کشورمرکبات خیز جهان شده است. مرکبات یکی از با صرفه ترین میوه ها برای تولیدکنندگان آن می باشد زیرا تا آنجائی که شرایط آب وهوا اجازه می دهد غیر مرکبات چیز دیگری بچشم نمی خورد. مرکبات امروزه در جهان جنبه صنعتی بسیار مهمی را حائز گردیده و منبع پردرآمدی برای کشورهای تولیدکننده آن می باشد. امروزه تجارت جهانی طیف گسترده ای از کاﻻها و خدمات را در برگرفته که در آن محصوﻻت کشاورزی دارای مقبولیت ویژه ای است. بسیاری از کشورهای جهان بدلیــل بهره مندی از شرایط اقلیمی مناسب، تولیدکننده انواع محصوﻻت کشاورزی بوده و از راه صدور آن با بدست آوردن میلیاردها دﻻر در آمد ارزی، بخشی از نیازهای وارداتی خود را تامین می کنند.

طبقه بندی گیاهی

کلیه میوه هایی که مرکبات نامیده میشوند از خانواده روتاسه  و زیر خانواده آورانتوییده  هستند. این زیر خانواده بیش از ۳۳ جنس مختلف دارد که تنها ۳ جنس آن پونسیروس ، فورچونﻻ  و سیتروس جنبه اقتصادی دارند و در کشورهای تولید کننده مرکبات از اهمیت ویژه ای برخوردارند. در درختان مرکبات گلهای نر و ماده روی یک پایه هستند، گرده افشانی به طور طبیعی و به وسیله باد و حشرات انجام میشود. دوره گرده افشانی موثر ۲ تا ۵ روز پس از باز شدن کامل گل است. دمای مناسب برای گرده افشانی ۱۶ تا ۲۲ درجه سانتیگراد است. یکی از ویژگیهای مرکبات بکرزایی است، این پدیده در گروه ارقام پرتقالهای واشنگتن ناول، نارنگی، پرتقال خونی و … به طور منظم دیده میشود. چند جنینی از دیگر ویژگیهای مرکبات است و ممکن است از یک بذر ۳ تا ۵ نهال سبز شود که برخی از آنها تمام صفات مادری را نیز دارند و برخی به دلیل تفرق صفات ویژگیهای مادری را ندارند.

تغذیه مرکبات :

از میان عناصر شیمیایی که توسط درختان مرکبات مصرف میشود سه عنصر کربن، اکسیژن و هیدروژن در عمل فتوسنتز تأمین میشوند. ازت، فسفر و پتاس عناصر اصلی در تغذیه مرکبات هستند که به مقدار زیاد از زمین برداشت میشوند و به آنها عناصر ”ماکرو” میگویند. در مقابل عناصری هستند که میزان آنها در خاک کم و نیاز گیاه هم به آنها کم است ولی در تغذیه و تندرستی گیاه نقش مهمی دارند و به آنها عناصر ”میکرو” میگویند. بخشی از نیاز غذایی مرکبات از زمین تأمین میشود و بخشی دیگر را با دادن کودهای حیوانی و شیمیایی(ماکرو و میکرو) تأمین میکنند.

تامین نیاز غذایی و ایجاد تعادل بین عناصر مورد نیاز درختان مرکبات از عوامل موثر در تولید محصول با کیفیت مطلوب ، بازارپسندی و افزایش خاصیت نگهداری میوه ، پس از برداشت می باشد.

تاثیر عناصر مختلف بر مرکبات و علایم کمبود آنها:

ازت (N)

باعث تسریع ظهور گلها و شکوفه دادن درختان شده و نقش مهمی در باز شدن جوانه های برگی و بارور شدن تخمدان دارد ، در صورت کمبود برگها سبز روشن شده و پس از مدتی شروع به ریختن کرده و شاخه ها کوتاه می شوند . میوه ها کوچک و رنگ پریده باقی می مانند.

فسفر (P)

ضخامت پوسته را کاهش می دهد ، باعث شیرین تر شدن میوه و افزایش بازار پسندی آن می گردد . اگر گیاه با کمبود فسفر مواجه شود ، برگهای پیر سبز تیره شده و سرشاخه ها خشک می گردد ، تعداد شکوفه ها و میوه ها نیز کاهش می یابد و پوست میوه ها ضخیم می شود.

پتاسیم (K)

عمدتاً بر رنگ اثر داشته و باعث نارنجی شدن میوه می گردد . مقدار ویتامین C را افزایش داده و ریزش میوه ها را از درخت کاهش می دهد و اگرگیاه کمبود پتاسیم داشته باشد ، نقاط صمغی روی برگ ظاهر می شود که به تدریج بزرگ شده و سیاه یا قهوه ای می گردد . و میوه ها خشن ، بدرنگ و کم آب می شود.

منگنز (Mn)

در واکنشهای آنزیمی گیاه نقش داشته و به فتوسنتز نیز کمک می کند . در صورت کمبود منگنز حاشیه برگهای جوان سبز روشن شده و اطراف رگبرگها سبز تیره باقی می ماند . با شدیدتر شدن علایم کمبود، نواحی سبز کم رنگ روی برگ گسترش یافته و لکه های سفید رنگی روی آنها پدید می آید.

