گاوآهن برگردان دار یک طرفه

معرفی و تنظیمات گاوآهن برگردان دار یک طرفه

مقدمه

گاوآهن برگرداندار به عنوان یکی از قدیمی ترین ابزارهای کشاورزی کاربرد بسیاری در کشور دارد. این گاوآهن در شخم و تهیه زمین خاکهای مختلف بکار رفته و با برگردان خاک و مدفون ساختن بقایای گیاهی اولین اقدام در بسترسازی بذر بشمار می رود. تعداد این گاوآهن ها تا سال ۱۳۷۰ در کشور ۱۸۴۲۸۸ عدد بوده و تقریبأ تا بیش از ۹۰٪ از اراضی کشور در اغلب محصولات استراتژیک با این دستگاه شخم زده میشوند و بنابه منابع موجود این مرحله یکی از پرمصرف ترین مراحل از نظر انرژی می باشد، که با اعمال تنظیمات و کاربرد صحیح تا حد زیادی از اتلاف ، جلوگیری به عمل خواهد آمد. گاوآهن ها از لحاظ نحوه عمل به یک طرفه و دو طرفه، از لحاظ اتصال به تراکتور به سوار، نیمه سوار و کشیدنی و از لحاظ تعداد خیش به یک خیش و چند خیش تقسیم بندی می شوند. تفاوت گاوآهن های یک طرفه و دو طرفه در این است که یک طرفه خاک را به یک طرف یعنی به سمت راست بر می گرداند، اما گاوآهن های دو طرفه دوسری خیش راست و چپ برگردان دارند که در هر بار رفت یا برگشت یک سری به کار گرفته می شود، لذا ضمن کاهش تلفات زمانی سطح شخمی تقریبأ صاف تر ایجاد می شود. با این حال، به دلیل عواملی مانند سنگینی، گرانی و حساسیت مکانیزم وارد کننده، گاوآهن های یک طرفه از محبوبیت بیشتری نزد کشاورزان برخوردار بوده و در کشور ما نوع رایج و غالب می باشد بنابراین در این نشریه به این نوع پرداخته خواهد شد.

گاوآهن برگردان دار یک طرفه

این گاوآهن ها در نوع سوار بر روی اتصال سه نقطه تراکتور قرار گرفته و اندازه آنها با ظرفیت سیستم بالابری هیدرولیک تراکتور و نیز وضعيت تعادلی گاوآهن محدود می شود. انواع متداول معمولا ۲ تا ۵ خیش ۳۰، ۳۶ یا ۴۱ سانتی متری دارند. این نوع به دلیل عدم وجود سیستمهای حامل و تغییر وضعیت دهنده حدود ۴۰٪ از نوع کشیدنی سبکتر بوده و قیمت پایین تری دارند. از طرفی ارتباط يكپارچه این گاوآهن با تراکتور قابلیت مانورپذیری ، سرعت حمل و نقل و سهولت عقب بری آنها را افزایش داده و مشكل شخم در زمین های کوچک و با شکل هندسی نامنظم را به حداقل رسانده است. نوع نیمه سوار در جلو از طريق ميله عرضی به دو بازوی پایین سیستم هیدرولیک تراکتور ارتباط داشته و دارای چرخ حاملی در قسمت عقب می باشند که در حین حمل و نقل وزن نیمه انتهایی دستگاه بر آن مستقر می شود. نوع کشیدنی نیز از یک نقطه به مالبند تراکتور متصل می شوند و بر سه چرخ به نام چرخهای شیار جلویی، زمین و شیار عقبی متکی اند. در حال حاضر گاوآهن های سوار یک طرفه به دلیل انطباق بیشتر با زمین های زراعی ، نیروی کششی موجود و مزایایی که پیشتر ذکر آن رفت نوع غالب کشور بوده و تعداد محدودی نیز از نوع نیمه سوار وجود دارد که به همین دلیل به نوع سوار بطور مفصل و به نوع نیمه سوار نیز اشاراتی در این نشریه خواهد گردید.

