بیماری پوسیدگی غلاف برنج (Sheath Rot )

بیماری پوسیدگی غلاف برنج (Sheath Rot ) در اثر عوامل مختلف قارچی، باکتریایی و نیز برهمکنش بین ارگانیسمهاي مختلف به وجود می آید این بیماري به طور معمول موجب قهوه اي شـدن یا پوسیدگی غلاف برگ پرچم و تغییر رنگ دانه مـیشـود. بیمـاري پوسـیدگی غـلاف در مناطق معتدل و گرمسیري طی مرحله شکم و خوشه دهی ظاهر میشود و علایـم بیمـاري بـه ویژه طی فصول بارندگی از خفیـف تـا شـدید متغیـر اسـت. در گذشـته بیمـاري پوسـیدگی غلاف برنج از اهمیت کمی برخوردار بود اما امروزه به یک بیماري مهـم بـه ویـژه در آسـیا تبدیل شده است به طوريکه چندین اپیدمی از ایـن بیمـاري از کـشورهاي هنـد و پاکـستان گزارش شده است. امروزه این بیماري از بخشهاي مختلف آسیا، افریقا، آمریکـاي لاتـین، اروپا و استرالیا گزارش شده است.

فراوانی میکروارگانیسم هایی که تاکنون از نمونه هاي بیمار در شـمال ایـران جداسـازي شده اسـت نـشان مـیدهـد کـه قـارچ هـاي Fusarium graminearum و Bipolaris oryzae به ترتیب به عنوان مهمترین عوامل پوسیدگی غلاف برنج بـه شـمار مـیرونـد. امـا مهمترین عامل این بیماري در جهان، قارچ Sarocladium oryzae است کـه در صـورت مساعد بودن شرایط تا %85 به محصول خسارت میزند. چنـدین اپیـدمی از ایـن بیمـاري بـا عامل فوق الذکر از آسیا گزارش شده است. این بیمـاري موجـب پـوکی دانـه، تغییـر رنـگ پوشینه (glume)، پر شدن ناقص دانه و کاهش جوانه زنی بذر مـیگـردد. بـذور حاصـل از خوشه هاي آلوده تغییر رنگ یافته و عقیم هستند. خسارت بیماري با توجه به شـدت بیمـاري بین 85-3 درصد گزارش شده است. خسارت بیمـاري روي ارقـام پرمحـصول و پاکوتـاهی که به صورت متراکم کشت میشوند، بیشتر است. ارقام پاکوتاه شاید بـه ایـن دلیـل بـه ایـن بیماري حساسترند که میان گره هاي کوتاهتـري داشـته و خوشـه زمـان بیـشتري در غـلاف میماند. این قارچ زخمهاي مایل به خاکستري قهـوه اي روي بـرگ پـرچم نزدیـک خوشـه تولید میکند. در آلـودگی شـدید کـل یـا بخـشی از خوشـه دانـه هـایش پـوك مـیگـردد. خسارت حشرات و کنه ها در مرحله شکم یا غلاف برگ میزان خسارت بیماري را افـزایش میدهد. این بیماري معمولاً کم اهمیت است و به صورت پراکنده در مزرعه ظاهر مـیشـود ولی گاهی اوقات نواحی بیشتري از مزارع آلوده شده و خسارت آن قابل توجه خواهد بود.

علایم بیماری پوسیدگی غلاف برنج (Sheath Rot )

علایم بیماري اغلب در بالاترین برگ پرچم که خوشه جوان را محصور میکنـد ظـاهر میشود. علایم به صورت زخمهاي مستطیلی شـکل یـا بـه صـورت لکـه هـاي بیـضی شـکل نامنظم دیده میشوند که مرکز آنها قهوه اي روشن یا خاکستري بوده که از حاشیه قهـوه اي تیره مایل به قرمز متمایز میشوند. آلودگیها به گونه اي جزئی ظهور خوشه را تحت تأثیر قرار میدهد و بخشی از خوشه که ظاهر نشده پوسـیده مـیشـود و دانـه هـا در خوشه به قهوه اي مایل به قرمز تا قهوه اي تیره تغییر می یابند. ممکن است دانه ها پـر نـشوند و پودر سفیدرنگی شامل اسپورها و هیفهاي پاتوژن درون غلافهاي آلوده مـشاهده گـردد.

اگرچه این پاتوژن بذرزاد بوده و از طریق بـذر انتقـال مـییابـد امـا قـارچ عامـل بیمـاري بـه صورت میسلیوم در بقایاي گیاهی آلوده، علفهاي هـرز میزبـان و خـاك زمـستانگـذرانی میکند. همچنین عواملی مانند باد و آفاتی نظیر ساقه خوارها، کنه ها و سن هـا کنیـدي قـارچ را پراکنده میکنند.

دماي پایین، تعداد روزهاي سرد با دماي زیر 20 درجـه سـانتیگـراد همـراه بـا رطوبـت نسبی بالا و افزایش مقدار کود نیتروژنه از عوامل مؤثر در توسعه بیماری پوسیدگی غلاف برنج (Sheath Rot ) میباشند. چندین علف هرز به عنوان میزبان S. oryzae گزارش شـده اسـت کـه در طـی مراحـل بین تشکیل خوشه تا تورم غلاف انتهایی، مایه تلقیح بیمارگر را تولید کـرده و بـه بوتـه هـاي سالم برنج منتقل میشود. در بـین ایـن علـفهـاي هـرز مـیتـوان بـه اویارسـلام ( Cyprus difformis) ، ســوروف (Echinochloa crus-galli)، مــرغ خوشــه ســرخ ( Eleusine indica ) و سل واش ( Monochoria vaginalis) اشـاره کـرد کـه در ایـران هـم وجـود دارند.

مدیریت بیماری پوسیدگی غلاف برنج (Sheath Rot )

• تنظیم فاصله کشت
• اجتناب از مصرف کود نیتروژنه بیش از مقدار توصیه شده
• ضد عفونی بذر (بدلیل بذرزاد بودن اغلب عوامل قارچی این بیماري)
• اجتناب از کشت ارقام حساس
• کنترل شمیایی با کاربرد قـارچکشهـایی نظیـر کاربندازیم ، پروپیکونازول ، کاربوکـسین ، کاپتافول در ابتداي مرحله شکم