بر (B)

به عنوان تنظیم کننده عمل می کند ، اثرات ناشی از کمبود کلسیم را به تاخیر می اندازد ولی نمی تواند جایگزین آن شود . اگر گیاه با کمبود بر مواجه شود لکه های آبگز روی برگهای جوان ظاهر می شود که بعداً قهوه ای یا خشک می شود . رگبرگها ضخیم و شکافدار ، میوه ها کوچک و چروکیده شده و ماده صمغ مانندی داخل آن جمع می شود.

روی (zn)

بر رشد شاخه های جوان تاثیر داشته و جوانه های برگ و گل را افزایش می دهد . در صورت کمبود روی جوانه های برگی باد کرده ولی باز نمی شوند ، برگها باریک ، نازک و روشن تا سفید هستند . این مجموعه به شاخه ها حالت مشعلی و لختی خاصی می دهد که اصطﻻحاً به آن کچلی درخت گفته می شود پوست میوه ها کلفت، سفید، ضخیم و میوه غیر قابل فروش می شود.

تغذیه مرکبات در زمستان :

تغذیه زمستانه برای درختان میوه ضروری می باشد. زیرا درختان در طول فصل زراعی تمام تلاش خود را برای تولید محصول می نمایند و در پایان با برداشت میوه ذخیره غذائی برای درخت باقی نمی ماند. تغذیه زمستانه می تواند کمبود مواد غذائی مورد نیاز درختان را برای گذراندن زمستان جبران نموده و درختان سال جدید را بهتر و با انرژی بیشتری آغاز نمایند. این امر باعث می شود تا سال آوری درختان از بین رفته و دچار کاهش محصول نشوند. برای تغذیه زمستانه درختان می توان از انواع کودهای مرغی پلت شده استریل به همراه سولفات منیزیم، سولفات روی، سولفات منگنز، سولفات آهن، سولفات مس و سولفات پتاسیم بصورت چالکود استفاده نمود.

تغذیه مرکبات در زمان تورم جوانه ها:

در این زمان جهت بهتر بازشدن جوانه ها می توان از انواع کودهای کلات روی به همراه عصاره جلبک دریائی بصورت محلول پاشی جهت تغذیه مرکبات استفاده نمود. استفاده از کودهای حاوی عصاره جلبک دریائی بصورت مخلوط با سایر کودها در هر مرحله از رشد گیاه باعث افزایش میزان جذب کودها، تسریع رشد و افزایش مقاومت گیاهان به انواع استرسهای محیطی (شوری، خشکی، سرما و گرما) و استرسهای ناشی از آفات و بیماریها می شود. استفاده از کودهای اصلاح کننده خاک حاوی اسید هیومیک و اسید فولویک باعث اصلاح ساختار خاک و افزایش جذب عناصر مورد نیاز گیاهان می شود. در این مرحله می توان از کودهای حاوی عناصر ریزمغذی بصورت محلولپاشی استفاده نمود تا نیاز گیاه به این عناصر برطرف گردد.

تغذیه مرکبات در زمان آغاز گلدهی:

در زمان آغاز گلدهی می توان از انواع کودهای حاوی فسفیت پتاسیم بمنظور افزایش و تسریع باز شدن جوانه ها استفاده نمود. مصرف کودهای فسفیت پتاسیم می تواند علاوه بر نقش تغذیه ای باعث پیشگیری و یا درمان بسیاری از بیماریهای قارچی گردد. همچنین مصرف کودهای حاوی عصاره جلبک دریائی نیز می تواند باعث بهبود رشد گیاه گردد.

تغذیه مرکبات در زمان فندقی شدن میوه:

در این مرحله می توان از کودهای حاوی عناصر ریزمغذی و همینطور کودهای کلات آهن بصورت محلولپاشی یا مصرف به همراه آب آبیاری استفاده نمود تا نیاز گیاه به این عناصر برطرف گردد. استفاده از کودهای حاوی اسید آمینه باعث بهبود و افزایش پروتئین سازی در گیاه، تقویت سیستم ایمنی گیاه، افزایش کیفیت و کمیت محصول از طریق افزایش تشکیل قند و پروتئین، افزایش جوانه و شکوفه ها و اندازه میوه، افزایش سرعت رسیدگی محصول و افزایش ماندگاری محصوﻻت پس از برداشت شده و همچنین به عنوان تنظیم کننده رشد باعث بهبود و افزایش رشد در گیاهان می شوند. در این مرحله به دلیل نیاز شدید گیاه به پتاسیم جهت تولید قند و تشکیل میوه می توان از کودهای حاوی پتاسیم باﻻ استفاده نمود. برای این منظور می توان از انواع کودهای NPK با فرمولهائی که میزان پتاسیم باﻻ دارند و همچنین از سولفات پتاسیم استفاده نمود.

یکماه بعد:

در این مرحله نیز باید به مصرف کودهای حاوی پتاسیم با درصد باﻻ مانند NPK و سولفات پتاسیم ادامه داد. همچنین می توان برای افزایش میزان پروتئین سازی در گیاهان از کودهای حاوی اسیدآمینه استفاده نمود. مصرف کودهای ریزمغذی نیز در این مرحله باعث رفع کمبودهای گیاه در حین تشکیل میوه می شود.

یک نمونه برنامه غذایی درختان مرکبات

تهیه کنندگان : حسین کیشایی – علیرضا پاشایی

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد

تغذیه درختان جوان مرکبات

اصول تغذیه مرکبات ( قسمت اول )

اصول تغذیه مرکبات ( قسمت دوم )

مدیریت تنش یخبندان در باغات مرکبات

کوددهی درختان مرکبات بارده

علل ریزش گل و میوه در مرکبات