ساختمان گاوآهن برگرداندار یک طرفه

كليه ادوات خاک ورزی متشکل از دو قسمت قاب و عوامل خاک ورزند، که در گاوآهن برگرداندار عامل خاک ورز خیش می باشد که به قاب یا شاسی متصل بوده و برای سهولت و بهبود کیفیت کار برای آن ضمائمی نیز طراحی شده است. اجزاء اصلی گاوآهن یک طرفه سوار عبارتند از :

خیش : خیش گاوآهن برگرداندار دارای اجزایی به شرح : تیغه (سک)، صفحه برگردان ، تنه ، کفش ، پاشنه (در آخرین خیش گاوآهن وجود دارد)، ساقه و قطعاتی مانند پیشانی ، دنباله ، پشت بندها بوده که در همه انواع خیش ها وجود ندارد (شکل ۱).

قاب : قاب از یک طرف در برگیرنده خيشها و از سوی دیگر مکانیسم اتصال گاوآهن به تراکتور در جلوی آن در نظر گرفته شده است و اكثر منضمات گاوآهن به قاب بسته می شوند . در قاب فاصله عمودی كف قاب با لبه برنده تیغه و فاصله طولی بین نوکهای دو خیش متوالی از اهمیت برخوردار است. در اولی با انبوهتر شدن بقایای گیاهی فاصله زیاد می شود تا با جریان بقایای گیاهی سطحی از لابه لای خیش ها و قاب گاوآهن در حال شخم از گرفتگی دستگاه جلوگیری شود. علاوه بر این فاصله مستقیم بین نوک تیغه ها نیز در چگونگی جریان بقایای سطحی دخالت دارند.

منضمات : بطورکلی منضمات گاو آهن های برگرداندار که میتوان بدون آنها نیز عملیات شخم را اجرا نمود ولی به بهبود کیفیت کار کمک میکنند عبارتند از: پیش برها، پیش گاوآهن ها و کلش برگردان (شکل ۲).

تنظیمات گاوآهن برگرداندار یک طرفه

کیفیت و کمیت کار گاو آهن ها به دقت در تنظیمات آنها وابسته بوده و اصول تنظیم در تمامی آنها یکسان می باشد تنظیمات اصلی عبارتند از:

تراز کردن : تراز بودن گاوآهن ها باعث فشار وارده یکنواخت از خیش بر لایه خاک و بار وارده یکسان بر همه خيشها می باشد و شخم نیز با عمق یکسان صورت می گیرد. باید دستگاه را هم قبل از شروع کار و هم در حین کار از دو حيث طولی و عرضی تراز نمود.

تراز طولی : برای تشخیص تراز طولی باید در فاصله چند متری از دستگاه و عمود بر آن (از پهلو) چمباتمه زد و ضلعی از قاب را که شاخص طول آن است از نظر گذراند، موازی بودن طول قاب درحد دقت دید چشم برای تراز بودن طولی کافی است. در صورت عدم برقراری تراز طولی، عمق کار خیش های مختلف یکسان نبوده و کف شیار پله پله خواهد شد (شكل 3). همچنين اگر خیش آخر عمیق تر کار کند، مشکلاتی از لحاظ نفوذ دستگاه در خاک نیز بروز خواهد کرد. برقراری تراز طولی در گاوآهن های سوار با کوتاه و بلند کردن طول بازوی میانی سیستم اتصال سه نقطه تراکتور و در گاوآهن های نیمه سوار با تغییر وضعیت عمودی چرخ شیار عقبی، به طوری که بیشترین وزن روی چرخ متمرکز شده و کفش خیش انتهایی به طور جزئی بر کف شیار اثر بگذارد حاصل می گردد.

تراز عرضی : برای تشخیص تراز عرضی باید از فاصله چندمتری در پشت دستگاه چمباتمه زده و ضلعی از قاب که شاخص عرض آن است را از نظر گذراند. موازی بودن آن با سطح خاک در حد دید چشم برای تراز بودن عرض کافی است. در صورت عدم برقراری تراز عرضی، عمق کار حتی برای یک خیش نیز در نقاط مختلف یکسان نیست و کف شیار ناهموار و به شکل پله های مورب است (شكل ۵). برقراری تراز عرضی در گاو آهن های سوار با کوتاه و بلند کردن طول بازوی سمت راست در اتصال سه نقطه تراکتور و در گاوآهن های نیمه سوار در حالتی که چرخهای سمت راست تراکتور داخل شیار حرکت میکند به همان صورت فوق انجام می شود .

