۷ سال پیش

کنه واروآ مهمترین آفت زنبور عسل

در تابستان ١٣٦٣ گزارشاتی از نقاط مختلف استانهای آذربایجان شرقی و غربی مبنی بر وجود کنه واروآ در زنبورستانهای این مناطق به وزارت کشاورزی واصل شد و متعاقب آن با بررسیهایی که به عمل آمد، معلوم شد زنبورستانهای کشور اغلب به این کنه آلوده بوده و خساراتی نیز به بار آورده است.

مشخصات ظاهری انگل

طول کنه واروآ از سرتا انتهای شکم 1.1 میلیمتر و پهنای شکم آن 1.6 میلیمتر است. بنابراین قطر شکم کنه بزرگتر از طول آن است. کنه نر کوچکتر بوده و کاملاً گرد است. کنه دارای چهار جفت پا بوده و از پشت دارای پوشش کیتینی به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز است. کنه نر خاکستری رنگ است. شکم کنه دارای کرکهای ریز فراوانی است که با کرکهای بدن زنبور عسل درهم آمیخته و بر استقرار کنه در بدن زنبور کمک میکند.

زندگی انگل:

این کنه زندگی خود را به طور کلی با زندگی زنبور عسل، هماهنگ کرده و از هرنظر خود را با آن انطباق داده است. تولید مثل آن همراه با تولید مثل زنبور عسل است. طول زندگی آن در تابستان که عمر زنبوران کوتـاهتـر است، ٣ــ٢ مـاه و در زمستان کـه عمر زنبوران بیشتـر است، به ٥ تا ٨ ماه میرسد. کنه از مرحله لاروی و بعد شفیرگی و سپس زنبور بالغ از خون آنها مکیده موجب ضعف و یا تغییر شکل و مرگ شفیره و یا زنبور بالغ میشود. کنه علاقه زیادی به زنبور نر و تخمریزی در حجره های آن دارد. دلیل آن شاید جثه بزرگتر لارو و شفیره و خود زنبور نر و همچنین طولانی بودن دوره لاروی باشد.

تولید مثل انگل:

تولید مثل کنه بستگی به تخمریزی ملکه، یعنی وجود لارو و شفیره در کندو دارد. کنه ماده که قبلاً جفتگیری کرده است، در آخرین ساعاتی که سرپوش حجره حاوی لارو کـارگر و یـا نـر در حال بسته شدن است، وارد حجره شده درون آن تخمریزی میکند. تعداد تخمها به طور متوسط ٢ تا ٨ عدد است. تخمها پس از یک یـا دو شبانه روز تبدیل بـه کنه نـوزاد میشوند. کنه های نوزاد مرتباً رشد کرده و از همان اوایل تولد به لارو یا شفیره زنبور حمله کرده و از خون آن تغذیه میکنند. کنه ها در عرض ٧ تا ٨ روز بالغ میشوند. کنه مـاده و نر در داخل حجره جفتگیری میکنند. چنـانچه تـعداد آنهـا در داخـل یک حجره زیاد باشد موجـب مـرگ شفیره میشوند ولی چنانچه تعداد آنها کم باشد مـوجـب ضعف و تـغییر شکل زنبور شده و زنبوران نـاقص الخلقه متولـد میشوند. زمانی که زنبوران جوان سرپوش حجره را باز کرده و از آن خارج میشوند، کنه های ماده جفت گیری کرده نیز همراه آنها خارج میشوند ولی کنه های نر پس از جفتگیری میمیرند. کنه های ماده به بدن زنبوران کارگر یا نر میچسبند و بهترین محل برای آنها لابه لای بندهای زیر شکم زنبور است. بدین ترتیب از خون آنها مکیده موجب ضعف زنبور میشوند. کنه های ماده در فرصت مناسب وارد حجره دیگری که حاوی لارو است شده و به تولیدمثل خود ادامه میدهند. بنابراین تکثیر کنه ارتباط مستقیمی با تخمریزی ملکه و وجود نوزاد در داخل کندو دارد و اگر تخمریزی ملکه برای مدتی قطع شود، مسلماً تولیدمثل کنه نیز در آن مدت قطع خواهد شد.

علائم وجود کنه در کندو

از آنجا که کنه به صورت مخفی در کندو زندگی میکند و تکثیر می یابد، لذا در سالهای اولیه نمیتوان آن را به سادگی تشخیص داد و از طرفی درجه افزایش نسل کنه به طور متوسط سالیانه (١٥ــ١٠) عدد است، بعد از سومین سال آلودگی تعداد کنه افزایش یافته و خسارات آن نمایان میشود.

علائم وجود کنه در کندو عبارتند از:

اغلب زنبوران کارگر بیقرارند و به سرعت راه رفته و بدون دلیل بالهای خود را به هم می زنند، و در صورت استقرار کنه در مفصل بالها زنبور قدرت پرواز خود را از دست میدهد.
به دلیل تغذیه کنه از خون زنبوران سبب مرگ و میر غیرعادی زنبوران میشوند.
گاهی لارو کنه از حجره خارج شده و به کف کندو می افتد.
زنبوران داخل کندو اغلب ناقص الخلقه و دارای شکل غیرطبیعی هستند.
به علت ضعیف شدن و پایین آمدن قدرت پرواز و جفتگیری زنبوران نر اغلب ملکه های ناقص و یا جفتگیری نکرده در کندو مشاهده میشود.