تنظیم عرض کار : عرض کار در گاوآهن برگردان دار یک طرفه برابر است با فاصله عرضی بین انتهای خیش اول تا نوک تیغه خيش آخر و یا با توجه به اینکه عرض کار تمام خیش ها باید با هم برابر باشد، مساوی است با عرض کار یک خیش ضربدر تعداد آن. دو شرط زیر برای درستی عرض کار باید برقرار باشد:

1. خطی که مماس بر لبه داخلی چرخ سمت راست عقب تراکتور موازی با محور طولی آن رسم شود از انتهای تیغه خيش اول بگذرد و یا حداکثر ۵ سانتی متر با آن فاصله داشته باشد.
2. خطوطی که از نوک هر خیش موازی با محور طولی تراکتور رسم شوند از انتهای خیش بعدی بگذرند.

در مورد انواع گاوآهن برگردان دار یک طرفه علی الخصوص نوع سوار، باید تا حد امکان شرط ۱ را با تنظیم فاصله چرخ عقب تراکتور تأمین کرد در غير اين صورت برای تأمین شرط ۲ با گردش میله های لنگی دار یک یا دو سرلنگ و يا تغيير زاوية قرارگیری میله عرضی در جهت مخالف یا موافق عقربه ساعت این کار عملی میگردد. در صورتی که در گاو آهن دوسر میله عرضی، لنگی نداشته باشد(مانند گاو آهن های سوار و سه خيش ساخت رومانی) کنترل عرض کار با جلو و عقب کشیدن یک سر میله و یا در حقیقت زاویه دادن به آن نسبت به سر دیگر انجام می شود مشروط بر اینکه پس از هر تغيير وضعیت، محل استقرار میله نسبت به قاب با سفت کردن پیچ و مهره های مربوط تثبیت شود . در گاوآهن برگردان دار یک طرفه نیمه سوار می توان با گردش در صفحه افقی حول محوری که با محل استقرار ميله عرضی ارتباط دارد به چپ و راست عرض کار خيش اول را تصحیح نمود. ضمنا جابجایی عرضی کل گاوآهن نسبت به مکانیسم اتصال جلوی قاب و یا نسبت به ميله عرضی نیز میتواند در مقادیر مختلف فاصله بین چرخهای تراکتور، عرض کار را تصحیح کند (شرط ۱).

تنظیم عمق کار : این تنظیم در گاوآهن برگردان دار یک طرفه سوار با تغییر وضعیت نسبی خیش های جلویی و عقبی، تمایل به نفوذ در عمق بیشتر و یا تمایل به خروج از خاک و تثبیت در عمق مورد نظر ایجاد می شود. این عمل با کوتاه و بلندکردن طول بازوی میانی سیستم هیدرولیک تراکتور مشروط به اینکه تراز طولی بهم نخورد صورت می گیرد، از این رو این روش تغییرات نسبت اندکی را در عمق کار مجاز می داند. تغییرات بیشتر در عمق کار را میتوان با تغيير وضعیت قرارگیری عمودی انتهای بازوهای پایینی سیستم هیدرولیک تراکتور نسبت به زمین با کوتاه و بلند کردن هر دو بازوی رابط هیدرولیک انجام داد که البته باید بعد از این عمل مجددأ تراز طولی را برقرار نمود. در گاوآهن برگردان دار یک طرفه نیمه سوار عمق کار با تغيير وضعيت قرارگیری انتهای بازوهای پایینی هیدرولیک نسبت به سطح زمین و یا تغییر وضعیت ارتباطی انتهای جلویی قاب نسبت به مکانیسم اتصال در برخی موارد، همراه با جابجایی عمودی چرخ و یا چرخهای شیار تنظیم میشود.

توصیه هایی جهت اجرای عملیات شخم با گاو آهن برگردان دار

• خيشها باید مرتب تمیز شوند تا حالت نچسبی مطلوب داشته و بقایای سطحی به ساقه آنها گیر نکند.
• برای گاوآهن برگردان دار یک طرفه در راه سوم شخم و برای گاو آهن های دو طرفه در راه دوم شخم چرخهای یک طرف تراکتور داخل شیار قبلی می افتد و از این رو پس از آغاز این راه، به منظور برقراری مجدد تراز عرضی و نیز کنترل سایر تنظیمات باید کار را متوقف نمود.
• ترتيب کنترل مطلوب تنظیم های مختلف عبارت از: عمق کار، تراز طولی، تراز عرضی و عرض کار.
• در صورتی که گاوآهن برگردان دار یک طرفه صحيح تنظیم شده و با سرعت مناسب کشیده شود، تمام لایه های برگردان شده یک شکل اند و سطح شخم نسبتأ هموار خواهد بود. در این حالت تشخیص راههای مختلف کار باید غیرممکن باشد.
• در بکارگیری گاوآهن برگردان دار یک طرفه نو یا زنگ زده، رنگ یا زنگ روی خیش ها را تا حد امکان پاک کنید تا حالت نچسبی مطلوب ایجاد شود.
• در مواردی که صفحه برگردان چسبندگی نشان میدهد، با تغيير وضعیت قرارگیری پیش برها یا حذف آنها فشار خاک روی صفحه برگردان را افزایش دهید تا نچسبی آن بهتر شود. عمق کار را کم و سرعت را بیشتر کنید و زود به زود کار را متوقف و خاک چسبیده به صفحه را پاک کنید، پس از رفع این مشکل و ایجاد نچسبی مطلوب، پیش برها را به حالت اصلی برگردانده و با رعایت سرعت و عمق معمول سایر تنظیم ها را دوباره کنترل نمائید.
• پس از شخم مطلوب با گاوآهن برگردان دار یک طرفه باید بقایای گیاهی، کودهای دامی و سایر مواد سطحی به کلی در خاک مدفون شده باشند.
• در صورت استفاده از گاوآهن های برگرداندار نیمه سوار ابتدا جلوی دستگاه و سپس انتهای آن را به خاک بیندازید تا همه خيشها از خط حاشیه کار خود را آغاز کنند.
• چرخهای شیار ( جلویی و عقبی در گاوآهن نیمه سوار و کشیدنی را باید به نحوی تنظیم کرد که از دیوار شیار دورتر قرار گیرند و بدین ترتیب هم بار کمتری به کفشها اعمال شود و هم احتمال بالا رفتن از دیوار وجود نداشته باشد.

سرویس و نگهداریاز گاوآهن برگردان دار یک طرفه

پیش از هر فصل کار:

• طبق دستور کتابچه راهنما نقاط لازم را گریسکاری کنید. قبل از این کار گریس خورها باید کاملا تمیز شوند دقت کنید که گریسکاری بعضی از نقاط ممكن است مجاز نباشد.
• اگر گاوآهن برگردان دار یک طرفه چرخ دارد تایرها را با فشار باد مناسب باد کنید. کم بادی هم به تایر صدمه می زند و هم تنظيمها را مختلف میکند.
• یاتاقان های پیش برها و چرخها را بازرسی، تمیز و روغن کاری کنید، اگر لازم است آنها را تعویض کنید.
• رنگ ، زنگ و یاهرگونه پوشش محافظ را از روی صفحه برگردان ها، تیغه ها و کفش ها پاک کنید تا حالت نچسبی مطلوبی ایجاد شود.
• تیغه های کند یا شکسته را تعویض کنید و در صورت لزوم پیش برها را تیز کنید، پس از بستن تیغه، همیشه مهره های آن را پس از یک یا دو راه کار آچارکشی کنید.
• تمام قسمت ها، به خصوص قطعات خیش و ساقه ها را آچارکشی و قطعات فرسوده یا شکسته را تعویض کنید. قبل از آچارکشی از تمیز بودن حد فاصل قطعات پیچ و مهره شده اطمینان یابید.
• در خط قرار گرفتن خیش ها و جهت گیری نوک تیغه را بررسی و کنترل نمائید (فاصله عمودی نوک تیغه ها تا قاب) فاصله بین گوشه بالایی پیشانی صفحه برگردان ، فاصله بين انتهای باله آن و فاصله بین نوک تا نوک تیغه ها را اندازه گیری کنید. هر یک از این فاصله ها باید برای تمام خیش ها در اساس یکسان باشد. هر اندازه ای که بیش از حد 1.5 سانتی متر اختلاف داشته باشد، باید تصحيح شود.
• قطعات خم شده یا ترک خورده از قبیل تنه ، ساقه یا قطعات قاب را تعویض کنید.
• مکانیسم های ایمنی را با دست به کار اندازید تا از عملکرد آنها اطمینان حاصل نمائید.