راههای سرایت و انتشار کنه واروآ

زنبوردار با بازدیدهای روزانه خود از کندوها و انتقال زنبور و شان از یک کندو به کندوی دیگر هم چنین با وسایل کار خود موجب انتقال و سرایت کنه از یک کندو به کندوی دیگر می شود.
زنبوران نر که درفصل بهار فراوانند ( و کنه ها نیز علاقه خاصی به آنها دارند ) به راحتی داخل هر کندویی که بخواهند، میشوند و علاوه بر این با پرواز طولانی از یک زنبورستان به زنبورستان های مجاور باعث انتقال و سرایت انگل میشوند.
زنبوران کارگر در اثر باد و یا ورود اشتباهی و یا هنگام غارت کندوهای آلوده موجب سرایت و اشاعه انگل در داخل زنبورستان و یا زنبورستانهای مجاور میشوند.
بچه کندوهای طبیعی آلوده به کنه، که ممکن است چندین کیلومتر از زنبورستان اصلی دور شوند یکی دیگر از عوامل انتشار انگل است.
نقل مکان و مهاجرت یکی از عوامل مهم سرایت و انتشار انگل از یک نقطه به نقطه دیگر کشور است.
خرید کندو از زنبورستان آلوده و انتقال آن به زنبورستان سالم نیز موجب اشاعه انگل می شود.

راههای تشخیص آلودگی زنبورستان به کنه واروآ

از آنجایی که عرض کنه 1.6 میلیمتر است، لذا میتوان با بررسی دقیق و بدون چشم مسلح کنه را به روی زنبوران کارگر و نر به خصوص در قسمت زیر شکم مشاهده کرد. برای این کار تعدادی (حدود ١٠٠) زنبور را از قسمت بالهایش با ملایمت و آهستگی به طوری که زنبوران صدمه ای نبینند گرفته و زیر شکم آنها را بررسی میکنیم (محلهای ترشح موم) و چون در اوایل بهار به علت کمی نوزادان اکثر کنه ها در روی زنبوران بالغ هستند، لذا میتوان با برداشت تعداد ١٠٠ عدد زنبور حدوداً میزان آلودگی را نیز با توجه به تعداد کنه های مشاهده شده تخمین زد.
مشاهده کنه های نوزاد داخل حجراتی که شفیره زنبوران (به خصوص نر) وجود دارد.
قرار دادن صفحه کاغذی در کف کندو و مبارزه با یکی از داروهای ضد کنه در هنگام غروب آفتاب که چنانچه صبح روز بعد در روی کاغذ کنه های مرده و نیمه جان مشاهده شد، دلیل بر آلودگی کندو به کنه واروآ است.

اصولی که برای مبارزه با کنه واروآ باید رعایت شود

محبوس کردن ملکه: در دوران مبارزه باید برای مدت ٢١ تا ٢٤ روز ملکه را در قفس محبوس کنیم تا ملکه نتواند تخمریزی کند تا در کندو نوزادی برای تولید مثل و تکثیر کنه وجود نداشته باشد، زیرا همانطور که میدانیم، لازمه تولید مثل و تکثیر کنه وجود نوزاد درکندو است که با قطع تخمریزی ملکه، کنه قادر به ادامه حیات نیست، بعد از محبوس کردن ملکه ها میتوان مداوا را شروع و در ٤ نوبت به فاصله ٤ تا ٧ روز مداوا را انجام دهیم.
انتخاب فصل مبارزه: فصل مبارزه باید موقعی باشد که حداقل تخمریزی و نوزاد در کندو وجود داشته باشد. بنابراین، اواخر تابستان و اوایل پاییز پس از برداشت عسل از کندو بهترین فصل برای مبارزه با کنه است. زمان مبارزه را باید طوری انتخاب کنیم که نه تنها در ابتدای شروع مبارزه حداکثر حرارت محیط بیشتر از از ١٢ درجه سانتیگراد باشد، بلکه در آخرین نوبت مداوا نیز حداکثر حرارت از ١٢ درجه تنزل نکرده و خوشه زمستانی تشکیل نشده باشد.
انتخاب ساعت مداوا: مداوا را در موقعی باید انجام دهیم که تمامی زنبوران در داخل کندو باشند، بنابراین بهترین زمان بعد از غروب آفتاب است.
تغذیه مرتب کندوها در دوران معالجه: برای این که از مداوا نتیجه مطلوب حاصل شود باید کاری بکنیم که زنبوران، لاروها و شفیره های مرده را از حجره ها بیرون بیاورند و دور بریزند و حجره ها را تمیز کنند. این عمل فقط با تغذیه مرتب کندوها با شربت به نسبت یک و یک در دوران مبارزه میسر است.
خارج کردن قابهای اضافی: قبل از شروع مداوا باید قابهای اضافی را از کندو خارج کرد تا فاصله بین شانها بیشتر شود و در نتیجه دود حاصله از دارو بتواند به همه جای کندو برسد. در صورت وجود جمعیت زیاد بهتراست طبقه خالی اضافی روی کندو گذاشت و نوار را در آن قرار داده و روشن کرد.
تمیز نمودن کندوها پس از هر نوبت مداوا: اغلب داروهایی که برای مبارزه با کنه واروآ به کار برده میشوند، همه کنه ها را نمیکشند، بلکه بیشتر آنها براثر دارو بیحس میشوند و کف کندو میافتند که اگر این کنه های بیحس جمع آوری و سوزانده نشوند مجدداً به بدن زنبوران برخواهند گشت. بنابراین، لازم است پس از هر نوبت مداوا که غروب روزها انجام میشود، صبح روز بعد کف کندوها را کاملاً تمیز و کنه های نیمه جان را به دقت جمع آوری کرد و سوزانید.
سازماندهی مبارزه همگانی علیه کنه: چون سرایت و شیوع کنه از یک زنبورستان به زنبورستان دیگر بسیار آسان است و احتمال سرایت مجدد کنه از زنبورستان آلوده به زنبورستانهای مبارزه شده وجود دارد؛ بنابراین، زنبورداران یک منطقه در یک دوره مشخص باید عمل مبارزه را همزمان انجام دهند.