پیش از هر روز کار :

• پیچها ، مهره ها و قطعات شل ، شکسته یا گم شده را شناسایی و در صورت لزوم آنها را جایگزین کنید.
• گریسکاری را طبق دستور انجام دهید.
• تیغه ها را بازرسی و در صورت لزوم تعویض کنید، به خصوص اگر خاک ساینده باشد.
• در زمانی که از دستگاه استفاده نمیکنید، حتی شبها ، بدنه خيش را به نحوی پوشش دهید که زنگ نزند.

در پایان فصل کار :

• خاک ، آشغال و هر نوع مواد زایدی را که به دستگاه گیر کرده است بزدایید و نقاط خش برداشته یا فرسوده شده را رنگ کنید.
• بدنه خيشها و پیش برها را با گريس غليظ يا ضدزنگ مخصوص پوشش دهید.
• هر گونه قطعات یا تعمیرات لازم را یادداشت کنید و پیش از آغاز فصل بعدی کار، آنها را خریداری و جایگزین کنید.
• سیستم های ایمنی تحت فشار را خلاص کنید.
• گاوآهن برگردان دار یک طرفه را را در محل سرپوشیده قرار دهید و چرخها را از زیر وزن خلاص کنید.
• زیر خیش ها تخته بگذارید تا از زنگ زدگی آنها جلوگیری کند.
• جکهای هیدرولیک را از گاوآهن برگردان دار یک طرفه جدا کنید یا آنها را ببندید تا از زنگ زدگی دسته پیستون جلوگیری شود.

عیب یابی و رفع عیب گاو آهن برگردان دار یک طرفه

1. گاوآهن به آهستگی در خاک نفوذ می کند : تمایل خیش کافی نمی باشد (بازوی میانی را کمی کوتاه کنید) پاشنه خیلی پایین بسته شده است (محل آن را تغییر دهید)، چرخ میزان زیاد پایین برده شده است (محل آن را تصحیح نمائید).
2. عمق کار به درستی کنترل نمی شود : خاک شرایط متغیری دارد (چرخ میزان را طوری تنظیم کنید که قسمتی از بار را تحمل کند)، اهرم کنترل بازوهای بالابر هیدرولیک وضعیت درستی ندارد (به کتابچه راهنمای تراکتور مراجعه و طبق دستور عمل کنید).
3. گاوآهن مستقیم پیش نمی رود : خيشها خاک چسبی دارند (تا رفع عیب آنها را مکررا تمیز نمائید)، گاوآهن تراز نیست (ترازهای طولی و عرضی را کنترل نمائيد)، فاصله بین چرخهای تراکتور درست نیست، مالبند درست میزان نشده است، عرض کار خیش ها درست نیست (با گردش میله عرضی لنگی دار، عرض را تصحیح نمائيد)، گاوآهن روی نوک تیغه ها حرکت میکند (طول بازوی میانی را زیاد و طول بازوی رابط سمت راست را کم کنید).
4. بدنه خیش خاک چسبی دارد : خیش های نو هستند (رنگ آنها را پاک و يا تا رفع عیب، بدنه را مکررا تمیز نمائيد)، گاو آهن روی نوک تیغه حرکت میکند( تراز طولی را برقرار کنید)، پیش برها به خوبی میزان نشده اند (پیش برها را برای عمق کمتر و دورتر از خیش میزان کنید).